پێشگوتن
سه‌ره‌راى هه‌بونا دوو روژنامه‌یێن روژانه و چه‌ندین گوڤارێن دى، پارێزگه‌ها دهوكێ به‌رامبه‌ر پارێزگه‌هێن دى گرفتا نه‌بونا خانده‌ڤاى هه‌یه و ب گشتى نه‌باوه‌ریه‌ك یان گومانه‌ك دناڤبه‌را روژنامه‌گه‌ریێ و وه‌رگرى دا هه‌یه. ئه‌ڤ گومانا هه‌ژى كارتێكرنێ دكه‌ته سه‌ر گه‌له‌ك بیاڤان و یا ژ هه‌میا به‌رچاڤتر ژى ل سه‌ر ره‌وشت و تیتالێن جڤاكى و رێگره ل سه‌ر په‌یدابونا جڤاكێ مه‌ده‌نى و گومانێ دئێخته سه‌ر رولێ ده‌ستهه‌لاتێ و راستى ناگه‌هنه هه‌ر لایه‌نه‌كى و جادده زوى دشێت رولێ خوه بگێریت.
په‌یاما روژنامه‌ڤانیێ
نڤیسین و دویڤچونێن روژنامه‌ڤانى، به‌رهه‌مێ ماندیبون و هزركرن و سه‌ربورێن كه‌سێن بسپور و شاره‌زایه دبیاڤێن جودا دا، به‌رهه‌مێ داهێنان و هزركرنا فه‌یله‌سوف و ئه‌كادیمى و ره‌وشه‌نبیرانه، دیاركرنا ده‌مه‌كێ مێژوى یێ تایبه‌ت و شروڤه‌كرنا نویتیرین پێشهات، رێنیشاندانا ژیانه‌كا ئارامتر و بساناهیتر، گه‌هاندنا بویه‌ره‌ك و رویدانه‌كا ڤه‌شارتى و مژه‌وی، ناساندنا جڤاك و پاراستنا كه‌له‌پورێ ملله‌تان، چێكرنا سیاسه‌تمه‌داران، مێژونوسان، به‌هره‌مه‌ندان. گه‌هاندنا بویه‌ران وه‌ك خوه و بره‌نگه‌كێ زانستى، چێكرنا راییا گشتى، نه‌هێلانا پروپاكنده‌ییان، دویڤچوونا بابه‌تان و نه‌هێلانا رویێ مژه‌وى و ڤه‌شارتیێ وان، نه‌هێلان و ئاشكراكرنا گه‌نده‌لى و گه‌نده‌لچییان، فه‌رمانبه‌رێن كه‌مته‌رخه‌م، رێڤه‌به‌رى و دام و ده‌زگه‌هێن بێ به‌رهه‌م، به‌رچاڤكرنا بویه‌رێن رویدانێ و له‌زاتى و بێ لایه‌نى دگه‌هاندنێ دا، ئاشكراكرنا قولاچك و دویڤه‌لانكێن ئه‌گه‌رێن په‌یدابونا رویدانێ، شروڤه‌كرنا بابه‌تان، هزركرن و بیركرنه‌كا درێژ خایه‌ن. (بوف هیر) دامه‌زرنێنه‌رێ روژناما (lemonade) یا فره‌نسى دبێژیت (روژنامێن روژانه یێن مه‌زن دامه‌زرێنه‌ره‌كا پیشه‌سازى و ئابوریا مه‌زنن و دێ مینن، به‌لێ نابیت و دڤێت نه‌بیت و نابیت بتنێ بمینیت، ژبه‌ركو ئه‌و رییا خه‌لكى یه بو بده‌ستڤه‌ئینانا پێزانینان. برامانا ئه‌و بو بنه‌مایان په‌یدا دكه‌ت، یێن كو دشێت بریاران ل سه‌ر تشتان بده‌ت و بگه‌هیته هزرێن تایبه‌ت دوى ده‌رباره‌ى دا.
گرنگیا روژنامه‌ڤانیێ
ژبو وێ چه‌ندێ كو ده‌ستهه‌لاتا روژنامه‌گه‌رى رولێ خوه بگێریت، رێ لبه‌ر پروپاكنده‌یان بهێته گرتن و باوه‌رى دناڤبه‌را حكومه‌تێ و هاولاتى دا ل سه‌ر بنه‌مایه‌كێ تێگه‌هشتنێ بیت. دڤێت روژنامه و گوڤار ببنه كه‌ره‌سته‌یه‌ك و بكه‌ڤنه به‌ر ده‌ستێ خوانده‌ڤاى، خه‌لك فێر ببیت سپێدێ قه‌ستا كوشكا فروتنا روژنامه‌یان یان په‌رتوكخانێ بكه‌ت و روژنامه‌یه‌كێ بكریت. ئه‌گه‌ر ئه‌ڤرو مه ئاریشه‌یا نه‌بونا خانده‌ڤاى و وه‌رگرى هه‌بیت، مه ئاریشه‌یا گه‌هاندنا روژنامێ بو هه‌ر جهه‌كى هه‌بیت. ئه‌م نه‌شیابین باوه‌ریێ بو خانده‌ڤاى چێكه‌ین كو به‌ره‌ڤ كرینا روژنامێ ڤه بچیت. دڤێت ئه‌م بیر ل تشته‌كێ دى بكه‌ین، ئه‌و ژى بێژین، مه ئاریشه دناڤبه‌را روژنامه‌گه‌ریێ و هاولاتى دا هه‌یه، مه ئاریشه دگه‌هاندنا راستیان دا هه‌یه. ئه‌گه‌ر نه‌بونا كاره‌بێ ئێك ژ ئاریشێن حكومه‌تێ بیت و هاولاتى گازنده‌یان ژبه‌ر بكه‌ت، ئه‌گه‌ر په‌یداكرنا ئاڤاهیێن ئاكنجیبونێ ئاریشه‌یا حكومه‌تێ بیت و هاولاتى گازنده‌یان بو بكه‌ن و ببنه پروژه و بودجه بو بهێنه ته‌رخانكرن. بوچى پێشخستنا بیاڤێ روژنامه‌گه‌ریێ ژى نابیته پروژه و بوچى بودجه بو نه‌هێته ته‌رخانكرن.
ئه‌گه‌ر مه بڤێت ده‌ستهه‌لاتا روژنامه‌گه‌ریێ رولێ خوه بگێریت، روژنامه پر فروشتن بیت و خانده‌ڤایه‌كێ هه‌مه‌جور هه‌بیت. دڤێت لوان ئه‌گه‌ران بگه‌رین یێن بیاڤێ ڤێ ده‌ستهه‌لاتێ به‌رفره‌هـ دكه‌ن، دڤێت روژنامه‌گه‌ریێ بكه‌ینه بیاڤێ گرێدانا وه‌رگرى ب ده‌ستهه‌لاتێ ڤه، ببیته بیاڤێ په‌یداكرنا باوه‌ریێ. دڤێت هێزا ڤێ ده‌ستهه‌لاتێ بو به‌خشێ رادیویێ و ته‌لفزیونێ بتنێ نه‌هێلین، به‌لكو هه‌ولبده‌ین ژ بهایێ روژنامه و گوڤاران ژى زێده‌كه‌ین، روژنامه و گوڤاران پر فروشتن بكه‌ین. ئه‌گه‌ر خه‌لك فێر نه‌ببیت قه‌ستا كوشكه‌كا فروشتنا روژنامان بكه‌ت و قه‌ستا په‌رتوكخانێ بكه‌ت، بلا ئه‌و ده‌ست پێشخه‌رى ب پروژه بیت و ئه‌م ل خانده‌ڤاى بگه‌رین و هێزا روژنامێ و گرنگیا وێ بو نێزیك بكه‌ین. روژنامه راستیا رویدانێ بو ڤه‌گوهێزیت، نه‌ك پروپاكنده‌یه‌كا جاددێ و هه‌تا بگه‌هیته گوهێن وى، نیڤا راستیێ ژێ به‌رزه ببیت. ب روژنامێ ده‌ستهه‌لاتا عه‌شاییرى و جڤاكى یا به‌رته‌نگ و داخستى بگوهرین، به‌رسینگا پروپاكنده‌یان بگرین، هێزێ بده‌ینه حكومه‌تێ و ده‌ستهه‌لاتا خوه. ئه‌ڤا هه ژى په‌یدا نابیت تا ئه‌م هێزێ نه‌ده‌ینه ناڤه‌روكا روژنامێن خوه و مه پروژه‌یێن دیراسه‌تكرى نه‌بن، ئه‌م پێ روژنامێ بگه‌هینینه بچویكرتین دائیرا ئاكنجیبونێ، خو ئه‌گه‌ر (5) روژنامه بتنێ ژى، لوێ دائیرێ بهێنه فروتن.
ئه‌گه‌ر ئه‌م درێكه‌فتى بین، كو دڤێت ده‌ستهه‌لاتا روژنامه‌گه‌ریێ رولێ خوه بگێریت، مه باوه‌رى هه‌بیت كو روژنامه‌گه‌رى دشێت بوشاهی و گومانا دناڤبه‌را ده‌ستهه‌لاتێ و هاولاتى دا هه‌ى، نه‌هێلیت. دڤێت ئه‌م ل وان رێگه چاره‌ییان بگه‌رین، یێن دبنه ئه‌گه‌رێ نه‌هێلانا ڤێ بوشاهیێ. ژوان ژى، كه‌نگى ئه‌م شیاین خوه ئازاد بكه‌ین، روژنامه‌گه‌ریا ئازاد بیت، گرنگیا هه‌بونا روژنامه‌گه‌ریێ و راده‌ربرینا ئازاد مه زانى، ئه‌م شیاین روژنامێ بره‌نگه‌كێ زانستیانه بگه‌هینینه به‌ر ده‌ستێ هه‌ر تاكه كه‌سه‌كى. هینگێ ئه‌م دێ شێین گه‌هینه ڤان ئه‌نجامان، ئه‌و ژى، بهه‌بونا راده‌ربرینێ، داهێنان دێ په‌یدا بیت، تایبه‌تمه‌ندى دێ په‌یدا بیت، چاڤدێرى دێ ل سه‌ر جێبه‌جێكرنا پروژه‌یان، دام و ده‌زگه‌هان هه‌بیت، لایه‌نێ كه‌مته‌رخه‌م دێ هێته ئاشكه‌راكرن و لایه‌نێ ئه‌كتیڤ دێ هێته به‌رچاڤكرن. ئه‌ڤه ئه‌م گه‌هشتینه ئه‌نجامه‌كى كو تێدا ئه‌دائا حكومه‌تێ و دام و ده‌زگه‌هێن وێ، بجوانترین رێ برێڤه بچن. ئه‌م گه‌هشتینه ئه‌نجامه‌كى گومان و نه‌باوه‌رى و پروپاكنده‌یێن خراب دێ هێنه بن بركرن و دێ رێ لێهێته گرتن. ده‌ستهه‌لاتا چارێ دێ رولێ خوه ب ئه‌كتیفانه گێریت و رێ لبه‌رامبه‌ر ده‌ستهه‌لاتێن دى، وه‌ك جڤاكى و عه‌شاییرى و ئاینى هێته گرتن.
بوچى ئه‌م روژنامان ده‌ردئێخین
ژبو وێ چه‌ندێ كو روژنامه لهه‌مى جهه‌كى بهێته خاندن، خه‌لك گرنگى و بهایێ وێ بزانیت. دڤێت داتایه‌ك لبه‌ر سینگا مه هه‌بیت، رێژا فروتنا روژنامێ، ئه‌و ده‌ڤه‌ر و جهێن روژنامه دگه‌هیتێ و هه‌ر جهه‌كى ژى چه‌ند لێ دهێنه فروتن و ئه‌و كینه روژنامێ دكرن. ئه‌و كه‌سێن روژنامێ دكرن، ژبه‌ر چ دكرن؟ گرنگى و پویته‌دانێن وى كه‌سى چنه ژ كرینا وێ روژنامێ و وى چ ژێ دڤێت. وى دڤێت روژنامه بو چ به‌لاڤه‌بكه‌ت و مه دڤێت برییا روژنامێ چ بگه‌هینینه وى. ئه‌رێ وى دڤێت ئاگه‌هیان بزانیت، دویڤچوون و راپورتان، سه‌یر و سه‌مه‌ران، بابه‌تێن جڤاكى یان وه‌رزشى و ته‌ندروستى و زانستى. ئه‌رێ ئه‌ڤ كه‌سێ روژنامێ دكریت، خانده‌ڤایه یان ژى وه‌رگره كه و بو وى گرنگه هه‌ر تشتێ نوى رویبده‌ت، بزانیت. ئه‌ڤ خالێن هه گه‌له‌ك گرنگن، به‌رى هزر دده‌رئێخستنا روژنامێ دا بهێته كرن. بتایبه‌ت ئه‌گه‌ر مه‌ره‌ما مه پێ، بده‌ستڤه‌ئینانا پترین رێژه‌ییا خانده‌ڤاى و بكرێ روژنامێ بیت. ئه‌گه‌ر ژى مه‌ره‌م ب ده‌رئێخستنا روژنامێ بابه‌ته‌كێ ئابورى بیت و داهاته‌ك بو مه ژبه‌ر بمینیت. ئه‌ڤه دخوه بخوه دا بابه‌ته‌كێ جودایه ژ ڤه‌كولینا مه و دێ دبه‌شه‌كێ دى دا، ل سه‌ر ئاسته‌نگێن ڤێ چه‌ندێ ژى راوه‌ستین و وان ئه‌گه‌ران به‌رچاڤ كه‌ین كو روژنامه نه‌شیایى ژبه‌ر رولێ خوه بگێریت و تا نوكه نه بویه پیشه و روژنامه‌یێن سه‌ربه‌خو نه‌شێن به‌رده‌وامیێ بده‌نه ده‌رئێخستنا خوه. ئه‌گه‌ر لڤێره و وێراهه، نمونێن روژنامه‌ڤانیا ئازاد بڤێ رێژه‌یا خانده‌ڤاى په‌یدا بون ژى، ئه‌و روژنامه و گوڤار دێ جهێ گومانێ بن و نه‌شێن ئارمانجا خوه ببینن، به‌لكو مه‌ره‌م ژ ده‌رئێخستنا وێ نه ئه‌وه یا ئه‌م ڤه‌كولینێ ل سه‌ر دكه‌ین.
گرفتا نه‌بونا خانده‌ڤاى
دا ئه‌م خانده‌ڤایێ روژنامێ بنیاسین، ئایا راسته خانده‌ڤا نینه یان ژى هنده‌ك ئه‌گه‌رێن دى هه‌نه. دڤێت ئه‌گه‌رێن به‌لاڤه‌نه‌بونا روژنامێ لهه‌مى جهه‌كى بزانین، شێوازێ به‌لاڤه‌كرنا وێ گه‌له‌ك گرنگه، چاوان دهێته به‌لاڤه‌كرن، شێوازێ گه‌هاندنا روژنامێ بو به‌رده‌ستێ خانده‌ڤاى یان وه‌رگرى، بچ ره‌نگه. ئه‌گه‌ر ئه‌ڤرو حكومه‌ت نه‌بونا كاره‌بێ بگرنگى بزانیت و بكه‌ته پروژه و هه‌ولێن به‌رده‌ستكرنا بودجه‌یه‌كێ تایبه‌ت بو به‌رهه‌ڤكربیت، ئه‌گه‌ر حكومه‌ت ئاریشا ئاكنجیبونێ بگرنگى بزانیت و بكه‌ته پروژه و هه‌ر پروژه‌یه‌كى ژى بودجه‌یه‌كا تایبه‌ت بو به‌رهه‌ڤ بكه‌ت. ئه‌ڤرو ل هه‌ێما كوردستانى و بتایبه‌تى ل ده‌ڤه‌را بادینان ئه‌م پتر پێدڤى پروژه‌كینه ژ بو به‌لاڤه‌كرن و ئه‌كتیڤكرنا خانده‌ڤایێ روژنامێ. بودجه بو بهێته ته‌رخانكرن، بابه‌تێ روژنامه‌گه‌ریێ بگرنگى بهێته وه‌رگرتن و خاندنێن باش و ڤه‌كولینێن جدى ل سه‌ر ڤێ ئاریشێ بهێنه‌كرن. ژبه‌ر كو گه‌هاندن و به‌لاڤكرنا روژنامێ لهه‌مى جهه‌كى، ژ بابه‌تێن گه‌له‌ك گرنگه، ئه‌گه‌ر بدروستى راوه‌ستان ل سه‌ر هاته كرن و مه بهایێ ڤێ چه‌ندێ زانى.
به‌لاڤكرنا بێ پلان
چاوانیا به‌لاڤكرنا روژنامێ و گه‌هاندنا وێ بو به‌ر ده‌ستێ خانده‌ڤاى، زور یا گرنگه. دكانداره‌كى ئه‌و ده‌رفه‌ت نینه ل په‌رتوكخانه‌یه‌كێ گه‌له‌ك دویرى دكانا وى و جهێ كارێ وى، كارێ خوه بهێلیت و بچیت روژنامه‌یه‌كێ بكریت. هه‌ر وه‌سا ئه‌گه‌ر كوشكێن فروتنا روژنامه و گوڤاران نه‌بن یان باژێرڤانیێ چ جهـ بو وان كه‌سان ته‌رخان نه كربیت یێن حه‌زا فروتنا روژنامه و گوڤاران هه‌ى، چ ئه‌و فروتن ل سه‌ر لێڤێن جاددا بن یان ڤه‌كرنا كوشكێن بچویك ل سه‌ر لێڤێن جادده و شوسته‌یێن جاددا یان گێراندنا وان. ئه‌گه‌ر ئه‌ڤه ئاریشا سه‌نته‌رێ باژێرى بیت، كو پتریا خه‌لكێ باژێرى خانده‌ڤایه و ده‌مێ خاندن و تێكڤه‌دانا روژنامێ هه‌ى، ژبه‌ر مه‌زناهیا باژێرى بو وى یا گرنگ بیت ئاگه‌هیان بزانیت یان خوه ژ گوتگوتان بده‌ته پاش. پێنه‌ڤێت دێ ئاریشا ده‌ڤه‌رێن ل ره‌خ و دورێن باژێرى گه‌له‌ك جوداتر و مه‌زنتر بیت، كو ئاریشا گه‌هاندنا روژنامێ دێ بو وان ده‌ڤه‌ران چه‌ند یا ب زه‌حمه‌ت بیت و ئه‌و خانده‌ڤایێ هه‌ى ژى دێ یێ ب چ ره‌نگ بیت. گه‌له‌ك ناحى و كومه‌لگه‌هـ و قه‌زایێن سه‌ر ب پارێزگه‌ها دهوكێ ڤه، ئه‌ڤرو روژنامه ناگه‌هیتێ. به‌هانه ژى بو ڤێ چه‌ندێ روژنامه لوان جهان ناهێته فروتن، بكرێ وێ نینه، دكانێن تایبه‌ت بفروتنا روژنامێ ڤه نینن، گه‌هاندنا وان روژنامه‌یان بو ڤان جهان بخوه ئاسته‌نگه، ژبه‌ركو رێژه‌ییا ئه‌و كه‌سێن بو نمونه ل ناحیه‌كێ، كو ئاكنجیێن وێ ژ (700) مالان پتر بن و (10) روژنامه لێ نه‌هێنه فروتن، دخوه بخوه دا ئاریشه یه. ئێك بو ئه‌و كه‌سێ تایبه‌تمه‌ند ب به‌لاڤكرنێ ڤه و سپێدێ روژنامێ دگه‌هینته هه‌مى جهان، بو وى دێ گه‌له‌ك یا بزه‌حمه‌ت بیت به‌رێ ترومبێلێ بده‌ته وێ ناحیێ، بو گه‌هاندنا بتنێ (10) روژنامه‌یان و دبیت ئه‌و (10) روژنامه ژى، نه‌هێنه فروتن و دئه‌نجام دا كرییا ترومبێلێ بتنێ نه ده‌ركه‌ڤیت.
رولێ روژنامه‌گه‌ریێ
روژنامه‌گه‌رى دپیشه‌ییا خوه دا ب به‌رچاڤكرنا یاریپێكرن و خرابی و كه‌مته‌رخه‌میان دكاروبارێن گشتى دا، دخزمه‌تا راییا گشتى دایه. دیتنێن به‌رته‌نگ به‌رچاڤ ناكه‌ت، به‌لكو دادیێ بكار دئینیت و ئالیسه‌نگیێ دئێخته دبوچوونێن هه‌ڤدژ دا، پیشه‌یه‌كه درویشمێ وێ (بلا روناهیه‌ك هه‌بیت). روژنامه‌نڤیس (ئه‌دولف. س. ئوكس) ل روژناما نیویورك تایمز
توماس جیفرمون سه‌روكێ سیێ یێ ئه‌مریكا، لدوور روژنامه‌گه‌ریێ دبێژیت: ئه‌گه‌ر من بێخنه دناڤبه‌را هه‌لبژارتنا، ته حكومه‌تا بێ روژنامه‌گه‌رى یان روژنامه‌گه‌ریا بێ حكومه‌ت دڤێت، ئه‌ز دێ یا دوێ هه‌لبژێرم. لڤێره ده‌ما سه‌روكێ ئه‌مریكى دڤێ هه‌لبژارتنێ دا روژنامه‌گه‌ریێ ب باشتر دزانیت، مه‌ره‌ما وى پێ روژنامه‌گه‌رى ئامیره‌كێ گوهرین و پێشخستنێ یه دهه‌مى بیاڤه‌كى دا. ئه‌و دویڤچوون و دیدار و راپورتێن ژ لایێ په‌یامنێران ڤه دهێنه دروستكرن و به‌لاڤكرن یان نیشاندان، ئه‌و پێزانین و به‌هره‌ییا دهه‌مى بیاڤه‌كیدا دهێته كومكرن و دكه‌ڤیته به‌رده‌ستێ وه‌رگرى و خانده‌ڤاى، دووباره ئاڤاكرن و وه‌راركرنا مێشكێ خه‌لكى یه و راستڤه‌كرنا وان پێزانین و گوتگوتكێن خه‌له‌ته یێن بو هاتینه گوتن یان وه‌رگرتن. سه‌روكێ ئه‌مریكى، یێ شاش نینه ده‌ما دسه‌ر وان هه‌مى ئاسانكاریێن حكومه‌ت بو ملله‌تا و خه‌لكى پێشكێش دكه‌ت، روژنامه‌گه‌ریێ ب ئه‌كتیفتر بزانیت. روژنامه‌گه‌رى دشێت مل بملێ خه‌لكى، دهه‌مى بیاڤه‌كیدا، هه‌ر ژ تاكه كه‌سى و كومه‌لگه‌هى، خاندنگه‌هێ و ب هه‌مى دام و ده‌زگه‌هێن خزمه‌تگوزارى ڤه، تا بلندترین گوپیتكا ده‌ستهه‌لاتێ ژى كاربكه‌ت و رولێ خوه بگێریت. دویڤچونێ ل سه‌ر ئالیێن مژه‌وى بكه‌ت، راستیان به‌رچاڤ بكه‌ت و دانیته به‌رچاڤێن خه‌لكى. كه‌نگى روژنامه‌گه‌ریێ شیا رولێ خوه ب ئه‌كتیفانه بگێریت، كه‌نگى كومه‌لگه‌هـ یان خه‌لك دراستیان گه‌هشتن، هینگێ دێ ئینیتمائا وى ژى بو حكومه‌تێ و ده‌ستهه‌لاتا وى یا بهێز بیت. دڤێت ئه‌ڤ چه‌نده یا زانا بیت، روژنامه‌گه‌رى بهه‌مى لایه‌نه‌كى ڤه دبه‌رژه‌وه‌ندا گشتى دا یه، چ هاولاتى بیت یان كومه‌لگه‌هـ یان ده‌ستهه‌لات بخوه بیت. ژبه‌ركو بتنێ په‌یاما وێ گه‌هاندن و به‌رچاڤكرنا راستیانه و بو راییا گشتى و ئاشكه‌راكرنا لایه‌نێ كه‌مته‌رخه‌م و دویڤچوونا هه‌ر مژه‌وییه‌كێ دهه‌ر بیاڤه‌كى دا.
ده‌ما ئه‌م به‌حسا روژنامه‌ڤانیێ دكه‌ین، ئه‌م به‌حسا ده‌ستهه‌لاتا چارێ دكه‌ین. هه‌بونا ئازادییا روژنامه‌ڤانى ژى ژ ده‌ڤه‌ره‌كێ بو ده‌ڤه‌ره‌كا دى، گرێدایى چاوانیا په‌یره‌وكرنا وێ ده‌ستهه‌لاتێ یه. ئه‌م دێ دشاش بین، ئه‌گه‌ر ئه‌م ئه‌گه‌رێن نه‌بونا ئازادییا روژنامه‌ڤانى بو هاولاتى و خه‌لكى بزڤرینین. ژبه‌ركو هه‌ر ئه‌و خه‌لكه و هه‌ر ئه‌و هاولاتیه، ملكه‌چى هنده‌ك ده‌ستهه‌لاتێن دى، وه‌ك ده‌ستهه‌لاتا عه‌شاییرى، جڤاكى و ئایینى دبیت. ژبه‌ركو ئه‌و ده‌ستهه‌لات شیاینه دگه‌ل درێژاهیا ده‌مى، ده‌ستهه‌لاتا خوه ب پارێزن. ئه‌و ده‌ستهه‌لاتا دقوناغێن ئێك لدویڤ ئێك را ده‌ربازبوین و گه‌هشتینه مه، ئه‌گه‌ر گێرانا وان ده‌ستهه‌لاتان دده‌مه‌كى دا په‌یدا ببن و رێ بو یا ڤه‌كرى بیت، ئه‌و رییا ژ ئه‌نجامێ نه‌بونا فه‌زایه‌كێ راگه‌هاندنێ و ب ده‌ستڤه‌ئینانا پێزانینا و ته‌كنه‌لوژیا سه‌رده‌م، یا هاژوو بیت. ئه‌ڤروكه فه‌زایه‌ك دى و جوداتر، كه‌نالێن عه‌سمانى، ئه‌نترنێت و فاكس و ته‌كنه‌لوژیایێ جیهان دناڤ پێزانینان و ئاگه‌هیان را به‌رزه‌كریه. فه‌زایه‌كه دیموكراسیه‌ت دشێت، تێدا رولێ خوه بگێریت. ئه‌گه‌ر دقوناغێن دوهى و پێر دا، خه‌لكى ژیانا خوه و خوه ملكه‌چى گوهێ خوه كربیت، خوه ملكه‌چى بیروباوه‌رێن عه‌شاییرى كربیت! ئه‌ڤرو و دجیهانا سه‌رده‌م دا، هه‌مى هه‌ستێن وێ پێكڤه دشێن هه‌ر پێشهاته‌كێ شروڤه‌كه‌ن. ئه‌وا روژنامه‌ڤانه‌ك بو پێشكێش دكه‌ت، گه‌له‌ك جوداهییا خوه هه‌یه، دگه‌ل هزره‌كا عه‌شاییرى یان جڤاكى یان ئایینى. ب مه‌رجه‌كى ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ ده‌ستهه‌لاتا بناڤێ ده‌ستهه‌لاتا چارێ شیا رولێ خوه ب ئه‌كتیفانه بگێریت. كه‌نگى رولێ راگه‌هاندنێ دئاڤاكرنا كومه‌لگه‌هى دا بگرنگى هاته زانین، په‌یداكرنا مینبه‌ران بو هاولاتى، رێدانا جڤاكێ مه‌ده‌نى كو برولێ خوه راببن، ژبو په‌یداكرنا هێزه‌كا به‌رگر، ژبو ده‌ستهه‌لاتێن دى یێن هه‌ین دگوره‌پانێ دا، نه‌هێلانا بریارێن تاكانه و لدویڤ به‌رژه‌وه‌ندا لایه‌ن و هزرێن به‌رته‌نگ، یان ژى پێداگیرى بو ته‌خه‌كێ ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندا ته‌خه‌كا دى بهێته‌كرن، هینگێ ئه‌ز لباوه‌رم ده‌ستهه‌لاته‌ك په‌یدا ببیت بناڤێ ده‌ستهه‌لاتا چارێ، كو دێ بابه‌تێ مه بو ئه‌گه‌رێن ڤێ په‌یدانه‌بونێ یێ ته‌رخان كرى بیت.
ئازادییا روژنامه‌ڤانى
ئازادییا روژنامه‌ڤانى ژ گرنگترین ئازادیێن راده‌ربرینێ یه، مافه‌كێ ره‌وایێ هه‌ر هاولاتیه‌كى یه، روژنامه‌ڤانى ل هه‌مى وه‌لاتێن جیهانێ بویه به‌شه‌ك ژ ژیانا سیاسى، هه‌ر كه‌سه‌كى ماف هه‌یه به‌شداریێ درێڤه‌برنا هنده‌ك ژ وێ سیاسه‌تێ دا بكه‌ت، ژبه‌ركو ئه‌و ژى ئه‌ندامه‌كه ژ وێ كومه‌لگه‌هێ. ئه‌ڤ چه‌ندا هه‌ژى تێگه‌هشتنه بو چه‌مكێ دیموكراسیبونێ، ئه‌و دیموكراسیه‌تا رێ دده‌ته هه‌ر كه‌سه‌كى ده‌ربرینێ ژ بوچونێن خوه ب ئازادانه بكه‌ت، ئه‌و دیموكراسیه‌تا رێ دده‌ته هه‌ر كه‌سه‌كى ببیته خودان بریار دئاڤاكرن و گه‌شه‌كرنا ملله‌تێ خوه و كومه‌لگه‌هێ خوه دا. ژ بو وێ چه‌ندێ ژى دا كو ئه‌ڤ كه‌سێ هه بشێت ببیته خودان بریار، دڤێت یێ ئازاد بیت دده‌ربرینێن خوه دا، دهزرا خوه دا. ئه‌ڤ ئازادییا ب ده‌ستهه‌لاتا چارێ دهێته ناڤكرن، دبیته ئه‌گه‌رێ په‌یدابونا راییا گشتى و په‌یدابونا راییا گشتى ژى دشێت فشارێ بێخته ل سه‌ر هه‌ر سێ ده‌ستهه‌لاتێن (یاسادانانێ، جێبه‌جێكرنێ و ده‌ستهه‌لاتا دادوه‌رى) ، دیسان چاڤدێرى و چاوانیا بجهـ ئینان و جێبه‌جێكرنا كارێن ڤان هه‌رسێ، ده‌ستهه‌لاتان رادبیت.
به‌حسكرنا ئازادیێ، ل ده‌ستپێكا هه‌مى بابه‌تان دهێت كو گرێداى دیموكراسیه‌تێ بن، داهێنان بێى ئازادى ناهێته‌كرن، پێشكه‌فتنا بێى ئازادیێ چ بهایێ خوه نابیت، كه‌نگى روژنامه شیا رولێ خوه بگێریت، شنوى دێ بهایێ ئازادیێ هێته زانین، ژبه‌ركو روژنامه‌گه‌رى مینبه‌را راده‌ربرینا ئازاده و ل كومه‌لگه‌هێ ڤه‌كرى و ئازاد، كه‌س و لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار پالڤه دده‌ت بو چاكسازیان و نه‌هێلانا كه‌مته‌رخه‌میان دهه‌مى بواره‌كیدا، بتایبه‌ت یێن جڤاكى و ئابورى و ره‌وشه‌نبیرى.
جیمس رستون گوتنه‌كا ناڤدارا هه‌ى، دبێژیت: (ئه‌گه‌ر ئه‌م بچاڤێ پولیسه‌كى ل ره‌فتارێن روژنامه‌ڤانى بنێرین، دبیت وان ب هه‌والگیریا جهه‌كێ بیانى گونه‌هبار بكه‌ین). ئه‌ڤه ژى وێ چه‌ندێ دده‌ته ئاشكه‌راكرن، كو پیشه‌ییێ روژنامه‌ڤانى گه‌له‌ك یێ كارتێكه‌ره ل سه‌ر كومه‌لگه‌هى، مه‌ترسیدار، ماندیبون و پرى ئاسته‌نگه. ژبه‌ر كو ئه‌ڤ پیشه‌یه روژنامه‌نڤیسى نه‌چار دكه‌ت كو گه‌له‌ك یێ گه‌روك بیت و گه‌له‌ك شێوازێن رێكان بگریته به‌ر، ژبو بده‌ستڤه‌ئینانا هه‌ر پێزانینه‌كێ.
روژنامه‌گه‌رى باشترین شێوازێ په‌یوه‌ندیكرنێ یه، بو ده‌ربرینا مرۆڤى ژ دیدوبوچونێن وى. هاولاتى دشێت برییا روژنامه‌گه‌ریێ، ئه‌وا دهزرا وى دا بێخته سه‌ر به‌رپه‌رێن روژنامێ و ده‌ستهه‌لات و جهێن په‌یوه‌ندیدار، ببینن. ئه‌و په‌یوه‌ندییا دناڤبه‌را ده‌ستهه‌لاتێ و هاولاتیدا برییا هه‌لبژارتنان په‌یدابوى، دگه‌ل راگه‌هاندنا ئه‌نجامێن هه‌لبژارتنان، ئه‌و په‌یوه‌ندى دهێته برین. كاندیدێن ده‌رچوویى، برییا په‌یره‌وكرنا ده‌ستهه‌لاتا خوه كو ل سه‌ر بنیاتێ نوینه‌رێن خه‌لكى هاتینه هه‌لبژارتن، ب تاكانه بهزر و بوچونێن خوه، ده‌ستهه‌لاتێن خوه په‌یره و جێبه‌جێدكه‌ن. پێنه‌ڤێت، ل وه‌لاته‌كێ به‌رژه‌وه‌ندا حزبى یا زال، دیموكراسیه‌ت تێدا هێش ل قوناغێن وه‌رارێ، ئه‌و ڤه‌قه‌تیانا په‌یدا دبیت، هاولاتى دهێلته ل ئالیێ ته‌ماشه‌ڤانیێ. بویه دا كو ئه‌و په‌یوه‌ندى یا موكم بیت و به‌رده‌وام بیت، دڤێت هنده‌ك شێوازه ریێن دى یێن په‌یوه‌ندیێ و چاڤدێریكرنێ هه‌بن، دیدوبوچونێن هاولاتى به‌رده‌وام بن و بگرنگى بهێنه وه‌رگرتن و تاكه رییا ڤێ په‌یوه‌ندیكرنێ ژى ل وه‌لاته‌كێ وه‌كو یێ مه، برییا راده‌ربینه‌كا ساخله‌م و ته‌ندروستى یه، ئه‌و ده‌ربرین ژى، برییا روژنامه‌گه‌ریێ سه‌متا خوه دبینیت.
دیتن و بوچوونێن جودا بو روژنامه‌گه‌ریێ و ئازادیا روژنامه‌گه‌ریێ هاتینه گوتن و ده‌ربرین، یا ژ هه‌میان ژى به‌رچاڤتر، گوتنا (بوركێ ئنگلیزى)، ده‌ما دبێژیت (روژنامه‌گه‌رى ده‌ستهه‌لاتا چارێ یه). یان كو روژنامه‌گه‌رى بگشتى، خارنه‌كا هزرى یه، برێكا وێ مێشك پێ روهن دبیت، راستى بو خه‌لكى ئاشكه‌را دبن، پێزانین دكه‌ڤنه به‌رده‌ستێ خانده‌ڤاى و وه‌رگرى، نویترین رویدانێن روژانه دهه‌مى بواره‌كیدا، سیاسى، ئابورى، جڤاكى، ئه‌ده‌بى و هونه‌رى.
ئه‌ركێن روژنامه‌گه‌ریێ ژى، ئه‌م دشێین كورت كه‌ینه ڤان خالان، ئه‌و ژى (ئاشكه‌راكرنا راستیان، په‌یداكرنا رایا گشتى و روهنكرنا مه‌ژیێ تاكه كه‌سى و ئاشكه‌راكرنا لایه‌نێ ڤه‌شارتى ژ رویدانێ. یا ژ هه‌میێ ژى گرنگتر، نه‌هێلانا نه‌باوه‌ریێ دناڤبه‌را هاولاتى و حكومه‌تێ دا، نه‌هێلانا پروپاكنده‌یان و چێكرنا راییا گشتى.
(اقریش رشید) دبێژیت: روناژنامه‌گه‌رى، ئه‌و خودیكه یه، یا رویێ دیموكراسیه‌تێ لهه‌ر وه‌لاته‌كى به‌روڤاژى نیشان دده‌ت، هه‌ولبده‌ت، نزیكبونه‌كێ بێخیته دناڤبه‌را ئازادییا راده‌ربرینێ و ئاساییشا ناڤخوى دا.
به‌رى ئه‌م بچینه دناڤ بابه‌تێ ئازادییا راده‌ربرینێ و مافێن هاولاتى ژڤێ ئازادیێ، دڤێت چه‌ند تیروژكان بێخینه سه‌ر ریێن په‌یداكرنا ڤێ ئازادیێ و چاوانیا گه‌هاندنا یان گه‌هشتنا پێزانینان، كو مافه‌كێ ره‌وایێ روژنامه‌ڤانى یه تێدا ڤان پێزانینان بده‌ست خوه ڤه بینیت و به‌لاڤ بكه‌ت، ژبو لێكنێزیكبونا هاولاتى و جڤاكى بگشتى ب ده‌ستهه‌لاتا جێبه‌جێكرنێ و ب سیاسه‌تا ژلایێ ده‌ستهه‌لاتێ ڤه دهێته په‌یره‌وكرن، كو هاولاتى بمافێ خوه یێ ره‌وا دزانیت، وى ژى برێكه‌كێ و دوا به‌شدارى ددانا وێ بریارێ دا هه‌بیت، دیسان چاوانیا برێڤه‌برنا كاران، بتایبه‌ت كارێن گرێداى ژیانا وى یا روژانه و ئه‌و تشتێن كار دكه‌نه سه‌ر ئایندێ وى و خێزانا وى و ب لایه‌نه‌كێ ژیانا وى ڤه گرێداى.
روژنامه‌نڤیس (ویلیام شرام) ئازادییا روژنامه‌ڤانى د سێ كوژیان را دبینیت، ئه‌و ژى:
1. ئازادییا پێزانینان:
ئازادییا بده‌ستڤه‌ئیانانا پێزانینان مافه‌كێ ره‌وا یه، تا بشێین ژیانا خوه پێ رێكبێخین. پێخه‌مه‌ت به‌شدارییا مه دده‌ستهه‌لاتێ دا، ئه‌ڤ چه‌نده ژى مافه‌كێ جه‌ماوه‌رى یێ هه‌مى خه‌لكى یه.
2. ئازادییا گوتنێ:
مافه‌كێ ره‌وایێ ڤه‌گوهاستنا پێزانینا یه، ب ئازادانه. بو دروستكرنا بوچوونان دهه‌ر بابه‌ته‌كى دا و دان و ستاندنێ ل سه‌ر و ب ئازادییا روژنامه‌ڤانى دده‌ته نیاسین. ئه‌و ژى مافه‌كێ جڤاكى هه‌میێ یه كو ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ پێ راببن.
3. ئازادیا لێگه‌ریانێ:
مافه‌كێ ره‌وایه ژ بو گه‌هاندنا ریێن په‌یوه‌ندیكرنێ ب ژێده‌رێن پێزانینان ڤه، كو دڤێن بهێنه زانینن و به‌لاڤكرن. دیسان مافه‌كێ ره‌وایێ جڤاكى یه ژى، كو ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ پێش وان ڤه، بڤى كارى رادبن.
دیتنا جڤاكێ نیڤ ده‌وله‌تى
دجارناما مافێ مروڤى دا، دماددێ (19، 21) ێ یا سالا 1948 ێ دا هاتیه، هه‌ر كه‌سى مافێ ده‌ربرینێ و راده‌ربرینا ئازاد هه‌یه، مافێ راگه‌هاندنێ، مافێ كومڤه‌بونێ و چێكرنا كومه‌لان، مافێ به‌شداریكرنێ دده‌ستهه‌لاتێ دا و دكارێن گشتى دا.
دیسان درێكه‌فتنا ده‌ولى یا گرێداى مافێن مروڤى یێن كه‌سایه‌تى و سیاسى، كو كومه‌لا گشتى یا نه‌ته‌وێن ئێگرتى رازیبون ل سه‌ر داى، دماددێ نه‌هێ دا هاتیه.
1. هه‌ر كه‌سه‌كى مافێ بوچوونێن خوه هه‌یه.
2. هه‌ر كه‌سه‌كى مافێ راده‌ربرینێ هه‌یه، ئازادیا لێگه‌ریانا پێزانینان یان هزران، ب هه‌ر جوره‌كێ هه‌بیت، بگه‌هینیت. چ برییا گوتنێ یان نڤیسین و تایپكرنێ بیت، چ د قالبه‌كێ هونه‌رى دا یان بهه‌ر رییه‌كا ئه‌و بخوه دهه‌لبژێریت دا.
3. گرێدانا په‌یره‌وكرنا ڤان مافێن دده‌قى دا هاتین ژ دماددێ دوێ، ژڤى مادده‌ى، ب ئه‌رك و به‌رپرساتیێن تایبه‌ت، كو بكه‌ڤنه دبن گرێدانێن تایبه‌ت ڤه، به‌لێ ـ بتنێ ـ ئاماژه بده‌قێن یاساى و بمه‌رجه‌كى دپێدڤى بن.
نه‌بونا ده‌ستهه‌لاتا چارێ
ڤه‌قه‌تیانا ده‌ستهه‌لاتا راده‌ربرینێ، به‌ره‌للایێ دهه‌ر تشته‌كى دا په‌یدا دكه‌ت. خه‌لك پێگیریێ ب یاسایێ ناكه‌ن، هه‌ر ئێك لدویڤ به‌رژه‌وه‌ندا خوه دگه‌ریێت، هه‌ر لایه‌ك یێ به‌رامبه‌ر گونه‌هبار دكه‌ت، نه باوه‌رى، دویركه‌فتن، پاشڤه‌مان، زالبونا هه‌ستا گوهى ل سه‌ر هه‌ستا بینینێ. یا ژ هه‌میێ مه‌ترسیدار تر، په‌یدابونا یان خورتبونا ده‌ستهه‌لاتێن دى و دوباره ڤه‌ژاندنا وان، چ ئه‌و ده‌ستهه‌لات بناڤێ جڤاكى و ره‌وشت و تیتالێن عه‌شایرى بن چ بناڤێ ئاینى و لایه‌نێن بناڤێ به‌ریگركرن یان ڤه‌ژاندنا ئاینى. ڤه‌مانا ده‌ستهه‌لاتا چارێ دبیته ئه‌گه‌رێ په‌یدابونا بوشاهیێ دناڤبه‌را ده‌ستهه‌لاتێ و هاولاتى دا، هه‌ردوو ئالى ئێك دوو گونه‌هبار دكه‌ن، هه‌ردوو ئالى ئێك دوو ب ته‌مامه‌كه‌رێن خوه نزانن. ده‌ستهه‌لات هه‌مى هێزا خوه دكه‌ته دخزمه‌تا هاولاتێ دا، خزمه‌تگوزاریان، پێشئێخستنا ئاستێ په‌روه‌ردێ و ته‌ندروستى و پیشه‌سازى و كشتوكالى بره‌نگه‌كێ گشتى و دهه‌مى بیاڤه‌كیدا. زێده‌بارى په‌یداكرنا ده‌رفه‌تێن كارى و به‌رهه‌ڤكرنا پروژێن خزمه‌تگوزارى و كاره‌ب و ئاڤا پاقژ و ڤه‌كرن و قێركرنا جادده‌یان. دبه‌رامبه‌ر دا، هاولاتى ڤان خزمه‌تان هه‌میان لێكدانى (سفر) ێ دكه‌ت. حكومه‌ته‌كا گه‌نده‌ل، به‌رپرسێن كه‌مته‌رخه‌م، په‌رله‌مانتارێن خه‌وته، بتنێ چاڤێن وى ئاڤاهیێن به‌رپرس و رێڤه‌به‌ران دبینیت، چاڤێ وى یێ ل ترومبێل و مالدارییا وان، گوهێ وى بو هه‌ر گوتگوتكه‌كێ یێ ڤه‌كریه. جادده زوى كارتێكرنێ لێدكه‌ت، نه‌شێت خوه ژ هزرێن عه‌شاییرى دویر بێخیت، زوى ب كومه‌له و بزاڤان بناڤێ ئایینى دهێته خاپاندن. هه‌ر تشتێ پوزه‌تیڤ بو وى نیشانێن پرسێ و سه‌رسورمانێ نه. ل دوماهیێ ژى ئه‌ڤ هاولاتیه دبیته هاولاتیه‌كێ مشه‌خور، چ داهێنانان ناكه‌ت، به‌شداریێ د چ بزاڤه‌كێ و وه‌راره‌كێ دا ناكه‌ت، چ ئه‌و بزاڤ سیاسى یان جڤاكى یان ئابورى بیت، به‌لكو بتنێ دێ مینیت هاولاتیه‌ك چاڤێن وى و گوهێن وى برسى و بتنێ دێ چاوان وه‌ك هه‌میان، باشترین ترومبێل، باشترین ئاڤاهى، باشترین مالدارى. یا جهێ مه‌ترسیێ ژى كو پاشماوێن خراب ل سه‌ر كومه‌لگه‌هێ و ده‌ستهه‌لاتێ هه‌بن، بو وى نه یا گرنگه ئه‌و پاره چاوان بكه‌ڤیته ده‌ستێن وى.
ده‌ما جڤاك دبیته ده‌ستهه‌لات
مه‌ره‌ما من بده‌ستهه‌لاتا چڤاكى، ده‌ما هزرێن كومه‌لگه‌هى كارتێكرنێ ل سه‌ر ره‌وشت و تیتالان دكه‌ن، جڤاك بخوه دبیته خودانا بریارێن خوه، هزرا عه‌شاییرى ل سه‌ر ره‌وشه‌نبیریه‌تێ زال ببیت. مانا ڤێ ده‌ستهه‌لاتێ دێ هه‌ر هه‌بیت و هه‌ر یا خورت بیت، هندى جڤاك یێ داخستى بیت، ده‌رفه‌تێن خوه ره‌وشه‌نبیركرنێ دناڤ دا دكێم بن، سه‌نته‌رێن ره‌وشه‌نبیرى نه دئه‌كتیڤ بن، رێكخراوێن جڤاكێ مه‌ده‌نى نه‌شیابن برولێ خوه راببن، روژنامه بره‌نگه‌كێ پێدڤى نه‌گه‌هیته هه‌مى جهان.
ژ ئاكامێن خرابێن ڤێ ده‌ستهه‌لاتێ، بوشاهیێ لهه‌مى بیاڤه‌كى په‌یدا دكه‌ت، ژ وێ بوشاهیێ ژى، نه باوه‌ریه‌ك ره‌نگ دده‌ته ل سه‌ر هه‌مى ئالیه‌كى، ده‌رفه‌ت بو پروپاكنده‌یان په‌یدا دبن، نه‌باوه‌رى دكه‌ڤیته دناڤبه‌را دام و ده‌زگه‌هێن حكومى و هاولاتى دا. تشتێ ژ هه‌میێ ژى مه‌ترسیتر كو بابه‌تێ من ژ بو ته‌رخانكریه، دێ رێ بو هنده‌ك ده‌ستهه‌لاتێن دى هه‌بیت، بناڤێ عه‌شایرى و ئاینى و هزرێن جڤاكى یێن به‌رته‌نگ، ئه‌ڤ ده‌ستهه‌لاتێن هه ب ئازادانه و ب ته‌مامكه‌رێن ئێك، رولێ خوه بگێرن. ئه‌گه‌ر ئه‌م بپرسین ژى ده‌ستهه‌لاتا جڤاكى چ پاشماوه ل سه‌ر گومه‌لگه‌هێ دهێلیت، دێ شێین دڤان هه‌رسێ خالان دا، دیارترین وان پاشماوه‌یان به‌رچاڤ كه‌ین، كو بره‌نگه‌كى و دوا، دگه‌ل كزبونا ده‌ستهه‌لاتا جڤاكى، ئه‌و ژى سه‌نگا خوه ژ ده‌ست دده‌ن. ئه‌و ژى.
هزرا عه‌شایرى، هزرا ئاینى، كه‌لتورێ ترسێ، كه‌لتورێ شكاندنێ و سڤكاتیپێكرنێ، نه‌باوه‌رى و دویركه‌فتن.
دنوكه یا مه دا، ژبلى كو ئه‌م نه‌شیاینه خوه ژ هزرا عه‌شایرى بده‌ینه پاش و دگه‌ل هزرا دینى بوینه دوو ده‌ستهه‌لاتێن پێكڤه گرێداى، ته‌مامكه‌رێن ئێك. گه‌له‌ك جاران تا بوى راده‌ى ئه‌ڤ هه‌ردوو ده‌ستهه‌لاته چه‌قێن خوه دبه‌نه دناڤ ئێكرا وه‌ك دوو جه‌مسه‌رێن ژێك جودا، بتنێ بو ساخكرن و ته‌مامكرنا ئێك و تشه‌كێ نوى و هه‌ڤكێشه‌یه‌كا نوى په‌یدا دكه‌ن. یا سه‌یر ژى دڤێ ئێكگرتنێ دا، هه‌ڤگرتنا ڤان هه‌ردوو ده‌ستهه‌لاتان، بره‌نگه‌كێ نه‌دیار خزمه‌ت بو هه‌ردوو لایه‌نان پێكڤه دهێته كرن و هه‌ر دوو لا ژى، سودمه‌ندن دسه‌ركوتكرنا هه‌ر نویاتیه‌كێ و هزره‌كا نوى و چاڤ روهنكرنه‌كێ دا. تا وى راده‌یێ مه‌ترسیێ، كه‌تنا ئێك ژڤان هه‌ردووكان، كارتێكرنێ ل لایه‌نێ دى دكه‌ت و ئه‌ڤ كه‌سێن خزمه‌تا ئێك ژ هه‌ردوو لایه‌نان دكه‌ن ژى، ده‌ستهه‌لاتا دى بو خوه دكه‌نه مه‌تال بو گه‌هاندنا ئامانجا خوه یان به‌رگریكرن ژ هه‌ر نویاتیه‌كێ و پێشهاته‌كێ.
كه‌لتورێ ترسێ
ده‌ما ئه‌م به‌حسێ ترسێ دكه‌ین، دڤێت جارێ ئه‌م بزانین ترس ژ چ؟ به‌لێ ده‌ما مه ترس ژ هه‌مى تشته‌كى هه‌بیت و ئه‌م ژ هه‌بونا خوه بگومان بین، ئه‌م ژ سوبه‌هیا خوه و ژ ژین و ژیارا خوه و ئایندێ خوه بگومان بین، ئه‌م ژ خوه و ژ ده‌ست دانا كه‌ساتیا خوه بگومان بین. وى ده‌مى نه بتنێ ئه‌م دێ جڤاكه‌ك مشه‌خور و چاڤ ترس بین، به‌لكو مه به‌هره‌مه‌ندى د چ بیاڤان دا نابیت و هه‌ر كه‌سێ هه‌ولدانه‌كێ یان بزاڤه‌كێ ژى بكه‌ت، ئه‌م دێ لبه‌ر سینگا وى راوه‌ستین و دێ سنگه پێكه‌ین.
جارێ پسیار ژڤێره ده‌ست پێدكه‌ت، ئایا ئه‌ڤ كه‌لتوره ل سه‌ر مه یێ زاله یان نه! دخوه بخوه ژى دا ئه‌ڤێ پسیارێ پێدڤى ب چ به‌رسڤان نینه، ژبه‌ركو بتنێ ره‌نگڤه‌دانا وێ دیار دكه‌ت و ئاكامێن وێ دمینن و ئایا ئه‌م ل سه‌ر چ ده‌راڤ را ده‌رباز بوینه و ئه‌م د چ بازنه دا په‌روه‌رده بوینه و په‌روه‌رده دبین.
كومه‌لگه‌هێ كوردى هێژ شینوارێن رژێما به‌عس ل سه‌ر دیار دكه‌ن، ده‌یكێن ئه‌نفالكریا و خێزانێن ئه‌نفالكریا و خویشكێن ئه‌نفالكریا و زاروكێن ئه‌نفالكریا، كو هێژ دده‌رونێ خوه دا دبریندارن. هێژ گوند دكاڤل كرینه و چه‌م و ره‌زێن خه‌لكى دخرابه نه، هیژ خه‌لك ب ئازادنه نه‌شیایه قه‌ستا گوندێن خوه یێن سه‌ر سنورى بكه‌ت، نه‌بونا كاره‌بێ، نه‌بونا ئاڤێ، بارودوخێ عیراقێ یێ نه ئارام، بارودوخێ ژیانا خه‌لكى یێ نه ئارام، هزرا خه‌لكى بو پاشه‌روژا وى و ئایندێ وى به‌رامبه‌ر خه‌لكه‌كێ دى و گومان و نه‌باوه‌ریا وى ب شێواز و په‌یره‌وكرنا ڤێ دیموكراسیه‌تێ ئه‌ڤا دهێته دیتن و ڤێ پێشكه‌فتنێ دگه‌ل ئه‌وا فێربوى و دناڤ دا مه‌زن بوى و باوه‌رى پێئیناى، وه‌ك ره‌وشت و تیتال و دگه‌ل ئه‌ڤا نوكه دكه‌نالێن عه‌سمانى دا دبینیت، دگه‌ل ئه‌و گوتن و ڤه‌گێرانێن برا و پسمام و هه‌ڤال و ناسیارێن وى ئه‌ڤێن ره‌وشتێن دیموكراسیانه و ژیانا وان یا ئاسوده و گره‌نتى بو مه ژ وه‌لاتێن ئه‌وروپى و روژئاڤا ڤه‌دگوهێزن و به‌حس دكه‌ن. دبه‌رامبه‌ر دا، هێژ مه‌ترسى دناڤخوه دا هه‌ى، دده‌رونێ خوه دا، هێژ ئه‌و باوه‌رى بو مه په‌یدا نه بویه كو ژ مالێ خوه و ژ ترومبێلا خوه و تا ژ كه‌ساتیا خوه پشت راست ببین.
ژبه‌ر كو ترسا مه دده‌رونێ مه دا گه‌شه دكه‌ت، ئه‌م دترسین ژ نشكه‌كێ ڤه هه‌مى تشته‌كى ژ ده‌ست بده‌ین، ژبه‌ركو ئه‌م مێژوێ و سه‌ربورێن مه یێن نه‌خوش، ئه‌م یێن فێرین هه‌مى تشته‌كى ژ ده‌ست بده‌ین! ژبه‌ر هندێ ژى ئه‌م سوبه‌هییا خوه بو خو ناكه‌ینه خه‌م و ئه‌م زوى تشتان باوه‌ردكه‌ین و زوى دئێخینه دگومانێ دا. ئه‌م ژ گه‌له‌ك تشتان دترسین و گومانێ دئێخینه سه‌ر گه‌له‌ك تشتان، فلته‌رێن مه هه‌مى گاڤه‌كێ دگه‌ل مه نه و نه ئه‌م دشێین تشته‌كى بو خوه بئافرینین و دومێ پێبده‌ین و نه ژى ئه‌م دشێین بوێره‌كانه و ب ئازادانه هزرا خوه ده‌رببرین، ئه‌ڤ كه‌لتورێ هه ژى نه ژ سه‌رده‌مێ رژێما دكتاتور بتنێ بو مه مایه، به‌لكو ب درێژاهیا دیروكێ ڤى كه‌لتورى خوه خشاندیه و رزگار بون ژێ نه یا بساناهى یه و دڤێت هه‌مى لایه‌نه‌ك یێ هاریكار بیت، ژبو رزگار بونێ ژێ. میدیا و راگه‌هاندن دشێت یا هاریكار بیت، دیسان سه‌نته‌رێن ره‌وشه‌نبیرى و رێكخراوێن جڤاكێ مه‌ده‌نى ژى.
بوچى ئه‌م دترسین
ئه‌م هه‌مى دترسین، ژبه‌ركو ئه‌م هه‌ست دكه‌ین ترس تشته‌كه و یێ ل سه‌ر مه هاتیه سه‌پاندن، یێ دده‌رونى مه دا و دناڤ خوینا مه دا دگه‌ریێت. ژبه‌ر هندێ ژى، ئه‌م نه‌وێریاینه گوهرینان بكه‌ین و ئه‌گه‌ر ئه‌م گوهرینان ژ خوه ژى ده‌ست پێنه‌كه‌ین، دڤێت لهیڤیا چ گوهرینان ژى نه‌بین. گوهرین و ترس دوو تشتێن پێكڤه دگرێداینه و ژبه‌ر هندى ژى ده‌ما تو هه‌ر تشته‌كى بدیتنه‌كا دى دبینى و سه‌ح دكه‌یێ، دێ بینى ئه‌و تشت بو ته نه یێ سروشتى یه و دێ كه‌ساتیا ته گوهریت و باوه‌رییا ته گوهریت، دێ ته به‌ره‌ڤ تشته‌كێ نه دیار ڤه به‌ت، تا تو پشت راست ژى نه‌بى كو چ مه‌ترسى ل سه‌ر وى تشتى نینه، به‌لكو چاوان ئه‌و تشت بو ته نه‌سروشتى یه و ژبه‌ر هندێ تو خوه ژێ دده‌یه پاش.
دڤێت مه ئه‌و باوه‌رى هه‌بیت، ئه‌و ژى چه‌ند ئه‌م پتر بزانین چه‌ند پێزانینێن مه دێ به‌رفره‌هتر بن و دیتنا مه بو تشتان و پێشهاتان دێ دویرتر و كویر تر بیت. دیسان دێ مامه‌له‌كرنا مه ژى دوى ده‌میدا ل سه‌ر بنه‌مایه‌كێ هشیاریێ و زانستى بیت، هه‌ر وه‌كو دڤێ پێشكه‌فتنا ته‌كنه‌لوژیایێ دا مه چه‌ندین نمونێن نه شرین و نه‌جوان هه‌ین و مه نه‌زانى یه ب زانستیانه سه‌رده‌ریێ دگه‌ل دا بكه‌ین.
دا كو ئه‌م نه‌ترسین ژى و ڤى كه‌لتورى ژ خوه بده‌ینه پاش، فه‌ره ئه‌م خودان بریارێن خوه بین و پشتى هینگێ بو وان بریاران كار بكه‌ین، ئه‌م بو هه‌ر تشتى ئارمانجه‌كێ دانین پێشیا خوه و بو وێ ئارمانجێ و وێ پێنگاڤا نوى، كار بكه‌ین.
ده‌ستهه‌لاتا عه‌شایرى:
ئه‌ڤ ده‌ستهه‌لاته په‌یدا دبیت ده‌ما كومه‌لگه‌هـ یێ گرتى و داخستى بیت، ره‌وشت و تیتال، هزرێن عه‌شایرى و ده‌سته‌هه‌لاتا عه‌شایرى ل سه‌ر ده‌ستهه‌لاتا یاسایى، یا زال بیت. دئه‌نجام دا كێشه‌یێن جڤاكى بریێن عه‌شایرى دهێنه چاره‌سه‌ركرن، بناڤێ (پاقژكرنا شه‌ره‌فا بنه‌مالێ، تولڤه‌كرن و چاره‌سه‌ركرنا خوینداریێ، ژن ره‌ڤاندن و ژن خاستن..... هتد). دخورتبونا بیاڤێ ڤێ ده‌ستهه‌لاتێ ژى دا، ره‌وشت و تیتالێن جڤاكى یێن كه‌ڤن سه‌رهلدده‌ن و یێن نوى ژى په‌یدا دبن. مه‌ترسیا ڤێ ده‌ستهه‌لاتێ ژى د به‌لاڤبونا پروپاكنده‌یان دایه، دیسان په‌یداكرنا ترسێ لده‌ف خه‌لكى و لادانا ده‌ستهه‌لاتا یاسایى دگه‌له‌ك بیاڤان دا، هێلانا بیاڤێ ڤه‌كریێ نه‌باوه‌ریێ و گومانێ دناڤبه‌را ده‌ستهه‌لاتێ و هاولاتى دا. ئه‌ڤ ده‌ستهه‌لاته ژى دێ هه‌ر مینیت، چه‌ند جڤاك یێ داخستى بیت، چه‌ند جڤاك یێ كێم زانین بیت، چه‌ند دێ ئه‌ڤ ده‌ستهه‌لاته ل سه‌ر مێشكێ خه‌لكى یێ كاریگه‌ر بیت و دومێ كێشیت.
1. ده‌ستهه‌لاتا ئاینى:
كه‌نگى ئاین بو ئیسلاما سیاسى هاته په‌یره‌وكرن، هینگێ ئه‌ڤ ده‌ستهه‌لاته دێ یا كاریگه‌ر بیت. ئه‌ڤ ده‌ستهه‌لاته ژى بو جڤاكێن نیڤ داخستى یا یێن پیه‌ك به‌ره‌ڤ دیموكراسیه‌تێ ڤه دچن، پترتر خورتتره و زویتر دشێت رولێ خوه بگێریت. بناڤێ ئاینى، كارتێكرنێ ل سه‌ر مێشكێ خه‌لكى دبیت، بتنێ ژبو به‌رژه‌وه‌ندیا هنده‌ك تاك و رێكخراو و كومه‌لان و تا دگه‌هیته حزبان ژى، كو لبن ڤى ناڤى كارێن خوه برێڤه دبه‌ن. مه‌ترسیا ڤێ ده‌ستهه‌لاتێ ژى، ژبه‌ر كو ئه‌ڤ ده‌ستهه‌لاته ئێكسه‌ر بخه‌لكى و مێشك و بیروباوه‌رێن خه‌لكى ڤه گرێدایى یه، دێ بینى، بناڤێ ئاینى گه‌له‌ك تشت هاتنه حه‌لالكرن و لدویڤ به‌رژه‌وه‌ندیا وان دهێنه حه‌رامكرن، تا یاسا و ده‌ستهه‌لاتا جێبه‌جێكرنێ ژى نه‌شێت كونترولێ ل سه‌ر بكه‌ت، ژبه‌ر كو دشیانێن ڤێ ده‌ستهه‌لاتێ دا هه‌یه راییا گشتى په‌یدا بكه‌ت.
ئاریشێن روژنامه‌ڤانیێ
ده‌ستنیشانكرنا ئاریشان
داكو خه‌لك گرنگیا روژنامێ بزانیت، دڤێت ئه‌و خه‌لك روژنامێ بكریت و نه‌هێلیت چ ژماره ژێ ده‌رباز ببن. ئه‌ڤرو مه روژنامێن روژانه هه‌نه، په‌رتوكخانێن مه ژ روژنامه و گوڤار و په‌رتوكان، دهه‌مى بیاڤان دا، دپرن.
خه‌لكى گازنده‌یێن خوه هه‌نه و دبێژن روژنامه‌یێن مه ژ ده‌رحه‌ق پیشه‌ییا خوه ده‌رناكه‌ڤن، روژنامه بخوه ژى بو خانده‌ڤاى و وه‌رگرى نه‌بوینه جهێ باوه‌ریێ و نه‌شیاینه سه‌رنجا وى راكێشن. كو دبه‌رامبه‌ر دا خانده‌ڤاى بكێشته كوشكه‌كا فروتنا روژنامه و گوڤاران. پێنه‌ڤێت ڤێ چه‌ندێ ژى ئه‌گه‌رێن خوه یێن جودا و نێگه‌تیڤ هه‌نه، هنده‌ك گرێداى خانده‌ڤاى و هوشمه‌ندیا وینه بو گرنگیا ئاگه‌هیان و گرنگیا روژنامێ، هنده‌ك ژى بخودیێ روژنامه‌ڤانى ڤه دگرێداینه، روژنامه چ به‌لاڤ دكه‌ت؟ په‌یاما روژنامێ ژ ئه‌و تشتێ به‌لاڤ دكه‌ت چى یه؟ لاوازیا پیشه‌ییا روژنامه‌ڤانى دڤى كارى دا.
گه‌له‌ك پرسێن دى و بابه‌تێن دى هه‌نه، چ راسته‌وخو یان نه راسته‌وخو دبنه ئاریشه دڤێ په‌یوه‌ندیكرنێ دا. دێ هه‌ولده‌ین، هنده‌كان ژێ به‌رچاڤ كه‌ین.
وه‌رگر یان خانده‌ڤان، كى یه؟
ئه‌م دێ دشاش بین، ئه‌گه‌ر بێژین ئه‌گه‌رێن ڤه‌قه‌تیانا خانده‌ڤاى ژ په‌رتوك و روژنامه‌یان، هه‌بونا هنده‌ك ئالاڤێن دى یێن راگه‌هاندنێ یه، وه‌ك ته‌له‌ڤزیون و رادیو و ئه‌نترنێت. ئه‌م دێ دشاش بین ئه‌گه‌ر هزربكه‌ین، دویركه‌تنا خانده‌ڤاى ژ ئه‌گه‌رێ په‌یدابونا هنده‌ك ئاره‌زویێن وى یێن دى یه.
جارێ، دا ئه‌م پسیارا وه‌گرى یان خانده‌ڤاى بكه‌ین، ئه‌و كى یه؟ وه‌رگر، هه‌ر كه‌سێ دناڤ كومه‌لگه‌هى دا بژیت، ده‌نگ و باسێن مرنێ و بونێ و نه‌ساخ بونێ و ژن ئینان و ژن به‌ردانێ و گه‌ریان و سه‌ره‌دانان گوهـ لێببیت یان بچاڤێن خوه ببینیت. هه‌ر كه‌سێ بیر لخارنێ و ڤه‌خارنێ بكه‌ت، بیر ل نڤستنێ و سه‌رشویشتنێ و زاروكێن خوه بكه‌ت، هه‌ر كه‌سێ بیر ل مروڤاینیێ و هه‌ڤالینیێ و ملله‌تى بكه‌ت، بیر بكه‌ت كو یێ كرییا خانى یان ترومبێلێ یان كرینا فێقى و كه‌ل و په‌لێ ناڤ مالێ و خارن و ڤه‌خارنێ و گرانى و ئه‌رزانییا بازارى و كرییا ترومبێلێ و ته‌كسیێ دده‌ت، بارێ ئابورى بگشتى و ئه‌و گه‌فێن سیاسى یێن نه ئارامیێ په‌یدا دكه‌ن، ئه‌و گه‌فێن جڤاكى یێن كومه‌لگه‌هى پاشڤه دبه‌ن، خوه كوشتنێ و شه‌رى و تولڤه‌كرنێ و دزینێ و به‌سه‌ر داگرتنێ دكه‌ن. خانده‌ڤایه یان كو هه‌مى كه‌س وه‌رگره و هه‌ر كه‌سه‌ك ب ریێن جودا، ده‌نگ و باسى وه‌ردگریت و بو وى زور یا گرنگه بزانیت ل ره‌خ و دورێن وى، چ چێدبیت. بو وى زور یا گرنگه راستییا رویدانێ وه‌ك خوه، نه كێم و نه زێده‌تر بگه‌هیته وى. چ ئه‌و گه‌هاندن، خاندن بیت یان گوهـ لێبون یان ژى دیتن. هه‌ر تشتێ ئێكسه‌ر گرێدان بژیانا هاولاتى ڤه هه‌ى. ئه‌و تشت یێ گرنگه، رێكێن گه‌هاندنا وى تشتى بابه‌ته‌كێ دیه و دبن هنده‌ك خانێن دى ڤه یه، هنده‌ك بابه‌ت وه‌ك ڤه‌كولین و شروڤه‌كرن، هنده‌ك وه‌ك هه‌وال و ده‌نگ و باسێن روژانه، هنده‌ك برییا دویڤچوون و راپورتان، هنده‌ك برییا دیداران و تا نویترین بابه‌تێن زانستى و جیهان گه‌هشتیه چ پێشڤه‌چوون، ژبلى بێهن ڤه‌دانا مێشكێ خه‌لكى یێ وه‌ستیایى، بهنده‌ك سه‌یر و سه‌مه‌ران ڤه.
گونه‌هباركرن
بوشاییا دناڤبه‌را نڤیسه‌رى و خانده‌ڤاى دا هه‌ى، ده‌رگه‌هه‌كێ نه باوه‌ریێ هێلایه ل تاق و هه‌ر كه‌س یێ به‌رامبه‌ر، بوێ بوشاهییێ گونه‌هبار دكه‌ت! نڤیسه‌ر دبێژیت خانده‌ڤا نینه و گازندا دكه‌ت و به‌هانا وى بو ڤێ چه‌ندێ ژى دبێژیت، شوینا ب هزار دیناران ئێك كوپێ شه‌ربه‌تێ ڤه‌خوت، دشێت پێ چار روژنامان بكریت و نه بتنێ ئه‌و، به‌لكو چار كه‌سێن دژى ژ مالا وى، دێ وێ روژنامێ خوینن و هه‌ر وه‌سا ئه‌ڤ گوتنه بو كرینا په‌رتوكه‌كێ یان گوڤاره‌كێ ژى. د به‌رامبه‌ر دا، خانده‌ڤا گازندان دكه‌ن و دبێژن نڤیسه‌رێ مه نه شیایه چ نویاتیا په‌یدا بكه‌ت و ئه‌و تشتێ ئه‌و دنڤیسیت، بتنێ تشته‌كێ روتینیى یه و ئه‌م نه‌شیاینه پێڤه بهێینه گرێدان و خاندن و نه‌خاندنا وان تشتان ژى، نه چ ل مه كێم دكه‌ت و نه چ زێده دكه‌ت. سه‌باره‌ت نڤیسه‌ران ژى، دبێژن، بتنێ مه نڤیسه‌رێ كورته چیروكێ و هوزانان یێ هه‌ى و ئه‌وا ئه‌و پێ بناڤێ نویخازیێ دنڤیسن، ژبلى وان كه‌سێ دى تێناگه‌هیت، نڤیسه‌رێ روژنامێ ژى بتنێ شروڤه‌كرنان دده‌ته لایه‌نه‌كێ بویه‌رێ و لدویڤ به‌رژه‌وه‌ندا خویه‌تى و به‌رژه‌وه‌ندا سیاسه‌تا حزبا وى ژ وى دخازیت، ب وى ره‌نگى، بویه‌ر و رویدانان شروڤه و به‌رچاڤ دكه‌ت.
ئه‌ڤ گونه‌هباركرنا دوو لایه‌نى، ده‌رگه‌هه‌كێ نه باوه‌ریێ دناڤبه‌را هه‌ردوو لایان دا هێلایه ل تاق و ژ وێ نه باوه‌ریێ، دویر كه‌تنه‌ك په‌یدا بویه. ژ وێ نه باوه‌ریێ ژى، نه نڤیسه‌ر دشێت رایا جادێ بگوهریت و لڤاندنا جادێ ژى كه‌تیه به‌ر هنده‌ك ده‌ستهه‌لاتێن دى یێن ڤه‌شارتى و بهنده‌ك ناڤان و هه‌ر گاڤا وان بڤێت، دشێن شلقا ب جاددێ بێخن. ئه‌و روژنامه‌ڤانیا مه لبه‌ر ده‌ست هه‌ى ژى، ئه‌گه‌ر هنده‌ك بوشاهى پر كربن ژى، به‌س دوى بیاڤى دا كار نه‌كریه كو هه‌ولێن لڤاندنا جاددێ بده‌ت، دوى بیاڤى دا كار بكه‌ت جادده روى بده‌تێ، نه‌هێلیت شلقێن به‌ره‌للایى ڤێبكه‌ڤن. لڤاندنا جاددێ چ گرێدان ب حزبێ و په‌یره‌وكرنا سیاسه‌تا وێ ڤه نینن، كو پالپشتیا ڤێ به‌لاڤوكێ دكه‌ت و هنده‌ك هزر بكه‌ن كو دشیان دا نینه، هه‌مى بابه‌ت بهێنه ئازراندن. نه‌خێر حزب و ده‌ستهه‌لات ژى نه دگه‌ل وێ چه‌ندێ نه. ئه‌و شلقێن ب جاددێ دكه‌ڤن، ئه‌گه‌ر دوو یان سێ چار جاره‌كا دبه‌رژه‌وه‌ندا حزبێ و ده‌ستهه‌لاتێ دا بن ژى، نه رامانا وێ ئه‌وه كو بو وێ باشه و دبه‌رژه‌وه‌ندا وێ دایه و ده‌ستهه‌لات ل سه‌ر گوهێ ته‌ماشه‌ڤانى لێ بنێریت، ژبه‌ر كو دێ جاره‌كێ ئه‌ڤ لڤاندنا رایا جاددێ یا كوره، ب سه‌رێ وێ حزبێ و وێ ده‌ستهه‌لاتێ دا شكێت و خودێ دزانیت، هینگێ دێ به‌ره‌ڤ چ كاره‌سات چیت یان ده‌ما ئه‌ڤ تشته په‌یدا دبیت، هینگێ باجا وێ ژى دێ یا مه‌زن بیت. ژبه‌ر هندێ، دڤێت ئه‌و بیاڤ بو نڤیسه‌رى و روژنامه‌ڤانى دڤه‌كرى بن، كه پێ جاددێ بلڤینیت، ئه‌گه‌ر ئه‌و بیاڤ هنده‌ك جار بو ده‌ستهه‌لاتێ، دزڤر و ته‌حل ژى بن. ئه‌گه‌ر ئه‌م بێژین روژنامه‌ڤانیا مه یا مه‌نده و ئه‌و تشتێ دنڤیسیت و دئازرینیت و بلاڤ دكه‌ت، وه‌ك دوهى و پێر و به‌رى هه‌یڤه‌كێ یه، كو ئه‌ز لباوه‌رم، مه چ تشتێ نوى زێده‌نه‌كریه. ئه‌ڤه ئه‌نجامێ مه‌ندبونه‌كێ یه و نه یا دیاره ژى، ئه‌ڤ مه‌ندبونا هه‌ى، دێ چه‌ند دومێ كێشیت. دیارده‌یه‌كا زانستى یه ژى، هه‌ر تشته‌كێ د حاله‌تێ مه‌ندبونێ دا بیت، ئه‌و مه‌ندبونا هه ژى برێكێن زانستییانه نه‌هێنه چاره‌سه‌ركرن، دێ ئاكامێن خراب لدویڤ خوه هێلیت.
روژنامه‌ڤانى و ڤه‌قه‌تیان
په‌یوه‌ندیا روژنامه‌ڤانى و خانده‌ڤاى دگه‌هینته ئێك ل سه‌ر گه‌له‌ك بنه‌مایان راوه‌ستیایه، روژنامه‌نڤیس ده‌ما بكارێ خوه رادبیت، دڤێت ب شاره‌زاى و هونه‌ر و زانستى پیشه‌ییانه كارێ خوه ئه‌نجامبده‌ت، راستگوییا وى دڤه‌گوهاستنا هه‌والان دا زور یا گرنگه، په‌یاما خوه بدروستاهى بگه‌هینیت، ئه‌گه‌ر كێماسى دوێ گه‌هاندنێ دا دیاركرن، ئه‌ڤه هینگێ مافێ خانده‌ڤاى هاته خارن، ژبه‌ركو ئه‌و تشتێ روژنامه به‌لاڤ دكه‌ت، مافێ خه‌لكى و خانده‌ڤایه كو روژنامه‌نڤیس بو ب راستگوى و زانستیانه به‌لاڤ بكه‌ت.
ئه‌و په‌یوه‌ندییا دناڤبه‌را خانده‌ڤاى و روژنامێ دا په‌یدا دبیت، ل سه‌ر بنیاتێ هنده‌ك خالانه، كو دێ به‌حس كه‌م، ئه‌گه‌ر ئه‌و خالێن هه نه هاتنه په‌یره‌وكرن، دێ راستگوییا وێ به‌لاڤوكێ هێته ژ ده‌ستدان. ژوان خالان ژى كو سه‌نگه‌كى دده‌ته روژنامێ یان گوڤارێ.
1ـ پیشه‌یى دروژنامه‌گه‌ریێ دا
ئێك ژ به‌ربه‌ستێن دكه‌ڤنه درییا روژنامه‌گه‌ریێ دا كو نه‌شیابیت رولێ خوه بگێریت، روژنامه‌گه‌رى نه‌شیایه ببیته پیشه. به‌رییا ساله‌كێ من وه‌ك سه‌رنڤیسه‌رێ روژناما چاڤدێر، ژ وان په‌یوه‌ندیێن به‌رده‌وام یێن دگه‌ل نڤیسه‌ر و روژنامه‌نڤیسان. من په‌یوه‌ندى ب نڤیسه‌ره‌كێ كورد ل وه‌لاتێ نه‌رویج كر و من لینكێ روژنامێ بو فرێكر و من داخاز ژێكر بو روژنامێ، بابه‌تان بنڤیسیت. بخوشحالى ڤه گوتى گه‌له‌ك باشه و دپسیاره‌كێ دا كو كریه دناڤبه‌را دوو كڤانان دا و وه‌ك كه‌نى دگه‌ل دا ب ئێمێلى فرێكرى، گوته من هین پاداشتێن نڤیسه‌ران چه‌ندێ ته‌رخان دكه‌ن. من ژى به‌رسڤا وى دا و هه‌ر وه‌ك وى دناڤبه‌را دووكڤانان دا و بكه‌نى، من گوتێ ژ ده‌هـ تا پازده دولاران و ژبه‌ر كو تو ل كوردستانێ نینى، دێ ب پاداشتێن ته، ته‌زیاتیه‌كێ ل كافیتریایه‌كێ ڤه‌خوین. دبه‌رسڤا خوه یا نوى دا گوته من، كو من مه‌ره‌م پێ بتنێ، ئایا ل كوردستانێ روژنامه‌ڤانى و نڤیسین بویه پیشه یان نه. دناما خوه دا نڤیسى بو، كو ل وه‌لاتێ نه‌رویج وه‌ك نمونه، چاوان نوژدارى و ئه‌ندازیارى و پارێزه‌ر ژ پیشه‌یێن هه‌ره باشن و بو بسپورێن وان دبنه داهاتیه‌كێ باش، پیشه‌یێ روژنامه‌نڤیسیێ و نڤیسه‌رى ژى ژوان پیشه‌یێن پر داهاته و خه‌لك لڤى وه‌لاتى حه‌زدكه‌ن ڤى كارى بكه‌ن. ژبلى داهاتى ژى، لبه‌ر چاڤێن خه‌لكى خودان رێزگرتنن.
براستى لڤێره كارێ نڤیسینێ نه‌بویه پیشه و ڤێ چه‌ندێ ژى ئه‌گه‌رێن خوه هه‌نه. ژوان ژى، باژێرێ دهوكێ، ئه‌گه‌ر ئه‌م ڤه‌كولینا خوه بو ته‌رخان بكه‌ین، باژێره‌كێ داخستى و سنورداركریه. ژ لایه‌كیڤه رێنڤیس به‌ربه‌سته و ده‌ربازبونا وێ رێنڤیسێ بزه‌حمه‌ته، كو ئه‌ڤ كه‌سێن دكرمانجیێ دگه‌هن، پتریا وان برێنڤیسا لاتینى دخوینن و دنڤیسن. ژلایه‌ك دیڤ و لهه‌رێما كوردستانێ و ل روژهه‌لاتێ كوردستانێ كو رێنڤیس ب پیتێن عه‌ره‌بى یه، ئاریشه‌یه‌ك دى دكه‌ڤیته درییا نڤیسه‌ر و رژنامه‌نڤیسێن ڤێ ده‌ڤه‌رێ دا، ئه‌و ژى شێوه‌زارێ ئاخفتنێ یه، كو ئه‌م پێ ب سورانى و كرمانجى ناڤ دكه‌ین. براستى ژى ئاریشه‌یه ئه‌گه‌ر تو په‌رتوكه‌كێ یان روژنامه‌كێ ل دهوكێ ده‌ربێخى و بتنێ ل دهوكێ بێهته خاندن، ئه‌ڤه ژ لایه‌كیڤه خانده‌ڤا چارچوڤه بو و به‌رهه‌م ناهێنه خاندن و ناهێنه فروتن ژى.
ژبلى ڤێ چه‌ندێ ژى، كارێ روژنامه‌نڤیسیێ ژوان كارانه كو دویڤچوون بو دڤێت و دسه‌ر وێ سه‌رگێژیا بو هه‌ى ژى، ژ وێ ماندیبونێ، ئه‌گه‌ر دویڤچوونا بابه‌تى ژلایێ روژنامه‌نڤیسى ڤه كێماسى تێدا هه‌بن، ئه‌و گونه‌ها روژنامه‌ڤنیسى نینه، ژبه‌ركو ئه‌و پاداشتا بو وێ دویڤچونێ دهێته دان، بابه‌ت ژى دێ لدویڤ وێ پاداشتێ هێته ته‌رخانكرن كو پێش وه‌خت ئه‌و پاداشت ژى یا ڤه‌بریه. ژبه‌ركو یا ره‌وا نینه روژنامه‌نڤیسه‌ك دوویڤچونه‌كا گه‌له‌ك بزه‌حمه‌ت بكه‌ت، دوماهیێ بتنێ حه‌قێ ترومبێلا وى ده‌نه‌ركه‌ڤیت.
بو نمونه ئه‌گه‌ر دویڤچوونه‌ك یان دیداره‌ك دگه‌ل سه‌روكێ باژێرڤانیێ یان پارێزگارى هاته دروستكرن، دڤێت ئه‌و به‌رهه‌ڤیا روژنامه‌ڤانى یا بو ب چ ره‌نگ بیت، دڤێت روژنامه‌نڤیس چ بو وێ دیدارێ بكه‌ت و به‌رهه‌ڤى ب چ ره‌نگ بیت، كامیره و ریكوردێن خوه هه‌لگریت و ب به‌رهه‌ڤیه‌كا پێش وه‌خت ئێكسه‌ر بژوور كه‌ڤیت، یان بكێماتى دڤێت به‌رییا دیدارا خوه بحه‌فتیه‌كێ كێمتر نه، خوه به‌رهه‌ڤى ڤێ دیدارێ كربیت، دڤێت پێزانینا ل سه‌ر هه‌ر تشته‌كێ گرێداى دیدارا خوه و بابه‌تێ وێ خرڤه‌كه‌ت، دڤێت ئاگه‌هیێن پێش وه‌خت دگه‌ل دا هاتینه‌كرن یان هه‌ر تشتێ گرێداى بابه‌تێ وى لده‌ف وى هه‌بیت، به‌رى وى چ جورێن داخویانیا هاتینه بلاڤكرن، یان چ كێماسى و چ باشى هه‌بن وه‌ك پاشماوێ بابه‌تى بده‌ته ئازراندن. دڤێت روژنامه‌نڤیس یان ئه‌و كه‌سێ وى روژنامه‌نڤیسى، بو وى كارى رادسپێریت، یێ ئاگه‌هـ بیت كو ئه‌ڤ دیداره بو روژنامێ زور یا گرنگه، دبیت جاره‌كا دى ئه‌و ده‌رفه‌ت په‌یدا نه‌بیته ڤه، بو دیداره‌كا هه‌مان شێوه.
تا ڤێره مه گرنگیا ڤێ دیدارێ زانى، به‌لێ ئه‌گه‌ر ئه‌و په‌یامنێر یان ئه‌و روژنامه‌نڤیسێ وێ دیدارێ به‌رهه‌ڤ دكه‌ت خودانێ پاداشتا خوه یا كێم بیت، ئه‌و یارمه‌تیا روژنامه بو به‌رهه‌ڤ دكه‌ت یا ڤه‌برى بیت. هینگێ روژنامه‌نڤیس ژ ده‌رحه‌قى دیدارا خو ده‌رناكه‌ڤیت، زه‌حمه‌تێ پێڤه نابه‌ت و دێ به‌رژه‌وه‌ندا خوه پارێزیت. ژ لایه‌ك دیڤه، هه‌مان روژنامه‌نڤیس دێ ژ دیداره‌ك ژ وى جورى خو ده‌ته پاش، دێ خوه ل پروژه‌یه‌كێ بچویك یان هه‌واله‌كێ سه‌ر پێ، سڤك كه‌ته خودان. هه‌م ژلایه‌كى ڤه، پاداشتا وى یا مسوگه‌ره و یا دوێ ژى كاره‌كێ بساناهى یه و هه‌ردوو ژى، وه‌ك ئێك دهێنه به‌رچاڤ.
دبیت هنده‌ك بێژن پا روژنامه‌نڤیسێن جیهانى چاوان پاداشتێن خوه ده‌ردئێخن و روژنامه‌ڤانى چاوان دبیته پیشه!. ژبه‌ركو ئه‌م ل ده‌ستپێكێ ینه و هێش ئه‌م نه‌شیاینه روژنامه‌گه‌ریێ بكه‌ینه كه‌ره‌سته‌یه‌ك و بهێته فروتن، ئه‌م نه‌شیاینه خانده‌ڤایه‌كى چارچوڤه‌كه‌ین، ئه‌م نه‌شیاینه باوه‌ریێ بو وه‌رگرى و خانده‌ڤاى په‌یدا كه‌ین كو لدویڤ روژنامێ بگه‌ریت، هه‌ر ژ دویڤچونێن ئێك لایه‌نى، هه‌ر ژ شێوازێ به‌لاڤكرنه‌كا نه دروست، هه‌ر ژى ژ بێ پلانیا ده‌رئێخستنا روژنامێ یان گوڤارێ و هه‌م ژى ژ كه‌مته‌رخه‌میا حكومه‌تێ بو لایه‌نێ راگه‌هاندنێ و نه پویته دانا وان پێ و نه‌دانا زانیارى و پێزانینێن پێدڤى.
لڤێره ره‌نگه بهێته‌گوتن، پا ره‌وشتێ روژنامه‌ڤانیێ كیڤه دچیت یان بێژن، روژنامه‌نڤیسه‌ك دشێت ئاراسته‌ییا روژنامه‌یه‌كێ یان ده‌زگه‌هه‌كى بگوهریت، ئه‌گه‌ر ئه‌و روژنامه‌ڤان خودان پیشه‌یێ خوه بیت و ره‌وشتێ روژنامه‌ڤانى ب پارێزیت. ئه‌ز باوه‌رم هه‌ر روژنامه‌نڤیسه‌ك خودان ره‌وشتێ خوه یێ روژنامه‌ڤانى یه و حه‌ز دكه‌ت باشترین هه‌وال، باشترین دویڤچوون بو روژناما خوه بینیت و لبن ناڤێ وى بهێته به‌لاڤكرن. به‌لێ پسیار لڤێره ئه‌وه، ئه‌گه‌ر روژنامه خودان سیاسه‌ته‌ك ئازادا نه، نه‌بیت! پلانا وێ راكێشانا خانده‌ڤاى، نه‌بیت! بو وێ یا گرنگ نه‌بیت، ئه‌و چ كه‌س و لایه‌نن وێ روژنامه‌یێ دخوینن. ل وى ده‌مى ئه‌و روژنامه یان ئه‌و ده‌زگه‌هـ بو وى روژنامه‌نڤیسى یا هاریكار نابیت، پشته‌ڤانیێ ژى لێناكه‌ت، كو لدویڤ هه‌واله‌كێ بهه‌مان شێوه بگه‌ریت، بتایبه‌ت ئه‌گه‌ر روژنامه و ژێده‌رێ وى هه‌والى، دئێك بازنه‌یا كارى دا بن و بتایبه‌ت ئه‌گه‌ر ڤه‌شارتنا وى هه‌والى بگرنگیا خوه بزانن. یان ژى تا دبازنه‌ییا كارێ وى دا نه‌بیت ژى، خودیێن وێ روژنامێ، نه‌شێن سه‌رگێژیێ بو روژناما خوه ژ جوره هه‌واله‌كێ بڤى ره‌نگى په‌یدا بكه‌ن. ژبه‌ركو داهاتێ فروتنا روژنامێ بو نه یێ گرنگه و دبیت هه‌ر دبنیات دا، كه‌سه‌ك نه‌بیت دویڤچوونێ ل سه‌ر پر فروشتنا روژناما وان بكه‌ن. لڤى ده‌مى ئه‌و روژنامه‌ڤانێ خوه بخودان په‌یام دزانیت و بڤێت ره‌وشتێ خوه یێ روژنامه‌ڤانى بلند ب پارێزیت، به‌ره به‌ره دێ به‌ر پێن وى هێنه كورت كرن و دێ سنور بو هێنه دانان. به‌لكو دبیت روژنامه‌ڤان بخوه ژى، لدوماهیێ بگه‌هیته باوه‌ریه‌كێ كو بێ ئاگه‌هیا خوه دانته ئالیه‌كى، ژبه‌ركو دزانیت ره‌نج و زه‌حمه‌تا وى ل سه‌ر حسابا كه‌ساتیا وى یه و ژلایه‌ك دیڤه، ل دوماهیێ ژى ئه‌و روژنامه‌ڤان ل وى ده‌زگه‌هى، دومێ ناكێشیت و دێ پال پێڤه هێنه‌دانان.
ده‌ستڤه‌ئینانا پێزانینان
ئێك ژ ئاریشێن هه‌ره به‌رچاڤ یێن دكه‌ڤنه درییا روژنامه‌نڤیسێ مه و روژنامه و ده‌زگه‌هێن به‌لاڤكرنێ دا، كو نه‌شێن كارى ل سه‌ر بكه‌ن، مافێ بده‌ستڤه‌ئینانا پێزانینایه. ژبه‌ركو په‌یوه‌ندییا هه‌ره به‌رچاڤا وه‌رگرى و روژنامه‌ڤانى بئێك ڤه گرێدده‌ت، پێزانینێن دروستن. چه‌ند ئه‌و پێزانین گرێداى ژیان و خوش گوزه‌رانیا خه‌لكى بن، چه‌ند خانده‌ڤایه‌ك زێده‌تر، دێ بوێ روژنامێ ڤه، هێته گرێدان.
(ئامار تاسین) زانایێ ئابورى و خودانێ خه‌لاتێ نوبل، دگوتنه‌كا خوه‌دا لدوور مافێ بده‌ستڤه‌ئینانا پێزانینان، دبێژیت: (لهه‌ر وه‌لاته‌كێ، دیموكراسیه‌ت و روژناما ئازاد لێ هه‌بیت، برس لێ نامینیت). ژبه‌ركو ده‌ما روژناما ئازاد كه‌ته كارى، دانا پێزانینان بمافێ خه‌لكى یێ ره‌وا هاتنه زانین. هینگێ روژنامه دێ لدویڤ هه‌ر كه‌مته‌رخه‌میه‌كێ گه‌ریت و دێ روژنامه بنه پروژه‌یه‌ك ژ چاره‌سه‌ریێ، دێ رێ ل گه‌نده‌لیێ هێته گرتن و خزمه‌ته‌كا باش و لهه‌مى بیاڤه‌كى دێ شه‌فافى و رونى په‌یدابیت. ئه‌گه‌ر كارێن هاولاتى بدروستى هاتنه برێڤه‌برن، ئه‌گه‌ر پروژه بێ كه‌مته‌رخه‌مى كه‌تنه كارى، هه‌م دێ ده‌رفه‌تێن كارى بو هاولاتى په‌یدا بن، هه‌م ژى دێ ئاستێ ژین و خوش گوزه‌رانیا وى خوشتر لێهێت. دێ رێژا هه‌ژاریێ ژى خوه ل نزمترین پله ده‌ت، لڤێره كى دێ ژ ڤێ هه‌ڤكێشه‌یێ سودمه‌ند بیت، پێنه‌ڤێت دام و ده‌زگه‌هێن حكومى و ئیدارى و حكومه‌ت بخوه ژى، حكومه‌ت ژڤێ چه‌ندێ دێ بیته لایه‌نێ هه‌رى سودمه‌ند و مفادار، ژبه‌ركو هه‌م ژ ئالیه‌كى، ئه‌و پروژێن ئێخستینه بوارێ جێبه‌جێكرنێ دێ دباش و درێژ خایه‌ن بن، هه‌م ژى ئاریشێن هاولاتى، دێ كێم بن. كه‌مته‌رخه‌م دێ هێته سزادان و ژ جهێ وى دێ هێته‌راكرن و دبیت بهێته ڤه‌گوهاستن ژى و به‌روڤاژى ژى، لایه‌نێ باش و چالاك، دێ ده‌ستخوشى لێهێته‌كرن. یا گرنگ ژى كو مه‌ره‌ما من پێ، دێ باوه‌رى دناڤبه‌را هاولاتى و ده‌ستهه‌لاتێ دا په‌یدا بیت، خه‌لك دێ به‌ره‌ڤ په‌یداكرنا روژنامان ڤه‌چن و روژنامێ بگرنگى وه‌رگرن.
بمن وه‌ره گه‌له‌گ جاران هنده‌ك جوره پێزانین ناهێنه‌دان، ب به‌هانا (پاراستنا ئاساییشا نیشتیمانى)، روژنامه‌نڤیس دهێته قایلكرن كو ده‌ستا ژ دویڤچوونا خوه به‌رده‌ت و ئه‌ڤا هه‌ژى، بتنێ دبه‌رژه‌وه‌ندا رێڤه‌برنه‌كا خراب دایه و ڤه‌شاراتن و مژه‌ویكرنا رویدانێ یه كو دویڤچوون ل سه‌ر نه‌هێنه كرن.
تایبه‌تمه‌ندى دروژنامێ دا
ئه‌گه‌ر ئه‌م ل گوڤار و روژنامه‌یێن خوه بنێرین دێ نێزیكبونه‌كێ دناڤ دا بینین، هه‌مان سیسته‌م و هه‌مان بوچوون و هه‌مان شێوێ ئازراندنا بابه‌تان و هه‌مان گرنگى. یا من دڤێت بێژم روژنامه و گوڤارێن مه تا رادده‌یه‌كى ته‌مامكه‌رێن ئێكن، كێمه‌ك نه‌بن كو تایبه‌تمه‌ندیا خوه پاراستینه. مه نه‌شیایه خه‌لكى لدویڤ ژانره‌كێ تایبه‌ت رابكێشین كو دێ به‌حس كه‌م. ئه‌ز باوه‌ردكه‌م، ئه‌گه‌ر خانده‌ڤایه‌ك ئێك ژ روژنامان بكریت، تا رادده‌یه‌كێ باش دشێت روژنامه‌یه‌كا دى یا ده‌ڤه‌رێ نه‌كریت، ژبه‌ركو هه‌مان كوپیێ به‌لاڤكرنێ یه بتنێ جهـ و شێوازه‌ك جوداتر، ره‌نگه لجهه‌كى ژیێ دى، پتر هونه‌رێ روژنامه‌ڤانى تێدا خویا بكه‌ت.
مه گه‌له‌ك خال ده‌ست نیشانكرن كو دبنه ئاریشه درییا روژنامه‌ڤانى و روژنامێ و ده‌زگه‌هى دا، یا ماى ل سه‌ر خودیێ روژنامێ بخوه ژى براوه‌ستین. ئایا روژنامێ شیایه چ تایبه‌تمه‌ندیێ بده‌ته خوه و هه‌ست كریه، ئه‌و چ تشته خانده‌ڤان پێڤه دهێته گرێدان. بگشتى دڤێت سێ ژانرێت گرنگ یێن روژنامه‌ڤانى دهه‌ر روژنامه‌كێ دا ببه‌ر چاڤ بكه‌ڤن، یان هه‌ر به‌لاڤوكوك گرنگیێ پتر بده‌ته لایه‌نه‌كى ژڤان هه‌رسێكێن مه ئاماژه پێداى. ئه‌و ژى (هه‌وال و رویدان، راپورت و دویڤچوون، ناڤێ نڤیسه‌رى یان روژنامه‌نڤیسى).
هه‌وال و رویدان
بره‌نگه‌كێ گشتى هنده‌ك روژنامه، هێزا خوه دئێخنه سه‌ر په‌یداكرنا هه‌والى و گرنگیا وى هه‌والى بو خانده‌ڤاى. ئه‌و ژى هه‌ر تشته‌كێ چاره‌نڤیسێ وى، چ سیاسى یان ئابورى یان ئایینى یان ره‌وشه‌نبیرى تێدا بیت، كو هه‌ست بكه‌ت ب ره‌نگه‌كى و دوا، دێ بیته ئه‌گه‌رێ نه ئارامیا وى. خانده‌ڤا ژى پێش وه‌خت دزانیت، ئه‌ڤ به‌لاڤوكه یا تایبه‌ته بنویترین ده‌نگ و باس ڤه و بتایبه‌ت ئه‌گه‌ر شیابیت راستگوییا خوه ب پارێزیت. خانده‌ڤا دێ خوه ل ژڤانێ وێ روژنامه‌یێ گریت، پێدڤى ناكه‌ت مانشێتان بخوینیت ژى، ئێكسه‌ر دێ كێشته بن ملێ خوه و پارێ په‌رتوكخانێ ده‌تێ.
راپورت و دویڤچوون
ئه‌و به‌لاڤوكێن گرنگیێ دده‌نه دویڤچوون و راپورتێن روژنامه‌ڤانى، گرنگیه‌كا ئێكجار بو خانده‌ڤاى هه‌یه، دێ شێت باوه‌ریێ بو خانده‌ڤاى په‌یدا كه‌ت، كو هه‌ر ژمارا نوى، نویترین دویڤچوون یا تێدا و جورێ ئازراندنا وێ دویڤچوونێ، بو وى یا گرنگه. خانده‌ڤاى پێخوشه بزانیت بو نمونه ئه‌و پارێ ل پروژه‌كى هاتیه مه‌زاختن ب چ شێوه، ئه‌و پروژه ده‌ستپێكریه، خالێن لاواز و سه‌ركه‌تیێن وێ چنه. گه‌له‌ك یا گرنگه خالێن لاوازێن پروژه‌ى بزانیت، وى نه‌ڤێت رێڤه‌به‌ر بهێته سه‌ر شاشا ته‌له‌فزیونێ و بێژیت، هنده پاره بو پروژه‌ى هاتینه مه‌زاختن و بخو بزیره‌كاتى و فلى بزانیت، خالێن لاوازێن خوه ب سوپاسى و ناڤتێدانا به‌رپرسه‌كێ ژ خوه مه‌زنتر، ڤه‌شێریت. ژبه‌ر كو خانده‌ڤا پێش وه‌خت دزانیت، ئه‌و رێڤه‌به‌ره یێ موچه‌كێ هه‌یڤانه یێ باش ژ خه‌زینا حكومه‌تێ وه‌ردگریت، پارچێن عه‌ردى و ل باشترین جهـ وه‌رگرتینه، هه‌ر وى رێڤه‌به‌رى شوفێر هه‌یه و چایچى و خزمه‌تكار و سكرتێرێ خوه یێ تایبه‌ت هه‌یه. ئه‌گه‌ر رێڤه‌به‌ر یێ زیره‌ك بیت، ئه‌و یێ ئه‌ركێ خوه دبه‌ته سه‌ر، ئه‌گه‌ر رێڤه‌به‌ره‌كێ كه‌مته‌ر خه‌م بیت ژى، دڤێت بهێته به‌رپسیاركرن. لڤێره ده‌ما جوره دویڤچونێن بڤى ره‌نگى به‌رده‌وام هه‌بن، مه‌رج نینه ئه‌ڤ به‌لاڤوكا ناڤبرى، هێزا خوه بێخته سه‌ر هه‌والێ روژنامه‌ڤانى، ژ به‌ركو یا شیایى باوه‌رییه‌كێ بو وه‌رگرى په‌یدا بكه‌ت، كو قه‌ستا په‌رتوكخانێ بكه‌ت و وێ به‌لاڤوكێ بده‌ست خوه بێخیت.
ئه‌كتیڤبونا روژنامه‌نڤیسى
گه‌له‌ك جاران بو هنده‌ك به‌لاڤوك و روژنامان ئه‌و بیاڤ ده‌ست ناده‌ت، پالپشتیا خوه بێخته سه‌ر هه‌والى یان دروستكرنا دویڤچوونه‌كێ، به‌لێ برێكا په‌یوه‌ندیێن خوه یێن باش دگه‌ل نڤیسه‌ران و روژنامه‌نڤیسان، باشترین گوتار بو دهێنه نڤیسین. چ ئه‌و گوتار سیاسى یان ره‌خنه‌ى جڤاكى یان ئایینى بن، یا گرنگ خانده‌ڤا هه‌ست دكه‌ت نڤیسه‌رێ زیره‌ك و وێره‌ك هه‌یه بو ڤێ به‌لاڤوكێ دنڤیسیت، ژبه‌ر هندێ، یێ ژ كرینا وێ به‌لاڤوكێ زه‌ره‌رمه‌ند نینه.
بكورتى ئه‌و پرا خانده‌ڤاى و به‌لاڤوكێ دگه‌هینته ئێك (هه‌والێ باش یان دویڤچوونا باش یان نڤیسه‌رێ باش)، ئه‌گه‌ر به‌لاڤوكه‌كێ هێزا خوه ئێخسته سه‌ر په‌یداكرنا دووا ژڤان یان هه‌رسێ دناڤدا هه‌بون، پێنه‌ڤێت ئه‌و به‌لاڤوك دێ یا پر باوه‌ر بیت و ژ هه‌میان ژى پر فروشتن بیت، دیسان ژى دبێژم ریكلام دێ به‌رده‌وام بو هێن، كو ئه‌و به‌لاڤوك، بجوانترین شێواز ده‌ركه‌ڤیت.
روژنامه‌گه‌رییا مه چ به‌لاڤ دكه‌ت
بره‌نگه‌كێ گشتى، ئه‌و روژنامه و به‌لاڤوكێن ده‌ردكه‌ڤن، چ تایبه‌تمه‌ندیان بخوڤه ناگرن و بتایبه‌ت روژنامان. ژبه‌ركو چه‌ند گوڤاره‌ك تا رادده‌یه‌كى شیاینه تایبه‌تمه‌ندیه‌كێ بخو په‌یدابكه‌ن، به‌لێ ژبه‌ركو بابه‌تێ مه لدوور نه باوه‌رییا دناڤبه‌را روژنامه‌گه‌ریێ و وه‌رگرى دایه، دێ روژنامه و گوڤارێن گشتى وه‌رگرین.
ئه‌و بابه‌تێن دهێنه به‌لاڤكرن، (ده‌نگ و باسێن سیاسى، هه‌والێن ناڤخویى، دویڤچوون، دیدار، بوچوون، گوتار، جڤاكى، ره‌وشه‌نبیرى و وه‌رزشى و هه‌مه‌ره‌نگ)ن، ئه‌ڤێن ل سه‌رى ئه‌و لاپه‌رێن زیقێن روژنامه‌یانه، روژنامه و گوڤار پێ هه‌ول دده‌ن، ڤان هه‌میان بدرێژى، قه‌باره‌كى ژ به‌لاڤوكێ بو ته‌رخان بكه‌ن، ژ بو كو، خانده‌ڤایه‌كێ هه‌مه‌جور، یێ پێڤه گرێداى بیت.
ئه‌گه‌ر لێزڤرینه‌كێ ل روژنامه‌یێن خوه بكه‌ین، نه هه‌وال و نه دویڤچوون و نه دیدار و نه بوچونێن نڤیسه‌ران و شروڤه‌كرنێن وان بو پێشهاتێن نوى، نه‌شیایینه حه‌زا خانده‌ڤاى تێربكه‌ن. خانده‌ڤاییه‌ك و وه‌رگره‌كێ چاڤێ وى ل په‌یامنێره‌كێ ریكورد و كامیرا وى دده‌ستان دا، ببیته گوهێ وى و چاڤێ وى و ده‌ربرینا وى. دێ بینى به‌روڤاژى حه‌زا وى، ئه‌و په‌یامنێره دبیته چاڤ و گوهـ و ئاخفتنا رێڤه‌به‌رى و جهێ په‌یوه‌ندیدار، خانده‌ڤاى چ دڤێت و دڤێت چ بزانیت، ل ئالییه‌كى یه و په‌یامنێر و سیاسه‌تا روژنامێ و ئه‌و تشتێ دكه‌ڤیته سه‌ر به‌رپه‌ران، ل ئالیه‌ك دی یه، یا جهێ پسیارێ لڤێره، كى ڤێ روژنامه‌یێ بكریت، خانده‌ڤا یان ژى خودانێ پروژه‌ى.
بابه‌تێن ئازراندى
هه‌ر روژنامه‌كێ سیاسه‌ته‌ك جودا هه‌یه و وێ سیاسه‌تێ بو خوه په‌یره و دكه‌ت، كو مه‌ره‌ما من ژوان بابه‌تێن دهێنه به‌لاڤكرن یان خاندن بو دهێته‌كرن. ئه‌ڤ چه‌ندا هه‌ژى یا ڤه‌بریه ب به‌رژه‌وه‌ندیێن حزبى و ده‌ستهه‌لاتێ ڤه، ئه‌و كێشه و پێشهاته‌یێن دهێنه پێش ژى، دڤێت ژ چارچوڤێ بو هاتیه ده‌ست نیشانكرن ده‌رنه‌كه‌ڤن. وه‌ك دى، هه‌ر بابه‌تێ بهێته نڤیسین، ده‌ربرینا ئازادیا نڤیسه‌رى یه و ژبه‌ر كو بابه‌ته‌كێ مه‌نده و چ زیان ددویڤ را نینن، نه یێن سیاسى و نه جڤاكى و نه ئاینى. هه‌ر كه‌س یێ ئازاده و دێ پاداشتا خوه وه‌رگریت. بابه‌تێن تاما ره‌خنێ ژى ژێ بهێن، ژ سیاسه‌تا به‌لاڤوكێ ده‌ردكه‌ڤن و ناهێنه به‌لاڤكرن.
تا ڤێره ئارمانجا ده‌رئێخستنا روژنامێ و پالپشتیا وێ خویا دبیت، ئه‌وا دى یا بناڤێ هه‌مه‌ره‌نگ و زانستى و خو ژبیرڤه‌كرن و دیدارێن ئه‌ده‌بى و بلاڤكرنا داهێنانێن نڤیسه‌ر و دویڤچونا بابه‌تێن ژ ڤى ره‌نگى. بتنێ بو گرێدانا خانده‌ڤانى یه، ئه‌گه‌ر نه‌بێژین بو ژ ده‌ست نه دانا وى خانده‌ڤانى یه، ئه‌وێ هه‌ى.
ئه‌گه‌ر چاڤ خشاندنه‌كێ ل ئه‌ڤا سه‌رى مه نڤیسى دا بكه‌ین و روژنامێن مه چه‌ند ڤێ سیاسه‌تێ په‌یره و دكه‌ن. ئه‌ز دبێژم روژنامه و گوڤارێن مه چ تشتێ نوى زێده‌نه‌كریه و دبیت ژى، ئه‌ڤ گوتنا من ببیته جهێ دان و ستاندنێ ژى، نه‌ك ژ به‌ركو من به‌ر د تراشێ وه‌ركریه. به‌لكو ئه‌و سیاسه‌تا ئه‌و روژنامه یان گوڤار په‌یره‌و دكه‌ت و وى نه‌چار بكه‌ت، ژ بابه‌تێ من یێ گوتى كێم بكه‌ت.
روژنامه‌یه‌ك دنیایه‌كا پاره‌ى بو بهێته مه‌زاختن بڤى ره‌نگى، تو بێژى شیا بیت یان دێ شێت چ بوشاهیێ پر بكه‌ت، دێ چه‌ند یا به‌رهه‌ڤ بیت بو ئاڤاكرنا دیوارێ باوه‌ریێ دناڤبه‌را خانده‌ڤاى و روژنامێ دا یان نڤیسه‌رى دا، ئه‌رێ بو چه‌ند كه‌سان یا گرنگه، ئه‌وێ روژنامێ بكرن یان دویڤچوونێ بو بكه‌ت، ئه‌گه‌ر خودانێ پروژه‌ى نه‌بیت كو رێڤه‌به‌ره یان ئه‌و كه‌سێ بڤێت بخوه‌شرینكرنێ، بابه‌ته‌كى بخوینیت، دا بو به‌حس و مه‌زنكرن و سالوخه‌تێن وى بده‌ت یێ وێنێ وى هاتیه بلاڤه‌كرن یان دیدار دگه‌ل هاتیه كرن. ئه‌گه‌ر ئه‌ڤرو مه پلان بو به‌رسینگرتنا ڤێ خه‌له‌كا نه‌باوه‌ریێ نه بن، سوبه گوره‌پان یا هزرا عه‌شاییرى و هزرا به‌رته‌نگه! هینگێ ژى دڤێت گره‌نتیا سالێن پاشڤه‌مانێ بكه‌ین، هینگێ ژى چاڤه‌رێى پروپاكنده‌یێن هه‌ڤدژ و شلقه‌یێن كوره بببین و ژ كوره‌ییا لڤاندنا جاددێ ژى، پێنه‌ڤێت توندو و تیژى په‌یدا دبیت.
ده‌رئه‌نجام
ژبه‌ر كو روژنامه‌ڤانى خه‌له‌كا گه‌هاندنێ یه دناڤبه‌را هاولاتى و ده‌ستهه‌لاتێ دا، دڤێت به‌رنامه بو دانانا سیسته‌مه‌مێ باش و گونجاى بو به‌لاڤكرن و گه‌هاندنا روژنامێ بو هه‌ر جهه‌كى و هه‌ر كه‌سه‌كى بهێته دیراسه‌ت كرن، ئه‌ڤرو ژ هه‌رده‌مه‌كى پتر ئه‌م پێدڤى بروژنامه‌ڤانێى نه. هه‌بونا ده‌ستهه‌لاتا چارێ، ده‌ستهه‌لاتا راده‌ربرینێ بو ئه‌ڤرو یا مه ل هه‌رێما كوردستانێ و دبارودوخێ نوكه ئه‌م تێدا دژین، زور یا گرنگه، ژبه‌ر ڤان خالان.
1. هاولاتى دشێت ب ده‌ربرینێن خوه به‌شداریێ د بریارێن حكومه‌تێ دا بكه‌ت و چاڤدێریێ ل سه‌ر جێبه‌جێكرنا، ئه‌ركێن وێ دا بكه‌ت.
2. په‌یوه‌ندیا دناڤبه‌را هاولاتى و ده‌ستهه‌لاتێ دا خورت دكه‌ت و ڤه‌قه‌تیانا هاولاتى و نوینه‌رێن وان یێن بده‌نگێن وان ده‌ركه‌تین، خورتتر دكه‌ت.
3. گوتگوتكێن جاددێ ناهێلیت و به‌رسینگا هه‌ر پروپاكنده‌یه‌كا نه دروست دگریت.
4. ناهێلێت كه‌س مفاى ژ چ بوشاهییان ببینیت و لبن چ ناڤ خه‌لك بهێته خاپاندن.
5. شلقێن كوره ب جاددێ ناكه‌ڤن و زوى راستى دێ هێنه ئاشكراكرن.
6. پشت راستیه‌كێ و باره‌كێ ئارام بو هاولاتى په‌یدا دكه‌ت، دبه‌رامبه‌ر دا هاولاتى ژى چالاك تر دبیت، ژلایێ هوشمه‌ندیێ ڤه.
7. باوه‌ریێ بو هاولاتى په‌یدا دكه‌ت كو به‌ره‌ڤ په‌رتوكخانێ بچیت و هه‌ر زوى ئاگه‌هى رویدانان ببیت و ئه‌گه‌رێن په‌یدا بونا وان.
8. لایه‌نێ كه‌مته‌رخه‌م دێ هێته ئاشكراكرن و سستى ناكه‌ڤیته چ دام و ده‌زگه‌هان.
9. باوه‌رییا هاولاتى بو حزبێ و ده‌ستهه‌لاتێ موكوم تر دبیت و ئه‌ڤ باوه‌ریه بو هه‌لبژارتنه‌كا دى زور یا گرنگه.
ژێده‌ر:
1ـ الصحافه سلگه رابعه كیف..؟ ، محمدم سید محمد ، استاژ الصحافه المساعد، كلیه الاعلام جامعه القاهره، 1979.
2ـ سلگه الصحافه و صحافه السلگه، د. على بن شویل القرنى ، استاژ الاعلام المشارك بجامعه الملك سعود.
3ـ اقریش رشید
الحوار المتمدن - العدد: 2848 - 2009 / 12 / 4
المحور: الصحافه والاعلام
4ـ عبد الكریم علیان
الحوار المتمدن - العدد: 2047 - 2007 / 9 / 23
المحور: مواچیع وابحاپ سیاسیه
5ـ http://www.yabeyrouth.com/pages/index249.htm
6ـ د. خلیل صابات ، الصحافه رساله و استعداد و فن و علم، دار المعارف، قاهره 1968، ص 21.
7ـ د. خلیل صابات، وسائل الاتصال نشاتها و تگورها، مكتبه الانجلو المصریه، قاهره، 1987، ص 332.
8ـ مافێ به ده‌ست هێنانى زانیارى، ئاماده‌كردنى، ئه‌لند مه‌حوى و شوره‌ش ئه‌مین، 2008 سلێمانى.
9ـ د. خلیل صابات وێخرون ، ترجمه لكتاب مارشال مالكوها، كیف تفهم وسائل الاتصال، دار النهچه العربیه، القاهره 1975.
10ـ د. جابر جاد نصار ، حریه الصحافه ، دراسه مقارنه فی ڤل القانون رقم ( 96 ) لسنه 1996 ، دار النهچه العربیه، القاهره .
11. هیوا عه‌بدوللا، مێدیا و كومه‌لگه، به‌شى یه‌كه‌م، روژناما هاولاتى ژماره 673 ێ روژا 20/10/2010.
12. گومانا دناڤبه‌را روژنامه‌گه‌ریێ و وه‌رگرى دا، عبدالرحمن بامه‌رنى، گوڤارا مه‌تین ژماره 195.
13ـ ئه‌مین عه‌بدولقادر، ئه‌خلاقیاتێن راگه‌هاندنا جڤاكى، گوڤارا هیزل.
تێبینى :
ئه‌ڤ ڤه‌كولینه دگوڤارا روژنامه‌نووس یا ژماره 22 دا هاتیه به‌لاڤكرن.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق