ناڤێ کتێبێ: سمۆیێ باپیر
رەڤاندیێن ئێزدی رزگار دكەت
بابەت: رۆمان
نڤیسەر: عبدالرحمن بامەرنی
وێنەیێ سەر بەرگی: ئەنترنێت
بەرگ و دەرهێنانا هونەرى: نڤیسەر
ژمارا سپاردنێ: (D-/2428/24) ژ رێڤەبەرییا پەرتووکخانەیێن گشتی ل پارێزگەھا دھۆكێ ھاتییە دان.
تیراژ: 500 دانە
نۆبەتا چاپێ و چاپخانە: چ١، چاپخانا تەهران، ئیران.
رەڤاندییێن ئێزدی رزگار دكەت
پێشگۆتن
دەما من
ڤییای سەرەداڤێن ڤێ رۆمانێ بنڤیسم، من گەلەك پلان بۆ خوە دارشتن. ئەز دزانم ھوینێن
خواندەڤا دێ گەلەك پرسیارا ژ من كەن، ئەو چ پلان بوون؟ دێ كورتییێ بۆ ھەوە بێژم:
نڤیسینا رۆمانەكا ژ ڤی رەنگی، بۆ من ژ گەلەك ئالییانڤە یا گرنگ و جھێ پویتەپێدانێ
بوو و پرسیار د سەرێ مندا دروست دكرن. ئێك: ژ لایێ كومەڵایەتیڤە، ئەم كورد چاوان
ھزر دكەین و چاوان پاشەرۆژێ دخوینین و روودان و پێشھات، چ گوھۆرینان ب سەرمەدا
دئینن و ئایا ئەم شییاینە مفای ژ رابردوویێ خوە وەربگرین یان نە؟ دوو: مە كوردان
گەلەك دەردەسەری یێن دیتین، ب ناڤێ ئاینی ئەم یێن ھاتینە خاپاندن و ئەم یێن ھاتینە
كوشتن و عەردێ مە و ئاخا مە یێن ژ مە ھاتینە ستاندن و ھندەكێن دی یێن لێ بووینە
خودان؟. سێ: گرێدانا مە ب دابۆنەریتانڤە، عەقلێ ئاژەڵدارییێ و بێئاگەھییا مە ل سەر
پرسێن نەتەوەیی و ھەستییار، ئەم یێن بەربووینە قەرقوودێ ئێك و یا ژ ڤێ وێرانتر،
ئەم یێن بووینە داردەستێن خەلكێ دی؟
رەنگە ھین پرسیارەكا دی ژی ژ من بكەن،
ئەو چ ئەگەر بوون ئەز ھزر ل نڤیسینا رۆمانەكا ژ ڤی رەنگی بكەم، گرتنەبەرا من بۆ
تەكنیك و رێكارێن نوی یێن نڤیسینا رۆمانێ؟ ئەز دێ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ ب ناڤتێدانا
كاراكتەرێ رۆمانا خوە دەم، كانێ بۆچی من كەسەك وەك ئەكتەر ھەلبژارتییە و ئەز
راستییان ل سەر ئەزمانێ وی ب شێوازێ ڤەگێرانێ بۆ ھەوە بینمە زمان و دێ بەرسڤێن خوە
د خواندنا خوەدا بۆ رۆمانێ بینن.
بەلێ ئەو كەسێ من رۆمان ل سەر نڤیسی،
ناڤێ وی سمۆیێ باپیرە و سمۆیێ باپیر د ڤێ رۆمانێ دا (راستی)یە و دگەل خواندنێ، دێ
سمۆ باپیرەكێ قارەمان بینن. قارەمانی ژی بتنێ ئەو نینە، تو بچی ناڤ بەریكانەكا خوە
لێكدانكانێ و سەركەفتی ژێ دەركەڤی یان شەڤتارییان قەستا ناڤ گۆرستانێ بكەی یان ژی
دڕندەك بھێتە بەرسینگا تە و پشتا وی ل عەردی بدەی. قارەمانییا دروست ئەوە یا سمۆیێ
باپیر كری. دەست ژ ژیانا خوە بەردای، جار عەتاری، دەروێشی، سۆفی و جار ژی گەرۆك و
خازۆكی و ل ھەمیان ژی ب تنێ ئێك مەبەست ھەبوو، رزگاركرنا كچ و ژنێن ئێزدی، ئەڤێن ب
بەر فەرمانا كۆمكوژییا ئەرمەنان كەفتین و دەربەدەر بووین. پشتی ب فێل ھاتینە ژ
چەككرن. كۆمكوژی دگەلدا ھاتە كرنێ. ب سەدان ژن و زەلام ب زیندی ھاتنە كوشتنێ. یێ
كەتییە بەر شێلكا گوللەیێن تڤەنگان. یێن ب كێرێ، ب خەنجەرێ ھاتینە كوشتن. خوە پیرۆ
و زارۆك ژی ژێ قورتال نەبوون، خوە ژنێن دوگیان ژی، پشتی كوشتنێ زكێن وان دھاتنە
شەقكرن، دا بزانن دوگیانییا وان نێر بوویە یان ژی مێ.
بەلێ، سمۆیێ باپیر ژی، ئێك ژ سیھـ و چار رزگاربوویان
بوو. بریارا خوەدا بچیت لدویڤ كچ و ژنێن ئێزدی بگەریت، ئەڤێن ھاتینە رەڤاندن و كەس
نەزانیت ب چ سەردا چۆین. بەلێ، ئھا ئەڤەیە قارەمانێ ڤێ رۆمانێ. بەلێ ئەڤەیە یێ
ناڤودەنگییا خوە دەرئێخستی. ئەڤ قارەمانە ناڤێ وی سمۆیێ باپیرە و ئەڤە ھەمان ئەو
ناڤە یێ د پەرتووكێن ئێزدییاندا ناڤێ وی ھاتی، ئەڤا ڤەكۆلین ل سەر كۆمكوژییا
دەڤەرا باسا ھاتیەكرنێ. دێ بینی گەلەك جاران ناڤێ سمۆیێ باپیری ل ڤێرە و وێرا ھەنێ
دھاتە بەحسكرنێ، بتنێ ئەو ھندەك بوو و گەلەكییا وێ، دێ دناڤا ڤێ چیرۆكە رۆمانێ دا
خوینن و دێ زانن، ئەڤ قارەمانێ من ھەلبژارتی، وی بخوە ناڤێ خوە یێ د كەڤریدا
ھلكۆلای و نە باران دشێت وی ناڤی رامالیت و شوونەوارێن وی ژناڤ ببەت، نە مێژوو
دشێت، ژ رۆلێ وی كێم بكەت.
پرسیارەكا دی یا ل دەف وە یێن خواندەڤا
دروست دبیت، ئەو ژی، راستیی و نە راستییا چیرۆكا رۆمانێ یە؟ ئەز دێ ڤێ ژی بۆ مێژوو
بێژم و دا مافێ كەسێ نەھێتە خارنێ:
ئەز و ھەڤالێ خوە ساكار ل كۆمەلگەھا
شاریا بووین، مە بەرێ خوە ددا چیایێ زاوا و من پرسیارا ناڤێ چەند گوندان ژێكر و
ئەوی بۆ من ناڤێن وان دگۆتن. من بەحسا شاریا كەڤن كر، من دەستێ خوە درێژكرە
گوندەكی، كو كێمتر ژ قوناغەكا رێكێ ژ مە دویر، كانێ ئەڤەیە شاریا كەڤن؟ گۆت نەخێر،
ئەو گوندێ (كەلەبەدرێ) یە و بۆ من بەحسا خەلكێ ڤی گوندی كر، كو فەرمانەك ژ (74)
فەرمانێن ب سەرێ ئێزدییان ھاتین، فەرمانا (باسا) بوو و ئێدی بۆ من چیرۆكەك گۆت،
چیرۆك یا بەری زێدەتر ژ 100 ساڵان بوو و دروست بەحسا سەر دەمێ شەرێ جیھانیێ ئێكێ
بوو. ئمبراتۆریەتا عوسمانی د بەرەیێ شەریدا بوو دژی ھەڤپەیمانان و د ناڤخوەیا
ئمبراتۆریەتێ دا ئاڵۆزی ھەبوون، ئاڵۆزیێن سیاسی، ئاڵۆزیێن ئابووری و ترس و برس و
چارەنڤیسەكێ نەدیار. بەحسا كۆمكوژییا ئەرمەنان كر، بەحسا سۆتنا گوندێ ئێزدییان كر،
بەحسا كۆمكوژییا ب سەرێ ئێزدییان ھاتی كر و د وێ كۆمكوژیێ دا ب سەدان كەس ژ زارۆك
و ژن و پیرۆكالان ھاتینە كوشتن. بەحسا رەڤاندییان كر، كچ و ژنێن ئێزدی ئەڤێن
ھاتینە رەڤاندن و بەحسا ئێزدیەكی كر، كو ژ فەرمانێ رزگار ببوو و رزگاركرنا ڤان كچ
و ژنێن ب زۆری ھاتینە رەڤاندن كریە ئەركەك ل سەر ملێ خوە و دا بشێت ڤی ئەركی
جێبەجێ بكەت، كەساتییا خوە د گۆھۆری؛ جار خوە دكرە دەروێش، جار سۆفی، جار خازۆك و
جار عەتاری و مەبەستا وی ژ ڤان كارا ھەمیان، كەس وی ناس نەكەت و بشێت ل كچ و ژنێن
ئێزدی یێن رەڤاندی بگەریت و وان رزگار بكەت.
تا ڤێرە ب تنێ ناڤێ گوندێ كەلەبەدرێ و باسا، جھێ
خوە د سەرێ مندا چێكربوو. رۆژ ھاتن و چوون و گۆڤارا لالش ژمارە (50) كو ل ھاڤینا
سالا 2023ێ دەركەفتی، ب بەرچاڤێن من كەفت و دگەل ڤەدانا لاپەرێن وێ، گۆتارەك ژ
نڤیسینا (جەمیلە حازم) ب بەرچاڤێن من كەفت و ناڤێ گۆتارێ (گوندێ كەلەبەدرێ) بوو و
ئێكسەر ئەز چوومە سەر خواندنا گۆتارێ، ھەمان بابەت بوو یێ ھەڤالێ من ساكاری ژێ
بەحسدكر، كۆمكوژییا گوندێ باسا و بابەتی زێدەتر ئەز ب خوەڤە مژویلكرم. ئێدی
سەرەداڤێن چیرۆكێ یێ دكەڤنە بەر دەستێ من و تا چاڤێن من چۆینە سەر پەرتووكا
نڤیسەرێ ئێزدی (داود موراد خەتاری) یا ب ناڤێ (كۆمكوژییا قەبیلەیا باسییان.. 14ی
گولانا 1916)ێ و د ڤێ پەرتووكێ دا ژ بلی ڤەكۆلین و دیڤچوونێن نڤیسەری، چەند
نڤیسەرێن دی ژ بەرەبابێن ڤێ كۆمكوژیێ، گۆتار و نڤیسین د وێ پەرتووكێدا ھەبوون، وەك
نڤیسەر (حەسو ھورمی، ئەرشەد حەمەد) و ژ بلی ڤێ پەرتووكێ من ب خوە ژی چەندین
دیدارێن راستەوخۆ كرن، دگەل ئەڤێن روودان و چیرۆكا كۆمكوژیێ ژ باب و باپیرێن خوە
وەرگرتین و گوھلێبووین، وەك (سەدیق باسی، ناسر باسی، سالح جاسم و شوكری حەسەن) و و
ئێدی من دەست ب نڤیسینا وێ كر و راستی ژی
بێژم، (ناسر باسی) دگەلەك بیاڤاندا دگەل من یێ ھەڤكار بوو، ژ بۆ سەرخستنا رۆمانێ و
ئەوا د ڤێ رۆمانێدا ھوین دێ خوینن و روودانێن وێ ب بەرچاڤێن وە كەڤن، راستیێن
ڤەشارتینە و ئەڤە دیرۆكا مەیە، چ باش چ خراب!
 |
دەیكا من
دگۆت، وەكی ئەڤرۆكە بوو، دەما مرێ ژ مالێ ھاتیە دەرێخستن و ئێدی مە مرێ نەدیتەڤە!
ھینگێ ئەم د بچویك بوین و ھەر چەندە بەرزەبوونا وێ لمە ڤەشارتن، لێ مە زانی كو باب
و برایێن وێ یا تەلافتی یان یا د لاتەكێ دا ھاڤێتی و دووماھییا ب ژیانا وێ ئینایی
و ب ھەر سێ ناڤێن خودێ كەمە، مرێ پاقژترین كچا گوندی بوو، نێ ھەڤالا من بوو و
گەلەك ل بەر خوە راوەستیایی بوو. ئەڤە بەرسڤا دەیكا من بوو دەما من گۆتیێ، ما دا
بۆچی مرێ خوە دەتە رەڤان؟ دەیكا من گۆت: مرێ جوانا گوندی بوو و حەسۆیێ كەچەل ركا
خوە ھاڤێتبوویێ و چەندین جاران رھسپیێن گوندی فرێكربوونە دەف بابێ وێ، كو وێ بدەنە
وی، لێ ما دێ چاوا وێ نافكا نێرگزێ دەنە گوریەكێ وەكی حەسۆیێ كەچەل.
ـ ئێ پاشی حەسۆی و مرێ چ كر، ئایا بابێ
وێ ب حەسۆیی رازی بوون، كا دێ چیرۆكێ ھەمیێ بێژە تە بۆ مە كرە مەرەق؟
ـ كەسەك ل گوندی نەما نەزانیت حەسۆیێ
بدویڤ مرێ ڤە و ھەمییان ژی دزانی، مرێ حەز ژ حەسۆی ناكەت و رۆژەكێ برایێن مرێ
حەسۆی دگرن و نەمری نەمایی دكەن، دا بەلا خوە ژ خویشكا وان ڤەكەت. لێ حەسۆی ئەڤە
كرە دلێ خوە و رۆژەكی ئەم یێ ژ كانیێ دھێینەڤە و مرێ ژی یا دگەل مە ئەم سێ چار
كچەكین. یا مە دیتی، حەسویێ ل ماھینەكا كەعێل سیار، ل بەر مە راوەستییا و تیركەكێ
سپی وەك ئەڤێن ددانە سەر ستێركا و دانی دكەنێ، كێشا سەر سەرێ مرێ و مە ھند دیت،
حەسۆی مرێ ھاڤێتە سەر پشتا وێ ماھینێ و وی ژی خوە ھاڤێتە سەر پشتێ و ئەو ماھین راكرە
چارگاڤا و ھندی چاڤێن مە قەترەكری، ماھین ھەر دچوو و دناڤ قیژیێن مە و ھەواریێن
مەدا، ماھین و توزا وێ ژی ل بەر چاڤێن مە غەوارە بوون.
ـ ئێ پاشی؟
ـ ما دێ كی زانیت حەسۆی مرێ كیڤە بر! ھەر
چەندە باب و برایێن مرێ ل وان گوندێن نزیك گەریان و پرسیار كر، لێ عەرد كۆن بوو و
تێدا بەرزە بوون. تا ئێڤاریەكێ مە دیت ئەڤە مرێ یا ژ دویرڤە دھێت، كراسێ دبەردا
بوویە كنجر و پرچا سەرێ وێ ھەر داڤەك یا بۆ خوە دچیت و دەما خەلك چوویە بەراھیكا
وێ، كەتە ناڤ دەستێن وان و ژ ھۆش خوە چوو. خەلكێ راكرن و ئینانە مال، گولاڤ دانانە
بەر دفنا وێ و مرێ ھشیار بوو، لێ ھشیاربوونەك، چ رەنگێن مرۆڤان لێ نەماین، دێ بێژی
مرییا بەری حەفت رۆژانە، وەسا خولكێ وێ وەریا بوو و پشتی گوندییا ھندەك ئاڤ داینێ
و ب سەر خوەڤەھاتی، مە زانی كو وێ یا خوە ژ ناڤ دەستێن حەسۆی رزگار كری و یا قەستا
گوندی كرییەڤە.
ـ ئو باب و برایێن وێ؟ مرێ چوو مالا
خوەڤە یان نە؟ حەسۆ چلێ ھات؟ گوندییا چ كر؟
ـ دێ ڤان ھەمیان بێژم، بێھنا خوە
فرەھبكە. دەما مرێ برینە مالا وێ ل سەرێ گوندی و دەیك و خویشك و باب و برایێن وێ
ھاتینە بەراھییا وێ، باب و برایێن وێ گۆتی: (دڤێت ئەڤ كچە ل مالا مە نەمینیت و ئەم
ژبەر وێ، نەشێین سەرێ خوە دناڤ گوندییاندا بلند بكەین!)، دەنگێن پەسەندا ئاخفتنا
باب و برایێن وێ دكر، زێدەتر بوون ژ دەنگێن دی و ھەر چەندە دەیك و خویشكێن وێ
بەرەڤانی ژێدكر، لێ بەرەڤانییا ژنان ب چ ناچیت و پەنا برنە دەف مەلایێ گوندی، كو
رێكەكێ بۆ مرێ پەیدا بكەن و بێگونەھی و بێ چارەییا وێ ژ وێ رەڤاندنێ بۆ باب و
برایێن وێ و گوندییا دیار بكەن. ھندی مەلای كر و نەكر، گۆتێ چ گونەھا مرێ نینە و
ئەگەر تاوانبارەك ھەبیت، حەسۆیە نە مرێ! لێ دێ كی گوھێ خوە دەتە ئاخفتنێن خێرێ یێن
مەلایی و كەسێ ب یا مەلایی ژی نەكرن. دەما شەڤ ب سەردا ھاتی و ھەر ئێكی قەستا
مالێن خوەكری، ئەو دووماھی جار بوو ئەم مرێ دبینین و مرێ بۆ ھەلم و فری و چوو.
پشتی من گوھـ ل روودانێن سەرھاتییا مرێ و
حەسۆیی بووین، وێ شەڤێ ھەمیێ من كر و نەكر، خەو نزیكی چاڤێن من نەبوو. ئەز ژ ژوورا
خوە دەركەفتمە ژوورا تەلەفزیوون تێڤە و ژ ڤی كەنالی بۆ كەنالێ دی، ل دووماھیێ ل
سەر فیلمەكی من راوەستاند، دا ئەز خوە پێ ژبیرڤەكەم. لێ ھێڤە ژ كیڤە، فلم نەشییا
بێگونەھییا مرێ ژ بەر چاڤێن من ببەت و من كەنال قولپاند و چوو سەر كەنالەكێ دەنگ و
باسان، دیمەنێن كچەكا ئێزدی بوون و مرۆڤی دزانی ژیێ وێ دناڤبەرا دەھكێن دوویێ بۆ
دەھكن سیێ دایە و یا ژ دەستێ داعشێ رزگار بووی و ل رەخەكێ وێ، كەس و كارێن وێنە و
یێ پێشوازیێ لێدكەن. ل رەخێ دی، میدیاكارەك یێ پرسیارا ژێدكەت و وێ كچێ گۆت: ھەتا
نۆكە ئەز چار جارا یا ھاتیمە فرۆشتن و ئێك ژ وانا یێ ئەڤغانی بوو و من تشتەك ژ
زمانێ وی نەدزانی و وی ژی ئەز ب ملیون دیناران فرۆشتمە ئێكێ دی و ئێدی چوو دەنگ و
باسەكێ ئابووری و من تەلەفزیوون گرت. من ھتفونێن خوە ئینان و برە سەر كەنالێ
یوتیوبێ و وەك ھەر جار دەما خەوێ نەڤێت خوە نزیكی من بكەت، ئەز گوھدارییا
رۆمانەكێ، چیرۆكەكێ دكەم و من ھتفونێن خوە ئێخستنە بەر گوھێن خوە و من پاڵا خوە دا
بالیفكێ و پێن خوە ژبەر خوە كێشانە دەر.
بەریا سەد سالان زێدەتر بوو، ھینگێ گەرمە
گەرما شەرێ جیھانی یێ ئێكێ بوو، دەولەتا عوسمانی بەشەك بوو ژ ڤی شەری و ل ناڤخوەیا
دەولەتێ كێشە و ئاریشەیێن سیاسی و ئابووری سەرھلدان و دەرێخستن و كۆمكوژییا
ئەرمەنان دەستپێكر. دگەل ڤێ كۆمكوژیێ، ئێزدیێن گوندێ باسا ژی كەفتنە بەر ھێرشێن
كوشتنێ و كچ و ژنێن وان ھاتنە رەڤاندنێ).
بەحسا ھێرشا ل سەر ئێزدییان و رەڤاندنێ، ئەز
كێشامە خوە و دێ بابەتەكێ باش بیت، ئەز نیڤ دەمژمێرەكێ گوھێ خوە بدەمێ و چاڤێن خوە
ب گەمرینم و پاشی قەستا سەر جھێ خوە بكەم.
گوندێ (باسا) ئەڤ گوندێ بتنێ ئێزدی لێ
دژیان و ژیارا گوندییان ل سەر خودانكرنا پەزی و رەزان، نزیكی 180 خێزان لێ دژیان و
پەیوەندییێن گوندییان دگەل گوندێن دەوروبەر دباش بوون و ل سەر بنەمایێ پێكڤە ژیانێ
بوون. گوند ب خوە دكەڤیتە دناڤبەرا دوو چیایاندا و سەر ب دەڤەرا سێرتێ ڤە یە ل
باكورێ كوردستانێ. د بەردا چیایێ كەڤەرە و ل باشوورێ وێ دەشتا بۆتانە. ل رۆژھەلاتێ
وێ ھەر ئێك ژ گوندێن (دێوك، ئەینك و چلتۆك)ن و ل رۆژئاڤایێ وێ ژی ئەڤ گوندەنە
(ڤالا، سوسكێ، تانزێ و سەركێ). باكورێ وێ ژی چیایە و مەزارێ شێخ عەمەرێ مرادا ل
جھەكێ ئاسێ یێ ڤی چیاییە و رێكا دچیتە مەزاری گەلەك یا تەنگە، ب تنێ جھێ ئێك مرۆڤ
دكەت و دو مرۆڤ پێكڤە نەشێن د بەر ئێكرا دەرباز ببن. ناڤ و دەنگییا ڤی شێخی، ل ناڤ
دەڤەرێ ھەمیێ یا بەلاڤ بوو و خەلكی گەلەك باوەری ب شیانێن وی ھەبوون و نە ب تنێ بۆ
ئێزدییان، بەلكو بۆ خەلكێ دەڤەرێ ھەمیێ ب ئێزدی و موسلمان و مەسیحیان ژیڤە.
پەیوەندییێن ئێزدییێن باسان دگەل موسلمان و
مەسیحیان د وی پەرێ باشیێ دا بوون، ل خۆشی و نەخۆشیێن خوە د ھەوارا ئێك دچوون و
ھەر ئەڤ پەیوەندییە ژی بوون، كۆ گوندێ باسا ب بەر ھێرشا عەسکەر و جاش و خۆفرۆشا
بكەڤیت و گوند بھێتە سۆتنێ. ئەڤ گوندێن ڤێ دەڤەرێ ب گوندێ باسا ڤە، ب سەرۆكاتییا
ئاغایەكی ب ناڤێ ئۆسمانێ عەمەر دھاتنە ب رێڤەبرن و دەما عوسمانییا بریارا
كۆمكوژییا ئەرمەنان دای، حەفت گوندێن ئەرمەنان ل بن دەستھەلاتا ڤی ئاغای دا بوون.
ئێدی ڤی ئاغای ب ئەركێ خوە زانی كو دڤێت ب ھەر چ رێكا ھەبیت، مەسیحیێن ڤان گوندان
ب پارێزیت و ژ مرنێ رزگار بكەت، ل دووماھیێ گەھشتنە بریارەكێ، كو بۆ ماوەیەكی تا ئاڵۆزی
یێن قركرنا ئەرمەنان ب دووماھی دھێن، دڤێت مەسیحیێن ڤان ھەر حەفت گوندان بھێنە
ڤەگوھاستن و ل جھەكی بھێنە ڤەشارتنێ، دویری چاڤێ عوسمانییان بن.
ئەو بوو گوندێ باسا ھاتە دەستنیشانكرنێ
ژبەر ڤان ئەگەران، ئێك، گوندەكێ تا راددەیەكی دویرە چاڤە و یێ ڤەشارتییە و ب تنێ
ئێزدی لێ دژین و عوسمانی چ گومانان نابەن، كو مەسیحی لێ ھەبن و خالەكا دی كو گوندێ
باسا بۆ حەواندنا ئەرمەنان بھێتە دەستنیشانكرنێ، ئەو جھێ مەزارێ شێخ عەمەرێ مرازا
لێ، جھەكێ زێدە ئاسێ بوو و ب تنێ رێكەك دچۆیێ و جھێ دوو كەسان نەدكر د بەرئێك را
دەرباز ببن. ب دیتنا وان، ئەڤە ژی دێ جھەكێ باش بیت، ئەگەر ھات و سوپایێ عوسمانی ب
جھێ ڤەحەواندنا وان زانین و ڤیان ھێرشی وان بكەن، ئێدی دێ شێن بەرسینگا وان گرن.
پشتی ئاغای دگەل مەتران ئادی شێر، مەترانێ
دەڤەرا سێرتێ ل سەر ڤێ چەندێ ئاخفتی ژبۆ پاراستنا وان و پشتی دگەل ئێزدییێن گوندێ
باسا بەحسا ڤێ رێكێ كرین، كو ئەرمەنیێن ڤان گوندان بھێنە رزگاركرن ژ ڤێ كۆمكوژییێ.
ئێزدییێن باسا بوونە دوو بەش، ھندەكان ئەڤ چەندە ب كارەكێ مرۆڤایەتییێ زانین،
ژبەركو ئەرمەنێن ڤان گوندا و گوندێ باسا ب خوە ژی ل بن سیبەرا ئێك ئاغا دانە و
دڤێت گوھدارییا ئاغایێ خوە بكەن دھەر ھێرشەكێدا بۆ سەر گوندێن وان. دوو:
پەیوەندییێن ئەرمەن و ئێزدییان دگەل ئێك گەلەك دباش بوون و ژخوە ژبیرنەكەین، ئەڤە
كارەكێ مرۆڤایەتییە و لێ ژ ئالیەكێ دیڤە ھندەك ئێزدییان و تایبەتی ئەڤێن
پەیوەندییێن وان یێن دویر ھەین و دزانن چ رویددەت ژ لایێ سیاسیڤە و ئەو ئالۆزیێن
دەولەت تێكەفتی و ئەو بریارا دژی ھاولاتیێن ئەرمەن ھاتیە راگەھاندن و دەنگویێ
كوشتن و قركرنا ئەرمەنیان ل ھەر جھی و دەرئێخستنا وان یا ب زۆری ژ دەولەتێ، مەترسییا
خوە دیار كرن، كو ئەڤ چەندە دێ بیتە ئەگەرەكێ بھێز كو عوسمانی تۆلێ ژ ئێزدییێن
باسا ڤەكەن، ھەر گاڤا وان زانی كو ئێزدییێن باسا گوندێ خوە بۆ ڤەشارتنا ئەرمەنان
یێ چۆلكرین، كو ئەڤە پێچەوانەی بریارێن دەولەتێ نە.
د بابەتێن چارەنڤیسازدا یێن گرێدایی مرنێ
و ژیانێ، ھەردەم بابەتێن مرۆڤایەتیێ سەری ژ بابەتێن دی دستینن و خوە ئەگەر باجا وێ
كریارێ چەند یا گران ژی بیت. ئێزدییێن باسا ژی ھەمی رەنگێ پێكڤە ژیانێ،
گوندییاتییێ، خۆشی و نەخۆشیێن خوە ئینانە بەرچاڤێن خوە و بریاردان گوندێ خوە لدویڤ
داخوازییا ئاغایێ خوە چۆل بكەن و قەستا ئالییێ دییێ چیایی كرن و ل ناڤ رەزێن خوە
مان.
ژ لایەكێ دیڤە ئوسمان ئاغای ھندەك
خۆشمێرێن عەشیرەتێ دانە دگەل خوە و بەرێ خوەدانە چیایی، ئالیێ مەزارێ شێخ عەمەرێ
مرادا، كو رێكەك ئاسێ یە و ھێزێن عوسمانی ب ساناھی نەشێن تێرا دەرباز ببن و
بریاردان وی چەپەری بگرن و شەرێ عوسمانییان بكەن.
ب ڤان پلانان وان بۆ خوە دانا بوو، كو دێ
ئەرمەنی ژ قركرنێ ھێنە پاراستن و ب زویترین دەم و ب رێكێن قاچاخ، دێ شێن ئەرمەنیان
رەڤیننە وەڵاتێ سوریێ و ژ وێرێ دێ ئەرمەنی كۆچبەری وەڵاتێن رۆژئاڤای بن و پشتی
دەمەكی و ئارامبوونا دەڤەرێ، ئێدی ئێزدی ژی دێ شێن بھێنە سەر گوندێ خوە.
لێ ھەكو دبێژن ھەر تشتەك ل دویڤ پلان و
حەزێن مرۆڤی چێنابیت، ھندەكان دەنگوباس گەھاندنە عوسمانییا، كو ئەرمەنیێن حەفت
گوندان ل گوندێ باسا ھاتینە ڤەحەواندن و ئێدی عوسمانی ب ھێزەكا مەزنڤە و لگەل جاش
و خۆفرۆشاڤە ھاتن و گوندێ باسا دوورپێچكرن و شوینا بەرگریكرنێ ژ ئەرمەنان و خوە
بەرھەڤكرنێ بۆ شەری دژی ھێزێن عوسمانی، ئوسمان ئاغای چەپەرێ خوە بەردا و شەرێ عوسمانییا
ژ ھێزا ملێن خوە مەزنتر دیت و ئێك گوللە ژی وەك بەرگری نەتەقاند و پشتی گوند ژ
ھەمی ئالیانڤە ھاتیە دوورپێچكرن و رێكێن رەڤێ ل بەر ئەرمەنیان گرتین، كو ژ نەچاری
د گوندی دا بمینن و ھاتن و ئاگر بەردانە گوندی و نەھێلان كەس رزگار ببیت. خوە
گیانەوەر ژی ژ ڤێ قركرنێ رزگار نەبوون و ئاگر ب ھەر تشتی ئێخستن، ژن، مێر، پیر و
كال، زارۆك، دیكل و مریشك، دەوار، پەز و چێل و تشتەك نەھێلان ئەگەر نەكوشتین یان
ئاگر نەبەردایێ و ئێدی قارقارێن خەلكی ب سەر ھەمی جھان ڤەچوو و ترس كەفتە ناڤ
ئێزدییێن باسا ژی. ھەر چەندە وان خوە دابوو ملێ چیایی و ل ناڤ رەزێن خوە د ڤەشارتی
بوون، لێ ئێدی ڤەحەویانا وان نەھات. بریاردان ھەر چ زوی بیت ل دەردۆرێن گوندی
نەمینن، تایبەت پشتی ئەوا چێبووی و ئێدی عوسمانی ڤێ چەندێ بۆ وان ناھێلن و دێ تۆلا
ژێڤەكەن. چاوان ئەو شیان بێ ئەمرییا دەولەتێ بكەن و گوندێ خوە بۆ ئەرمەنان چۆل
بكەن، د دەمەكیدا بریارا دەرئێخستنێ ب ھەر رێكەكێ بیت یا ل سەر وان دەركەفتی.
ئێزدییێن باسا زانین ئێدی مانا وان و
زڤرینا وان بۆ گوندێ باسا بێ باج دەرباز نابیت و عوسمانی و دووڤەلانکێن وان، ڤێ چەندێ
بۆ وان ناھێلن. ئێدی دگەل خوە كەفتنە دانوستاندنێ و ھەمووان بریاردان جارەكا دی نە
زڤرنە سەر گوندێ خوە و بەرەڤ مەرگەھێ و شێخان بدەنە رێ.
ئێدی ھەر تشتێ شیاین راكرن و یێ دەوار
ھەین تشتێ خوە و زارۆكێن خوە ل پشتا دەوارا كرن و یێن بێ دەوار، زارۆكێن خوە دانانە
سەر ملێن خوە و ھندی شیاین تشتێن خوە یێن گرنگ، كەل و پەلێن خوە یێن پێدڤی دبنێ،
ھەلگرتن و دانە رێ. لێ دانەرێیەكا ڤەشارتی، یا تژی مەترسی و خوە ڤەدزین. باوەریا
وان نەھات ب رۆژێ بدەنە رێ. ب رۆژێ ل ناڤ گەلی و نھاڵان دمان و ل سەر كانیا دمان و
بێھنا خوە ڤەددان و ھەر گاڤا دبۆ شەڤ، دەست ب چۆنێ دكرن و بۆ ماوێ سێ شەڤ و سێ
رۆژان ئەڤە بۆ كارێ وان، ھەتا نزیكی گوندێ (فندكێ) بووین و بێی بزانن، خوە دیتن
یێن نێزیكی قەرەقولەكێ بووین. ھەر چەندە زوی ب قەرەقولێ حەسییان و ھەست ب مەترسیێ
كرن، لێ خوە ڤەكێشان و خوە ڤەدزین یا ب زەحمەت بوو، ژبەركو دەنگێ گرییا زارۆكان
ژلایەكیڤە و دیسان كەس نەشێت سەدان كەسان بێدەنگ بكەت و ژاندرمە ھاتنە سەر سەرێ
وان. بەرێ تڤەنگێن خوە ل وان درێژكرن، راستە ئەو دەڤەر ئاخا كوردانە و كورد لێ
دژین، لێ كەسەكێ دی ئاغاتییێ ل فندكێ و دەوروبەران دكەت و دناڤبەرا وی و ئاغایێ
وان ئوسمانێ عەمەر دا ناكۆكی ھەبوون، لێ ئەو ناكۆكی نە دگەھشتنە ھندێ، كو خەلكێ
گوندێ باسا ھەست ب مەترسیێ بكەن، كو یێن ھاتینە سەر ڤێ ئاخێ.
ئەڤێن د قەرەقۆلێ دا ھزركرن، كو ئەڤە
ئەرمەنن دڤێن خوە قورتال بكەن. لێ دەما پرسیار ژێ كرین، گۆتنێ ئەم ئێزدی نە و دێ
بەرەڤ مەرگەھێ و شێخان كەڤینە رێ. ئێكەم جار باوەرییا وان نەھات و گۆتێ ھین
ئەرمەنی نە! دەما گۆتینێ نەخێر ئەم ئێزدی نە و رابوون دەرپێ چەند زارۆكان ژ پێیان
ئینانە خارێ، دا ببینن كو زارۆكێن وان د سنەتكری نە یان نە، ژبەركو مەسیحی زارۆكێن
خوە سنەت ناكەن.
ئینا قوماندارێ قەرەقۆلێ ژ وان داخواز كر، كو
چەكێ خوە دانن، ژبەركو دەولەت رێ نادەت چەك د دەستێ كەسێن سڤیل دا بیت.
ئێزدییان گۆتێ: ئەم نەشێین چەكێ خوە
دانین، ژبەر دز و جەردەچیان، ئەگەر مە چەكێ خوە دانا و ژن و زارۆك یێ دگەل مە، ئەم
دێ چاوان خوە ژ دەھبەیان پارێزین یان ئەگەر ھندەكان ڤیان مە تاڵان بكەن؟
قومانداری گۆتێ: بۆ ڤێ چەندێ نەترسن،
سپێدێ ئەز دێ ھندەك ژاندرمەیان دەمە دگەل ھەوە، تا ھین ژ ئاڤا چەمێ ھیزلی دەرباز
دبن، بلا ئەو پارێزڤانییا وە بكەن.
ھەر چەندە باوەرییا گوندییان ب قومانداری
و ژ چەككرنا خوە نەدھات، لێ ئەڤە ژ نەچاریێ بوو و ئێدی چ بریار د دەستێ واندا
نەمان، ژ بلی دانانا چەكی و ھندەكان ژ وان ب شەڤ خوە دانە ملێ چیایی و خوە
نەئێخستنە دگەل كۆمێ.
دەما بوویە سپێدە و خەلك ژ خەو رابووی و
كارێن خوە كرین، كو بدەنە رێ. ل ھیڤیێ مان، قومانداری چ ژاندرمە نە فرێكرن ھەر وەك
وی سۆز دایە وان! ئینا دوو كەس چوونە قەرەقۆلێ، كو چەند قوناغەكا ژ جھێ مانا وان
یێ دویر بوو، دەما گۆتینە قومانداری ما ھین چ كەسان دگەل مە فرێ ناكەن؟ قومانداری
گۆتێ نەخێر، ژبەركو فەرمان یا بۆ مە ھاتی و ئەم نەشێین ژاندرمەیێن خوە ب چ
ئالیاندا فرێكەین و ھین ب تنێ ھەرن و چ مەترسی ل سەر وە نینە.
ئەوان ژی كارێ خوە بۆ چوونێ كرن و تشتێن
خوە ھەلگرتن و چەندەكێ كێم چوون، رەخ و دوورێن وان ھاتنە گرتنێ و دیتن كو ژمارەكا
زۆرا جاش و چەتەو خۆفرۆش ل بەر سینگا وانە و ژ وان داخازكر ژ جھێ خوە نەلڤن،
ژبەركو ھین فیلارێن دەولەتێ نە.
ھەر چەندە ئێزدییان گۆتێ: ئەم ئێزدی نە و
مە چ تشتەك نەكریە دژی دەولەتێ، قەستكرنا مە ژی بۆ مەرگەھێ ب تنێ ژبەركو ل گوندێ
مە جھێ ژیارێ لێ نەمایە و ئەم خودان زارۆكین و ئەم خودان تەرش و تەوالین و ئەگەر
ئەم ڤێ نەكەین، دێ زارۆكێن مە ژ دەستێ مە دەركەڤن.
لێ كی دێ نەزانا و خۆفرۆشا تێگەھینیت! دەولەتەكا
كەتییە ناڤ شەرێ جیھانی، برس و ھەژاری و تایبەتی ژی د بابەتێ دەرێخستنا
ئەرمەناندا، دەرگەھێن تاڵانكرنێ و كوشتنێ ھاتینە ڤەكرن و كەس حسابێ ل چ تشتی نەكەت
و جاش و خۆفرۆش یێ دبینن، كچ و ژنێن جوان، پەز و تەرش و تەوال، پێنەڤێت ڤان ژنان
زێر و زینەت ژی دگەلدا ھەیە و پاریەكێ ژ ڤی رەنگی، چ جارەكێ دوبارە نابیت.
لێ جاش و خوفرۆشا گۆتێ ھەمی رێك ل بەر وە
دگرتینە و ھین نەشێن ژ مە دەرباز ببن و چەكێ خوە ل وان بلند كرن. ئێدی ل ھەمی
ئالیان جاش و خۆفرۆشان ھێرش كرە سەر گوندییێن بێ چەك. ھێرش كرە سەر زارۆكان، ھێرش
كرە سەر ژنان، ژنێن دوو گیان، پیرەژنان، ل سەر پیران و خوە ئەڤێن پەككەفتی ژی
رزگار نەبوون، نە بتنێ ب تڤەنگان، بەلكو ب شیری، ب خەنجەرێ و ھەر تشتێ وەك چەك د
دەستێ واندا بكارئینان و خوین رێت.
بەلێ ھەر كەس كوشتن و رێكێن رەڤێ ل بەر
كەسێ نەھێلان و چەند كچان و ژنان، خوە نزیكی چەمێ ھیزل كرن، ھندەكان گولیێن خوە
پێكڤە گرێدان و خوە بەردانە د ئاڤێ دا، دا سەنگا وان نەھێلیت ئەو ب سەر ئاڤێ بكەڤن
و روومەتا وان نەكەڤیتە دەستێ ژاندرمەیان. ھندەكێن دی زارۆكێن خوە دانانە سەر ملێن
خوە و خوە بەردانە ئاڤێ، دا مرنا زارۆكێن خوە ب چاڤێن خوە نەبینن.
ل دویڤ ژێدەران و ڤەگوھاستنا دیدەڤانان، 370 تا
380 كەس د وێ ھێرشێ دا ھاتنە كوشتنێ، ب تنێ ھندەكا خوە دا بوو ملێ چیایی و ئەڤێن ب
ملێ دەشتێ دا رەڤین. لێ یێن ب ئالیێ چیای دا رەڤین، ھندەك ژێ رزگار بوون و ئەڤێن
رزگار بووی 34 كەس بوون؛ 29 ژ وان زەلام، 4 ژن و زارۆكەك بوون. ژ ئەڤێن رزگاربوویى
ژی، پێنج كەسان د رێدا، ژیانا خوە ژ دەستددان.
ھەمی
تشت بلەز دەرباز بوون و ھەر كەسەك بۆ كورێ بابێ خوە و ئەڤێن خوە بەرداینە ئاڤێ، بێ
سەروشوین چوون و كەسێ چ ژ چارەنڤیسێ وان نەزانی. ئەڤ كەسێن خوە داینە ملێ چیایی
ژی، ھەر چەندا رێكەك گرتنە بەر و ھەلەی بابێ وی خوە ژ ڤێ حەشرێ رزگار بكەت، سمۆیێ
باپیر ژی ئێك ژ وان كەسان بوو ئەڤێن رزگار بووین. لێ ئەو گەلەك دویر نەكەفت و دوو
رۆژان خوە گرت، خوە ڤەشارتی ھێلا و ژبەركو قەرەقۆلا ژاندرمان نێزیكی وی جھی بوو یێ
كۆمكوژی لێھاتیەكرنێ، دڤان دوو رۆژاندا سمۆی خوە ڤەشارتی ھێلا. ژبەركو دێ چاوان ژ
ڤێ دەڤەرێ دویر كەڤیت و ئەگەر تشتەكی ژ چارەنڤیسێ كوشتیان نەزانیت، تشتەكی ژ
چارەنڤیسێ زارۆكێن خوە، كەسوكارێن خوە و ژ گوندىیێن خوە نەزانیت، كی دناڤ
كوشتیاندایە و كی یێ بەرزەیە و ئایا زارۆكێن وی، ماینە ساخ، ھندەكان دگەل خوە
برینە، ب ئاڤێدا چووینە و دەھان پرسیارێن بێ بەرسڤ، پرسیارێن نەڤێن خوە ژ گەوریا
وی دەربێخن؟!
ئێدی خوە گرت ھەتا شەڤ ب سەردا ھاتی و
خوە كێشا ناڤ كەلەخێن كوشتییان. ل ناڤ تەرمان گەرییا و د دیمەنەكێ ژ ڤی رەنگى،
دیمەنەكێ ھۆڤانە و ب ھۆڤاتی ئەڤ كۆمكوژییە ھاتیە ئەنجامدان و تەرمێن كەفتینە سەر
ئێك و چاوان مرۆڤ بزنێ ڤەدكوژیت، سەرێ ھندەكان ژ كەلەخێن وان د جودانە، سینگێن
ھندەكان ژ گوللێن تڤەنگان یێ كرینە سەراد، ھندەكان زكێن وان یێن ھاتینە شەقكرن و
ئێدی ژ تەرمان بێ ھیڤی بوو، كو كەسەك ژێ ما بیتە ساخ، لێ دەما ڤیایی رێكا خوە
بگریت و كەلەخان بجھـ بھێلیت، دەنگێ نالینا زارۆكەكی ھاتە گوھا و جرفەك ب سمۆی
ئێخست. جرفا ھەنێ نەیا ترسێ بوو، لێ دەنگێ زارۆكەكی ب تنێ یان كو كەسێن ساخ یێن
ھەین. دەنگێ زارۆكەكی دوو رۆژان پشتی ڤێ كۆمكوژیێ یان كو زارۆكەكێ بەعجی، ترس و
برس و ئەگەر تا نۆكە مابیتە ساخ ژی، ئێدی ئەو دێ چاوان شێت ژیانێ كەت و ئەو دێ
چاوان شێت جارەكێ بۆ ژیانێ دلێ خوە ڤەكەت و بشكوریت.
سمۆی گوھێن خوە ڤەچنین، خوە ل دویڤ دەنگی
خشاند و ل پشت كەڤرەكی دوو زارۆك كەفتنە بەرچاڤێن وی، زارۆكا مەزن وەك ژ پرچی
دیار، كچەكە و پێن وێ د درێژكرینە و زارۆكەكێ دی سەرێ خوە دانایە سەر پێن وێ. پشتی
نزیك بووی و زارۆك ژ نێزیك دیتین، دێمێ كچا خوە یا پێنج ساڵی دیت، زارۆكەكێ بچویك
ل سەر پێیان بوو و یا د خریقێن دچیت. دەنگێ گرییا وێ ب سەر ناكەڤیت، ژ ترسا خوینێ،
ژ ترسا تەرمێن كوشتییان و ژ ترسا ئەڤە دوو رۆژە ب تنێ و ژ ترسا دەھبەیان و ڤێ شەڤێ
و ژ برسێ و تێھنێ و گریا برایێ خوە یێ ژ برسێ و تێھنێ بێ پێژن بووی و نەزانیت كانێ
یێ ساخە یان دناڤ دەستێن وێدا مری یە.
سمۆی ناڤێ وێ ئینا و رەنگێ دینا گرت،
ڤەلەرزی.
سمۆی گۆتێ: كچا من ئەز بابێ تەمە و
نەترسە؟! ترس، ئەو پەیڤا ئەڤە دوو رۆژە خوە ل بەر تارمایێ وێ دگریت و نەدشێت ژ جھێ
خوە بلڤیت، نەدشێت رابیت و نەدشێت خوە ب قولپینیت و نەدشێت بۆ خوە و برایێ خوە
قەستا ئاڤێ بكەت، قەستا لێگەریانێ ل پاریەكێ نانی بكەت.
سمۆی خوە زێدەتر نزیكی وێ كر و گۆتێ: بابۆ ئەزم،
ئەڤە ئەزم، ئەز یێ ساخم و ئەز نەمریمە، نەترسە.
ھشێن كچا وی ھاتنە سەری و سەرێ برایێ خوە ژ كۆشا
خوە ئینا دەرێ و دا رابیتەڤە، لێ ھندی ھاتێ پێن وێ ھاری نەكرن و دێ بێژی یا
پەكەفتییە، دێ بێژی ژ داكیبوونا وێ پێن وێ یێن ئفلیجی بووین و ئێدی ئاخفتن ژی نەما
و گری ژی نەما و لالۆتە ما و بتنێ دەستێن خوە بلندكرن.
نە تو ب تنێ خواندەڤایێ ڤێ رۆمانێ، بەلكو
ئەز ژی وەك نڤیسەر و دەما من ئەڤ دیمەنە دنڤیسین، رۆندك كەفتنە چاڤێن من، تو بینە
بەرچاڤێن خوە، كچەكا پێنج سالی دناڤ كوشتیان دا بمینیت. ل بەر چاڤێن وێ، ب سەدان
كەس ژ ژن و زارۆك و پیرۆكالان و زەلامان بھێنە كوشتنێ. دەنگێ گوللەیێن تڤەنگان.
نالەنالا كوشتی و برینداران و بۆ ماوێ شەڤ و رۆژەكێ ب تنێ یا ڤەشارتی بیت و كەس ل
دۆرێن وێ نەبیت، دەما ھشێن وێ دھێنە سەری و وێرەكیێ ددەتە خوە، دھێتە ناڤ كوشتییان
ل دەیك و باب و خویشك و برایێن خوە دگەریت و برایێ خوە یێ دوو ساڵی ل بەر سینگا
دەیكا خوە یا كوشتی دبینیت، بۆ دوو رۆژان برایێ وێ ژ دەیكەكا بێ رح و جان دوور
نەكەفتیە و برایێ خوە رادكەت و ددەتە بەرسینگا خوە، ژ ناڤ كەلەخان دەردئێخیت و
خوین ب لەشێ ویڤە و برایێ وێ ژ ترسا و ژ برسا نەخۆش دكەڤیت و ئەوا پێنج ساڵی.
سمۆیێ باپیر خوە چەماندە كچا خوە و كێشا
بەرسینگا خوە و ھەمبێز كر. بەرێ خوەدا كورێ خوە یێ نیڤ مری و نیڤ مای، ھەردوو
راكرن، ھندەك ئاڤ ب دەڤێ وان دا كر و خوە ژ ڤێ دەڤەرێ ھەمیێ دویركر.
ئێدی قەستا جھەكێ ئاڤاھی كرن و زانی
ئەگەر ڤان زارۆكان بلەز نەگەھینتە جھەكێ ئارام، ھەردوو دێ دناڤ دەستاندا مرن و ب
ھەر حالێ ھەی گەھشتنە دەڤەرا سلۆپیا و عەشیرەتا ھەوێریا ل وێرێ بوون، كۆچەر بوون و
ھاتبوونە سەر كۆزێن خوە، شڤانەك دیتن و پرسیار ژ شڤانی كرن و حالێ خوە بۆ گۆتن و
شڤانی برنە ناڤ مالان.
دەما ھەوێریا ئەو ب ڤی حالی دیتین،
زەلامەك و دوو زارۆك و تێھنێ و برسێ ئەو ژ قەدەما ئێخستین، گۆتنە ئێك نابیت ئێكسەر
خارنێ بدەینێ و ھەڤریشك بۆ ئامادەكر. ھەڤریشك نانێ ھویر كریە و دناڤ دوھنێ حوردا
تێكڤەددەن و وەكی ھەڤیری رۆن دبیت و گۆتن، ئەڤە دێ ریڤیكێن وان نەرم كەت، ژبەركو
ئەڤە چەند رۆژە د برسی و تێھنی و چ پاریەكێ روون نەچۆیە نەفسا وان، ھەر تشتێ بخۆن
دێ ریڤیكێن وان تێكچن و دێ لێ بیتە ژەھر.
پشتی ئاڤ و خوارن داینێ و گۆتنە سمۆی بۆ چەندەكێ
ل دەف مە بمینن و بێھنا خوە ڤەدەن، ھەر چنە بیت ژ بەر ڤان زارۆكان و زارۆكێ دوو
سالی گەلەك یێ نەساخ بوو و دوو رۆژ تەمام نەكرن و مر. پشتی ڤەشارتنا وی و مانا وان
سێ رۆژان بێھنا خوە ڤەدای، ئێدی سمۆی سپاسییا وا كر و قەستا مەرگەھێ و كەسوكارێن
خوە كرن. لێ مخابن كچا پێنج سالی ژی ژیان نەكر، پشتی سالەكێ ژ ڤێ روودانێ ئەوێ ژی
دا دویڤ برایێ خوە و ژ ڤێ ژیانێ باركر و مر.
ئەڤ ئێزدییێن ژ كۆمكوژیێ قورتال بووین، بێ
مال و حال، بێ خانی و ھەر ھندەك ب دەڤەرەكێ دا چوون، رێنجبەرییا خەلكی دكرن ب نان
و زك. ژ ڤی كاری بۆ كارێ ھەنێ و ژ ڤی گوندی بۆ گوندێ ھەنێ و ل ھند جھان رێز لێ
دھاتە گرتنێ و جھێ نڤستنێ و خارنێ یێ بەردەست بوو، لێ ل ھندەک گوندان، ئەڤ چەندا
ھەنێ ب دەست نەدكەفت و كوردان گۆتنەك ھەیە دبێژیت (ھیڤیا دەرا، خولیا سەرا). ئێدی
ھەمیان خوەدانە ئێك و ل نزیك گوندێ شاریا شیان ب وی پارێ ھەیی و لێكدای، ل گوندێ
كەلەبەدرێ بنەجھـ ببن و ھندەك ژی ژ وان رزگاربوویان نەشییان خوە دگەل ژیانا دەشتێ
بگونجینن، نەشیان ژیانا خوە د بێ مال و حالیێ دا دەرباز بكەن، ئێدی بەرێ خوەدانە
گوندێ خوە باسا و چارەنڤیسەكێ نەدیار.
ھندی سمۆیێ باپیر بوو كو دڤێ كۆمكوژیێ دا پێنج
كورێن وی و دایكا وی و ھەڤژینا وی ھاتبوونە كوشتن، ب تنێ ژ كەسوكارێن وی (16) كەس
ببوونە قوربانی و كچەكا خوە یا پێنج سالی و كورەكێ خوە یێ دوو سالی ژ بن كەلەخان
رزگار كرن و ئەو ھەردوو ژی د ژیانێ دا نەمان، ئێدی ژیانێ ل بەر وی چ تاما خوە
نەما. تشتێ ژ ھەمیێ زێدەتر ئەو مژویل دكر، تشتێ ژ ھەمیێ زێدەتر ئەو نە ئارام دكر،
گەریان بوو ل رەڤاندییان و تۆلڤەكرن ژ وان كەسا یێ ئەڤ نەپاكییە دگەل ڤی خەلكێ بێ گونەھـ
كری. ب ھەر حالێ ھەبیت، دڤێت چاڤێ وی ب وان بكەڤیت و یێ دگەل وی ھات، جارەكا دی
بھێتە ناڤ كەسوكارێن خوە و ناڤ جڤاكێ خوە یێ ئێزدی و چ گومان ل دەف سمۆیێ باپیر
نەما بوون، كو ھندەك ژن و زارۆكێن ئێزدییان ھاتبنە رەڤاندن.
وەك دھێتە زانین ژی، ئەڤ كچ و ژنێن دھێنە
تالانكرن، دھێنە سەبیكرن یان ھندەك كەس ھەڤژینیێ دگەل پێكدئینن یان ژی دبنە (جاری)
یە و كرین و فرۆشتن پێ دھێتە كرنێ یان ژی ئەگەر د جوان نەبن و ب تەمەن بن، دبنە
كویلە و دبنە خزمەتكارێن مالێ و ھندەك ژی كارێ ئاژەلداریێ و چاندنێ پێدكەن. ب ھەر
حالێ ھەبیت د دیتنا سمۆ باپیری دا ئەڤێن ھەنێ یێن ب زۆری ھاتینە رەڤاندن و نهۆ
ئێخسیرن دناڤ دەستێن دوژمنێ مرۆڤایەتیێ دا و دڤێت چارەك ل وان بھێتە كرنێ و ژ وێ
زوڵم و زۆرداریێ و دەستدرێژیێ بھێنە رزگار كرن.
دەما سمۆ باپیری بریاردایی بچیت لدویڤ پێ
رەڤاندییان بگەریت، ھزرا ژ ھەمیا مەزنتر ئەو ئاڵوز دكر، ئایا دێ جڤاكێ ئێزدی ڤان
زارۆك و ژنان قەبویلكەت یان نە؟ سەرەرای كو دبیت دەستدرێژییا جەستەیی ل سەر وان
ھاتبیتە كرنێ و رەنگە ئاینێ وان ھاتبیتە گوھۆرینێ و ژبیرنەكەین ژی، دناڤ
كۆمەلگەھیدا دەما ژنەك دھێتە رەڤاندن یان دەستدرێژی ل سەر روومەتا وێ بھێتە كرنێ،
شەر دروست دبن و تا دگەھیتە حالەتێن كوشتنێ و ل ناڤ كۆمەلگەھێ كوردەواری ب موسلمان
و ئێزدی ڤە، دەھان حالەتێن كوشتنێ ھەبووینە ل دۆر ئەوان كچێن خوە ددەنە رەڤان یان
ل دویڤ حەزێن خوە دچن و دەھمەنا خوە نە پارێزن، نە ب تنێ ژن، بەلكو گەلەك جاران
زەلام ژی دھێنە كوشتنێ دا كێشە یێن خوینداریێ دروست نەبن، ئەڤە ژی تایبەت ئەگەر
ئەو ژنا دەھمەن پیس یا ب ھەڤژین بیت.
د سەر ڤان ھەمی ھزران را، لێ سمۆ باپیری
گوھـ نەدا گۆتنێن خەلكێ كو ھندەكان ئەو ژ ڤێ چەندێ پاشكەز دكر كو دەستا ژ
لێگەریانا وان بەردەت و دگۆتنێ، نابیت ئەو بھێنە ڤەگەراندن و ئێدی شەرەف و روومەتا
وان یا ھاتیە ھەتك كرن و دێ چاوان ھندەك ژنان ڤەگەرینی، كو بووینە ھەڤژینا كەسەكێ
دی یێ ژ ئۆلەكا دی.
لێ ئیرادا سمۆ باپیری ژ ڤان گۆتنان مەزنتر بوو و
دزانی كو ئەو ژنێن ھاتینە رەڤاندن، ھیچ گونەھا وان نینە و ئەو كچ و ژن پاقژترین
كەسن و سمۆ باپیری وەك ئەركەكێ ل سەر ملێ خوە زانی، كو دڤێت ب ھەر رەنگێ بیت، ئەڤ
ژن و زارۆكێن ھاتینە رەڤاندن، بھێنە رزگاركرن و ڤەگەراندن. بۆ ڤێ ژی پرسیارا خوە ب
كەسوكارێن خوە كر، كو ئەوی ل بەرە ڤێ پێنگاڤێ بھاڤێژیت و بچیت ل دویڤ دەوسا وان
بگەریت و جارەكا دی ڤەگەرینیتە ناڤ كەسوكارێن وان.
بۆ ڤێ پێنگاڤێ گەلەك ژ مرۆڤێن وی ھاندانا
وی نەكرن و گۆتنێ ئەڤە كارەكێ ب مەترسییە و نە دویرە سەرا بھێیە كوشتنێ و ھندەكێن
دی گۆتنێ، دەستا ژ ھزرا خوە یا رزگاركرنا زارۆك و كچ و ژنێن ئێزدی بەردە، ژبەركو
ئەو كچ و ژن نۆكە ل ناڤ مالێن موسلمانانە و ھند ژێ ب دارێ زۆرێ كرینە موسلمان و
ھند ژی نۆكە بووینە خودان زارۆك یان ب دوو گیانن و ژ بلی ڤێ چەندێ، ئەگەر تو وان
كچ و ژنان رزگار بكەی ژی، ئایا دێ جڤاكا ئێزدی چاوان وان قەبویل كەت و دێ د چاڤێن
خەلكێ دا شكەستی مینن؟!
سمۆ باپیری گۆت ھوین ژی راست دبێژن و
دبیت ئەز وان رزگار بكەم و جڤاكا ئێزدی وان قەبویل نەكەت! لێ ئایا گونەھا وان چییە
كەسوكارێن وان ل بەر چاڤێن وان بھێنە كوشتنێ و ئەو ب دارێ زۆری بھێنە رەڤاندن.
ئەڤە چ خودێ ڤێ قەبویل ناكەن و ئەز دێ رابم قەستا میری و بابە شێخ كەم ل لالشا
نورانی و ئەز دێ دەستویریێ ژ وان خازم، كو ئەز بچم ل پێ ڤان زارۆك و ژنان بگەرم،
كا ئەو دێ دەستویریێ ژبۆ ڤێ چەندێ دەن یان نە؟
ھەر چەندە گەلەك كەس د بێ ھیڤیبوون، كو
بابە شێخ دەستویریەكا وەسا بدەت و چاوان ئەو ژنا موسلمان بووی یان نۆكە زارۆك ھەبن
و دێ ئێزدیاتی وان قەبویل كەتن.
سمۆیێ باپیری گۆتە وان، ب ھەر حالێ
ھەبیت، دڤێت زارۆك و ژنێن رەڤاندی بھێنە ئازادكرن، خوە ئەگەر نەھاتنە قوبیلكرن ژی،
ئەز دێ وان ھەر رزگار كەم و ئەڤە ئەركەكێ مرۆڤایەتییە و بەرپرساتییا مە ئەم ب ڤی
كاری رابین. ئێدی سمۆی خاترا خوە ژ وان خاست و بەرێ خوەدا لالشا نورانی، ژبۆ كو
بابە شێخی ببینت.
ل بەراھیێ سمۆی قەستا (باب شێخ عەلی ئیبراھیم
ئۆسمان و میر سەعید بەگ كورێ عەلی بەگ) كرن و داخواز ژ وان كر، كو رازی بن ب
ڤەگەراندنا ژن و زارۆكان.
سەعید بەگ كورێ عەلی بەگ، گۆتێ: ژبەركو
ئەو ب زۆری ھاتینە رەڤاندن، ئەگەر وان ڤییا و خواستەكا وان بوو، فەرە بۆ ناڤ جڤاكا
ئێزدی بھێنە ڤەگەراندن ڤە. لێ د سەر ڤێ چەندێ را، دڤێت رازەمەندییا بابە شێخ ل سەر
ڤێ ڤەگەراندنێ ھەبیت.
سمۆ باپیری سپاسییا میری كر و گۆتێ: ئەز
دێ ڤێگاڤێ چمە دەف بابە شێخ، ژ بۆ كو رازەمەندییا وی ژی وەربگرم.
سمۆیێ باپیر چوو لالشێ و قەستا بابە شێخی
كر و ب دەستێ ویڤە ماچیكر و گۆتێ: ئەز یێ ھاتیم رازیبوونا تە وەربگرم؟
بابە شێخ: خێر تێدا بیت، تو كی كورێ من؟
سمۆیێ باپیر: ئەز یێ ھاتیم داخوازیەكێ ژ
جەنابێ وە بكەم؟
بابە شێخ: ئەگەر تشتەكێ ھێژابە، ئەمێ
داخوازیا تە بجھـ بینن.
سمۆیێ باپیر: وەك تو دزانی ئەم ئێلا
باسییان راستی ھێرشەكا ھۆڤانە بووین ژ ئالیێ دوژمنێن مرۆڤایەتیێ ڤە و ئەم ھندەك
كەس ژێ فەلتین، لێ ھندەك كچ و زارۆكێن مە رەڤاندی ماینە د دەستێن واندا و ئەم
ھەوڵددەین وان ڤەگەرینین ھەمبێزا عەشیرێ و ھەمبێزا ئێزدیاتیێ، ژبۆ ڤێ چەندێ ژی ئەم
رازەمەندییا وە دخوازین.
بابە شێخ: ئەرێ ما ھوین دكارن وان ژ
دەستێ دوژمنان رزگار بكەن؟
سمۆیێ باپیر: بۆ ڤی كاری ئەم دێ پێ
رابین، ل بەراھیێ ئەم دێ ھەوڵدەین ئاگەھییان ل سەر جھێ وان وەربگرین و خوە
گەھینینە وان و پاشی ئەم دێ وان رزگار كەین.
بابە شێخ: بێگومان ئەزێ رازی مە ژبۆ
ڤەگەرا ئێزدییان بھێنە سەر ئاخا خوە و سەر ئۆلا خوە، ئەگەر ب دارێ زۆری یان ب
گەفان كەتبنە سەر ئۆلەكا دی.
سمۆیێ باپیر: ئەم سپاسییا تە دكەین، ژبۆ
رازەمەندییا تە و دەستێ وی ماچی كر، خوە چەماند و پاشپاشكی زڤری و بەری ژ لالشێ
دەركەڤیت، سپاسییا خودێ كر و ب لەز ل دەوارێ خوە سیار بوو و بەرێ خوەدا مرۆڤێن خوە
و كەسوكارێن خوە ژبۆ مزگینیێ بدەتە وان ل سەر رازیبوونا بابە شێخ ل سەر ڤەگەرا كچ
و زارۆكێن ھاتینە رەڤاندن و سەرەرای ڤی خەبەرێ خۆشێ گەلەك دلێ وی ئارامكری، كو
شیای رازەمەندییێ وەربگریت و ئەڤ كچ و ژنێن ھەنێ ب سەربەستی ڤەگەرن ناڤ باوەشا
ئێزدیاتیێ ڤە، لێ ھێشتا یێ خەمگین بوو سەرا ئەوا ھاتیە سەرێ وان و ئەو ھۆڤاتییا ب
سەرێ خەلكێ وان ھاتی و تێدا ب درەندەترین شێوە، ئەو مرۆڤە ھەمی ھاتینە كوشتن.
پشتی سمۆ ڤەگەریایە ناڤ كەس و كارێن خوە،
ھەمی ھاتنە بەراھیا وی، دا بزانن كا چ ئەنجام ژ سەرەدانا خوە بۆ لالشا نورانی دگەل
خوە ئینایە و سمۆ باپیر چوونا خوە ھەمی بۆ وان گۆت. ھەر ژ چوونا دەف میری و بابە
شێخی و گۆتە وان گاڤا ئەز گەھشتیم لالشێ، ئێكەم جار من ژ خوەدێ خواست كو خەلكێ مە
یێ مای ب پارێزیت و من ھیڤی ژ خودێ خواستن، كو ئەز بشێم رازیبوونا بابە شێخ
وەربگرم و ئەو دەستویریێ بدەتە مە و ئەم زارۆك و ژنێن رەڤاندی رزگار بكەین و
خۆشبەختانە من رازیبوونا ئەرێ ژبۆ ڤەگەرا یێن رەڤاندی ئانی.
خەلكێ گوندی: ئەم سپاسییا میر و بابەشێخ
دكەین، ژبۆ ڤێ بریارا پیرۆز.
پشتی
بنەجھبوونا ئەڤێن ژ كۆمكوژیێ رزگار بووین ل گوندێ كەلەبەدرێ و پشتی سمۆیێ باپیر
رەزامەندییا میری و بابە شێخی وەرگرتی، ژبۆ ڤەگەراندنا زارۆك و ژنێن ھاتینە
رەڤاندن. ئێدی سمۆی بەرێ خوەدا گوندێن دەردۆرێن كۆمكوژی لێ ھاتیە ئەنجامدان و
بریاردا ل دویڤ دەوسا رەڤاندییان بگەریت، ئەڤ بریارا وی دروست پشتی راوەستیانا
شەرێ جیھانی یێ ئێكێ بوو ل ساڵا 1918ێ و دەولەتا عوسمانی د وی دەمیدا، د شلەژانەكا
نە ئارامییا سیاسی و ئابووری دا دەرباز دبوو.
سمۆیێ باپیر بۆ رزگاركرنا ڤان كچ و ژنان،
چەندین رێك گرتنە بەر. خوە ب چەندین شێوان دەردئێخست دا كەس وی ناس نەكەت، جار خوە
دكرە عەتار و كەرەك بۆ خوە پەیداكر بوو و گوند بەر گوند دچوو. ھەر گوندێ دگەھشتێ
ژی، چاڤێ خوە ل خەلكێ خوە دگێراند، كچ و ژنێن ئێزدی و زارۆكێن ھاتینە رەڤاندن و
ژبەركو ژی سمۆیێ باپیر ل گەلەك ژ وان گوندان یێ بەرنیاس بوو، ئێدی گوھۆرین دئێخستە
سەروچاڤێن خوە و جار ریھـ بەرددان و جار ژی سەرێ خوە دھێلا نە تراشی و جار ب رەنگێ
موسلمانان دەردكەت، سۆفیان، مەلایان و تشتێ دییێ ھاریكاریا سمۆیێ باپیر كری، كو ب
ئازادانە ل ڤان گوندان بگەریت و چ كێشە بۆ دروست نەبن، پشتی راوەستیانا شەری،
ئمبراتۆریەتا عوسمانی بەرەڤ لاوازبوونێ بوو و برساتی دناڤ خەلكێدە بەلاڤ ببوو و
ئالۆزیێن سیاسی و ئەڤە ھەمی ژی ب رەنگەكی و دوویان ھاریكار بوون، كو سمۆیێ باپیر
بشێت ب ئازادانە ل گوندان بگەریت.
پشتی چەند رۆژێن رێكێ و خوە دوورخستن ژ
تێكەلییا مرۆڤان. سمۆیێ باپیر ئێڤاریەكێ خوە گەھاندە گوندەكی ل نێزیك چیایێ جودی،
ئەو چیایێ كورد شانازیێ پێ دبەن و ئەو چیایێ دووبارە مرۆڤایەتیێ ژێ دەستپێكری و
پاپوورا نوحی ل سەر راوەستیای. ل بەركرنا جلوبەرگێن دەروێشان، دا بێژی ئەڤی كەسی
ژیێ خوە ھەمی ب گەرۆكیێ و دەروێشیێ ڤە یێ دەربازكری. ریھێن خوە بەردا بوون و ھندەك
تزبی د دەستێن خوە گرتبوون، ھەر لبەكا وان ھندی تەبەلەكێ بوو و ژ تشتێن دنیایێ، ب
تنێ چاندكەكا گولگولی ل پشتێ بوو و كەرەكێ نانی و پیڤازەك دناڤ سەرھەڤیركەكی دا د
بنێ وێ چاندكێ دا بوون.
دەما گەھشتیە گوندی، ژنەك ل سەر تەنوورێ بوو و
نان ب تەنوورێ ڤەددا، سمۆیێ باپیر سلاڤكرێ و داخوازا نانەكێ ژێ كر. وێ ژنێ ژی
نانەكا گەرما ژ نوی ژ تەنیرێ ڤەكری دا دەستێ سمۆ باپیری و پسیار ژێ كر، ئەڤە چ
جلێن سۆفی و دەروێشانە ل بەر تە، ئەرێ تو كی؟ تو خەلكێ كیژ دەڤەرێی؟ ئایا تو ل چ
دگەری و بۆچی رێكا تە كەفتیە ڤی گوندی؟
سمۆ باپیرێ پرسیارێن ڤێ ژنێ ب دەرفەت
زانین، كو ل سەر بەرەکى روینتە خارێ و نانێ خوە د بەررا بخۆت و بشێت پرسیاران ل
دویڤ دلێ خوە ژ ڤێ ژنێ بكەت.
سمۆی گۆتێ: ئەز دەروێشم و من چ مال نینن،
ب تنێ من رێكا خودێ یا گرتییە بەر. ھاتنا من ژی بۆ ڤی گوندی رێڤینگی یە و ب تنێ دێ
شەڤەكێ مینم و دێ بەرێ خوە دەمە ئەڤرازی ل دەف شێخێ خوە.
دەما سمۆی بەحسا دەروێشیێ كری و بەحسا
شێخێ خوە كری. ڤێ ژنێ گۆتە سمۆ باپیری: مادەم تە بریارا خوە دایە ئەڤ شەڤە ل گوندێ
مە بمینی، ئەز حەز دكەم ئەڤ شەڤە مێھڤانێ مالا مە بی و مە بووكەك یا ھەی دا
نڤشتیەكێ بۆ چێكەی و ئەڤە زێدەترە ژ سالەكێ، كەتیە د بارودۆخەكێ نەخۆشێ دەروونی
دا، نە وێ چ خۆشی ب خوە ھەیە و نە مە چ خۆشی و چ ئارامی ژبەر ھەیە!
سمۆی گۆتێ: دیارە ترسەكا مەزن یا بۆ
چێبوویی؟
ژنك: ئەڤە ژ وێ رۆژا ئەڤ ژنە ھاتیە د
مالا مەدا، مە ھیچ خۆشیەك ب خوە نەبریە و ئەم نزانین چ ترسەك گەھشتبیتێ. لێ بەری
چەند ساڵان ل رۆژئاڤابوونەكێ ئەڤ ھەردوو كچە دگەل شڤانێ گوندی ھاتنە ناڤ گوندی و
دەما مە پرسیار ژێكرین، گۆتنە مە ئەم یێن رەڤین و مرۆڤێن مە ھەمی یێن ھاتینە
كوشتنێ. گۆتن ئەم ئێزدینە و ژبەركو وان كەسێ خوە نەبوو، نۆكە یێن بوینە بووكێن ڤی
گوندی، ئێكێ ژ وان یا شوی ب كورێ من كری و ئەڤا دی ژی یا بوویە بووكا مالەكا دی.
لێ ژبەركو تو دەروێشی و تو دێ چییە دەف شێخێ خوە، ئەم حەز دكەین تو بھێی و چەند
ئایەتان ژ قورئانا پیرۆز ب وانڤە بخوینی، بەلكی ل سەر دەستێ تە، ترسا وان ژ دوورێ
بچیت.
سمۆ باپیری ژی بێ دوودلی داخوازیا وێ
قەبویل كر و چ گومان ل دەف نەمان، كو ئەڤ ھەردوو ژنە دێ ژ گوندێ باسا بن و خوە ژ
كۆمكوژیێ رزگار كربن و خوە گەھاندبنە ڤی گوندی.
سمۆ وێ شەڤێ بۆ مێھڤانێ ڤێ مالێ، زەلامێ وێ و
كورێن وێ ل مالێ بوون. ڤێ ژنێ سمۆ بۆ وان دا ناسكرنێ و كەیفا وان ھات. سوحبەتێن
سمۆی ب تنێ ل سەر خودێناسییێ بوون، ل سەر بەرەكەتێن خودێ بوون، ل سەر پێكڤە ژیانێ
بوون و سمۆی زمانەكێ خۆش ھەبوو و د ڤێ چەندێدا یێ شارەزا بوو و ڤێ خێزانێ زێدەتر
باوەری پێ ھات.
سمۆی گۆتە وان: باوەرى یا ب خودێ ئەو
نینە تو گەلەك نڤێژان بكەی و رۆژیان بگری. لێ باوەرییا دروست وەكی ڤێ سەرھاتیێ یە،
جارەكێ خودێناسەك، كو سەرێ وی بچیت و رۆژی نڤێژین وی نەچن، د رێكا خوەدا دیت
بەلەنگازەك یێ بەرا د عەسمانی وەردكەت.
خودێناسی گۆتێ: ئەو تو چ دكەی، تو بۆ
بەران د عەسمانی وەردكەی؟
بەلەنگازی گۆتێ: ئەز یێ بەرا د خودێ
وەردكەم.
خودێناسی گۆتێ: تو بۆچی بەرا د خودێ
وەردكەی؟
بەلەنگازی گۆتێ: ئەز ھەڕۆ لاڤان ژ خودێ
دكەم، بەلێ لاڤایێن من ب جھـ نائینیت و ئەز ھەر بەلەنگازتر لێ دھێم و بەردەستێن من
تەنگتر لێ دھێن.
خودێناسی گۆتێ: تو ژ قەستا بەران د خودێ
وەردكەی، ما وی ژ كویڤە گوھـ ل بەلەنگازەكێ وەك تەھەیە!
سمۆیێ دەروێش گۆتە ئەڤێن روونشتی، ئھا
باوەرداری و خودێناسی ب ڤی رەنگی یە، سەرا ئاخفتنا ڤی خودێناسێ ھەنێ كو ھزر دكر
رەفتارێن وی و رۆژی و نڤێژێن وی بەسن كو خودێ وی بەتە بەھەشتێ، لێ باوەرییا وی ب
شیانێن خودێ یا كێم بوو و سەرا گۆتنێن وی خودێ ئەو برە دۆزەخێ و ئەو بەلەنگازێ بەر
د خودێ وەردكرن، ژبەركو وی باوەری ب شیانێن خودێ ھەبوو، كو دشێت ھەمی تشتان بكەت و
د شیانێن ویدا یە وی زەنگین بكەت و حالێ وی خۆش بكەت، خودێ ئەو برە بەھەشتێ.
ب ڤێ سەرھاتییێ ژی، باوەریا ڤێ خێزانێ
گەلەك ب سمۆی زێدەتر لێھات، كو راست ئەڤە مرۆڤێ خودێ یە و مرۆڤەكێ ھۆسان ژی چ
جارەكێ خرابی ژێ دروست نابن و ھەر ژبەر باشییا وی ژی، خودێ دێ لاڤایێن وی قەبویل
كەت و بەلكەی دەستێ وی بۆ بووكا وان، ب بیتە چارەسەری.
ل ئالیێ ژنان، ڤێ ژنا نان ب تەنویرێ
ڤەددا و سمۆ مێھڤان كری، گۆتە بووكا خوە، ئەڤە دەروێشەك یێ ھاتی و من داخوازا ژێ
كری تشتەكی ل سەر سەرێ تە بخوینیت و بەلكەی خودێ یە ل سەر دەستێ وی ئێش و ئەلەمێن
تە، ترسا تە ژ دۆرێن تە بچیت. ئو دەما چاڤێ وێ ب سمۆی كەفتی، زانی ئەڤە نە دەروێشە
و بەلكو سمۆیە و خەلكێ گوندێ وانە و دیارە ئەو ژی یێ ژ كۆمكوژیێ رزگار بووی و زانی
ھەر گاڤا ئەو وی ئاشكەرا بكەت و بێژیت كو ئەڤە نە دەروێشە، ئێزدی یە و یێ ل دویڤ
پێ مە ھاتی، ئەو دێ بەلایەكێ بۆ وی چێكەن. ئینا گۆتە خەسیا خوە باشترە ئەز بچم ھەڤالا
خوە پێ ب حەسینم، بلا ئەو ژی بھێت، مادەم ھندە باوەرییا ھەوە ب شیانێن وی دھێت و
مرۆڤێ خودێ یە و یێ ھاتی دا قەستا شێخێ خوە بكەت، دیارە خودێ خێرا مە یا ڤییای و
ئەم دێ ل سەر دەستێ وی چێبین و دێ دلێ مە ئارام بیت.
خەسیا وێ ژی كەیف ب گۆتنێن وێ ھات و گۆتێ
بلا ھەرە ھەڤالا خوە ژی بینە.
ئەوێ ژی ب دەرفەت زانی، ژبەركو ھەردوو
پێكڤە یێن ھاتین و ئەڤە ب چارەنڤیسێ وانڤە گرێدایە، دێ باشتر بیت ئەگەر دیتنا
ھەردووكان وەك ئێك بیت و نۆكە ئەو ھەردوو یێن بووینە خودان ھەڤژین و ئەو ل مالەكا
دی بوو، دەما چۆیە دەف و چیرۆكا سمۆ باپیری بۆ گۆتی و گۆتیێ ھشیار بی، ئەگەر بزانن
ئەو نە دەروێشە و ئەو سمۆ باپیرە و ئێزدی یە، دێ بەلایەكێ بۆ وی چێكەن و دبیت
نەھێلنە ساخ ژی.
دەما ھەر دوو ژن ھاتین، سمۆیی ھەردووك
ناسكرن، لێ خوە پێ نەئینادەر و گۆتە خودانێن مالێ، دڤێت دەستنڤێژا خوە بگرم و
ژوورەكێ بۆ من ڤالا بكەن، دێ دوو سنەتان كەم و چەند ئایەت و فەرموودەیان ل سەر
سەرێ وان خوینم و بۆ ئاخڤم، ب ئزنەھا خودێ و بەرەكەتا شێخێ مەزن، دێ ساخ و ئارام
بن.
كەیفا خودانێن مالێ ھات و داخازییا وی بۆ بجھـ
ئینان و ژوورەك بۆ ڤالاكرن.
دەما ھەر سێ پێكڤە چۆینە د وێ ژوورێڤە،
پرسیارا حالێ ئێك كرن و ھەردوو ژنان پرسیارا كەسوكارێن خوە كرن، كی مایە ساخ و
نۆكە ل كیرێ بنەجھـ بووینە و چ دكەن، چاوان دەبارا ژیانا خوە دكەن؟ سمۆی ھەر تشت
بۆ وان گۆتن و گۆتێ ئەز یێ چوویمە دەف میری و بابە شێخی ل لالشێ ژی و من
رازەمەندییا وان یا وەرگرتی، كو جڤاكێ ئێزدی دێ وە قەبویلكەت و ئەز یێ ھاتیم دێ وە
ژ ناڤ دەستێن ڤان رزگاركەم و دێ پێكڤە ڤەگەرین.
لێ ڤان ھەردوو ژنان ئەڤ چەندە رەدكرن و
گۆتنێ ئەم نەشێین بھێین و د ترسین بەر ب كوشتنەكا دی بكەڤین، دیسان پا ئەگەر جڤاكێ
ئێزدی مە قەبویل نەكەت، ئێدی ھەمی گاڤان دێ د چاڤێن خەلكێ دا ژنێن شكەستی بین و
ئەڤە ژ بلی كو كەسوكارێن مە یێن ھاتینە كوشتنێ و ئێدی دیارە ئەڤە قەدەرا مەیە و
نۆكە ئەم ب مێرین و مادەم مە تو دیتی و تو یێ ساخ، دلێ مە ئارام بوو.
سمۆی گۆت: ئەرێ ھین چاوان گەھشتنە ڤێرێ و
ھین چاوان ژ كۆمكوژیێ رزگار بوون؟
كچەكێ ژ وان گۆت: دەما چەتەو جاش و
خۆفرۆشا دەست ب كوشتنێ كری، ئێكەم جار بەرێ تڤەنگێن خوە دانە زەلامان و دەرفەت بۆ
ھندەك ژنان دروست بوو و چوون خوە ھاڤێتنە ئاڤێ و ھندەك رەڤین، لێ چەتان بەرێ
تڤەنگێ دایێ و ئەڤێن رەڤین د جھدا كوشتن و پشتی یێن كوشتین كوشتین و پشتراست بووین
كەسەك ساخ نەما. ئەم چەند كچەك ڤەدەر كرین و چەتەک ھێلا ل ھنداڤی سەرێ مە دا كەس
نە رەڤیت و جاش و چەتەیێن دی ل ناڤ كەلەخان و بەریكێن خەلكی دگەرییان و تەرش و
تەوال ددا بەر سینگا خوە و پێڤە مژویل بوون، بۆچی ژنەك ژ ناڤ مە نا رەڤیت و ئەڤ
ژاندرمەیێ ل ھنداڤ سەرێ مە راھێلایێ و ئێدی دەرفەت بۆ مە چێبوو ھەر ھندەك ژ مە ب
ئالیەكی دا چوون و ئەز و ھەڤالا من، مە دەستێن ئێك بەرنەدان و مە نەزانین یێن دی چ
لێھاتن، ئەم نە راوەستایین ھەتا مە شڤانێ ڤی گوندی دیتی و وی ئاڤ دا مە و نانێ خوە
دا مە و ئەم ھێلاینە دناڤ شكەفتەكا بچیكدا و گۆتی ھەتا ئێڤاری ل ڤێرە بمینن، ئەگەر
كەسەك دویف وەرا بھێت، دا كەس ھەوە نەبینیت. پاشی ئێڤاری ھات و ئەم ئیناینە ڤی
گوندی.
سمۆی كر و نەكر نەشیا وان رازی بكەت، كو
ئەو دێ وان رزگار كەت و ل دووماھیێ و دا كەس چ گومانا ژێ نەبەت، ھەر ئێكێ ژ وان
چەقەكا پاتەی دا دەستی و گۆتێ ڤی پاتەی ب زەندكا خوەڤە گرێدەن و ب ئزنەھا خودێ، دێ
ژیانا وە ئاسایی بیتەڤە.
دەما بوویە سپێدە، سمۆی خاترا خوە ژ مالێ
و مێھڤاندارییا وان خواست، خاترا خوە ژ ھەردوو ژنان خواست و لاڤایێن ژیانەكا خۆش و
ئارام بۆ وان كرن و ب ھێجەتا ھندەك شیرەتان لێبكەت، وان ژی ب دەستێن وی ڤە ماچیكرن
و لاڤایێن خێرێ بۆ خواستن، خەلكێ ژی ھزركرن، ئەڤە وەك دەروێشەكە و خودێناسەكە، لەو
ڤان ھەردوو ژنان ب دەستێ ویڤە ماچی كرن.
پشتی سمویێ باپیر نەشیایی وان ھەردوو
ژنان رازی بكەت كو دگەل وی ڤەگەرن، ئێدی سمۆیێ باپیر ژ وی گوندی دەركەفت و ب
رێكێڤە چاڤێن وی ب سۆفیەكی دكەڤن. سمۆیێ باپير ئەكتەرییا سۆفیاتیێ ب گونجایی زانی
و تزبیێن خوە ژ دەستێن خوە ھاڤێتن و ل گوندەكی دەركەفت و ل رەخێ گوندی، دو زارۆكێن
كچ ناسكرن دناڤ زارۆكێن گوندی دا یێ یاریا دكەن و پشتی ژێ پشت راستبووی كو ئەو زارۆكە
خەلكێ گوندێ وانن و ھەردوو زارۆك ناسكرن، ناڤێ ئێكێ حەنێ بوو و یا دن ناڤێ وێ
رەحان بوو. بێی خوە ب وان بینتە دەرێ، خوە مژویل كر و ئێكسەر نەچوو ناڤ گوندی تا
زانی ئەو هەردو زارۆك چوونە د چ مالێدا. ئینا سمۆ باپیری خوە كێشاندە بەر دەرێ وێ
مالێ و دەرگەھ قۆتا، دەما دەرگەھـ ڤەكرین و دیتین كو ئەڤە سۆفییەكە ل بەر دەرۆكی،
گۆتنێ خێرە؟ سمۆی گۆتێ ئەز رێڤینگم و رێكا من یا كەفتییە ڤی گوندی و ئەگەر ئەڤ
شەڤە ھین من ب حەوینن! وان ژی گۆتێ، مێھڤان مێھڤانێن خودێ نە و تو سەر چاڤان ھاتی.
سمۆ چوو د ژوورڤە، بۆ خوارن ئینا و
خوارنا خوە خار. د مالێدا پیرەژنەك و پیرەمێرەك ھەبوون و ئەو ھەر دوو زارۆكێن كچ.
سمۆی گۆتە پیرەمێری: ئەرێ ھین ب تنێ د ڤی
خانیڤە دژین؟
پیرەمێری گۆت: بەلێ ئەز و پیرەژنكا خوە ب
تنێینە و ئەڤە ھەر دوو نەڤیێن من.
سمۆی گۆتێ: پا كانێ بابێ وان؟
پیرەمێری گۆت: بابێ وان دناڤ شەریدا یێ ھاتیە
كوشتنێ و دەیكا وان ژی یا چۆیە مالا بابێ خوە و ئەڤە نەڤیێن من یێن ماینە دگەل
مەدا.
سمۆی ناڤێ ھەر دوو كچكان ئینا و خوە بۆ دا
ناسكرنێ، ئینا كچكان سمۆ ناسكرن و گەلەك كەیفا وان ھات.
دەما پیرەمێری زانی كو ئەڤە نە سۆفی یە و
بەلكو مرۆڤێ ڤان ھەردوو كچكانە و رەنگە نەخۆشیێ بۆ وی دروست بكەت. پیرەمێری بزاڤ
كرن ل دەرگەھێ مالێ بدەت و ژێ دەركەڤیت و دناڤ گوندیدا بكەتە ھەوار و خەلكێ ل سمۆی
خرڤەكەت. لێ سمۆ باپیری خەنجەرەك ژ بەر پشتا خوە كێشا دەرێ و ئێخستە سەر حەفكا
پیرەمێری و گۆتێ: ئەز دێ تە كوژم، ژبەركو تە ئەڤ كچە یێن رەڤاندین، ما تو ژ خودێ
نا ترسی!.
پیرەمێری گۆتێ: نەخێر من ئەو نە رەڤاندی
نە، بەلكو من یێن دیتین و من یێن ئیناین دێ وان مەزن كەم و وان كەمە موسلمان.
سمۆی گۆتێ: ئەرێ ما زارۆكێن بێخودان
ھەنە، ماتە زارۆكێن ھاڤێتی دیتنە؟
پیرەمێری گۆت: ئەڤە زارۆكێن ئەرمەنیانە و
ئەو كافرن، ئەز دێ وان فێری موسلمانەتیێ كەم.
بۆ لاڤە لاڤێن پیرەمێری و ئێدی نەزانی دێ
چ كەت، زانی دێ سمۆ وی كوژیت و ڤێ چەندێ بۆ وی ناھێلیت. ئینا بۆ بەخت بەختا وی و
گۆتە سمۆی ب تنێ من نەكوژە، تە چ دڤێت بكە، تو دشێی ڤان زارۆكان ژی دگەل خوە بەی،
ئەگەر تە بڤێت؟
سمۆی ئەو خەنجەر زێدەتر ل حەفكا وی شداند
و گۆتێ: باوەرییا من ب تە ناھێت و تو دێ خەلكی ب من حەسینی!
پیرەمێری گۆتێ: تە چاوا بڤێت، ئەز بۆ تە
ب چ سویند بخۆم، بەس من نەكوژی، ئەز دەنگ ناكەم؟
سمۆ باپیرێ گۆتێ: من دوو ھەسپ ژ تە دڤێن،
ئێكی ژ وان دێ ڤان كچان ل سەر پشتا وی سیار كەم و ئێك ژی بۆ من و چاندكەكا تژی
خارن بۆ چەند رۆژان و ھەر گاڤا تە بەحسا مە كر یان خەلكێ گوندی د دویف مە را ھاتن،
ئەز سمۆ باپیرم و ئەز یارییا نزانم و دێ ل دویڤ تە ھێم و چپكا رحێ د گیانێ تەدە
ناھێلم و دێ خانییێ تە ژی سۆژم و تە و پیرەژنا تە ھێلمە دبنڤە.
پیرەمێری گۆتێ: بەس تو ڤێ چەندێ دگەل مە
نەكە، ئەز دێ داخوازیێن تە بجھـ ئینم.
پیرەژنێ خوارن بۆ كرە د چاندكێ دا و
پیرەمێری ژی دو ھەسپ كورتانكرن و ئینان. سمۆ باپیرێ ھەر دوو كچك ل ھەسپەكی سیاركرن
و ئەو ل ئێكی سیار بوو و گۆتە پیرەمێری، ئەز دا تە ژی كوژم، لێ تە گەلەك لاڤا كرن
و تە چاڤێ خوە یێ دایە ڤان كچان و ئەز تە ناكوژم، لێ تو دەنگێ خوە بەردەی، ئەز ئێك
پێنگاڤ ژی پاش ناچم و دێ تە و پیرەژنا تە ھەردووكان كوژم و رێكا خوە گرت و ژ گوندی
دەركەفتن.
دەما سمۆیێ باپیر ھەر دوو زارۆك ژ مالا
وی پیرەمێری رزگار كرین و ئیناینە گوندێ كەلەبەدرێ، ل ناڤ كەسوكارێن وان. ئێدی سمۆ
باپیری بریاردا جارەكا دی ل رەڤاندییان بگەریت و پشتی دانوستاندنێ دگەل كەسوكارێن
خوە و چاوانییا لێگەریانێ. سمۆی رێكەك دڤییا، دەما دچیتە گوندان كەس چ گومانێ ژێ
نەبەت و زارۆك و ژن ب خوە قەست بكەنێ، ژبەركو د لێگەریانێن ویدا بۆ گوندان، ژن و
زارۆك ھەردەم د ناڤ خانیاندا بوون و ئەڤێ چەندێ ژی كارێ وی ب زەحمەت دكر. ئینا
ھندەكان پێشنیارا كارێ عەتاریێ بۆ گۆتن.
سمۆی ئەڤ پێشنیارا ھەنێ ب گونجای زانی و
ژبەركو ژی دو ھەسپ د گەلدانە، رابوو ھەسپێن خوە ھەردوو ئینانە بەر فروشتنێ و ب
پارێ وان، كەرەكێ خورت كری و تشت و مشتێن عەتارییێ كرین و ل پشتا كەرێ خوە كرن و
دەست ب لێگەریانێن خوە كر و بەرێخوەدا ئەڤرازی.
سمۆی عەتارییا خوە یا ل پشتا كەرێ خوەكری
و گوند بەر گوند یێ دچیت. ھەر تشتێ رەنگاورەنگ، كەرێ خوە یێ پێ خەملاندی و ھەر
گوندێ دچیتێ ژی حەژێكەرێن خوە یێن ھەین. زارۆكێن گوندی، كچێن نە بالغ و جارنا ژی
ژن ل بەر كەرێ وی د راوەستن. چاڤێن زارۆكان ب تنێ حەلاوێ دبینن و یێن كچان ژی
زرزرك و مرمركان و یێن ژنێن مەزن و بسكێن وان خەناكری، سنجەقێن بەربسكا و جارنا
زەلام ژی پرسیارا تزبییان دكەن.
گوندێ دویێ یە ژ سپێدێ وەرە عەتارییا خوە لێ
دگێرینیت و ئەڤ ھەردوو گوندە گەلەك د نێزیكی ئێكبوون، خانی ب تبلان دھاتنە
ھژمارتنێ و ھەر زوی سەرێ كەرێ خوە زڤراند و بەرێ عەتارییا خوەدا گوندەكێ دی.
ل گەھشتنا سمۆی بۆ ڤی گوندی، رۆژێ كارێ
خوە دكر، گوندی بھێلیتە ب تنێ. گوندەكێ د كۆشا چیایدا رازاندی، گوندەكێ ئاڤی و
عاقارەكێ مەزن ب بەرڤە، ھەمی تشتان دڤێت ب بێدەنگی دگەل رۆژێ وەستیانا خوە بەرێڤەی
چییا بكەن و دگەل ھەلاتنەكا دی، كراسەكێ نوی ل بەر خوە بكەن. عەتارییا ل گوندێن
دویرە باژێر، زارۆك و مەزن ب وی حەساندن و گوھنەدانە گەفێن رۆژێ و زارۆك ل عەتاریێ
داجریان و كچ و ژن لێ داجریان و چاڤێ وی ب تنێ ل رێزكا ژنان بوو.
زارۆكان تشتێن ڤیاین راكرن و كچ و ژنان ژی
عەتارییا وی ھەمی تێكڤەدا و سەرئێك و بنئێك كرن. ژ خوە ژی ھەر وەسانە، ل گوندێن
دوور ئەگەر كەسەكی حەزا كرینێ ھەبیت یان نە، لێ دڤێت بزانن چ دگەل عەتاری ھەیە و
وی دیت ئەڤە رەڤدەكا دییا ژنان ب بەر عەتارییا ویڤەھاتن، ژ رێڤەچوونا ئێكێ ژ وان،
گومان برنە سەر ژنەكێ كو خویشكا وی (مۆمنا) بیت! ئەرێ دێ مۆمنا بیت، ما ژ وێ پێڤە
كی دزانیت ڤێ مەشا جوان بكەت.
... خویشكا من بوو، ژ من بچویكتر بوو. من
زارۆكینیا وێ یا دیتی، یاریكرنێن وێ، شویماتیێن وێ، ل ناڤ رەزی، ل بەر كاركان، ل
گژوگیایێ بھارێ، ل كەزان و بێمكا و بەروبوومێ چیایی و ئەو جوانا كچێن ژیێ خوە بوو
و ب تنێ وێ تلا خوە درێژ كربا، دا گەنجێن گوندی ھەمی بۆ كەڤنە سەر لنگان. ئەرێ من
گۆت دا كەڤنە سەر لنگان، راستی ژی بیت جوانیا وێ ب دنیایەكێ بوو. چاڤێن وێ گولیری
بوون و ئەنیا وێ یا پەحن و دفنا وێ زراڤ و كەزیێن خوە جووت ب سەر ملێن خوەدا
بەرددان و پۆشیەكا رەنگا و رەنگ بۆ جوانیێ ل سەر گرێددا. ئەرێ من ئەو پۆشی بۆ كری
بوو، من ژ عەتارەكی كریبوو و ئەز ژی نۆكە یێ عەتاریێ دكەم.
دا ھندەكێ بەحسا خویشكا خوە بكەم، دەما
مە گوندێ خوە باسا بجھـ ھێلای و ئەم نزیكی قەرەقۆلێ بووین و بەرامبەری دەربازكرنا
مە، ژاندرمەیان ئەم ژ چەككرین، مە تڤەنگێن خوە ژ ملێ خوە ڤەكرین و مە بۆ وان
ھێلاین. ئەوان بەختێ خوە ل مە خرابكر و جاش و خۆفرۆش و دویڤەلانكێن عوسمانییا ب
سەرمەدا ئینان و ئەو ب سەرێ مە ئینا یا ب سەرێ مە ھاتی. خویشكا من و چەند كچ و ژنێن
دی، ب تنێ دا نەكەڤنە دەستێ جاش و خۆفرۆشا و روومەتا وان یا پاراستی بیت، خوە دانە
ئالیەكی و چەندێن دی كەزیێن خوە پێكڤە گرێدان. ئەرێ وان پێكڤە ئەڤ بریارە دابوو و
كەزیێن خوە پێكڤە گرێدان و پێكڤە خوە بەردانە ئاڤێ و ب ئاڤێدا چوون. كەزیێن خوە
پێكڤە گرێدان دا سەنگا كەلەخێ وان ھاری وان بكەت، كو ب ساخی ژ ئاڤێ دەرنەكەڤن و دا
دەستێ خۆفرۆش و چەتا نەگەھیتە كچینیا وان و ب ئاڤێ دا چوون. ئەرێ ب ئاڤێ دا
چوون..! لێ ژ ئێغبالێ، چەتە و خۆفرۆش زوی ڤێرا گەھشتن و نەھێلا ھەمی ڤێ چەندێ
بكەن، خویشكا من ژی ئێك ژ وانا بوو و ئھا ئەڤە یا ب نك منڤە دھێت، یا دھێت دا ئەو
ژی وەكی ھەمیان سەحكەتە عەتارییا من.
بەری گەھشتنا ڤان ژنان، من عەتارییا خوە
ب سەروبەر كر. ئەڤ ژنێن ھەنێ ل دۆر عەتارییا من زڤرین، ئەرێ بێھنەكێ ل دۆر زڤرین و
تشتێن من راكرن و دانان. ژ زرزرك و مرمركان بگرە، ھەر تشتێ ب ژنان ڤە گرێدایی دلێ
خوە د برنێ. لێ ھەر تشت نەكرین و خویشكا من ژی ل عەتارییا من سەحدكر. لێ وێ ئەز
ناسنەكرم و ما دێ كی ب ڤان سەروریھان من ناسكەت، ب ڤێ دەرسۆكێ و ب ڤی كاروباری و ب
ڤێ تدارەكێ. ئەرێ من خوە ھەمی گوھۆری بوو و ئەز ب سەر تدارەكا زەلامەكێ توركێ
عوسمانی ڤەدچووم و چوو خولكێ ئێزدییا لمن نەددا. من خوە نزیكی مۆمنایێ كر و وێ خوە
ژ من دوور كر. من ژ ئەنقسەت دەنگێ خوە بەردا و دگەل ژنان كەتمە دانوستاندنێ و من شییا
سەرنجا وێ بۆ خوە راكێشم و ئێدی ئەو ژبەر من نە رەڤی و من خوە نێزیك كر، من گۆتێ
ئەز سمۆ باپیرم، ئەرێ من بۆ وێ خوەدا ناسكرنێ، من ناڤێ خوە بۆ گۆت. من گۆتێ ئەز
سمۆ باپیرم و دێ بێژی جەركەكێ ئاڤا تەزی من ب سەریدا كر، ھێشتا ژ ھۆش خو نەچۆی،
ھێشتا نەكریە گری یان بكەتە كەنی، ھێشتا ھەڤالێن خوە ب ڤێ چەندێ نەحەساندین من خوە
ژێ دویر كر و من گۆتە ژنكەكا دی، عەتارییا من گەلەك تێكڤەنەدەن و بلا ھەمی تشت وەك
خوە بمینن؟ لێ ڤێ ژنكێ چ ژ مەبەستا من نەزانی و گۆتی بلا، لێ خویشكا من یا ژیر
بوو، ئەرێ گەلەكا ژیر و تێگەھشتی بوو و چ كچێن دەڤەرا مە باسا خرەكێ وەك وێ د
ھشیار و ژیر و تێگەھشتی نەبوون، ھەر زوی تێگەھشت كا من چ گۆت. ھەمیا تشتێ ڤیای
راكرن و یێ كڕین كڕین و یێن دى بجھـ ھێلان و قەستا مالێن خوەكرن، دگەل چوونێ
خویشكا من مۆمنا زڤری. ئەرێ ئەو زڤری ڤە، ژبەركو پۆشییا سەرێ خوە ل دەف من ھێلا
بوو، دناڤ عەتاریێدا ھێلا بوو. ئاخ خویشكێ تو چەندا زانایی، دا كەس چ گومانا ژێ
نەبەت پۆشییا خوە ھێلا و زڤری كا دێ چ بێژمێ و دێ چ پلان دانین.
مۆمنایێ
گۆت: سمۆ مالمیرات ئەڤە تە روحا خوە ھاڤێتی یە، ئەگەر ھندەكا تو ناسكری، ما تو ژ
كوشتنا خوە ناترسی؟
سمۆ:
ما روحا من بۆ چیە مالمیراتێ، ئەگەر خویشكا من دناڤ دەستێ دوژمنا دا بیت و ب زۆری
ھاتبیتە رەڤاندن.
مۆمنایێ
گۆت: ما دێ شێی چكەی، ما دێ چاوا شێی من رزگار كەی.
سمۆ:
ئەز ژبەر تە یێ ھاتیم و چەندین گوند من یێن تێكڤەداین، ھەتا من تو دیتی.
مۆمنا:
دێ چاوان من رزگاركەی، نێ من زارۆكەكێ ئێك سالی یێ ھەی، دێ وی زارۆكی چ لێكەم، دلێ
من ناگریت ئەز بھێلم، جەگەرا منە، دترسم ژ بێ خودانی بمریت.
سمۆ:
وی ژی دگەل خوە بینە.
مۆمنا:
پا ئەم چ بكەین، تە چ پلان ھەیە؟
سمۆ:
ژ نیڤا شەڤێ پێدا ئەز دێ ل ڤێرە ل ھیڤیا تەبم.
مۆمنا:
گەلەك باشە و پۆشییا خوە ھەلگرت و چوو ب گەھیتە ھەڤالێن خوە.
سمۆ باپیری شەڤا خوە ل ناڤ كاڤلەكی
بۆراند، خودان خێرەكی بۆ شیڤ فرێكرە جھێ وی و ھندی گۆتنێ وەرە مالێ جھێ نڤستنا تە
یێ ھەی؟ لێ سمۆی رژدی كر كو دێ ل ناڤ ڤی كاڤلی مینیت و دێ ل بەر عەتارییا خوە
مینیت، سپاسییا وان كر، كو خوارن بۆ ئینای.
ب شەڤ وەك سمۆی ژڤان دانای، تشتێن زێدە یێن
عەتاریێ ژ كەرێ خوە دانان و مۆمنایێ ژی وێ شەڤێ ھندی ب دەستكەفتی خوارنەك دگەل
ھندەك تشتێن خوە یێن فەر كرنە دناڤ بوقچكەكێ دا و زارۆكێ خوە دا بەر ملێن خوە و ب
دزیكیڤە ژ مالێ دەركەفت و خوە گەھاندە جھێ ژڤانێ.
دەما سمۆی دیتی مۆمنا ھات و كورێ وێ ژی
یێ دگەلدا، ھەر زوی كەرێ خوە بەرھەڤكر و خویشكا وی ل كەری سیار بوو و كورێ وێ دانا
بەرسینگا وێ و شەڤ و رۆژ دانە سەر پێن خوە و رێكا ڤەگەرێ گرتن، لێ مخابن د رێكێ دا
كورێ وێ یێ ئێك سالی نەشییا بەرگریا رێكێ بگریت و لێ بۆ نە تا و گیانێ خوە ژ
دەستدا و ب رێكێڤە ئەو بن ئاخكرن.
پشتی مۆمنا گەھشتیە گوندی و بێھنا خوە ڤەداین،
ئێكەم تشتێ سمۆیێ باپیر كری، ئەوی دەستێ خویشكا خوە گرت و بەرەڤ لالشا نورانی ڤە
چوون و قەستا چوونا دەف بابە شێخی (شێخ عەلی ئیبراهیم)ی كرن. ل گەھشتنێ و دەما
بابە شێخ زانی كو ئەڤە ئێك ژ رەڤاندییانە و ھەر وەكو سمۆ ھاتیە دەف و رازەمەندی یا
وی وەرگرتی بۆ رزگاركرنا وان، كەیفا وی ھات و دەف و شباب فرێكرنە بەراھییا وێ و د
رێورەسمەكێ ئۆلی دا، ئاڤا كانیا پیرۆز (كانیا سپی) ل لالشا نورانی ب سەرێ وێدا كرن
و ئەڤە ژی د باوەریا ئۆلا ئێزدیان دا كو لەشێ وێ و گیانێ وێ ئارام ببیت و ھەست ب
ئێشانێ و گونەھێ نەكەت، گۆتێ تو ژ مە ئێزدییا ئێزدی تری و تو وەكی ڤێ ئاڤا سپی یا
پاقژی.
دەما ئەڤێن رزگاربووی پرسیار ژ مۆمنایێ
كرین، كانێ كی دی دگەل وێدا مایە ساخ، ئەو چاوا رزگار بوو و چ ب سەرێ وێ ھاتییە و
چەندین پرسیارێن دی؟ مۆمنایێ ھۆسا بەحسا وێ كۆمكۆژیێ كر و گۆت، دەما چەتە و
خۆفرۆشا بەرێ تڤەنگێن خوە داینە مە، كەسێ ئاگەھـ ژ كەسێ نەما و چەند ژنان گولیێن
سەرێ خوە پێكڤە گرێدان و خوە بەردانە ئاڤێ و مە چەند ژنێن دی ژی رێكا ئاڤێ گرتن، ب
تنێ ئەم نەكەڤینە دەستێ وان، لێ وانە ئەم
گرتین و نەھێلا ئەم ڤێ چەندێ بكەین و ئەم ڤەدەر كرین، كورێ منێ ئێك سالی ل بەر سینگا
من بوو و كورێ من ژبەر سینگا من راكێشان و من نەزانی ب چ سەردا برن، ھەڤژینێ من ل
بەر چاڤێن من كوشتن. ئەرێ ئەو كوشتن و من كوشتنا وی ل بەر چاڤێن خوە دیت و بەرێ
خوە دانە مە، ئەڤێن ئەم جوداكرین. گۆتنە مە ھین بۆ مەنە و دگەل تاڵانی دگەل خوە
راكرین و تشتێن گران بەھا و ئەو پەزێ دایە بەر سینگا خوە، ئەم ل گۆرەپانەكێ
راوەستاندین و پشك ھاڤێتە مە و ئەز ب بەر شڤانی كەفتم و شڤانێ ئەز دایمێ و لێ
مارەكریم، ژیانا خوە ھەمی دناڤ پەزی دا دەرباز كربوو و دناڤ كۆتانا پەزی دا د ژییا
و دگەل سەیێ خوە نانێ خوە لێكڤەدكر. كورێ من ژ بەر سینگا من كێشا و ئێدی من نەزانی
كچ و ژنێن دی ب چ سەردا چوون، ئایا كورێ منێ ئێك سالی كوشتن یان دگەل خوە برن!
شڤانێ ھەڤژینێ من یێ نوی، چ جارەكێ ل ناڤ مرۆڤان نەژیایە و وەكی كەرێ خوە یێ
بەھیمە بوو و وەكی كێچا كەتیە ناڤ دەستێن كۆرەیی، چ جارەكێ پشت نەددا من و راستی
ژی رێكا خودێ یە، رێز لمن دگرت. ئاخفتنێن كرێت، قوتان، پاشڤەبرن نەبوو. شڤانەكێ
كێم تشتان ژ ژیانێ دزانیت، ئەز حەژێكرنا وی بووم و دگۆت من بتە ھەست ب ژیانێ و
تاما ژیانێ كر و ئێدی خودێ زارۆكەك ژی دامە و ئەزا بێچارە و بێ دەلیل، لەشێ من ل
دەف وی بوو و مێشك و دلێ من ل سەر مالباتا من، ل سەر گوندییێن من، برا و خویشك و
كەسوكارێن من، ئەو ب چ سەرڤە چوون و ئایا ماینە ساخ یان ھاتینە كوشتن و ئێدی
دناڤبەرا حەز و نەحەزیێ دا، ژ نەچاریێ و بێچارەیێ، ئەڤە ژیانا من بوو و دڤیابا من
خوە دگەل گونجاندبا.
***
شڤانێ ل ھەمی رۆژێن حەفتیێ دگەل بانگێ سپێدێ
دگەل پەزی دەردكەڤیت و ل رۆژئاڤابوونێ دزڤریتەڤە كلێسا خوە، ئێدی ژ لنگان دكەڤیت و
نانەكێ دخۆت یان ناگەھیت بخۆت و سەرێ خوە ددانیت و ئەگەر داھۆلێ ژی ل بن گوھێ وی
لێدەن، ژ وەستیانێ ئاگەھـ ژ خوە نینە. دەما سپێدێ ژ خەوێ ھشیار بووی، خەجێ ل بەر
تەنشتا خوە نابینیت! خەجێ ھێڤە و خەجێ وێڤە و گوندی ھەمی ل خوە جەماندن و كەسەكی
تشتەك ژ خەجێ نەزانین و ھندەك ل دویڤ كاڤلی چوون و ل عەتاری گەرییان. عەتار ژی ب
رێیا خەجێ دا چوو بوو و ئێدی وان نەزانی خەجێ خوە دایە رەڤان یان عەتار ل دویڤ
خەجێ ھاتییە! گوندی تێك ھاتن و تێك چوون، سەرێن رێیا ل بەر ھەمیان بەرزە بوون. لێ
شڤانێ ژ كەرێ خوە بەھیمەتر و ژیێ خوە خرەك دناڤ پەزی و چۆل و چیاندا دەرباز كری،
گۆت ئەز نا روینم تا خەجێ پەیدا نەكەم. خەجێ حەژ من دكەت و نابیت من بھێلیت و
دزانیت ئەز چەند حەز ژ وێ دكەم و ئەز قەد باوەر ناكەم کو ئەو خوە دگەل كەسەكی
بدەتە رەڤان و قەد نەچوو ئاقلێ وی، كو خەجێ خوە دابیتە رەڤان یان ب حەزا خوە دگەل
عەتاری چوو بیت، بەلكو دگۆت كو عەتاری یا رەڤاندی و ب دلێ خەجێ نینە دگەل عەتاری
چووی.
تا چەند رۆژان شڤان قایل كرین، كو دەستا
ژ خەجێ بەردەت، لێ گوندییا دیت د ڤێ چەندێدا د سەركەفتی نابن و ئێدی شڤان نەدشییا
پەزی دروست ب چەرینیت! ھەر ئێڤارییا پەز د ڤەگەراند، ھندەك سەرێن پەزی ژێ
دكێمبوون. جھێ چەرا پەزی تێرا خوارنا پەزی نەدكر و شڤان ل چ جھێن نوی نەدگەرییا،
پەز نەدبرە سەر ئاڤێ و دھێلانە تێھنی و برسی.
ئێدی گوندی ژ رەفتار و گوھنەدانا شڤانی
بێ ھیڤی بوون و گۆتنێ كو خەجێ ژنەكا ئێزدی یە و كەسوكارێن وێ ھەمی یێن ھاتینە
كوشتن و ئەو جھێ خەجێ ژێ ئیناین بۆ شڤانی گۆتن و شڤانێ ژ داگرتنا چاندكا خوە یێ
شارەزا، تێرا چەند رۆژان نان دگەل خوە راكر و گوندیەكی خەنجەرەك داڤێ و كرە د بەر
شیتكاخوە را و بەرێ خوە دا وەغەرێ و گوندییا ژی شڤانەكێ دی ل جھێ وی پەیدا كرن و
شڤانێ مە ب رێكەفت.
شڤانی دا رێ و ب پرسیاران، گوند بەر گوند
و تا گەھشتییە سەر رووبارێ ھیزل، چیرۆكا رەڤا ئێزدییان و كۆمكۆژییا ب سەرێ وان
ھاتی، بۆ گۆتن، لێ شڤان ھەر قایل نەبوو كو بزڤریت. شڤانێ مە ل ئاڤێ دەرباز بوو و ب
پرسیاران تا گەھشتیە گوندێ خەجێ ل كەلەبەدرێ.
شڤانەكێ ژ دلێ خوە رازی، شڤانەكێ عەقلێ
خوە ژ پەزی وەرگرتی، قەستا مالا خەجێ كر و ژ مالباتا وێ خاست كو خەجێ دگەل خوە
بزڤرینیت. لێ دنیا رۆھن ل بەر چاڤێن ھەمیان تاری بوو و ئەڤا ب سەرێ وان ھاتی، ل
بەر چاڤێن وان ژن و زەلام ب ساخی داینە بەر خەنجەرا و بەرێ تڤەنگێن خوە داینە
خەلكێ وان و گوللە ل رەخێ دییێ پشتا وان دەرئێخستین. ئەڤێن زارۆكێن ساڤا و پیرێن ل
سەر گوپالی مرۆڤایەتی نەئێخستیە دلێ وان. ئەڤێن دەستێ خوە بۆ ژنێن دوو گیان برین و
زكێ وان ل بەر چاڤێن ھەمیان شەق كرین و كچ و ژنێن تەڕ و جوان كرینە تالان و كرینە
كەنیزە و دگەل خوە برین و ئەڤ نیڤ زەلامە ژ ھەمی دلێ خوە بھێت و ژنا ژ دەستێن وان
ھاتیە ئازادكرن، جارەكا دی بكەتە كەنیزە ڤە! ئەڤە ل كیرێ، ل چ دەور و زەمانان
روودایە.
ھەر چەندە ھندەك رابوونە بەر سینگا شڤانی
و گەفێن كوشتنێ لێكرن، لێ سمۆیێ باپیر ئەو راوەستاندن و گۆتە وان، ئەگەر مە ژی ئەو
كوشت، ھینگێ چ جوداھییا مە دگەل وان كەسان ھەیە، یێن كۆمكوژی ئینایە سەرێ مە؟
سمۆیێ باپیر ھەمی ژ دۆرێن وی دانە پاش و گۆتێ، ئەم تە ناكوژین ژبەركو چ گونەھا تە
نینە و ل دویڤ گۆتنێن مۆمنایێ ژی تو دگەل وێ ھەڤژینەكێ باش بووی و رێكا ڤەگەرێ
بگرە، ئەم ب چ رەنگەكێ خویشكا خوە دگەل تە نازڤرینین و مە چ زۆری ل وێ نەكریە، كو
بزڤریت ناڤا جڤاكێ خوە یێ ئێزدی و ئەگەر زۆریەك ھەبیت ژی ھەوە یا ئینایە سەرێ مە.
لێ شڤانێ ژ كەرێ خوە بەھیمەتر ژ نەھـ و دەھا خوە نەھاتە خارێ و گۆتی ئەز بێ
ھەڤژینا خوە ناڤەگەرم.
جەرگ سۆتیەكی و بابەكێ دوو زارۆكێن وی ل
بەر چاڤێن وی ھاتینە كوشتن و رێز ل پیرە دایكا وی نەھاتیە گرتن و ل سەر پشتێ ھاتیە
خراندن و كوشتن، مام و برازا و خزمێن وی ھاتینە ئەشكەنجەدان، دەست و پێن وان
ھاتینە شكاندن و پاشی ب درندەترین شێوە ھاتینە كوشتن، ئینا چنگلێ شڤانی گرت و ژ
گوندی و ژ بەر چاڤێن ژن و زارۆكان دەرئێخست و دویر بر، ژ كەلا دلێ خوە، دیمەنێن
ھۆڤاتییا ھاتییە سەرێ وان، كۆمكوژییا ھێشتا ژ بیرێن وان نەچووین، ئێدی چاوان ئەڤ
خۆشمێرە دێ ھێت و جارەكا دی و ل بەر چاڤێن وان ژنەكا ئێزدی ژ تاڵانێ، ژ كەنیزەیێ
ھاتیە رزگاركرن و ببیتە كەنیزەڤە و دێ جارەكا دی و ل بەر چاڤێن ھەمیان وێ بەتەڤە و
ئایا ئەڤە ل چ دەور و زەمانان رویدایە؟. ئەرێ ما مێرانی بۆ كەنگی یە و ژ وێ كەلێ و
ژ وێ دل سۆتنێ، دەستێ خوە دا خەنجەرێ و ھندی خودێ ھێز دایێ، دا بەر خەنجەرا و تا
دوماھی ھەناسێن وی ل ھنداڤ ما.
دەما
سمۆیێ باپیر ژ خویشكا خوە مۆمنایێ زانی، كو ھندەك كچ و ژنێن ئێزدی گولیێن خوە
پێكڤە گرێداینە و خوە بەرداینە ئاڤێ. ھزرەك بۆ وی چێبوو كو دڤێت ل دویڤ دەوسا ئاڤێ
بچیت و تشتەكی ژ چارەنڤیسێ وان بزانیت و سمویێ باپیر ئەڤ چەندە كر. ئەو گوندێن
دكەتنە بەر لێڤا ئاڤێ یان نزیكی ئاڤێ، سمۆیێ باپیر ب پرسیاران را دچوو، كا وان چ
كەلەخ نەدیتنە، ژبەركو دەما ئاڤ رادبن و كەسەك بن ئاڤ دبیت و ئاڤ دگەل خوە دئینیت،
پرانییا جاران خەلكێ ڤان گوندان پێ دحەسن، ژبەركو ئاڤ كەلەخان ژ ناڤ خوە دھاڤێژیتە
دەرێ و گوند بەر گوند سمۆیێ باپیر دانە سەر پێن خوە و تا ل (گوندێ جەگانە)
دەركەفتی، كو گوندەكێ ئێزدییانە و دەما خەلكێ گوندی چیرۆكا سمۆیێ باپیر و كۆمكوژیا
ب سەرێ وان ھاتی زانین، بەرێ وی دانە مالا موختاری و رەشۆ سالۆ موختارێ گوندێ
جگانە بوو و ئەو دیدەڤانێ ئێكێ یێ دیتنا ڤان كەلەخان بوو.
رەشۆی گۆتە سمۆیێ باپیر، ئێكەم جار من
ئەو كەلەخ یێن دیتین و ئەز دێ بۆ تە چیرۆكا وان بێژم:
ئەز ئێك ژ گوندییانم یێن بەردەوام قەستا
سەر ئاڤێ دكەن، چ بۆ گرتنا ماسیان بیت یان خوە ئێخستنێ و مەلەڤانیان یان ژی بۆ دەم
بۆراندنێ بیت. من شارەزاییەكا باش د چەمێ دیجلەی دا ھەیە، وەك مەنداڤێن وێ،
زڤرۆكێن وێ، شكەفتێن وێ و گەڕێن وێ یێن كویر و د ئێك گەشتێن خوەیێن سەر ئاڤێ دا،
دەمێ من خوە بەردایە بنێ ئاڤێ، من چەند كەلەخێن ژنان دیتن و ئەز ژ ڤێ دیتنێ
ڤەجنقیم! ژبەركو كەلەخ یێن ژنان بوون و نە ب تنێ كەلەخەك بوو، بەلكو چوار كەلەخ
بوون و پێكڤە د گرێدایی بوون. دەمێ ئەز ھاتیمە ناڤ گوندی و من چیرۆكا دیتنا ڤان
كەلەخان بۆ وان گۆتی، خەلك تێك ھاتن و چوون، پرسیار د سەرێ واندا دروست بوون، ئایا
ئەڤ ژنە دێ كی بن، دێ چ مللەت و چ نەتەوە بن؟
ھندەكا ژی ئەڤ چەندە باوەر نەكرن، ژبەركو كچ و
ژنێن گوندی چ كێم نەبووینە و خەبەرێ بەرزەبوونا كەسى نەھاتیە راگەھاندن، نە ل ڤی
گوندی و نە ل گوندێن دەوروبەر ژی. ھەروەكو بەلاڤ، ئەڤە ژی گەلەك جاران دروست دبیت،
دەما ئاڤ كەسەكی دناڤ خوەدا نقوم دكەت، مرۆڤێن وی ل دویڤ كەلەخێ وی دگەرن و گوند
بەر گوند ب ئاڤێدا دھێن و پرسیار دكەن. لێ ل ڤان كەلەخێن ژنان و ل دویڤ سالۆخەتێن
من بۆ ڤەگێراین، كەسێ چ ژ ڤان كەلەخان نەزانی و پرسیارێن گوندییان دەستپێكرن.
ـ ئایا ھەمی ژن بوون؟
ـ
ئەرێ ھەمی ژن بوون.
ـ
ئایا چ جلوبەرگ ل بەر وان بوون؟
ـ
جلوبەرگێن ژنان ل بەر بوون، بەلێ من نەشیا بزانم یێن چ دەڤەرن و چ نەتەوەنە.
ـ
ئایا چەند كەلەخ بوون؟
ـ
من چار كەلەخ دیتن، لێ ژبەركو پێكڤە گرێدایی بوون، ئەز نەشیام تشتەكێ دی زێدەتر ژ
وان بزانم.
ـ
تە چاوان زانی ئێزدی نە؟
ـ من نەگۆتیە ئەو ژن ئێزدی نە و رەنگە
ئەو ژن ئەرمەن بن، مانێ ھوین دزانن دەولەتا عوسمانی فەرمانا دەرئێخستنێ دژی
ئەرمەنان یا راگەھاندی و دبیت وان ژنان خوە نەدابیتە دەستێ ژاندرمەیان و پێكڤە خۆ
ھاڤێتبیتە ناڤ ئاڤێ.
ـ تە چاوا دیتن و تە ل وێرێ چ دكر و بۆچی
تە ھند خوە كویر بەردا بن ئاڤێ و چەندین پرسیارێن دی؟
ـ مانێ ھین دزانن ئەز مەلەڤانم و ھەر
چەندێ ئەز خوە بەر ددەمە بنێ ئاڤێ و بزانم چ ھەیە و چ نینە و ئەڤێ ئەز دكەم بۆ خۆشییا
خوە و ھۆسا من ئەڤ كەلەخە دیتنە؟
كەسەكی ژ ئەڤێن پرسیار دكرن، گۆت:
پێنەڤێت ئەڤە دێ ژنێن ئەرمەنی بن، ژبەركو ھێشتا كۆمكوژییا ئەرمەنان یا بەردەوامە،
لێ یا جھێ پرسیارێ، دێ بۆچی كەلەخێن وان پێكڤە بن؟
ـ پا بۆچی كەلەخێن وان پێكڤە بوون؟
كەسەكێ دی بەرسڤا ویدا و گۆت: دیارە
عوسمانییا كەلەخێن وان یێن پێكڤە گرێداین و كوشتینە و پاشى ھاڤێتینە ناڤ ئاڤێ.
خەلكێ گوندی ھەمیان گۆت، ئەڤە دێ ئەرمەنی
بن، ژبەركو قركرن ژ لایێ سوپایێ عوسمانییان ھێشتا ل سەر وان یا بەردەوامە. ئەڤجا
گوندییان بریار دان سپێدێ زوی ھەمی وەریسان دگەل خوە ببەن و وان كەلەخان ژ ئاڤێ
بینە دەرێ و بۆ ڤێ چەندێ ژی داخواز ژ مجێوری كرن، بانگەوازیەكێ بدەتە گوندییا
ھەمیان، كو سپێدێ ھەمی پێكڤە بھێن، ژبەركو كارەكێ گرانە و ب كەسەكی و دوویان ب تنێ
ڤە ناھێت و ئەڤە كارەكێ خێرێ و یێ مرۆڤایەتی یە.
مجێور چوو سەر بانەكێ بلند و ب دەنگەكێ بلند كو
گوندییان ھەمییان ئاگەھی ژێ ھەبیت، گازی كر و گۆت:
گەلی گوندییا، ئەڤ گازییا من بۆ گوندییا
خرەكانە و تایبەتی ژی ئەڤێن مەلەڤان. سوبەھی كەس ژ مالێ دەرنەكەڤیت و ھەر چ قەدێن
وەریسان وە ھەنە دگەل خوە بینن و چەند كەلەخەك یێ د رووباریدا ھاتینە دیتن و دڤێت
ژ ئاڤێ دەربێخین، ئەڤە كارەكێ خێرێ یە و مرۆڤایەتی یە و دڤێت ئەم گوندی ھەمی پێكڤە
د ھاریكار بین و ب ڤێ چەندێ رابین، خودێ خێرا وی بنڤیسیت، یێ ل دویڤ گازییا مە
بھێت.
سپێدەھییا رۆژا پاشتر، خەلكێ گوندی وەكی
مجێوری داخواز ژ وان كری، ھەمیان قەد وەریسێن خوە ئینان و ھاتنە سەر لێڤا رووباری
و ئەز و سێ زەلامێن دی یێن گوندی، مە خوە بەردانە بنێ ئاڤێ و پشتی مە كەلەخ ژ جھێ
وان لڤاندین، مە دیت نە ب تنێ چار كەلەخن، بەلكو سێ كەلەخێن دی ژی دبن واندانە و ژ
جلوبەرگێن وان و (بەندكێ گریڤان) بۆ مە دیار بوو ئێزدی نە، چونكو ب تنێ ژنێن ئێزدی
ڤی بەندكی ل دۆر گەردەنا خو د ئالینن، ئەڤجا ئەم پشتراست بووین کو ئەڤە ژنێن ئێزدی
نە و نە ئەرمەنن.
ئەم ژی ب سەر ئاڤێ كەفتین و ئەڤا مە دیتی
مە بۆ گوندییا ڤەگێرا، چار كەلەخن و ھەر چاران كەزیێن وان پێكڤە گرێداینە و دبن
واندا مە سێ كەلەخێن دی ژی دیتن، ئەو ژی ژنن و كەزیێن وان ژی پێكڤە گرێدایی بوون و
ژ جلوبەرگێن وان و (بەندكێ گریڤانێ) بۆ مە دیار بوو، كو ئەڤ ژنە ئێزدی نە و نە
ئەرمەنن.
ئێدی دانوستاندنان دناڤ گوندییاندا
دەستپێكرن و ئایا ئەڤ كەلەخە چاوان گەھشتینە ڤێرە و ئەو دێ كی بن!.
ـ چ ئاستەنگی ھەیە بۆ دەرئێخستنا وان؟
مە گۆتێ: ئەو كەلەخ دوو كۆمن و پێكڤە
گرێدای نە و ئەم نەشێین ھەمیان پێكڤە دەربێخین.
گوندییەكی گۆت: ئەگەر ئەم كەلەخێن وان
ژێكڤەكەین و كت كتە دەربێخین؟
مە گۆتێ: وان كەزیێن (گولیێن)خوە پێكڤە
گرێداینە و وان ئەڤ كارە یێ كری، ژبۆ پاراستنا روومەتا خوە.
پتریا گوندییا: ئەگەر ھۆسا بیت، نابیت
ئەم گولیێن وان ژێكڤەكەین و ئەڤە ژی بەلگەیە ل سەر پاقژی و روومەتا وان.
گوندی ھەمی ل سەر ڤێ چەندێ ئێك دەنگ
بوون، كو نابیت كەزیێن وان بھێنە ژێكڤەكرن و دڤێت ھەر كۆمەك جودا بھێتە دەرئێخستن،
خوە ئەگەر چەند یا ب زەحمەت ژی بیت.
گوندییەكی پرسیار كر: ئەرێ لاشێ وان وەك
خوە مایە یان ماسی و گیانەوەران خاری یە؟
مە گۆتێ: نەخێر لاشێ وان وەك خوە یێ مای
و ماسی و گیانەوەران خوە نزیك نەكریە.
گوندییەكی: ئەرێ شوونەوارێن گوللەیان ل
سەر لاشێ وان ھەیە؟
مە گۆتێ: نەخێر وەسا دیارە بەری دەستێ
دوژمنی بگەھیتێ، ئەوان ئەڤ بریارە دایە و پێكڤە خوە ھاڤێتینە ناڤ ئاڤێ.
گوندییان گۆتنە ئێك، دڤێت ب زووترین دەم
ئەم وان ھەمییان ژ بنێ ئاڤێ دەربێخین و رابوون كەڤرەكێ مەزن ئینانە سەر لێڤا ئاڤێ
و سەرێن وەریسا پێڤە گرێدان و گۆتنە رەشۆی و ھەڤالێن وی یێن مەلەڤان، ھین سەرێ دی
یێ وەریسێ ب لاشێ وان ڤە گرێدەن و ھین دگەل مە لاشێ وان بلند بكەن و ئەم دێ ژ
دەرڤەی ئاڤێ وان كەلەخان راكێشین.
ب ڤێ رێكێ و پشتی زەحمەتییەكا زێدە یا
ھەمییان پێكڤە، ئەم شییان وان كەلەخان ژبنێ ئاڤێ دەربینین و پاشى ل گۆرستانا (شێخ
مەخفی)، نێزیكی گۆرستانا گوندێ جەگانە مە بن ئاخكرن .
سمویێ باپیر پشتی چیرۆكا وان ژنان ژ
زاردەڤێ رەشۆ سالۆی زانی، كو وان ئەڤ كارە یێ كری دا روومەتا خوە بپارێزن و نە
كەڤنە دەستێن دوژمنان و ئێدی پێكڤە قەستا ناڤ گۆرستانێ كرن و سمۆی گۆرێن وان دیتن
و ھەمووان لاڤا ژ خودێ خاستن كو روحا وان شاد بیت و سمۆی سوپاسییا گوندییان كر، بۆ
ماندیبوونا وان بۆ دەرئێخستنا كەلەخێ وان ژ بنێ ئاڤێ و دیسان د رێورەسمەكێ دا ئەو
دناڤ گۆرستانێ دا ڤەشارتین.
سمۆیێ باپیر زڤری گوندێ كەلەبەدرێ و
چیرۆكا ھەر حەفت ژنان بۆ گوندییان ڤەگێرا و تشتێ گرنگ بۆ سمۆی ئەو بوو، بزانیت
چارەنڤیسێ ھەر كەسەكی ب چ سەرداچوویە.
دا ئەركێ وی دەستپێكری
تەمام بكەت و ژبەركو عەتاری ژی باشترین رێكا لێگەریانێ بوو سمۆیێ باپیر ھزر تێدا
كری و ب رێكا عەتاریێ دێ شێت قەستا ھەمی گوندەكی كەت، ژبەركو ژی ئەڤ كەسێن تشتان
دكرن و ل عەتاریێ دنێرن، زێدەتر زارۆك و ژنن. ئێدی رێكا وی ژی ب ساناھیتر دكەفت،
ژبەركو ئارمانجا وی ژی ھەر دیتنا ژن و زارۆكانە و دێ ئەو بخوە ھێنە بەر عەتارییا
وی و بازارێ عەتارییا وی كەن.
لێ ھەموو گاڤان وەك مرۆڤی دڤێت چێنابیت و پشتی
لێگەریانێن وی ل دوو سێ گوندا و پاشماوێن شەرێ جیھانیێ ئێكێ و كۆمكوژییا دژی
ئەرمەنان، دیسان ئاڵۆزیێن سیاسی. ڤانە ھەمیان شلەژانەك ئێخستبوو دەولەتێ خرەكێ و
سمۆیێ باپیر ب كەرێ خوەڤە كەتە ناڤ كۆمەكا ژاندرمەیان و ئەڤ ژاندرمەیێن ھەنێ، ل
دۆر كەرێ سمۆ باپیری خرڤەبوون و ژبەركو عەتارییا ل سەر پشتا كەری زێدەتر زرزرك و
مرمرك و پەرۆكن، تشتێن خوارنێ ژێ دكێمن، ئێدی وان ژاندرمەیان سەرھەڤسارێ كەری ژ
دەستێن سمۆیێ باپیر ئینانە دەرێ و بەرێ تڤەنگێن خوە دانە سمۆ باپیری و گۆتنێ ھەر
گاڤا تو بەحسا كەرێ خوە بكەی، ئەم دێ تە كوژین.
سمۆیێ باپیر بێی بزانیت بابەت چییە و
مەبەستا وان ب كەرێ وی چییە، دەست ب ھیڤی و رەجایان ژ وان كر، كو كەرێ وی نەبەن
ژبەركو خودان خێزانە و ژیارا خێزانا وی ل سەر پشتا ڤی كەری یە و عەتاریێ.
لێ ژاندرمەیێن برسی گوھنەدایێ و گۆتنێ ئەم دێ
كەرێ تە ڤەكوژین و دێ خۆین، ئەڤە سێ رۆژە مە چ خوارن نەخاری و ئەم نەشێین ڤێرە ژی
بەردەین وەك ئەرك بۆ مە ھاتیە دەستنیشانكرن و دڤێت تو دەستا ژ كەری بەردەی.
ھەرچەندە دناڤ وان ژاندرمەیاندا كەسەكی دل ما ب
سمۆی ڤە، تایبەت دەما سمۆی گۆتی ژیارا خێزانا من ل سەر پشتا ڤی كەری و عەتاریێ یە،
لێ برسا ژاندرمەیان ھیچ دلۆڤانییەك ل دەف وان نەھێلا و قوماندارێ ژاندرمەیان ھاتە
نك وان و گۆتە سمۆ باپیری مە چ ھەلبژاردەیێن دی نینن، تە دڤێت دێ تو ب خوە
دەستویرییێ دەیە مە ئەم كەرێ تە ڤەكوژین و ئەگەر تو یێ نە رازی ژی بی، دێ كەلەخێ
تە ھێلینە ل ڤێرە و كەرێ تە دێ ھەر ڤەكوژین.
سمۆیێ ھەژار ژ بێچارەییا خوە بێدەنگی ھەلبژارت
و رێكا خوە گرت و چوو، ھندی ژاندرمەیان دیتی ھەر دچوو و تا رەشاتییا وی ژی ل پشت
وان گران و كەڤران بەرزە بووی.
بەری ژاندرمە دەست بدەنە كێر و ساتۆرێن
خوە ژ بۆ ڤەكوشتنا كەری، قومانداری جابا ژاندرمەیێ پێشنڤێژ فرێكر و گۆتێ: وەرە
مەلا بۆ مە فتوایەكێ دەربێخە و ڤی كەری حەلال بكە، دا بشێین ڤەكوژین و گۆشتێ وی
بخۆین؟
مەلایێ رەبەن ب تنێ ھندەك ئایەتێن
قورئانێ ژ بەرن و ھندەك جاران نڤێژێ ل بەری ژاندرمەیان دكەت، گۆتێ: ئەزبەنی، ئەز
نەشێم گۆشتێ چ كەران حەلال بكەم، ھەكە بزن بایە دا شێم ڤێ چەندێ كەم.
قومانداری ب دەنگەكێ بلند گۆتێ: ئەگەر
ئەو بزن بایە، ئەم ب خوە دا ڤەكوژین و مە نەدگۆتە تە وەرە فتوایەكێ دەربێخە ژ بۆ
حەلالكرنا گۆشتێ وی.
مەلا ژی وەك ئەڤێن دی ژاندرمەیە و ئەڤە
چەند رۆژە یێ برسی یە و چ پاریەك بەرێڤەی گەوریا وی نەبوویە، لێ دێ چاوان گۆشتێ
كەری حەلال كەت و ژ ترسا ژاندرمەیان و قومانداری و ژ ترسا برسیبوونێ و ژاندرمەیێن
برسی، مەلای گۆتی: ئامانەكی بینن و كەرێ ل سەر ڤەكوژن، ب مەرجەكی چپكا خوینا وی
نەكەڤیتە سەر عەردی و دەما وە ڤەكوشت و كەر گورا، مێلاكا وی یا رەش بۆ منە، ئەز دێ
ب خاڤی خوم و ئێدی دێ گۆشتێ كەری حەلال بیت و ھین دێ شێن خۆن.
ژاندرمەیێن برسی ژی ل بەھانەیەكێ دگەریان
كو زكێ خوە تێر بكەن، ئێدی بەزینە كەری و سەرێ وی ژ ستویێ وی ڤەكرن و كەر گوران و
زكێ وی شەق كر و سینگێ وێ كەلاشتن و مێلاكا وی یا رەش ژێ دەرئێخستن و دانە دەستێ
مەلای، ھەر وەك مەلای ژ وان خاستی. مەلای ژی بارا گەھشتیێ بر و چوو دویری وان ئەو
مێلاك ب خاڤی خار.
ژبەركو ژاندرمە گەلەكن، قومانداری دەستێ خوە
دانا سەر گۆشتی و ل سەر ژاندرمەیان دابەشكر، ھەر ئێكی باھرا وی دایێ و ھەر ئێكی
پارچەیەك گەھشتێ.
یێن باھرا وان بوویە گۆشت، ئەوان چ كێشە
د لێكڤەكرنێ دا نەبوو و ب باھرا خوە د رازی بوون. یێ باھرا وی بوویە ھەستیێ پێی
یان پراسیێن ھشك، ئەوان پت پت دكر و تایبەتی ژی ئەڤێن عیرو ریڤیك گەھشتینێ و
قومانداری گۆتیێ ھەرە ناڤا وان ڤالا بكە و بشوو و پاشی بخۆ، ئەو ژ نە رازییان بوو.
دیسان ئەڤێ ئالەتێن كەری گەھشتینێ، خوە نە رازی كر و چوو دەف قوماندارى و گۆتێ:
ئەزبەنی، ئەز ھەست دكەم ب تنێ ئەز د ڤێ لێكڤەكرنێدا یێ زەرەرمەندم، ما چ خودێ
قەبیل بكەت، سەرێ كەری چەندێ مەزنە بۆ ئێك ژاندرمە ب تنێ بیت و ب تنێ ئالەتێن كەری
بۆ من بن؟
قومانداری پشتی بەرێ خوەدایە باھرێن
ھەردووكان و زانی كو ئەڤێن ئالەت بدەست كەفتین یێ مافدارە ڤێ گازندەیێ بكەت، گۆتە
ژاندرمەیێ سەرێ كەری گەھشتیێ، كو نیڤەكا ئەزمانێ كەری ژی بدەتێ.
ئێدی ئاگر ھەلكرن و ھەر ئێكی دەستێ
خوەدانا سەر بارا گەھشتیێ و كرنە پشك پشك و ب شیشكێن داریڤە كرن و ھندەكان ھاڤێتنە
ناڤ ئاگری و ژبەركو ھندی د برسی بوون، ھێشتا باش ئاگر نەگەھشتیێ، ئەو پشک دھاڤێتنە
دەڤێ خوە و وێ رۆژێ ھەمییا زكێ خوە ب گۆشتێ كەری تێر كر.
شەڤ ب سەردا ھات و ھەمی تێر نڤستن. ل
سپێدێ ئەڤێن ھندەك ژ بارا وان یا گۆشتی مای، ب ھلكرنا ئاگری ڤە مژویل بوون دا
تێشتەكا دی یا خۆش بخۆن و قومانداری ھندی ل ژاندرمەیان سەحكر، مەلا دناڤدا نەبوو،
ل ناڤ ژاندرمەیان گەرییا، خوە گرت ئەگەر مەلا چوو بیتە دەستئاڤەكێ لێ ھەر مەلا
دیار نەما. دەنگ ل ژاندرمەیان كر، كانێ كێ مەلا دیتییە؟ لێ كەسێ چ بەرسڤ ڤێ نەبوون
و ھندەكان گۆت ئەڤرۆ مەلای نڤێژ ژی نەكرییە و كەسێ ژمە نەدیتییە. ب بریارا
ئەفسەری، ھەمییان دەست ب لێگەریانێ كرن، دیتن كو مەلا یێ كەتییە پشت بەرەكی و یێ
مری. ئینا ژاندرمەیان گازی قومانداری كرن، كو مەلایێ كەتییە بەر بەرەكی و یێ مری.
ھەمی ژاندرمە ھاتن و قومانداری گۆت: دەما ئێك ژ
مە دمر، مەلای دەورو یاسین لێ دخواندن. پا ئەم دێ چ ل سەر مەلای خوینین؟ ئینا
ھندەكا فاتحە خواندن و ھندەكان ژی ب دەرفەت دیتن، خوە ل باھرا گۆشتی یا مەلای دان
و رەڤاندن و ئەڤێن دی ژی فاتحێن خوە ھێلانە نیڤەرۆ و ب دویڤ وان ژاندرمەیان كەفتن
یێن باھرا مەلای رەڤاندین، بەلكەی پشكەكا گۆشتی ب دەستڤە بینن.
دەما
ژاندرمەیان كەرێ سمۆی ژێ وەرگرتین و سمۆ مایە ب پییا، ئێدی بێ خارن ما و چ د
دەستاندا نەما. تا خوە گەھاندی یە نێزیكترین گوند، لێ بۆ شەڤ و قەستا بەر دەرێ
چەند مالان كر، دەرۆكێ گەلەك مالان قوتا، ھندەكان دەرۆك لێ ڤەنەكر و ھندەكان ژی
گۆتێ مە جھێ ڤەحەواندنێ نینە، ب تنێ مالەكێ نانەك د دەستێ سمۆی راكر.
سمۆی نانا خوە ئینا و ھندی یێ برسی ببوو،
ھەر ب رێكێڤە دا بەر لەقا. راستە زكێ خوە تێر كر، لێ ماندیبوونا رێكێ و نەزانی دێ
شەڤا خوە چاوان دەرباز كەت، قەستا مزگەفتێ كر. گۆت ئەڤ شەڤە ھەتا سپێدێ ئەز دێ د
مزگەفتێ ڤە مینم و مزگەفت و پەرستگەھێن ئاینی مالێن خودێ نە و دەرۆكێ وان ل بەر
ھەمیان د ڤەكرینە، ھەر چەندە ئەز نە موسلمانم، لێ ئەڤە ژی ھەر ئێكە ژ مالێن خودێ.
دەما سمۆی قەستا مزگەفتێ كری، ب لەپەقوتێ
زانی كەسەكێ دی ژی یێ د مزگەفتێ ڤە و ھزر كر ئەو ژی وەك وی رێڤینگە و چ مالەكێ
دەرۆك بۆ ڤەنەكریە و ئەو ژی وەك من یێ ھاتییە مزگەفتێ بنڤیت، تا لێ دبیتە سپێدە.
سمۆ ژی چوو پشتا خوە ب پشتا وی ڤەنا تا
لێ ببیتە سپێدە ژ خەو رانەكر، گۆت بلا بۆ خوە بنڤیت و ماندیبوونا رێكێ ئەو یێ بریە
دناڤ حەفت خەواندا. سمۆی بۆ خوە گۆت، مانێ ھەر مە چ رایێخ نینن و تشتەكی ب سەر خوە
دادەین و خوە ژ سەرمایێ بپارێزین، بلا ھەتا سپێدێ پشتێن مە پێكڤە بن و دێ مە
ھەردووكان گەرم بیت. دەما بوویە سپێدە، دیت كەسەكی دەرگەھێ مزگەفتێ ڤەكر و ھاتە
ژوور، زانی كو ئەڤە مەلایێ ڤێ مزگەفتێ یە و یێ ھاتی دا بانگ بدەت.
سمۆی گۆتێ: ھا سەیدا، تو ھاتیە بانگی
بدەی دیارە یا بوویە سپێدە؟
دەما مەلای ئەو دەنگ بھیستی، ل بەر مەلای
بەرزەبوو و نەزانی دەرگەھێ مزگەفتێ دكەڤیتە كیڤە و ژبەركو دەرازینكا دەرگەھی ژی یا
نزم بوو، مەلای قەستا دەرۆكی كر و ژ وێ ترسێ بۆچی سەرێ خوە ل دەرازینكا دەرۆكی
نادەت و پشت و پشت دكەڤیت و روح ژ سەر قالبێ ویدا دچیت.
سمۆیێ رەبەن بێی تشتەكی بزانیت و كا
مەلای چبوو و بۆچی ئەڤ ترسە بۆ چێبوو، چوو ھنداڤ سەرێ مەلای، چ روح د مەلای نەمایە
و پشتی بێھنەكێ دیت سۆفیەكێ مزگەفتێ قەستا نڤێژێ دكر، دەما سمۆ ب ڤی رەنگی دیتی و
مەلا یێ درێژكری، گۆتێ ئەڤە چبوو؟
سمۆی گۆتێ: ئەز ژی نزانم كانێ بۆچی مەلای
ئەڤ چەندە كر، ئینا چیرۆكا خوە بۆ ھاتنا ڤی گوندی و نڤستنا وی ل مزگەفتێ و ھاتنە
ژوورا مەلای بۆ كر.
سۆفی گۆتە سمۆی: ئەوێ تە پشتا خوە ب پشتا
ویڤە نایی، ئەو گوندیەكە و ب شەڤێ یێ مری و تا سەرێ وی شویشتین و كفن كرین و
ژبەركو گۆرستانا گوندی ژی یا دویرە، خەلكێ گوندی رێكەفتن كو ئەڤ شەڤە كەلەخێ وی ل
مزگەفتێ بھێلن و سپێدێ زوی ببەنە ناڤ گۆرستانێ و گۆرەكی بۆ ب كۆلن و ڤەشێرن، دیارە
مەلا ژی یێ ھایتە ژوور و نەزانییە كو تو ژی یێ د مزگەفتێ ڤە و وی یا ھزركری مری یێ
ساخ بوویەڤە. مەلا یێ ترسیایی و رەڤی و ئەڤ چەندا ب سەری ھاتی.
سمۆی گۆتێ: پا ئەز نۆكە چ بكەم؟
سۆفی گۆت: باشترە تو ژ گوندی دەركەڤی و
برەڤی، رەنگە مرۆڤێن مەلای بھێن و بێژن، تو ئەگەر بووی كو ئەڤ رویدانە ب سەرێ مەلای
بھێت و ئێك ژ وان دربەكی ل تە بدەت و تە بكوژیت.
سمۆی ژی ب یا وی كر و ھەر زوی ژ گوندی
دەركەفت.
***
ھەر
وەكو مە گۆتی ل ناڤ دەولەتەكا شكەستی و ژ ناڤ شەرێ جیھانی دەركەفتی، دێ كێشەیێن
برسێ ژی دناڤدا زێدە بن و سمۆ باپیر بێ پارە و بێ حال ما، جلێن دبەر ویدا د رێكێدا
دكەتنە كەڤرا و دكەتنە چیقلكێن دارا و دكەتنە ستریێن دەحلا و د بەردا دریان و
رەوشا وی گەلەك نەباش ببوو. پێلاڤا ل پیێن وی دریا بوو و ب ڤێ تدارەكێ و ب ڤان
جلێن بێ سەروبەر، ل گوندەكی دەركەفت. سەروبەرێ وی یێ خازۆكان بوو و ئێدی دەستێ خوە
بۆ پاریەكێ نانی درێژ دكر. ب ڤێ رێكێ ژی ھەم پاریەكێ نانی ب دەست دكەفت و دیسان دێ
رێكەكا باش بیت، بشێت رەڤاندییان ببینیت. ژخوە ھەژاری، برس، خازۆكی ل ناڤ مللەتی
ھەمیێ بەلاڤ ببوو و ئەڤە ژی ژ ئەگەرێ شەرێ شكەستیێ دەولەتا عوسمانی تێكەفتی و ئەو
ئاڵۆزیێن سیاسی و یێن ئابوری یێن مللەت تێدا دەرباز دبیت، ھەمی ئەگەر بوون كو ئەڤ
خەلكە بكەڤیتە ناڤ ڤێ رەوشا ئاڵۆز و دگەل ھاتنا سمۆی و ب ڤێ تدارەكێ بۆ ڤی گوندی،
مالەكێ و خودان خێرەكی سمۆ ڤەحەواند و خارن بۆ ئینا. لێ كەسەكی ژ گوندییان گومان
ژێ برن، كو ئەڤە نە خازۆك بیت، ژبەركو دەما سمۆ دھاتە ناڤ گوندی، وەكی مرۆڤەكێ تشتەكێ
خوە بەرزە كر بیت یان كریارەك كر بیت و ھندەك ب دویڤڤە بن یان ژی ژبەر ھندەكا رەڤی
بیت، ھەر چەند پێنگاڤان ل دۆر خوە دزڤری و نە یێ ئارام بوو. ئەڤان رەفتار و
ھەلویستان گومان بۆ وی مرۆڤی دروست كرن، كو ئەڤە كەسەكێ گوماناوی بیت، ئینا چوو
ھندەك زەلامێن گوندی ب سمۆی حەساندن و گۆتنێ ئەڤە كەسەكێ خرابە و ئەم گومانێ ژێ
دبەین، كو ئەڤە سمۆ باپیر بیت و یێ ھاتی ل زارۆك و ژنێن ئێزدی دگەریت، ئەڤێن
ھاتینە رەڤاندن و ژ خوە چیرۆكا سمۆ باپیری دەما خوە كریە سۆفی و چۆی دوو زارۆك ژ
مالەكێ برین و دەما خوە كریە عەتار ل وان گوندان بەلاڤ ببوو.
دەما گوندییان ژ وی زەلامی پرسین: تە
چاوا زانی ئەڤە مرۆڤەكێ خرابكارە؟
ڤی زەلامی گۆت: ژبەركو ھەر ل ھاتنا وی بۆ
پەرێ گوندی چاڤێ من لێ بوو، گەلەك ل دۆر خوە دزڤری و ب ھشیاری ل ھەمی تشتان دنێری
و تایبەتی ژی زارۆكان.
ئینا چەند زەلامێن گوندی ب سەر وێ مالێدا
گرتن یا سمۆ لێ بوویە مێھڤان و دیتن كو نانەك یا ل بەر سینگا وی دانایە و یێ نانێ
خوە دخۆت. زەلامان گۆتێ: سمۆ نانا خوە ب دلێ خوە بخۆ. ژبەركو ئەڤە نانا تە یا
دوماھیێ یە د ژیانێ دا تو دخۆی و ئێدی دڤێت بھێیە كوشتن.
سمۆی زانی ئەو ژ دەستێن ڤان رزگار نابیت، ئینا
گۆت: باشە ئەگەر دێ ھەر من كوژن، ما ئەز زەلامێ نانەكێ ب تنێ مە؟
ئینا رابوون نانەكا دی ژی بۆ سمۆی ئینان و پشتی
نان خوارنێ، سێ زەلامان دەستێن سمۆی ژ پشتێ ڤە گرێدان و دانە بەر سینگا خوە و
گۆتنە ئێك، ئەم دێ وی بەینە دەرڤەی گوندی و ل وێرێ وی كوژین.
رێكا وان كەفتە ناڤ داروباری و سمۆی گۆتە
وان: مانێ دێ ھەر من كوژن، بھێلن بچم دەستئاڤەكێ ژی خۆش بكەم؟
ھەر چەندە ئێكی ژ وان ھەر سێ زەلامان
باوەری نەبوو و گۆتە ھەڤالێن خوە ئەم رێ نادەینێ، لێ ئەڤ ھەردووكێن دی گۆتنێ چ
نینە و مانێ چەكێ ڤ مە، ما دێ كیڤە چیت.
سمۆ ب رێكا دەستئاڤێ، دەست ب بازدانێ كر
و دەما وان دیتی سمۆ رەڤی، ئێكی ژ وان بەرێ تڤەنگا خوە دایێ و چەند گوللە
تێوەركرن، بەلێ چ گوللا ژ سمۆی نەگرت و سمۆی خوە ھاڤێتە چەمێ ئاڤێ و شیا ژ ناڤ
دەستێن وان رزگار بیت.
دەما ئەڤ زەلامێ تڤەنگ د سمۆی وەركرین
گۆتیە ھەردوو ھەڤالێن خوە، ئەرێ بۆچی وە ژی گوللە د سمۆی وەرنەدكرن؟ ژبەركو ئەگەر
مە حەز كربا ئەو ژ ناڤ دەستێن مە رزگار نەدبوو؟
ئێكی ژ وان گۆت: بھێلە، كەسێن وەكی سمۆی
خۆشمێرن و نابیت بھێنە كوشتن و ھەر كەسەكێ ژ مە ژی با و ئەڤ تشتە ھاتبایە سەرێ وی
و كەسوكارێن وی ب ڤی رەنگێ ھۆڤانە ھاتبانە كوشتنێ، ئەم ژی دا ڤێ چەندێ كەین و دا
خرابتر ژی كەین.
پشتی سمۆیێ باپیر ژ دەستێن وان رزگار
بووی، سمۆی بیر ل وێ چەندێ كر دڤێت ئەگەرێن كۆمكوژیێ بزانیت و تۆلا ڤان كەسێن
بێگونەھـ ڤەكەت و كولا سمۆی نە ب تنێ رزگاركرنا كچ و ژنێن ئێزدی بوو، ھندی تۆلڤەكرن
ژی بوو ژ ئەڤا ب سەرێ وان ھاتی. دیمەنێ وی قومانداری چ جاران ژبەر چاڤێن وی ناچیت،
دەما د رەڤینێ دا خەلكێ گوندێ باسا گەھشتیە قەرەقۆلا ئەو لێ و وی ژ وان خاستی چەكێ
خوە دانن، ب بەھانا دەولەت رێ نادەت كەسێن سڤیل چەك ددەستیدا ھەبیت.
تشتێ سمۆیێ باپیر مژویل دكر و دڤیا
بەرسڤا وێ مژویلاتیێ بزانیت، بۆچی ئەو كارەسات ب سەرێ وان ئینان؟ بۆچی ئەو كۆمكوژی
ب سەرێ وان ئینان و پیر و زارۆك و ژن پێكڤە كوشتن، كوشتنەكا ب ھۆڤانە؟ د دەمەكیدا
چ فەرمان ژ لایێ دەولەتێ ل سەر ئێزدیان نەھاتینە دەركرنێ، وەك ئەوا ل سەر
ئەرمەنیان ھاتیە دەرئێخستن و بەرسڤەكا وەسا ژی ئێكەم جار دڤێت ژ قوماندارێ دەولەتێ
وەربگریت، ئەو پیلانا د وێ شەڤێ دا ھاتیە دانان، ئەگەرێن وێ چبوون؟ ئەو چ ئەگەر
بوون، قوماندار وێ ھێزا چەتەو خۆفرۆش دوژمنێن مرۆڤاتیێ ل سەر سەرێ وان خرڤەكەت و
بریارا كوشتنا ھەمیان بدەت؟ پەیوەندییا چەتەیێن دەولەتێ، ب سەرخستنا پیلانا
قومانداری ڤە چ بوو؟ ئایا وان ژی بەرژەوەندی د ڤێ پیلانێ دا ھەبوو یان نە؟
سمۆیێ باپیر كو فەرە ناڤێ وی د رۆمانێ دا
ب سمۆیێ رزگار كەر ژی بھێتە ناڤكرنێ، ژ بلی رزگاركرنا زارۆك و كچ و ژنێن ئێزدی، بۆ
خوە دانا بوو، دڤێت ئەركێ وی نە ب تنێ رزگاركرن و لێگەریان بیت ل رەڤاندییان،
بەلكو دڤێت تۆلێ ژی ھەلینیت و ھەر كەسێ دەست د وێ خوین رێتنێ دا ھەی، دڤێت بگەھیتە
مافێ خوە.
بۆ ڤێ ژی، سمۆیێ باپیر كو ب كارێ ئەكتەریێ و
رۆلگێرانێ گەلەك یێ زیرەك بوو، وەك بابێ ئێك ژ ژاندرمەیان خوە دابوو ناسكرنێ. دەما
ھاتیە قەرەقۆلێ و پرسیارا كورێ خوە دكر، كو تشتەكی ژ چارەنڤیسێ وی بزانیت و گۆتە
وان ئەڤە سێ ساڵە كورێ من یێ بەرزەبوویی و ئەز ل قەرەقۆلان دگەرم، ھەر جھەكێ
ژاندرمە لێ ھەین ئەز لێ دگەرم، خوە ئەگەر ئەو جھە ل كیڤە بیت و ئەو جھە چەند دویر
بیت و یێ ئاسێ بیت و چەند یێ ب مەترسی ژی بیت، ئەز خوە دگەھینمێ و ئێك تشتەكی ب
دەستێن من دانیت. ژاندرمەیەكی ئەو برە ژوورا قومانداری و سمۆی ژ ناڤ چەند كەسێن دی
ئەو ناسكر و ئێدی سمۆی بۆ چیرۆكەكا چێكری گۆت و ئەوان ژی ڤییا ھاری وی بكەن و دل
دلێ وی بدەن. سمۆی گۆتە وان كورێ من یێ ئێكانە بوو و ئەو سێ ھەیڤ بوون مە شەھیانا
وی كری و بۆ سەربازیێ یێ كەتیە ناڤ ھێزێن دەولەتێ و ئێدی شەر ب سەردا ھات و نە
نامەكا وی، نە خەبەرەكێ وی، نە مرنا وی و نە ساخییا وی مە نەزانییە و ئەز یێ لێ
دگەرم، تشتەكی ژێ بزانم، ھەر چ تشت بیت و تا ئەم ژێ پشتراست نەبین، نە ئەز نە
دەیكا وی و نە ژی ھەڤژینا وێ یا سێ ھەیڤ ل سەر شەھیانا وان دەرباز نەبووین، ئەم
ئارام نابین و مە دڤێت ئێك تشتەكێ دروست ژ چارەنڤیسێ وی بۆ مە بێژیت، خوە ئەگەر
ھاتبیتە كوشتنێ ژی، ژبەركو دەولەت د بارودوخێن نەخۆش دا دەرباز بوویە و ژ ناڤ شەرێ
جیھانی یێ ئێكێ دەركەفتییە و چ تشتەك وەك خوە نەمایە و چارەنڤیسێ گەلەكان یێ
بەرزەیە، نە ب تنێ یێ كورێ وی.
سمۆ وێ شەڤێ ل ناڤ قەرەقۆلێ ما و درەنگی
شەڤێ خوە خشاندە بن چادرگەھا قومانداری و ژبەركو قەرەقۆل ژ ھەمی جھەكی ڤە یا
پاراستی یە. خالێن ژاندرمەیان ل دۆرمەندۆری قەرەقۆلێ ھەنە و كەس نەشێت ژ دەرڤە
بھێتە ناڤ و یا دیوار دایە و ھەردوو دەرگەھێن وێ ژی نوبەدارییا بەردەوام لێ ھەیە.
ژبەركو ژی سمۆیێ باپیر یێ دناڤ قەرەقۆلێ دا و كەس چ گومانا ژ سمۆیێ باپیر نابەت،
كو مەبەستا وی خوە گەھاندنا دەف قوماندارییە، ئێدی سمۆیێ باپیر شییا ژ درەنگی شەڤێ
وێڤە و تایبەتی ژی دەما تاریێ عەرد باش نخافتی خوە بگەھینتە بن چادرا قومانداری و
بۆ ڤێ ژی، دوو ژاندرمە كەتنە بەرسینگا وی و دەملدەست و بێی لڤینەكا بچیك ژی، سمۆیێ
باپیر خەنجەر دھاڤێتە حەفكا وان و خوە ب سەر دەڤێ ئێكی دادا ھەتا ھەناسە لێ قۆت
بوویی و چوو د چادرگەھێ ڤە، ھێشتا قوماندار یێ دخەو، خوە ب سەر كەلەخێ وی دادا و
لڤینێن وی ھشك كرن، خەنجەر دانا سەر قركا وی و چاڤێن قومانداری د سەریرا زیق بوون.
قومانداری گۆتە سمۆی: تو كیی؟
سمۆی گۆتێ: بیرا تە ل وان ئێزدییان دھێت،
ئەڤێن تە خوینا وان حەلالكری تە جاش و چەتە و خۆفرۆش ل ھەمی ئالیەكی ئیناینە سەر
سەرێ وان و تە رێكێن رەڤێ بۆ نەھێلاین؟ بیرا تە دھێت، دەما تە ئەو ژ چەككرین و تە
گۆتیێ سپێدێ دێ چەند ژاندرمەیان دگەل وەدا فرێكەم و ب شەڤ تە پلانا كوشتنا وان
دانایی و تا پیرۆ كال و زارۆك و ژن ژی ژ وێ كۆمكوژیێ خلاس نەبوون؟
قومانداری زانی ئەو ژ دەستێن ڤی مرۆڤی
رزگار نابیت، بزاڤێن روحێ كرن و خوە رزگاركرنێ. لێ سمۆی ئەو خەنجەر ژ سەر قركا وی
رانەكر. بۆ بەخت بەختا قومانداری دناڤ دەستێن سمۆیێ باپیردا، لێ چ ژێ ناھێت و
نەشێت بكەتە قێری و ھەوار ژی، ژبەركو خەنجەر ل سەر قركا وییە و گۆتە سمۆی، بەختێ
تە و بەختێ تاوسی و پیرۆزیێن وە ئێزدیامە، من نەكوژە ئەز خودان خێزان و زارۆكم؟
سمۆی گۆتێ ئەو رۆژا تە فەرمان ل سەر سەرێ مە
راكری، ما قەی ب تنێ زەلام بوون یان ژن و زارۆك و پیر و كال ژی دناڤ مەدا نەبوون.
قومانداری زانی ئەو چ بكەت، ئەو ناگەھیتە
سپێدێ و گۆتە سمۆی بێژە من كا تە چ بڤێت، ئەز بۆ تە بەرامبەری روحا خوە بكەم.
سمۆیێ باپیر گۆتێ: تە بۆچی فەرماندا و تە
خەلكێ مە ھەمی كوشت، تە ئەم ژ چەككرین و پاشی تە فەرمانا قركرنا مەدا، ما تو ژ
خودێ نە دترسیایی؟ ما تە ژن و زارۆك نەدیتن؟ بۆ من بێژە تە بۆچی ئەو بریار دا، تە
فەرمانێن خوە ژ كێ وەردگرتن؟
قومانداری گۆتێ: ئەز دێ بۆ تە راستیێ
بێژم، بەس دڤێت تو من نەكوژی! دەما ھین ھاتین و مەزانی ھین ئێزدیینە، دەنگوباس
گەھشتبوونە مە، گوندەكێ ئێزدیان دەست دگەل رزگاركرنا ئەرمەنیان دا ھەیە و گوندەكێ
خوە بۆ وان چۆل كربوو و ئەڤە ژی نە پاكی یە كو وەلاتیێن دەولەتێ دگەل دەولەتێ
بكەن، ئەرمەنی ژی ل دەف دەولەتێ د دەفتەرا رەش دانە و ب ھەر رێكا ھەبیت دڤێت بھێنە
دەرئێخستن و بۆ مە دیار بوو ئەوێن دەست دگەل ئەرمەنیان ھەین، ھەر ھوین بن، ژبەركو
كارێ وە و سەروبەرێ وە یێ رەڤێ بوو و ب تنێ وە روح رزگار كربوون، وە دڤیا خوە
بگەھیننە جھەكی.
سمۆیێ باپیر گۆتێ: ئەڤە نابیتە بەھانە كو
ھوین مە كۆمكوژ بكەن و ئەڤە چ ئاینێن عەسمانی رێكێ ب تشتەكێ ھوسا نادەت و دیسان چ
مرۆڤایەتی ژی ل دۆرێن ھەوە نەما بوو و ژبەر بریارا نە دروست ژ لایێ ھەوە ڤە
دەركەفتی، ئەز نەشێم تە بھێلمە ساخ و دڤێت ب كرێتترین شێوە بھێیە كوشتنێ و ئێدی
سمۆیێ باپیر دەستێن خوە ل سەر خەنجەرێ گڤاشتن و ھینگێ دەستێن خوە سست كرن، تا
ڤزكێن خوینێ ب سەر سەرێ ویڤە بلند بووین و سمۆ ژ چادرگەھێ دەركەفت. چاڤێن
ژاندرمەكی ڤێكەفتن و خوین ب ناڤ چاڤێن سمۆی ڤەدیت. ژاندرمەی بەرێ تڤەنگا خوەدایێ و
ھێشتا چ تەقە نەكری و ھێشتا چ دەنگێن ھەوارییان ژێ دەرنەكەفتین. سمۆی ئەو تڤەنگ ژ
دەستان ئینا دەرێ و ژ سمۆی و ژ ژاندرمەی، گوللەیەك ژ تڤەنگێ ڤەرەسییا و ب رانێ
ژاندرمەی كەفت و قیرێن ژ ژاندرمەی ئینا و ئێدی بۆ قولیزێنا ژاندرمان و تێك ھاتن و
تێك چوون، بۆ تەقەتەق و گورمێن و كەسێ كەس نەدیت و ھێشتا ھندەكان نەزانی بابەت
چییە، كێ ب سەر قەرەقولێ دا گرت و چ چێبوویە و چ نەچێبوویە؟ ئەو مانە ب یا خوە ڤە
و سمۆیێ شیایی ئارمانجا خوە ب پێكیت، خوە ژ ناڤ قەرەقولێ دەرباز كر و خوە دناڤ
شەڤێ را بەرزەكر.
ب كوشتنا
قومانداری، ئێدی سمۆ دڤێت بۆ ھەیامەكی خوە ژ دەڤەرێ ھەمیێ دوور بێخیت و چەندەكێ
خوە بەرزە بكەت. ھێشتا سمۆی چ بریار نەداین كا كیڤە بچیت و چ بكەت، دیت ئەڤە
كاروانەك یێ بەرەڤ ویڤە دھێت و دگەلدا چەكدارێن ھەین و ئێدی چ رێك ل بەر سمۆی
نەمان، كو دڤێت خوە ژ بەرچاڤێن وان ڤەشێریت. سمۆی خوە كێش كرە جھەكێ نەپەنی و
دویری چاڤێن كاروانییان و دەما كاروانی نزیكی وی جھی بووین، ئەوێ سمۆی خوە دناڤرا
ڤەشارتی. دەنگە دەنگەكێ كاروانی راوەستاندن و سمۆی ھزركر كو ئەو ب وی حەسیان و
كاروانییا ھزركر كو ئەڤە رێگر و تاڵانچینە سەرێ كاروانی یێ گرتی.
سمۆیێ باپیر گەلەك ترسییا و چ جارەكێ وەك
نۆكە نە ترسیایە و پارێزڤانێن كاروانی ژی تڤەنگێن خوە سیاركرن و بەرێ لیلیێن وان
دانە وی جھی یێ دەنگ ژێ دھێت.
ئەو كەسێ سەركێشییا كاروانی دكەت، ل پێش
كاروانی دەركەفت و ب دەنگەكێ بلند گازی كر: ئەرێ ھوین كینە وە خوە ل پێشیا مە
ڤەشارتی و ھەوە چ دڤێت؟ لێ چ دەنگ نەھاتنێ و جارەكا دی گازیكر: ئەرێ ھوین كینە و
ھەوە بۆچی بەرسینگا كاروانێ مە گرتییە و بھێلن دەرباز بین، ئەم ھەمی خودان زارۆك و
خێزانین و خێزانێن مە چاڤەرێی ھاتنا مەنە، ئەگەر وە تشتەك ژ مە دڤێت، وە پارە و
دیاری دڤێن، كەرەم بكەن ئەم دێ دیارییا وە دەینە وە، لێ بھێلن كاروانێ مە دەرباز
بیت و بەرسینگا كاروانێ مە بەردەن؟
چەند سەرۆكێ كاروانییا ڤێ داخوازێ دكەت و
دەنگێ خوە بەرددەت، ترسا سمۆی چەند جاركی زێدەتر دبیت و خوە كپێنێ ژ خوە نائینیت و
ھندی گوھێ خوە دڤەچنیت، ژ بلی خوە و پێژنا خوە كەسێ نابینیت و ھزرێن وی ھەمی بۆ وێ
چەندێ دچوون، كو كاروانییا یا ھەست ب وی كری و ئەو ھزر دكەن گەلەكێن دی ژی ل
بەراھیكا كاروانییا بیسە داناینە و بوویە كاروان نەشێت بدەتە رێ و یێ د جھدا ماین
و ڤێ داخوازێ دكەن.
پشتی بێھنەكێ ژ بێدەنگیێ و ئامادەباشییا
چەكدارێن پارێزڤانییا كاروانی دكرن و چەكێ وان د دەستاندا، دیتن دەھبەیەك ژ ناڤ
داروباری و جھێ دەنگ ژێ دھات دەركەفت و ژ نوی بۆ وان و بۆ سمۆی ب خوە ژی دیار بوو،
كو كەسەكێ ڤەشارتی ل ڤارا نینە، ب تنێ ئەو دەنگ ژ ھەبوونا وی دەھبەی دھات و ئێدی
كاروانییا بەردەوامی دا رێكا خوە و سمۆیێ باپیر ژی ھەست ب بێھن فرەھیێ كر.
سمۆیێ
باپیر دەستان ژ لێگەریانێن خوە بەرنادەت، لێ كارێ لێگەریانێ دناڤ دەولەتەكا ژ
شەرەكێ جیھانی دەركەفتی، كارەكێ ئاسان نابیت و دەولەت ب ھەمی رەنگەكی كەفتبوو ناڤ
ئاڵۆزییان. ئاڵۆزییێن سیاسی ژ لایەكیڤە، ھێزێن سیاسی د ناڤخوە یا توركییادا بزاڤ
دكرن سیستەمێ حوكمرانییێ ھەمیێ بگوھۆرن. بزاڤێن سیاسی یێن نەتەوەیی دەركەفتن و
دەست ب رێكخستنان دكرن. برس و خەلا بەلاڤە ببوو، نەخۆشی و ئاتاف و پەتا یێن كوژەك
دەركەفتبوون و ژ لایەكێ دیڤە، دەركرن و كۆمكوژیا ئەرمەنان گەلەك كێشە د دویف خوەرا
ھێلا بوون، ھەر كەسەكێ ئەرمەنییەك رزگاركری یان ڤەحەواندی یان بەرەڤ سنوری دەرباز
كری، دكەفتە بەر دویڤچوونێن دەولەتێ و سزایێن توند بۆ ڤان كەسان ھەبوون، ئەڤ
سزایێن ھەنێ دگەھشتنە كوشتنێ. ژ لایەكێ دیڤە، نە ئارامیەك ل دەف ئەرمەنیان ب خوە
دروست بوو، دەولەتێ بریارا دەرئێخستنا وان ژ دەولەتێ دابوو، لێ دگەل ڤێ بریارێ
گەلەك ژێ ھاتنە كوشتنێ و ژ ڤێ كوشتن و قركرنێ كەس رزگار نەدبوو، نە ژ زارۆكان بگرە
و نە ژی یێن دانعەمر و خوە پیرەژن و ژنێن ب دوو گیان ژی و دا كو گیانێ خوە ب
پارێزن، ھندەكان خوە ڤەشارتی و دویری چاڤێن دەولەتێ كربوون و قاچاخچی ل دویری
چاڤێن دەولەتێ، ئەو دەربازی ئاخا سوریێ دكرن و ژ وێرێ بەرەڤ دەولەتێن رۆژئاڤایی
دچوون و گەلەكان وەلاتێ فەرەنسا د ھەلبژارت و ھەلبژارتنا وان بۆ وڵاتێ فەرەنسایێ
ژی، ژبەركو پشتی شەرێ جیھانی یێ ئێكێ و شكەستنا ئمبراتوریەتا عوسمانی و
ھەڤپەیمانێن وان د ڤی شەریدا، ئمبراتۆریەتا عوسمانی دھێتە بچویكرن و بۆ سەر چەند
دەولەتان دھێتە دابەشكرن، سوریا كەفتە بن ئینتیدابا دەولەتا فەرەنسی و ئینتیداب ب
رامانا سوریا بۆ دەمەكی نەشێت دەستھەلاتێ ل خوە بكەت و دەستھەلات راستەوخۆ دێ ژ
لایێ فەرەنسا ڤە لێ ھێتە كرنێ و ھەر گاڤا ئەرمەنی شیان خوە بگەھینە ئاخا سوریایێ
یان كو ئەو ژ بن دەستھەلاتا عوسمانییان رزگار بوون و ب ڤێ رێكێ گەلەكان خوە
دگەھاندە ناڤ ئاخا سوریایێ و ژ وێرێ بەرەڤ وەڵاتێن رۆژئاڤایی دچوون و فرەنسا ژی بۆ
ڤێ چەندێ، رێ بۆ وانا خۆش دكر.
لێ ئەڤ ب قاچاخبرنە و ب دەستكەفتنا قاچاخچیان،
یا ب ساناھی نەبوو. ئەڤە ژی ببوو بابەتەكێ بازرگانی و كرین و فرۆشتن پێ دھاتە
كرنێ. گەلەك ژ ئەرمەنیان دكەفتنە دەستێ دەولەتێ ڤە و قاچاخچیان ب خوە ئەڤ چەندە
دكر، گەلەك ب رێكێڤە دھاتنە كوشتنێ، چ ژبەر پارێ وان و زێر و زینەتێن وان بن یان
ژی ئەگەر كچێن جوان دگەل دابانە. ژ لایەكێ دیڤە ھەڤركى یێن خەلكی ل سەر بەرمایكێ
وان ژ گوندێن وان، رەز و باغێن وان و ئەڤە ژی دەولەتێ دەستێ خوە دانا بوو سەر،
سەرۆك عەشیرەتان ملكێ وان ب یێ خوە دزانی.
دئێك
ژ لێگەریانێن خوەدا، سمۆیێ باپیر یێ ب رێكا خوە دچیت و گوھـ ل دەنگێ قەرەبالغیەكێ
دبیت، خێزانەكا ئەرمەنان یا كەتیە ناڤ دەستێن كۆمەكا ژاندرمەیان. خێزان ژ زەلامەكی
و ژنەكێ و دوو كچێن گەنج و سنێلە پێك دھێت. سمۆی نەوێریا خوە نزیكی وان بكەت و ل
جھەكێ ڤەشارتی تەماشای وان دكر، ژاندرمەیان زەلام ب دارەكێ ڤە گرێدا بوو و ل بەر
چاڤێن وی دەستدرێژی دكرنە سەر وان كچان و وێ ژنێ. پاشی ئەو زەلام دانە بەر
گوللەیان و كەلەخێ وی ب دارێڤە ھێلا و ئەو ھەردوو كچ و ژن دگەل خوە برن.
ژبەركو سمۆیێ باپیر یێ ب تنێ یە و چ تڤەنگ دگەلدا
نینن، نەشییا ڤێ دەستدرێژیێ راوەستینیت، لێ وژدانا وی بەرامبەر ڤێ ھۆڤاتیێ خوە
نەگرت و چاڤدێرییا وان كر. پشتی چەندەكێ ب رێ كەفتین و دیتی ژاندرمەیەكێ بۆ
دەستئاڤێ خوە ڤەھێلایی، سمۆ شییا ھێرشی وی بكەت و بەری ئەو ژاندرمە دەستێ خوە
بگەھینتە تڤەنگا خوە، سمۆی چەند خەنجەر داوەشاندنە سینگێ وی و د خوینا وی را ھێلا
و دەستێ خوەدا تڤەنگا وی و ب دویڤ ژاندرمەیان كەفت. سمۆی شییا حەفت ژاندرمەیان
بكتە كێل بۆ تڤەنگا خوە و سێ ژاندرمەیان ژی ئەو كچ و ژن ھێلان و رەڤین.، ئەوان
ھزرا كەسەكی ب تنێ نەكر، كو ڤێ تەقێ ل وان دكەت، بەلكو دبیت گەلەك بن.
سمۆ گەھشتە وان ھەردوو كچا و وێ ژنێ و دەستێ وان
گرتن و چەند دەوارێن ژاندرمەیان ژی دناڤ كەلەخاندا مابوون، سمۆی سەرێ ھێسترەكێ گرت
و ب لەز و بەز ھندی بشێن، خارن و كەلوپەلێن پێدڤی خارنێ و یێن لێنانێ راكرن و ل
پشتا ھێسترێ كرن و چەند تڤەنگەكێن ژاندرمەیێن كوشتی ژ سەر كەلەخێ وان راكرن و ل
پشتا دەوارەكێ دی سیاركرن و گۆتە وان ژنان لەزێ بكەن، بەری ھێزەكا مەزن ب دویڤ ڤان
كەلەخان را بھێت، دڤێت ژ ڤێرە ھەمیێ دویر بكەڤین.
ھەر چەندە وان ژنان نەزانی ئەڤە چ مرۆڤە
و بۆچی وی ئەو رزگاركرن و بۆچی تڤەنگێن وان ژ سەر كەلەخێ وان راكرن و ل پشتا
دەواری كرن! لێ ئەڤا وان گۆتینە ئێك، خوە ئەڤە چ مرۆڤ بیت مادەم ئەم ژ ڤان
ژاندرمەیێن ھۆڤ رزگار كرین، ژ نۆكە وێڤە چ ترسەك ل سەر مە نابیت و بریاردان
گوھدارییا سمۆی بكەن.
سمۆی گۆتە وێ ژنێ: ھوین چاوان كەفتنە
دەستێ ڤان ژاندرمەیان؟
وێ ژنێ گۆت: ئەڤە چەند ساڵە مە خوە
ڤەشارتی و ئەم ل (زۆزانێن قەرسێ) ینە، ئەم د شكەفتەكێ ڤە دژییاین و كوردەك ل مە
ببوو خودان، ل زڤستانێ ب دەواری بۆ مە خارن و پێدڤیێن مە دئینان، ل ھاڤینێ ژی ئەم
ل ناڤ كۆزێن كۆچەران بووین و وان چاڤێ خوە ددا مە، تا ئەم شیاین قاچاخچیەكێ پەیدا
بكەین و من گوھاركێن خوە بەرامبەری دەربازكرنا مە دابوونێ. ئەوی گۆت ئەز دێ وە
دەربازی ئاخا سوریێ و باژێرێ حەلەبێ كەم و ب شەڤێ مە ددا رێ و ب رۆژێ مە خوە
ڤەشارتی دھێلا و تشتێ مە نەزانی چاوا چێبووی، ب رێكێ ڤە قەچاخچی خوە ل مە بەرزە كر
و مە ئەڤ ژاندرمە دیتن كو ژمارا وان یازدە كەس بوون و زەلامێ من ل بەر چاڤێن مە
كوشتن و خودێ تو د ھەوارا مەئینایی. كا تە چ ژ مە دڤێت ئەم دێ دەینە تە، ب تنێ مە
دەربازی ئاخا سوریێ و باژێرێ حەلەبێ بكەی و دبێژن ل وێرێ ئەرمەنیان دەربازی
وەڵاتێن رۆژئاڤا دكەن.
سمۆیێ باپیر گۆتێ: ھەرچەندە من ئەركەكێ
دى یێ ھەی و ئەز كارێ قەچاغیێ ناكەم، لێ ئەڤا من كری كارەكێ مرۆڤایەتییە و ھەر
كەسێ دی ل جھێ من با، دا وێ كەت یا من كری و ھوین پشتراست بن، ھوین وەكی خویشكێن
منن و ئەز دێ ھەوە دەربازی جھێ وە دڤێت كەم.
سمۆ و ئەو ژن و ھەردوو كچێن وێ، ب بەری
دەواران كەفتن و دانە رێ و ژبەركو دەڤەر چیاییە و گەلی و نھالێن كویر و ئاسێ لێ
ھەنە و جھێ ڤەشارتنێ ژی یێ ھەی، سمۆی جھەك ل بن كۆپێ كەڤرەكی بۆ خوە دەست نیشانكر،
تڤەنگێن خوە لێ ڤەشارتن و دەوارێ دی ئازاكر و بەردا.
وێ ژنێ گۆتێ: تە بۆچی ئەو دەوار بەردا؟
ئەگەر دگەل مەبا دا ھاری مەكەت، ھەر چ نەبیت ژبەر ڤان ھەردوو كچان ژی و دەما ئەم د
رێكێدا ماندی دبین، دا ئێك ل پشتا وی سیار بیت؟
سمۆیێ باپیر گۆتێ: تو راست دبێژی، لێ
ژبەركو دەولەت دزانیت كارێ قەچاغیێ یێ ھەی و ئەڤ ئەرمەنی یێن خوە ڤاشارتی ھێلاین،
بەرەڤ ئاخا سوریێ دھێنە دەربازكرن، ئەم نەچارین خوە ڤەشێرین و ئەگەر دوو دەوار بن
دێ گومانێ ژ مە بەن، لێ ئەگەر ئێك دەوار دگەل مەدا بیت و ھەر كەسێ ئەم ئێخستینە
بەر پرسیاران ژی، ئەز دێ بێژمێ ئەز بابێ ڤان ھەردوو كچانم و ئەڤە ژی دەیكا وانە.
گۆتنێن سمۆی ھاتنە پەسەندكرن و وان ژی مەترسییا رێكێ و ژاندرمەیان دزانی و ئەگەر
رێكەك و خوە ڤەشارتنەك نەبیت، ئەو نەشێن دەرباز بن و گۆتنە سمۆی دێ ئەو بیت یا تە
گۆتی و ئەم دێ گوھدارییا تەكەین.
ژبەركو ژی سمۆیێ باپیر، چەند جارێن دی
بەری نۆكە چوویە ناڤ ئاخا سوریایێ و دیسان تێرا خوە ل رێك و رێباران یێ شارەزا
بووی، ئەو شییا وان ھەردوو كچان و وێ ژنێ بگەھینتە بنەجھا وان و رادەستی چەند
خێزانێن ئەرمەنیان كر و رێكا ڤەگەرێ گرتە بەرڤە.
***
رەنگە
جھێ پرسیارێ بیت، ئایا د ڤان سێزدە ساڵاندا سمۆیێ باپیر ل كیڤە د حەوییا؟ زڤستانان
قەستا كیڤە دكر؟ تایبەت دەما بەفرێ رێ دگرتن و سڕ و سەقەمێ ژیان دراوەستاند و
كەسەك ژ خانییان دەر نەدكەفت؟ دێ ڤێ ژی ل سەر زێدەكەم، ژبەركو د چ بەلگەیاندا و
ئەڤێن بەحسا كۆمكوژییا خەلكێ گوندێ باسا كرین، كەسێ بەحسا گوندێ شێخێ پیر عەڤدال
نەكریە، ژبەركو ژی سمۆ بۆ ماوێ چەندین ساڵان ل رەڤاندییان دگەرییا و دا بشێت ڤی
كاری بكەت، ئەو پێدڤی جھەكی بوو، پێدڤیاتییا وی ب جھەكێ ڤەحەویانێ بوو و دڤێت كەس
وی ناس نەكەت، كو ئەو سمۆیە و دڤێت جھەكێ وەسا بیت خەلك رێزێ ل وی بگرن و ئەڤە
یاسایێن ژیانێ نە، دا رێز ل مرۆڤی بھێتە گرتنێ، دڤێت مرۆڤ مرۆڤانییا خوە و
جوامێرییا خوە بینتە پێش و سمۆ د ڤێ چەندێ دا یێ شارەزا و دنیا دیتی و چاڤ ڤەكری
بوو.
ئەڤ گوندێ سمۆی قەست دكرێ، ل پشتا وی
چیایەكێ بلندە و كۆپەكێ بلند دكەڤیتە ئالیێ وی یێ رۆژ ژێ سەرێ خوە د ھلینیت. خەلكێ
گوندی نۆبا پەزی و یا ئاڤدانێ و رابوون و روونشتنێن خوە، خارن و ڤەخارن و
بێھنڤەدانێن خوە ل بەر سیبەرا وی كۆپی دزانن. گوند دكەڤیتە د چالەكا ڤی چیایدا.
ئەڤ چالە ب چ گەلییانڤە ناچیت، رەخەكێ وێ ھندی چاڤ قەترە بكەن، چیا یێ بلندە و ل دوو
رەخێن دی ژی، چیای یا خوە شۆركری و گوند دناڤ خوەدا یێ دوورپێچ كری. ل قیبلەگەھا
گوندی عاقارێ گوندییانە، چەم و رەزێن وان د دیارن، حەودێن سپینداران، كەلەكێن بەرا
یێن ب بەژنا دوو زەلامان لاتك ل بەر ھاتینە درۆستكرن. شیڤێن ژ دەحل و دریان خوە
دەھبە ژی نەوێرن خوە لێبدەن. داروبارەكێ ب عاقارێ چەند گوندان ڤەدچیت، مینا گیزا و
ئەڤێن ژبەر تاڤا ھەتاڤێ ركمانا بلنداھیێ دگەل ئێك كرین و كەس تیشكا رۆناھییێ بۆ
دەرمانی ژی نابینیت و ل ناڤ ڤی گوندی، كانییەكا پێنج شركێن ئاڤێ ژ بەر دچن،
مزگەفتەك ل سەر ھاتیە ئاڤاكرنێ و د بندا بركا بالاڤا یە و ژن قەست دكەنێ و ژ دەنگێ
ژنان و زارۆكان، مرۆڤ ھەست پێ دكەت، كو ھەر دەم یا تژی مرۆڤە و لێ كەس چ مرۆڤان
نابینیت و داروباری ھەمی رەخێن وێ یێن پاوان كرین و بۆ چ زەلامەكی یان زگوردەكێ
بەركەپێن وی رەش بووین نینە، قەست بكەتێ. ل ڤی گوندی مەزارێ شێخەكی لێ ھەیە،
دبێژنێ شێخێ پیر عەڤدال. دبێژن شێخە و خەلكێ گوندی و گوندێن دەوروبەر ژی ب سەرێ وی
سویند دخوون و سەد جارا ب قورئانێ و بەرعەتێ و مەسحەفێ سویند بخۆی، ب حەفت ناڤێن
خودێ و حەفت ناڤێن عەسمانا و حەفت ناڤێن مەلائیكەتان و حەفت ناڤێن عەردی، كەس
باوەر ژ تە ناكەت تا سویندا تە ب گۆرا شێخ پیر عەڤدالی نەبیت.
ھاتنا سمۆیێ باپیر بۆ ڤی گوندی، نیڤەك ژێ
خوە بەرزەكرن بوو ژ چاڤێن خەلكی و ژاندرمەیێن دەولەتێ، كو ناڤۆدەنگیا وی دناڤ
ھەمیاندا بەلاڤ ببوو، تایبەتی ژی پشتی قوماندارێ دەولەتێ كوشتی. دیسان چەند كەسێن
دی ئەڤێن دەست د كوشتارا خەلكێ ویدا ھەی و ئەو سوحبەتێن ل سەر وی ھاتینە بەلاڤكرن،
كو ھەر جارا دەركەڤیت، ب تدارەكەكێ، ب كار و كۆكەكێ نوی، عەتاری، دەروێش، سۆفی،
خازۆك و بازرگان و زارۆك و ژنان د رەڤینیت. گرێدانا سمۆیێ باپیر ب گوندی ڤە،
قوناغا وی یا ئێكێ و دوماھیێ ھەر ئەڤ گوندە بوو. ئەڤە ژ بلی پیرۆزییا شێخی ل ڤی
گوندی، باوەرییا خەلكێ گوندی ب شییان و تبەركێن شێخی و ھەروەكو ل پێشییێ من ئاماژە
بۆ دایی، ڤی شێخی ئەو باوەری ل دەف خەلكێ ھەیە، ئەگەر كەسەك سویند بخۆت تا ناڤێ
شێخی نەئینیت، كەس باوەر ژێ ناكەت و شێخ ژی ب پیرعەڤدال دھێتە ناسكرنێ و رامانا
پیر د زمانێ كوردی دا، بۆ ب ناڤ ساڵڤەچوونێ دھێت، لێ دناڤ ئۆلا ئێزدییاندا، بۆ
پلەیەكا ئۆلی دھێت و ئەگەر ل كوردستانێ ژی بگەری، دەھان ناڤێن جھان دێ بینی، كو
ناڤێ پیر دگەل دھێت و ئەڤە ژ بلی كو سمۆیێ باپیر پێدڤی جھەكێ ڤەحەویانێ بوو و ژ
بەركو ئەڤ گوندە ل جھەكێ ئاسێ بوو و ژیارا خەلكێ گوندی ژ گوندێ وان دھات، كێشێن
خوە یێن كۆمەلایەتی دناڤ خوەدا چارەسەر دكرن، ئێدی پێدڤییا گوندییان ب چ جھێن دی
نەبوو و خوە دەستھەلاتا عوسمانییان ژی ژ ڤی گوندی یا ڤەدەر بوو، ئەو ژی ژبەركو
گوندەكێ بێ زیان بوو و دەستھەلاتێ ژی پەراوێز خستبوو.
سەرەرای ل ڤی گوندی ھەروەكو مە گۆتی
ھەمیان حەز ژ سمۆی دكر، سمۆ ژی كەسەك بوو زێدەتر د خێرا گوندی دا بوو و ژ وان
كەسان بوو یێن چاڤێ خوە ل روومەتا خەلكێ، نامووسا خەلكێ ب نقینیت و ئەڤە ژی
ئەگەرەكێ دی بوو ھەمیان باوەری پێ بھێت و بچیك و مەزنێن گوندی رێز لێ دگرتن.
سەربۆرێن وی ب قەد سەربۆرێن هەمی گوندیان بوون. گەلەك دھاتنە دەف، شیرەت و پێزانین
ژێ وەردگرتن، ب تایبەت ئەگەر ب دەمێن سالێ و سەقایی، تەحلی و خوشیان ڤە دگرێدایی
بن و ئەگەر كارەك ل بەر سینگا ئێكی بایە یان ژی بەرەف وەغەرەكێ یان كاروانەكی
چووبایە، پرسیارێن خوە ب سمۆیی دكرن.
زڤستان
ل هەمی گوندان سەختترین و دژوارترین وەرزێ ساڵێ یە! لێ ل گوندێ شێخێ پیر عەڤدال،
زڤستانێ تامەكا دی هەبوو، تشتێ هشك كری ل بەر دەستێ خەلكی یێ زەحف بوو و خوشترین
یاری ژی ئەو بوون، دەما دارێن هشك ژ چیایی كێش دكرن. هەر كەسی د خانیێ خوەڤە كۆچكەكا
ل دویڤ حالێ خوە هەبوو و شەڤ بێی شەڤبێری دەرباز نەدبوون. د ڤان شەڤبێریان ژیدا،
هەمی تشت دهاتنە ڤەگێران و سمۆیێ باپیر رۆلەكێ باش د ڤان ڤەگێراناندا هەبوو.
چیرۆكێن وی ژ هەمی چیرۆكێن دی خوشتر و ب تامتر بوون. ژبەركو خەلكێ جیهان دناڤ
گۆتنێن ویدا ددیت. ئەو تشتێ گوندییان پێشبینیا وێ نەدكرن، وی دناڤ چیرۆكێن خوەدا
ژێ بەحس دكر. هەمیان ل سەر ئەزمانێ وی ناڤێ دەریایێ گوهلێبوینە و ل سەر ئەزمانێ وی
زانینە كو دنیا نە ب تنێ چیا و گەلی و دۆل و نهالێن ئاسێ نە.
سمۆیێ باپیر بەحسێ درندەیێن مەزن دكر و
بەحسێ فیل و حێشتران دكر و خەلكی پرسیار ژێ دكرن، ئەو چ گیانەوەرن؟! سمۆیێ باپیر
بەحسێ دەریایێ دكر و خەلكی ژێ پسیار دكر، ئەو ئاڤ چاوان لێ جەمیایە؟! سمۆیێ باپیر
بەحسێ سەروچاڤێن رەش و پیستێ رەش دكر و خەلكی عەجێبی ژێ دگرتن! ئەو چ رەنگێ
خولقیەتایە؟!
سمۆیێ باپیر گەلەك رۆلێن دی د ڤی گوندیدا
دگێران و چ داوەت و شاهی بێی وی نەدهاتنە كرن و كور و كچان داوەتێن خوە پاشڤە
دبرن، تا ئەو زڤری بایەڤە. داوەتێن دگەل ویدا، تامەكا جوداتر هەبوو و ئەگەر هەبایە
دلێ دوو كەسان ژ ئێك مابایە، شەرەدەڤەك هەبایە! ب هاتنا سمۆیێ باپیر دبوونە دەستە
برا.
ئەڤە نەب تنێ دناڤ زەلاما و گەنجاندا،
بەلكو گەلەك جاران دەما دلێ ژن و مێران ژی ژ ئێك مابایە یان ژنەك ژ زەلامێ خوە زیز
بایە، دەستێ سمۆیێ باپیر د ئاشتكرنا واندا هەبوویە و خەلكی حەژێدكرن، نە ب تنێ
ژبەركو كەسەكێ بیانی و دوستێ گوندییان ھەمیان بوو. خەلكی حەژێدكرن، نە ب تنێ ژبەركو
وی حەژ هەمیان دكر، بەلكو ئەو ل ناڤ هەمی خۆشی و نەخۆشیێن واندا بوو و ئەگەر
كێشەیەكێ رویی ل مالەكێ كربایە، ئەوی خەو نەدبوو تا ئەو كێشەیە نەهاتبایە
چارەسەركرن و خوە هەكە ددانێ ئێكی ژی ئێشابایە یان هەر نەخۆشییەك گەهشتبایێ، هەر
چەندە ئەو حەكیم نەبوویە و چ تبەرك و تەسلیم ژی د دەستێ ویدا نەبوون، بەلێ هندی
باوەرییا خەلكێ و سەدقا وان یا پێ دروست بوو، وان هزر دكر هەر گاڤا ئەو نەخۆش
گەهشتە بەر دەستێ وی، دێ ساخ بیتەڤە و ئەو ب خوە ژی وەسا بوو، كو پترییا نەخۆشان ل
دەف وی هەست ب سڤكییا لەشێ خوە دكرن و نەخۆشییا وان ل دەف نەدما.
سمۆیێ باپیر ژ بلی كو ب كەسەكێ دنیا دیتی
دھاتە ناسكرنێ و ئەڤە ژی تشتەكێ ئاساییە، مرۆڤ زانینێن خوە ژ سەربۆرێن خوە
وەربگریت، لێ ژ حەژێكرنا سمۆی بۆ خەلكێ گوندی و رێزگرتنا گوندییان ل وی، سمۆی حەز
دكر ب رەنگەكی و دوویان چاڤێن گوندییان زێدەتر ڤە ببن و سمۆی دزانی دەردێ نەزانینێ
چەند یێ گرانە و ئەڤا دھێتە سەرێ كوردان، ھەمی ژ نەزانینا وانە و ژ نە ئێكگرتنا
وانە و دەما كەسەك داگێرانێ بۆ كەسەكێ دی نەكەت و سمۆیێ باپیر لڤێرە ژی چیرۆكەك
ھەبوو، ئەو ژی ھوسا ھاتبوو ڤەگێران:
دەستپێكا وەرزێ زڤستانێ بوو و ئەز ژ
گوندەكی دا چمە دەڤەرەكا دی. د رێكێدا من دوو زەلام دیتن، من گومان ژوان دبر كو
ئەرمەنی بن! لێ وان گۆت ئەم رێڤینگین و زێدەتر بەحسا خوە نەكر و مە پێكڤە دا رێ،
بۆ كیڤە؟ بۆ من نەگرنگ بوو، ژبەركو بتنێ من ئێك ئەرك ھەبوو، ئەو ژی لێگەریان بوو ل
زارۆك و كچ و ژنێن رەڤاندی و بۆ ھەردوو رێڤینگان ژی، ئەو ل سنورێ دەولەتا عوسمانی
دەربازی رۆسیا یان ھەر دەولەتەكا دی ببن و من پێشنیارا حەلەبێ ل سوریێ دا وان،
ژبەركو د سالێن كۆمكوژیێ دا، گەلەك ئەرمەنی دەربازی باژێرێ حەلەبێ و دەردوورێن وێ
ببون.
دوو رێك كەفتنە بەرسینگا مە و دا خوە ژ
ژاندرمەیێن عوسمانییان دویر بگرین، مە رێكا چیای ھەلبژارت. دەھان دۆل و نھالێن
كویر، كویراتییا وان تێرا وێ چەندێ ھەیە، مرۆڤ رێكا چوونێ ھندا بكەت و سەرێ رێكێ ل
مە بەرزە بوو، شڤانەكى نێزیكترین گوند نیشا مەدا. ئەم گەهشتینە پەرێ گوندى و
پەرمیچكێن بەفرێ ژ عەسمانی هاتنە خارێ و ھەر زوی، شوین پێن مە ل عەردى رەشكرن.
گوندەكێ جوان و ژ دوو تاخان پێكھاتبوو،
ھەر تاخەك دكەتە ملەكێ گوندی و دناڤبەرا ھەردوو تاخاندا، جھەكێ راست و خۆش ھەبوو و
كانییەكا ئاڤێ ژی ل وێرێ ھەبوو و بتنێ دووسێ خانیەك لدوورێن كانیێ ھەبوون. گوندەكی
گەلەك تازە و گەلەك پویتە ددا دارۆبارى و خانیێن خوە كربوونە باخچە و هەر مالەك
لجھێ خوە سەیرانگەھەك بوو. دیوارێن مالان ژ بەرێ بازى هاتبوونە دروستكرن و ب
هۆستاییەكا جوان هاتبوونە نژنین. ناڤا خانییان ژى، راخستی، ھەر كارێ كەفتبا
بەرچاڤێن مرۆڤی، چ یێن ل عەردی یان بۆ جوانیێ ھاتینە دروستكرن، كارێن دەستی بوون.
رەخێن دیواران ب ئاخە سپیكێ هاتبوونە هنین و بەر كاشخانك تژى رستكێن فلفلكێن سۆر،
تلۆڤێن هناران بوون، ئەو فلفلك و تلۆڤە ب ئەندازەیەكا جوان هاتبوونە هلاویستن.
هەر ئێك ژ مە بەرەڤ مالەكێ ڤە چوو و هەر ئێكی ژ
مە دەرگەهێ مالەكێ قۆتا و من بخوە مالا سەرێ گوندى هەلبژارت. من دەرگەهـ قۆتا و
كچەكێ دەرگەهـ لمن ڤەكر. كچەك بوو، تەمەنێ خوە ژ سیھـ بھاران دەرباز كربوو و من
سڵاڤ كرێ و وێ سڵاڤا من ب سەرسەر و سەرچاڤان زڤراند.
گوندێ سەبرێ كو من ئەڤ ناڤە لێ دانایە،
ناكەڤیتە سەر چ رییان و زێدەتر خوە د دۆلەكێدا دبینیت. زڤستانێن وێ گەلەك سار و
بەفرینن، چەند خانى لێ هەنە، هند شكەفت ژى تێدا هەنە. شكەفتێن مەزن، تێرا خێزانان
زێدەتر. دوان شكەفتانڤە، گوندى پەزێن خوە تێدا دا دكەن، شكەفتێن بچووك ژى، بۆ
نژنینا گورزێن گیایی، دیھێن چلی و كایێ هاتینە بكار ئینان. ئاڤەكا بۆش و چەندین
كانى دناڤدا دزێن و ژ خوە كانیا بەقێ، گوندى برنجى ل بەر دكەن. ژیارا گوندى نە
بتنێ رەز و چەمێن ئاڤى بوون، خەلكێ تەرش و تەواڵ ژى بخودان دكرن. دارێن گیزێ گەلەك
دكەفتنە بەرچاڤێن مرۆڤى، هژیر و باهیڤ و مێوێن ترى، ل هەمى دران دیار دكرن. مرۆڤى
دزانى ئەڤ گوندە ژمێژە یێ ئاڤایە و نەكەفتیە بەر چ ئاتافا و ھەر كەسێ ژ دویرڤە
بینەرییا گوندی كربایە، دا بێژیت ئەگەر بەھەشتەك ل سەر عەردی ھەبیت، دێ ئەڤ گوندە
بیت.
ئەز ب ژوور كەفتم و دەرگەهـ ددویف من را
هاتە گرتن. زەلامەكێ ئەختیار، ل پشتا سۆپا دارا یێ روینشتى بوو. ئەز دیتم و پێش
منڤە رابوو، جهێ روینشتنێ دا من و دەست دا گازكا سۆپێ و ئاگرێ سۆپێ خۆشكر و پەلێن
ئاگرى گەشكرن و دبەر را بخێرهاتنا من كر.
ئەو بابێ سەبرێ بوو، خێزانا وان، ژ وى و سەبرێ و
دایكا سەبرێ پێكدهات. كورەك ژی هەبوو، دگەل هندەك گوندییا چبوونە گیایێ چیایى بۆ
ناڤ ژاژى و پەنیران. ژ كورێ وان، چاندكەكا تژى سیركێن ناڤ ژاژى و ب داربەستێ تەرمێ
وى ڤەگەراندبوون، دگۆتن یێ د كەڤرەكی دا كەفتیە خارێ و خەمێن ژ دەستدانا وى كورى،
ئەو گەلەك بێزار و پەریشان كربوون. ساڵ و نیڤ ب سەر مرنا ویدا دەرباز ببوون و
هێشتا وان خۆشى نە ئێخستیە دلێ خوە و ژخوە سەبرێ بخوە ژی خەمەكا دی بوو ل سەر
خەمێن ژ دەستدانا كورێ وان. سەبرێ گەلەكا جوان و بەدەو بوو، بابێ سەبرێ ھوسا بەحسا
وێ دكر، ئەڤە چوو د ساڵا حەفتێ دا و سەبرێ ل مالا من، نە ئەم دشێین بێژین یا
بەردایە و نە ئەم دشێین بێژین یا شویكرییە!
مە بۆ مانا خوە لڤی گوندی، بتنێ ئێك شەڤ
دانابوو، لێ بەفرێ پلانا مە تێكدا و هەمى رێ و رێبار هاتنە گرتنێ، دوێ شەڤێدا سێ
جاران، بان ب بەفریێ هاتە مالین. جارەكێ بابێ سەبرێ ب سەر بانى كەفت و هەردوو
جارێن دى ئەز د چوومە تانا بانى و من ژ بەفرێ د مالشت. ئەگەر هەوارەك ب مالەكێ
كەتبایە ژى، ژبەركو خانی دویری ئێك هاتبوونە ئاڤاكرن، گوندى زوى ب ئێك نەدحەسیان.
بابێ سەبرێ گۆت: "ئەڤە ئێكەم ساڵە، ڤى دەمێ ساڵێ هۆسا بەفرا گران
دكەڤیت".
مانا مە ل گوندێ سەبرێ ژ حەفتیەكێ زێدەتر
ڤەكێشا، رێ و رێبار ڤەبوون و هەڤالێن من هاتن كو ئەم بەردەوامیێ بدەینە وەغەرا
خوە، لێ بابێ سەبرێ نەخۆش كەفتبوو، هەڤالێن من ئەز هێلام و چوونە سەر وەغەرا خوە و
من بخۆ دانا، ئەز حەفتیەكا دی ژى لڤى گوندى بمینم، تا ئەڤ زەلامە ب سەر خوڤە دهێت.
بابێ سەبرێ بۆ من بەحسا گوندی كر، بەحسا
ھەردوو تاخێن گوندی كر، گۆت: مانێ تە گوندێ مە دیت، گوند ژ دوو تاخان پێكھاتییە و
ھەر تاخەك ژوان مالباتەكە. لێ بەری ناكۆكی دناڤ گوندی دا دروست ببیت، كەسێ نەدزانی
مالبات چ تشتە و نۆكە ئەم یێ ل بەر ئێك بووینە رەشە. تێكەلیێن مە دگەل ئێك
نەماینە، ئەم د خۆشی و نەخۆشیێن ئێكدا دگەل ئێك نینین و ئەڤە حەفت ساڵ دەرباز بوون
و ساڵ بۆ سالێ ناكۆكیێن مە مەزنتر لێدھێن و ترسا مە ئەوە، خوین گەرمەك یان جاھێل و
نەزانەك كارەكێ نە دروست بكەت و ئێك ئێكی ب كوژیت، ھینگێ دێ بیتە خوینداری و
بابەتێ ناكۆكیێن مە دێ گەلەك مەزنتر لێھێت و دێ ژ دەستێن مە دەركەڤیت.
سەبرا كچا من ژی وەك تو دبینی چەند یا
پەریشانە، ئەڤە حەفت ساڵە دناڤ مالا مندا و نە دزانیت یا بەردایە یان خودان ھەڤژین
و زارۆكە. سێ زارۆكێن ھەین، لێ ئەڤە ژ وی دەمی وەرە زارۆكێن خوە نەدیتنە، بتنێ
ئەگەر ب دزیكیڤە بیت، ل ناڤ عاقاری زارۆكەكێ خوە بینیت و ھەمبێز بكەت.
ـ باشە چەند خانیەك بتنێ ل سەر كانیێ
دھێنە دیتن، مرۆڤ ھەست پێدكەت نە ئەو دگەل ڤی تاخی نە و نە ژی دگەل تاخێ دی؟
ـ كورێ من ئەو چەند خێزانێن توركانە و نە
خەلكێ ڤی گوندینە. پشتی ناكۆكیێن مە و ھەردوو مالباتان خوە ژ ئێك دویركرن و ھندەك
خانیێن دی بۆ خوە چێكرن و ئەو جھـ بۆ كاڤل، جارەكێ خێزانەكا توركان ھات و ل سەر
كانیێ دانا و پشتی چەندەكێ خانیەك بۆ خوە دروست كر و كرە ئاڤەدانی و رەخ و دوورێن
خانی ژی ژبەركو یێ بەردایی بوو، كانیەكا باش ژی یا ل سەر، خانییەكێ جوان یێ بۆ خوە
چێكری و رەخێن وی ژی یێن كرینە چەم و داروبار و دڤان چەند ساڵێن ناكۆكیێن مە
گوندیاندا، دوو برایێن خوە ژی یێن ئیناینە دەف خوە و ھەر ئێكی خانییەك یێ بۆ خوە
چێكری.
ـ ھەلویستێ وە گوندییان چبوو، دەما ئەو
خێزانا توركان ھاتی و ئەو خانی ل وی جھێ راست و ل سەر وێ كانیێ دروست كری؟
ـ ما دێ ھەلویستێ مە چ بیت، مە ھێلا
بھیڤیا ماڵباتا دیڤە كو ئەو ڤێ خێزانا توركان ژ گوندی دەربكەت و وان ھێلا بھیڤیا
مەڤە، پاشی خانی بۆ خوە دروست كر. ئێدی ما دێ چاوان خانیێ وی خراب كەین و بێژینێ ژ
گوندێ مە باربكەن و نۆكە یێن بووینە سێ خێزان و ئێكجار ئەم نزانین دێ چاوان بێژینێ
ژ گوندێ مە بار بكەن.
ـ ئەز دێ بۆ تە چیرۆكەكێ بێژم، بەس باش
گوھێ خوە بدێ؟
ـ ل دەم زەمانەكی، ل گوندەكی ژن و مێرەك
ھەبوون و ژ مالێ دنیایێ گۆلكەك ھەبوو. سپێدەھیەكێ ژنێ گۆتە ھەڤژینێ خوە ئەز دێ چمە
سەر باڵاڤێ، بلا ئەڤرو ئاڤدانا گۆلكی خەما تە بیت؟ ھەڤژینێ وێ گۆتێ، ئەز گۆلكی
ئاڤنادەم و مانێ مە كارێن خوە یێن لێكڤەكرین و ئاڤدانا گۆلكی ھەر جار خەما تەیە. ھەڤژینا
وی گۆتێ ئەڤرو جلكێن من یێن شویشتنێ گەلەكن و ئەز ناگەھم و درێژناكەم ژ وی و ژ وێ،
كا دێ كی چیت گۆلكی ئاڤ دەت، ھەر ئێكی بۆ یێ دی دھێلا و دووماھیێ زەلامی گۆتە
ھەڤژینا خوە، ھەر كەسێ ژ مە بەری یێدی ئاخفت، ئەو دێ چیت گۆلكی ئاڤدەت! ھەڤژینا وی
گۆتێ بلا و بۆقچكا خوە یا جلكا ھەلگرت و چوو گەھشتە ھەڤالێن خوە و چوونە سەر بركا
باڵاڤا.
ھەڤژینێ وێ ل مالێ ما و ژ جھێ خوە را
نەبوو. رێڤینگەك ھاتە گوندی و دیت ئەو یێ ل بەر دەرۆكێ مالێ، سڵاڤكرێ. وی خوە
بێدەنگ كر. رێڤینگێ گۆتێ، ئەز یێ برسیمە، ئەگەر پاریەكێ نانی ھەبیت؟ لێ خوە كپێن
ژخوە نەئینا. رێڤینگێ چەند جار ئەڤە دووبارە كر، دووماھیێ وی بخوە دەرۆكێ مالێ
ڤەكر و چوو نان و ترارێ ماستی دانانە بەر سینگا خوە و تێر خار. ھاتە ژ دەرڤە و گۆتێ،
ئەڤە من خوارن خار و مالا وە ئەڤا. لێ وی ھەر دەینەكر. رێڤینگی ژی نەكرە نە مەردی،
چوو دمالێ دا، ل ناڤ قاپ و قولێن مالێ گەرییا و زێرێن ھەڤژینا وی دیتن و ھەلگرتن و
گۆتێ، مانێ تو ھەر دەیناكەی، ئەڤە من زێر ژی بۆ خوە برن و رێكا خوە گرت و چوو.
دەما ھەڤژینا وی ژ باڵاڤێ زڤریە ڤە، دیت
ھەڤژینێ وێ ھێشتا یێ ل بەر دەرۆكێ مالێ، گۆتێ ئەڤە ھێشتا تو یێ ل جھێ خوە؟ ھەڤژینیێ
وێ گۆتێ، دێ ھەرە گۆلكی ئاڤبدە، تە بەری من ئاخفت. ژنك حێبەتی ما و گۆتێ عەمرێ تە
ب رەش بیت و زەلامینیا تە، ئەڤە تە ھێشتا گۆلك نە ئاڤ دایە. ھەڤژینێ وێ گۆتێ پا ب
سەرێ تە، رێڤیگنەك ھات و سڵاڤ كر و گۆت ئەز یێ برسیمە و من دەینەكر، چوو خارن بۆ
خوە بەرھەڤكر و تێر خار و ھەر من دینەكر و دا دەركەڤیت من ھەر خوە بێدەنگ كر، ئینا
چوو زێرێن تە ژی ژناڤ قاپ و قولان یێن دەرێخستین و بۆ خوە برن.
سمۆیێ باپیر گۆتە بابێ سەبرێ: بابەتێ
دلمانا ھەوە وەك یا ڤی زەلامێ و ڤێ ژنێ یە، دناڤبەرا ناكۆكیێن وەدا و كا دێ كی
داگێرانێ بۆ یێ دی كەت، ژ خێزانەكا توركان بوونە چەند خێزان و باشترین جھێ گوندی
یێ بۆ وان مایی.
سمۆی گۆتە بابێ سەبرێ: كی، مەزناھییا ڤان
ماڵباتان دكەت؟
بابێ سەبرێ گۆت: ڤان ھەردوو ماڵباتان
مەزنێن خوە یێن ھەین، لێ راستی بیت، بەری ناكۆكیێن مە، مەزنێ ماڵباتا مە زێدەتر
ئاخفتنا خوە ھەبوو، ئەو ژی ژبەر ژیێ وی و دیسان ئەوی خوە زێدەتر ل كێشێن گوندییان
دكرە خودان؟
سمۆی گۆتێ: پا بۆچی نەشییا ڤان ناكۆكییان
چارەسەر بكەت؟
بابێ سەبرێ گۆت: ئەڤێن ئاگر خۆشدكرن،
زێدەتر بوون ژ یێن ئاگر ڤەمراندنێ.
سمۆی ژێ داخوازكر كو پێكڤە سەرەدانا دەف
مەزنێ تاخی بكەن و دەما شەڤەكێ چووینە مێھڤاندارییا وی و بابێ سەبرێ گۆتیێ ئەڤە
مێھڤانێ منە و بۆ دایە ناسكرنێ. ئێدی سمۆیێ باپیر ئاخفتنا دیوانێ بۆ خوە كێشا و ب
سەرھاتی و چیرۆكێن خوە یێن پێكڤە ژیانێ، چیرۆكێن ئێك دوو قەبیولكرنێ، شییا سەرنجا
ئەڤێن ل كۆچكێ روینشتی، بۆ خوە راكێشیت.
ھەمیان كەیف ب گۆتنێن وی دھاتن و زانین
ئەڤە كەسەكێ دنیادیتی و سەربۆرێن ژیانێ یێن ب سەریدا ھاتین. سمۆی ژوان داخوازكر،
ئەگەر ژ وەڤە دەستویری بیت، ئەو دێ چیتە دەف مەزنێ تاخێ دی و دێ بزاڤێن
ئاشتبوونەڤەیێ كەتن؟ ھەمییان رازیبوونا خوە دیاركرن و دێ ئەڤە كارەكێ خێرێ بیت،
ئەگەر ئەو ڤێ چەندێ بكەت.
رۆژا پاشتر سمۆیێ باپیر بەرەڤ تاخێ دی ڤە
چوو و ل مالا مەزنێ تاخی بۆ مێھڤان و خوە بۆ دا ناسكرنێ و گۆتێ ئەز مرۆڤێ خێرێ مە
و سمۆی بۆ بەحسێ ئاشتبوونەڤەیێ كر! لێ مەزنێ ڤی تاخی یێ رك بوو ل سەر درێژەپێدانا
ڤان ناكۆكییان و چ داگێران نەكرن. سمۆیێ باپیر چیرۆكا ھەردوو ھەڤژینان و گۆلكی بۆ وی
و ئەوێ ل دیوانا وی دوبارەكرەڤە و چاوان رێڤینگێ بیانی، زێرێن ھەڤژینا وی ژی برن!
سمۆی گۆتێ، سەحكەنە گوندێ خوە، نۆكە باشترین جھێ گوندی كەسەكێ بیانی یێ لێ بوویە
خودان، ژ خێزانەكا توركان یێن بووینە سێ خێزان و نە دویرە ئەڤرو ھێشتا ھوین
خودانێن گوندی بن، لێ چەند ساڵێن بھێت بڤی دەست و داری، گوند ژناڤ دەستێن ھەوە
بھێتە دەرێ.
مەزنێ تاخی گۆتێ: ژبەركو ناكۆكی ژ تاخێ
دی دەستپێكرینە، دڤێت ئەو داگێرانێ بۆ مە بكەن؟
سمۆیێ باپیر گۆتێ: ئەڤە زێدەتری حەفت
ساڵانە ھین دناڤ ئێك گونددا دژین و ھین ل بەر ئێك د راوەستییاینە، نۆكە ھندەكێن
بیانی یێن ھاتینە ناڤ گوندێ ھەوە و ھندی بدەست وانڤە بھێت، ئەو دێ ناكۆكیێن ھەوە
زێدەتر لێكەن و ئەو دێ جھێ خوە خۆش كەن و ھین یێ ب چاڤێ خوە دبینن. ئەز نۆكە وەك
قاسد یێ ھاتیم و دا چ ناكوكی دناڤبەرا وەدا نەمینن، مەزنێ تاخێ دی یا گوتی ئەم دێ
داگێرانێ بۆ تاخێ دی كەین و دێ دووماھیێ ب دلمانییا خوە ئینین و رۆژا ئەینی، ئەم
دێ فراڤینا وان چێكەین و ھەمی بۆ خوارنێ مێھڤانێن مەنە.
دەما سمۆی بەحسا مێھڤانداریێ كری، مەبەست
ژڤێ مێھڤانداریێ ژی ڤەكرنا لاپەرەكێ نوویە دناڤبەرا ھەردوو تاخاندا. ئینا مەزنێ ڤی
تاخی گۆتە سمۆی، مادەم تو قاسدێ وانی و ئەوان ئەڤ چەندە ژتە داخواز كرییە، ھەرە
بێژە مەزنێ تاخێ دی، ئەو ژ من مەزنترە و ئەوی زێدەتر یا خوە ل كێشێن گوندی كرییە
خودان، بێژێ ئەز برایێ وی یێ بچویكم و ئەو برایێ من یێ مەزنە و نە ئەز ب ڤێ
براینیێ كێم دبم و نە ئەو پێ مەزن دبیت و دڤێت ئەم دەرگەھێن خێرێ و پێكڤە ژیانێ
دناڤبەرا خوەدا ڤەكەین، بێژێ ئەم مێھڤانێن وان نابین و ئەو دێ مێھڤانێن مەبن و
رۆژا ئەینی ئەم دێ خوارنا وان دروست كەین، ب بچیك و مەزنڤە دێ ھێنە مێھڤاندارییا
مە و ئەم دێ پێشوازیێ ل وان كەین..
دەما سمۆیێ باپیر زڤری و ئەڤ خەبەرێ
دلخۆشكەر گەھاندی. ئێدی كەیفا گوندییا ھەمیان ھات، یێن ڤێ تاخی و یێن تاخێ دی. ل
رۆژا ژڤانێ، بەر زەحفیەتەكا مەزن ھاتە دروست كرن و ھەمی كۆمڤەبوون و چوونە سەرو
ستویێن ئێك و دوو و دبەر روینشتنێ را، مەزنێ تاخێ دی گۆتە سمۆی، تە چیرۆكا
ناكۆكیێن ھەر دوو ھەڤژینان و برنا زێرا بۆ مە گۆت، لێ تە تەمام نەكر، دڤێت تو ڤێ
چیرۆكێ نەھێلیە نیڤەرۆ؟
سمۆیێ باپیر دگەل ھندەك كەنیێ گۆت: دێ نۆكە بۆ
ھەوە چیرۆكێ تەمام كەم.
دەما رێڤینگی زێرێن ھەڤژینا وی برین و
زەلامی چیرۆكا رێڤینگێ و برینا زێران بۆ ھەڤژینا خوە گۆتین، ھەڤژینا وی گۆتێ ئەز
تە ب رەشكەم وەك تو دبێژیە خوە زەلام، كا بێژە من ئەو مرۆڤە و ب چ رێداچوو و
نیشانێن وی د چاوا بوون؟
ھەر زوی ژنكێ كارێ خوە گوھۆری و ژنكێ پێن خوە
سڤك كرن و رێڤینگ ژی یێ ژ خوە باوەربوو كو كەس دیڤ ویرا ناھێت، ژبەر ھندێ ژنك
زویكا ب رێڤنیگی را گەھشت و لدویڤ سالۆخەتێن ھەڤژینێ وێ گۆتین، رێڤینگ ژ دویرڤە
ناسكر. ئینا گازی كرێ، ژبەركو ژنە و یا بتنێ یە و وێ نەھێلیتە ل نیڤا رێ. زەلام
راوەستییا، بەرخوەدایێ ئەڤە ژنەكا جوان و گەنج یا بتنێ یە.
ـ
ھا خویشكا من، ئەڤە تەخێرە بتنێ دێ كیڤە چی؟ تو زیز بوویە، ئێكێ دلی تە ھێلایە؟
ـ
نە باوەربكە نە ئەز زیز بوویمە و نە كەسێ دلێ من ھێلایە، ئەز دێ چمە گوندێ د رێكێ
دا، بەلكی زەلامەك ھەبیت دێ شوی پێ كەم، ژبەركو ئەز یا بێ خودانم و من كەسێ خوە
نینە.
رێڤینگێ ددلێ خوەدا گۆت، ھەكە خودێ دا
نابێژیت تو یێ ژكی و دیارە ئەڤە رۆژا منە، من زێر ژی بۆ خوە ئینان و ئەڤە ژنەكا
گەنج و جان ژی یا بۆ خوە ل كەسەكی دگەریت كو ھەڤژینیێ دگەل پێكبینیت، ئینا گۆتێ:
ھەما دگەل من وەرە و ئەگەر تە بڤێت شوی بمن بكە.
ـ
ئەز گەلەك حەزدكەم.
ـ
ناڤێ تە چییە؟
ـ
ناڤێ من (كانێ ئەز).
ھەردوو پێكڤە گەھشتنە گوندێ د رێكێ دا و
چوونە بەر دەرێ مالەكێ، گۆتنێ ھین مێھڤانان د حەوینن؟
خودانێ مالێ گۆتێ، بەلێ مێھڤان مێھڤانێن
خودێ نە و كەرەمكەنە ژۆر.
خارن بۆ ئینان و شەڤبێرییا خوە كرن و بۆ
دەمێ نڤستنێ. خودانێ مالێ گۆتێ، مە نەزانی ھین چ یێن ئێكن، كا ئەم نڤینێن وە ل دەف
ئێك دانین یان جودا؟ ھێشتا زەلامی ئاخفتن نەكری. ژنكێ گۆتێ، بەلێ نڤینێن مە لدەف
ئێك دانن، ژبەركو ئەم ژن و مێرێن ئێكین.
زەلامی ژی خوە بێدەنگ كر، نڤینێن
ھەردووكان وەك دوو ھەڤژینان برەخ ئێكڤە دەینان، ھەمی كەتنە سەر جھێ خوە و دەما ژن
پشت راست بووی كو ھەمی یێن نڤستین، ئینا دەستێ خوە برە ناڤ چاندكا رێڤینگی و ل
زێرێن خوە گەرییا، زێرێن خوە دناڤ كەفیكەكێ دا دیتن و كەفیەك كرە دناڤ بەرسینگا
خوەدا و ب دزیكیڤە خوە خشاندە بەردەرگەھی و ژ گوندی ھەمیێ دەركەفت و قەستا مالا
خوەكر.
دەما رێڤینگ ژخەو رابووی، دیت ژنك لناڤ
نڤینێن خوە نینە، ل چاندكا خوە و زێران گەرییا، چاندكەكا ڤالا، ئینا گازی كر، كانێ
ئەز.
خودانێ مالێ ل دەنگێ وی ھشیار بوو و
گۆتێ: ئەو توو.
جارەكا دی زەلامی بدەنگەكێ بلند گۆتی:
كانێ ئەز، كانێ ئەز.
رێڤینگ ژ دلێ خوە یێ گازی ژنكێ دكەت، ژبەركو
ناڤێ وێ كانێ ئەز بوو، ھەر وەكو وێ ناڤێ خوە بۆ وی گۆتی و خودانێ مالێ ژی د بابەتێ
وان نەگەھشتبوو، وی ھزركر یێ لخوە دگەریت. ئینا جارەكا دی، خودانێ مالێ گۆتێ: ئەو
توو.
زەلامی ڤێجارێ ب تورەییڤە گۆتە خودانێ
مالێ: سەیی كورێ سەیی، ئەز یێ دبێژم كانێ ئەز.
خودانێ مالێ لێ ڤەگەراند و گۆتێ: سەیێ
كورێ حەفتێ سا توبی، ئەڤە حەقێ قەنجیێن منە، من ھین حەواندن، من خارن دا وە، من
جھێ نڤستنێ داوە و تو خەبەرا دبێژی. ئینا گازی كورێن خوە كر و چوو دەستكەكێ مەرێ
ئینا و ھندەك دارێن خۆش ل وی رێڤینگی دان و تژی دەڤ و دفنێن وی خوین كرن و بۆ
ھەوار ھەوارێن وی د لەپێن واندا.
پشتی ب سەرخوەڤە ھاتین، شنیكا زەلامی
چیرۆكا خوە و یا زێرا و یا وێ ژنكێ، بۆ خودانێ مالێ ڤەگێرا، پشتی زانی كو ئەوێ
ژنكێ ب شارەزاییا خوە شییا زێرێن خوە ب زڤرینیت.
بڤێ چیرۆكێ، كەسێن روونشتی ھەمیا كرنە
كەنی، لێ كەنییا وان نە بتنێ یا چیرۆكێ بوو، بەلكو كەنییا زێدەتر، دێ جارەكا دی
پەیوەندیێن گوندییا دگەل ئێك خۆشبنەڤە و دێ د خۆشی و نەخۆشیێن ئێك و دوو دا بەشدار
بن و ژخوە خۆشییا سەبرێ، دوو جاركی ھندی خۆشییا ھەمییان بوو، ژبەركو دێ ب زارۆكێن
خوە و ھەڤژینێ خوە شاد بیتەڤە، پشتی ڤەقەتیانا حەفت ساڵێن دویركەفتنێ.
سمۆیێ
باپیر چیرۆكا بابێ سەبرێ بۆ گوندیان گۆتبوو و بازید ژی ئێك ژوان بوو یێن گوھدارییا
ڤێ چیرۆكێ كری و تشتێ ژ ڤی گوندی بێھنا سمۆیێ باپیر فرەھ دكر، گەنجەك ل ڤی گوندی
ھەبوو ب ناڤێ بازید، چەند سمۆ ھاتبایە گوندی، پێ بازیدی ب پێ ویڤە بوو و ژبەركو ژی
بازید گەنجەكێ زیخ و زیرەك بوو و یێ خواندەڤا بوو، قەستا چەندین دەڤەران كربوو و
فەقیاتی خواند بوو و ئیجازەیا مەڵاتیێ ھەبوو. لێ مەڵاتیا وی ژی چیرۆكا خوە ھەیە و
ئەڤێ ژی پەیوەندی ب سمۆی ڤە ھەیە.
ھێشتا دەستپێكا چوونا سمۆی بوو ژبۆ ڤی
گوندی، بازیدێ د دەھكێن خوە یێن دویێ دا ژ تەمەنێ خوە، ئەو چەند ساڵ بوو ب دنیایێ
ڤە و ژ ڤی گوندی بۆ گوندێ دی و ژ ڤی مەڵای بۆ مەڵایێ دی، ژ ڤی زانای بۆ زانایێ دی.
بۆ ماوێ حەفت ساڵان بازیدی فەقیاتی دكر و ل دوماھیێ شییا ئیجازا مەڵاتیێ ب دەست
خوەڤە بینیت و ب كەیف قەستا گوندێ خوە گوندێ شێخ پیر عەڤدالی بكەت، دا مزگینیێ
بدەتە دەیبابێن خوە و گوندییان، كو بەلێ ئەز شییام ب سەركەفتیانە ئیجازا مەڵاتیێ وەربگرم
و من ھەر دوازدە علم یێن تەمام كرین، كو مەرج بوو ھەتا باوەرناما مەڵاتیێ ب فەقیان
ھاتبایە دان، دڤیابا دوازدە علمێن خوە تەمام كربانە.
دەما بازیدی ئیجازا خوە یا مەڵاتیێ
وەرگرتی و بریار دای قەستا گوندێ خوە بكەت، رێكا وی دكەڤیتە گوندەكی و رۆژ ئەینی
بوو. بازیدی بۆ خوە گۆت: (یا باشترە ئەز نڤێژا خوە یا ئەینیێ ژی ل ڤی گوندی بكەم و
ل مالا خودان خێرەكی فراڤینا نیڤرو ژی بخۆم و پاشی قەستا ڤەگەرێ بكەم).
بازید ژی ژبۆ ڤێ چەندێ دچیتە سەر كانییا
مزگەفتێ، دەستئاڤا خوە خۆش دكەت، دەستنڤێژا خوە دشۆت و پاشی قەستا مزگەفتێ دكەت،
جھێ خوە دناڤ سۆفی و نڤێژكەراندا دكەت و مەڵا ب سەر مینبەرێ دكەڤیت و دەست ب
خواندنا گۆتارا رۆژا ئەینیێ دكەت و خوتبێ دخوینیت. ھەر ئایەتا دناڤ گۆتارا خوەدا
دئينيت، ب شاشی دبێژیت و ھەر فەرموودا پێغەمبەری ژێ بەحس دكەت و شرۆڤەكرنێ ددەتێ،
ب شاشی ڤەدگێریت و ئەڤە ژ بلی چەندین شاشیێن دی كو مرۆڤ دزانیت زانینا ڤی مەڵای د
وارێ گۆتار خواندنێ دا گەلەك یا كێمە. ژبەركو بازید ژی ھێشتا یێ گەرمە و ھێشتا
فەقی یە و ل چ جھان نەبوویە مەڵا و ئەڤ شاشیێن مەڵای د خواندنا ئایەتێن قورئانێ دا
و د شرۆڤەكرنا فەرموودەیێن پێغەمبەری دا دكەتن، نابیت مەڵایەك ڤان شاشیان بكەت و
تایبەت خەلكەك یێ گوھدارییا وی دكەت و ئەڤ تشتێن ھۆسا د سەر بازیدی را دەرباز
نەبووینە و ھەرا دیتی، ئێك شاشیێ بكەت ھندەكێن دی بۆ دروست دكەن و ئێدی چەند مەڵای
شاشیەك دكر، وی بۆ راستڤەدكر و دابێژیتێ سەیدا تە ئەڤ ئایەتە شاش خواند و بۆ دروست
دكر. دەما بەحسا سەحابیەكی دكر، دا بێژیتێ سەیدا ئەو سەحابیەكێ دی بوو و بۆ راستڤە
دكر، فەرموودەیێن پێغەمبەری شرۆڤە دكرن، دا شرۆڤەكرنا وێ بۆ راستڤەكەت.
بھێنا مەڵای تەنگ بوو، ھەم ژ شەرما گوندییا، كو
ئەڤە چەند ساڵە ئەو مەڵایێ ڤی گوندی و ژنوی گەنجەك بھێت و ل بەر دەڤێ وی بدەت و
شاشیێن وی بۆ راستڤەكەت و دیسان مەڵای بۆ خوە گۆت، ئێدی باوەرییا گوندییا ب من
ناھێت، ئەگەر ئەز تشتەكی نەكەم و گوندی ڤی گەنجی ب تێكدەر ژ گوندی نە دەرئێخن.
مەڵای نەزانی كەنگی دێ خودبا خوە ب دوماھی ئینیت
و بلەز و بەز، نڤێژا خودبێ ژی ل بەری موسلمانێن مزگەفتێ كر و ھەر سلاڤا ملا ڤەدایی
و نە ڤەدایی، ھێشتا (زكر و تەسبیح) نەھاتینە خواندن و كەس ژ مزگەفتێ نە دەركەفتی،
مەڵا ژ جھێ خوە رابوو سەر پییا و گۆتی گەلی خەلكێ گوندی، من گۆتنەك ژبۆ وە یا ھەی،
كەس ژ مزگەفتێ دەرنەكەڤیت. ئێدی بێدەنگی ب سەر مزگەفتێ دا ھاتە خارێ، كا دێ مەڵایێ
وان بۆ چ بێژیت.
مەڵای گۆت: گەلی گوندییا، ئەڤە چەند ساڵە
ئەز مەڵاتی یا وە دكەم؟
گوندی: ئەڤە زێدەترە ژ بیست ساڵان.
مەڵا: ما نە ھەر ئەزم ھەر پێنج بانگێن
فەرز ددەم؟ ما نە ھەر ئەزم ھەر پێنج نڤێژێن ب جەماعەت ل پێشییا وە دكەم؟ ما نە ھەر
ئەزم گۆتارا رۆژا ئەینی بۆ وە دخوینم؟
گوندی: بەلێ تو ڤانە ھەمیان دكەی.
مەڵا: ما ئەز دوعا مەولیدێ بۆ وە
ناخوینم؟ ما ئەز تەلقینیێ ل سەر مریێن وە ناخوینم؟ ما ئەز د خۆشی و نەخۆشیێن وەدا
دگەل وە نینم؟
گوندی: بەلێ مەڵا تە چ تەخسیری د كارێ
خوەدا نەكرینە و گوندێن دەردۆرێن مە ژی حەسیدییێ ب مە دبەن، كو تو مەڵایێ گوندی.
مەڵا: مانێ ھەوە ھەمیا دیت، ئەڤ گەنجە یێ
ھاتی و دیارە ھندەكان یێ پاڵدای دا دناڤبەرا مەدا تێكدانێ بكەت و من ل بەر دلێ وە
رەش بكەت، ئەرێ ھین بۆ كریارا وی چ دبێژن؟
گوندی: ئەم ژێ قەبویل ناكەین و ژ كەسەكێ
دی ژی قەبویل ناكەین، ئێكرێزییا مە و ڤیانا مە گوندییان تێك بدەت.
چەند گەنجەك ژ ناڤ مزگەفتێ رابوون و
بازید ژ مزگەفتێ دەرئێخستن و برنە جھەكێ دەرڤەی گوندی و بۆ مرنێ قوتان، گۆتنێ بۆ
ئێكجارا دی ژی پێ تە ب گوندێ مە بكەڤیت، ئەم چپكا روحێ د قالبێ تەدا ناھێلین.
بازید ژی ب وان سەرودلان ڤە، یێ برسی و
تێھنی و تێر ھاتیە قوتان قەستا گوندێ خوە گوندێ شێخ پیر عەڤدالی دكەت و شوینا
ئیجازا خوە نیشا گوندییا بدەت، ھەر وەك وی بۆ خوە دانای، كو خەلك بھێنە بەراھییا
وی و دەستخۆشیێ لێبكەن. گەلەك دلمایی ما و نەزانی دێ چاوان ھێتە ناڤ گوندی و ڤی
خەبەرێ خۆش و نەخۆش دەتە وان، یێ خۆش كو وی ئیجازا مەڵاتیێ وەرگرتی و بوویە
مەڵایەكێ دوازدە علم و یێ نەخۆش ژی، كو ب دەستێ گوندییا و مەڵایەكی ھاتیە قوتان، ب
تنێ ژبەركو شاشیێن مەڵایی بۆ راستڤەكرین و ترسا وی یا مەزن، ئەرێ دێ چەند زەحمەتێ
بەت ھەتا خەلكەكێ تا سەر ھەستی نەزان و باوەری كۆرە، ھشیار كەت و رێنمایی كەت.
ھێشتا بازید ل پەرێ گوندی، چاڤێ سمۆیێ
باپیر پێ دكەڤیت و دیت مریتا وی گەلەك یا نەخۆشە. سمۆ قوەتێ ژێرا دخوازیت و ژێ
پرسیار دكەت، ئەرێ تە چییە، ھەر وەكو مرۆڤ دبێژیت، ھرچەكا ھاتیە بەراھیا تە و تو
یێ ژبەر رەڤی یان ژاندرمەیێن توركا تو یێ قوتای؟
بازیدی گۆتێ: ژ من ڤەبە، چیرۆكا من یا
درێژە و من نەڤێت سەرێ تە ب ڤەگێرانا وێ بێشینم.
بۆ سمۆی بۆ مەرەق و بەری بچیتە ناڤ
گوندی، گۆتێ دا بچینە جھەكی و ب تنێ بۆ من بێژە. ژبەركو باوەریا وی و یا گوندییا
ژی ب سمۆی دھات، كو مرۆڤەكێ زانایە و دنیا دیتییە، ئینا ئەڤە ب دەرفەت زانی كو ئێك
وی ژ ڤێ ئاڵوزیێ دەربێخیت و رابوو چیرۆكا خوە ھەمی بۆ گۆت.
سمۆی گۆتێ: تە ئیجازا خوە یا مەڵاتیێ
وەرگرتییە؟
بازیدی
گۆت: بەلێ و ئیجازا خۆ نیشادا.
پشتی
پیرۆزباھی لێكرنێ، سمۆی گۆتێ: ئەڤە چەند ساڵە تو ل بەر فەقیاتیێ دخوینی؟.
بازید:
ئەڤە حەفت ساڵە، ھێشتا ئەز سنێلە بووم دەما بابێ من ئەز فرێدكرمە دەف مەڵا و
خواندنا دەرسێن قورئانێ.
سمۆ:
ئەرێ تە د ڤان ساڵاندا، چەند زانست خواندی نە؟
بازید:
د فەقیاتیێ دا پێدڤییە گەلەك علوم و زانست بھێنە خواندن، ل سەر ھەر فەقییەكی
پێدڤییە دوازدە زانستان بخوینیت تا بشێت ئیجازا مەڵاتیێ وەربگریت و د ڤان حەفت
ساڵاندا، ئەڤ ھەر دوزادە زانستە من ب سەركەفتییانە یێن دەرباز كرین.
سمۆ:
ژ وان ھەر دوازدە زانستان، تشتەك ھەبوو ب ناڤێ زانستێ پەرێ سۆر؟
بازید:
ئەڤە چ زانستە، من ژنوی گوھـ ل تشتەكێ ب ڤی ناڤی بوو.
سمۆ:
ئێ كەسێ زانستێ پەرێ سۆر نیشا تەنەدایە، ھەر ژبەر ڤێ تو یێ ھاتیە قوتان.
بازید:
ما پەرێ سۆر دشێت چ بكەت؟
سمۆ:
مانە ئەڤ گوندە، ب ناڤێ گوندێ شێخ پیر عەڤدال ھاتیە ناڤكرنێ.
بازید:
بەلێ:
سمۆ:
باشە ما خودێ و قورئان و پێغەمبەر مەزنترن یان ژی شێخێ پیر عەڤدال؟
بازید:
پێنەڤێت خودێ.
سمۆ:
باشە، پا بۆچی ھەتا سویندا گوندییا ب شێخی نەبیت، كەس باوەر ناكەت؟
پشتی بازید ژ ڤێ گۆتنێ بێدەنگ مایی،
ژبەركو ھەمان پرسیار گەلەك جاران ل دەف وی ب خوە ژی دروست بوویە. ئەڤ باوەریا
خەلكی یا كۆرە ب شێخی. ئەڤ قەسە و سوحبەتێن وی ژ شێخی گوھلێ بووین و تا جارەكێ
بیرا وی دھێت، ئێك ھاتبوو مالا وان ل دەف بابێ وی و دگۆتە بابێ وی، كو گەلەك یێ
ھەژار بووی و چ د دەستێ ویدا نەمایە و ئەگەر كەسەك ھاری وی نەكەت یان چ كاران بۆ
خوە پەیدا نەكەت، دێ زارۆكێن وی ژ دەستا دەركەڤن. دەما بابێ وی پرسیار ژێ كری و
گۆتیێ، مانێ تو یێ حال خۆشی، تە زەڤیێن ئاڤی و رەز و باغ یێن ھەین، تە جووتەكێ گا
بۆ كێلانێ یێن ھەین؟ وی گۆتە بابێ من، مانێ تو دزانی ب تنێ من ئێك كورێ نەخری ھەبوو
و گەلەك نەساخ ببوو و ھاتبوو بەر مرنێ، من ژی ھندی تشتەك ل پێش و ل پاش خوە ھەیە،
ھەمی ب خێرا شێخی یێن كرینە خێر و ب تنێ كورێ من ژ دەستێ من دەرنەكەڤیت و شوكۆر بۆ
خۆدێ، ژ پیرۆزیی و بەرەكەتا شێخێ پیرێ عەڤدال، كورێ من جارەكا دی بۆ مە زڤری ڤە و
نۆكە یێ باشە.
بەری بابێ من بەرسڤا وی بدەت، من ئاخفتن
كرە یا خوە و من گۆتێ: ما شێخ دێ شێت بۆ كورێ تە چ كەت؟ ژ شێخی ب تنێ مەزارێ وی و
گۆرێ وی یێن ماین! ئینا ھەردووكان، بابێ من و وی كابرای ئەز پاشڤە برم و گۆتنە من
ھشششش، دێ شێخی ئاگەھـ ژ تە ھەبیت.
سمۆی گۆتێ: تە زانی پەرێ سۆر چییە؟
بازید، ئەرێ من زانی.
سمۆیێ باپیر: ژبەركو شێخی زانستێ پەرێ
سۆر ل دەف ھەبوو و دزانی دێ كەنگی وی پەری بكارئینیت، شێخی پەرێ سۆر بۆ خوە و
بەرژەوەندییێن خوە ددا كاری و شێخ و گەلەك ژ وان ئەڤێن ئاینی بۆ بەرژەوەندییێن خوە
بكار دئینن، ژ وان ئەو مەڵایێ نەزان ئەڤێ گوندی دژی تە ھانداین، ئەو ل سەر ب بێ
فامیا مە ژیانێ دكەن. ل سەر باوەریا مە یا كۆرە ب وان. بەرێ خوە بدێ، ھەر چەندە
شێخ یێ مری ژی، لێ ھێشتا خەلكەكی باوەری ب شیانێن وی ھەیە و نەشێن د بەر مەزارێ وی
ژی را دەرباز ببن، ئەگەر دەستێ خوە بەرەڤ خودێ بلند نەكەن و لاڤەیان بۆ نەكەن و
فاتحێ ل سەر نەخوینن و تا نۆكە ژی ئەڤە چەندین ساڵە ل سەر مرنا شێخی، خەلك ھێشتا
یێ خێر و خێراتان بۆ خرڤە دكەت و ئەڤە ژی رامان ژێ ئەو نینە كو ئەو شێخە و ژ من و
تە باوەردارترە و زێدەتر باوەری ب خۆدێ ھەبوویە، باوەر بكە پرانیا وان نەزانن و
گەلەك كێمتر ژ تە دزانن، لێ ئەوان چیرۆك و چیڤانۆك یێن ژبەركرین و د شارەزانە ھەر
گاڤا بڤێن دزانن دێ چ دەم وان چیرۆك و چیڤانۆكان بۆ خەلكێ بێژن و دوو بەرەكیێ و
نەڤیانێ دناڤبەرا خەلكێدا دروست كەن.
بازید: راستە ئەز ژی ھەڤرامە و ب ناڤێ
ئاینی خەلكێ مە یێ نەفام دھێتە د سەردا برن، لێ ئەز باوەرناكەم تو من ھانبدەی كو
ئەز ژی ب ناڤێ ئاینی خەلكێ دى د سەردا ببەم بۆ بەرژەوەندیێن خوە؟
سمۆیێ باپیر: نەخێر، ئەز نابێژمە تە
زانستێ پەرێ سۆر بخوینە دا خرابییا پێ بكەی، پەرێ سۆر ئانکو سیاسەت و سیاسەت ب خوە
ژی دوو سەرە، تە دڤێت دێ خەلكێ پێ ھشیار كەی و تە دڤێت دێ خەلكێ بۆ بەرژەوەندییێن
خوە بكار ئینی و ب ساناھیترین تشت د پەرێ سۆردا ئەڤەیە، د سەردابرنا خەلكێ گەلەك ب
ساناھیترە كو تو باوەریێ ل دەف وان دروست بكەی.
بازید: گەلەك باشە و من ژی دڤێت خەلك
ھشیار بیت و باشترین نموونە ژی خەلكێ وی گوندی یێ ئەز قوتایم، شوینا ئەو دەست
خۆشیێ ل من بكەن و بێژنە من، تە كارەكێ باش كر، تە ئەم ل مەڵایەكێ نەزان ھشیار
كرین، ئەوان ب ئاخفتنا مەڵای كر و ئەز قوتام.
سمۆ: ئێ باشە ڤی زانستی ژی ل دەف خوە
زێدە بكە و ئێكەم وانە بلا خەلكێ ڤی گوندی و ئەو مەڵایە بیت و گەلەك خوە پێڤە
نەوەستی نە، ئەز دێ ڤی زانستی نیشا تەدەم.
بازیدی گۆتێ: گەلەك باشە و ئەز دێ زانستێ
پەرێ سۆر ل دەف تە خوینم و ھەردووكان بەردا كەنیێ.
سمۆی ژ بازیدی داخوازكر، جارێ دەنگویێ ب
دەستڤەئینانا ئیجازا مەڵاتیێ بێدەنگ بكەت و بێژیتە وان ھێشتا من زانستەك یێ مای.
تشتێ بازید ژ سمۆی فێر بووی، سمۆیێ باپیر
دگۆتە بازیدی: ژبەركو تە زانینا خوە ب راست و دروستاھی یا تەمام كری و چ تۆز ل سەر
باوەرییا تە نەمایە، لێ دڤێت ل بیرا تەبیت، ھەر دەم رێكا تە یا پاقژ نابیت و چ
جارەكێ تو نەشێی ھەمی كەسان وەك خوە لێبكەی، لێ ل سەر تە پێدڤییە ھندەك جاران
ئەڤێن نەزان ب نەزانینا وان سزا بدەی دا تێبگەھن. ئەو سزادانا ئەز ژێ دبێژم،
كەسەكێ نەزان دبیتە ئەگەر كو دەھێن دی د نەزانینێ دا بمینن و ژبیرنەكە، گۆتنەكا
كوردی یا ھەی دبێژیت (گۆلكەكا شەمبۆز، دشێت گارانەكێ شەمبۆز بكەت).
بازیدی گۆتە سمۆیێ باپیر: مەبەستا تە چییە، كو
ئەز یێن نەزان ب نەزانینا وان سزا بدەم.
سمۆی گۆتێ: بلا ئەڤە ئێكەم وانا تە بیت ژ
زانستێ پەرێ سۆر، بلا ساڵ دەمەك دەرباز ببیت و ریھێن خوە بەردە، سەروبەرێ خوە ب
گوھۆرە و جارەكا دی ھەرە ھەمان گوند و ھەمان مزگەفت، ئەوا تو لێ ھاتیە قوتان ب
دەستێ گوندییا و ب ئاخفتنا مەڵای، ئەو خەلكێ گوندی بێ ھزركرن و ژ نەزانینا خوە تو
قوتای، وان ب نەزانینا وان سزا بدە، كو شوینا قوتانێ، ئەو دەست خۆشیێ ل تە بكەن و
دیاریا پێش كێشی تە بكەن.
ھەر
چەندە سمۆی گەلەك تشتێن دی، چیرۆكێن دی و بەحسا باوەرییا خەلكێ بۆ بازیدی دكرن.
بەحسا ژیانێ و تەحلاتیێن ژیانێ بۆ بازیدی دكرن. بەحسا پرسێن نەتەوەیبوونێ و
گرێدانا خەلكی یا كۆرە ب دەستھەلاتا عوسمانییان بۆ بازیدی دكر. بەحسا تێگەھشتن و
ھشیارییا خەلكێ بۆ دكر، كو ل سەر تاكێ كورد پێدڤییە ب گۆتنێن عوسمانییا و گۆتنێن
شێخ و ئاغا نەھێنە د سەردا برن و دڤێت ئێكگرتن دناڤ كوردان دا ھەبیت و جوداھیێن
عەشیرەتێ و یێن دەڤەرێ و یێن مەسەبی و یێن ئاینی وان د سەردا نەبەن و پێ بھێنە
خاپاندن و نموونا گوندێ بابێ سەبرێ بۆ ئینا، چاوان ناكوكیێن وان بوونە ئەگەر، كو
توركەك بھێت و ل بەر چاڤێن وان و باشترین جھێ وان گوندێ وان بۆ خوە بكەتە خانی و
برایێن خوە ژی بینیت. ژ خوە بابەتێ گرنگیا ھەبوونا قەوارەكی بۆ كوردان و كورد ژی
ببنە خودان دەولەت. كوردان كەسەك ھەبیت رێبەریا وان بكەت و ژ زۆلم و زۆرداریا
عەرەب و فورس و توركان رزگار بكەت ھەردەم دناڤ ئاخفتنێن ویدا بوو. بۆ بەحسا
ھشیارییا تاكێ كورد دكر، تا كەنگی دێ بنە داردەستێن خەلكێ و تا كەنگی دێ پشتییێ
كوردان ئاین بیت و خەلكێن دی ئاین بۆ خوە كرنە پر و دەولەتێن خوە ل سەر ئاڤاكرن.
بۆ بەحسا رێكێن ئێكگرتنێ دكرن، سمۆی دگۆتێ ب ئێكگرتنێ ئەم دشێین بێژینە خەلكێن دی،
بێژینە وەڵاتێن دی، بێژینە دەولەتان ئەم كوردین و ئێكگرتن دێ ھێزا مە نیشا واندەت
و نابیت ب تنێ ئەم مللەتەك بین و ل بەر چاڤێن مە ئاخا مە و خێروخێراتێن مە ژ مە
بھێنە ستاندن.
***
كێمتر
ژ ساڵەكێ ب سەر روودانا قوتانا بازیدی را دەرباز بوون، دەما مەلای ھاندانا گوندییا
كری كو ئەو یێ تێكدانێ دكەت. ئێدی بازیدی ڤیا ئەنجامێ زانستێ پەرێ سۆر بزانیت و
وەك سمۆی گۆتیێ، دڤێت گوندی سزایێ نەزانینا خوە بدەن و بۆ بازیدی ژی بۆ مەرەق، كا
دێ ئەڤ زانستە كارێ خوە كەت یان نە.
گەنج وەكی كەسێن دانعەمر نینن، دێمێ وان
زوی دھێتە گوھۆرین، تایبەت دەما بڤێن ڤێ گوھۆرینێ بكەن و بازیدی ریھێن خوە بەردان،
كولاڤ و دەرسۆك كرنێ و ھندەك جل و بەرگێن دی ل بەر خوە كرن و یێ وی ژ دویرڤە
بینیت، دێ زانیت كو ئەڤە كەسەكە یێ ل دویڤ زانین و زانستی دگەریت و چ رەنگێ كرێكار
و پاڵە و بازرگانان ل دەف نینە.
ل دویڤ دووراتییا وی گوندێ ژ گوندێ وان گوندێ
شێخ پیر عەڤدالێ، بازیدی بۆ خوە تەخمینكر كو ل دەمێ دەستنیشانكری بگەھیتێ، ل رۆژا
ئەینی گەھشتە ھەمان گوند و چوو مزگەفتێ، وەك كەسەكێ بچیتە نڤێژێ، چوو دەستئاڤا خوە
خۆشكر و دەستنڤێژا خوە شویشت و چوو د مزگەفتێ ڤە، دیت ھەمان مەڵا یێ ل سەر مینبەرێ
و یێ بۆ گوندییا گۆتارا خوتبێ دخوینیت. تشتێ بازیدی تێبینی كری، ھەمان شاشیێن
جاران، خەلەت خواندنا ئایەتێن قورئانێ، خەلەت شرۆڤەكرنا فەرموودە یێن پێغمبەری و
دەما خودبە ب دوماھی ھاتی و نڤێژ ھاتیە كرنێ و بەری كەس ژ مزگەفتێ دەركەڤیت، بازید
رابوو ژ پییاڤە و ب دەنگەكێ بلند، گۆتە مەڵای: سەیدا ئەگەر دەستویری ژ تەڤە ھەبیت،
من دوو گۆتنێن ھەین دێ بێژم؟
مەڵای بەرێ خوەدایێ و گۆتێ: تو چ كەسی
كورێ من و تە دڤێت چ بێژی؟
بازیدی گۆت: سەیدا ئەز (تالیبولعلمم) و
ئەڤە حەفت ساڵە ئەز فەقیاتیێ دخوینم و چەندین گوندان و چەندین دەڤەر من یێن
تێكڤەداین، من ل بەر دەستێ گەلەك مەڵا و زانایێن مەزن خواندییە.
مەڵای گۆتێ: كەرەمبكە كورێ من، تە چ ھەیە
كا بێژە؟
بازیدی بەرێ خوەدا مەڵای و پاشی بەرێ خوە
زڤراندە گوندییان ئەڤێن د مزگەفتێ ڤە و گۆتی: ئەڤە بۆ ماوێ حەفت ساڵانە ئەز
فەقیاتیێ دخوینم و ل دەف مەڵایان و زانایان دگەرم، ھندی من مەڵا دیتین، ھندی من
خودبە خوین دیتین، من ژ ڤی مەڵای زیرەكتر و رەھوانتر د خواندنا ئایەتێن قورئانێ دا
و د شرۆڤەكرنا فەرموودەیێن پێغەمبەری دا زاناتر نەدیتنە و دیسان زانایەكێ بسپۆر د
شەریعەتی و فیقھێ دا. ئەز دەست خۆشیێ ل وی دكەم ژبۆ ڤێ زانینێ و ئەز پیرۆزییێ ل وە
گوندییا دكەم، كو ھین شیاینە مەڵایەكێ وەك ڤی بۆ خوە پەیدا بكەن.
دنیایەكێ كەیفا مەڵای ھات، ئینا گۆت: ئەرێ
تە گۆتی تو چ تشتی؟
بازیدی گۆت: سەیدا ئەز تالیبولعلمم و ئەز
فەقی مە و ئەڤە حەفت ساڵە ئەز ل بەر خواندنێ و ژ ڤی مەڵای دچمە دەف مەڵایێ دی و ژ
ڤی زانای بۆ زانایێ دی و هیڤییا ب تنێ ئەوە زانینا ل دەف خوە پەیدا دكەم.
مەڵا ژی ژ جھێ خوە رابووڤە و گۆت: گەلی گوندییا،
ئەڤە تالیبولعلمە، ئەڤی ب تنێ رێكا خۆدی و زانینێ یا گرتییە بەر، دڤێت ئەم گوندی
ھاری وی بكەین، ئەگەر سەرەك ل سەر كەسەكی ژ ھەوە هەبیت، ئەگەر وە زەكاتەك ھەبیت،
ئەگەر وەك سەدەقەك ھەبیت و ئەگەر كەسەكی گرێیەك ھەبیت، خۆدێ زارۆك نەدابنە وی و
ھەڤژینا وی، زارۆكێن كور نەبن، نەخۆشیەك ل دەف كەسەكی ھەبیت، ئھا ئەو خێر ھەمی ل
ڤی مرۆڤی دچن ژبەركو یا وی رێكا خۆدی یا راست و دروستە و دڤێت ئەم گوندی
ھاریكاریەكا باش بۆ ڤی گەنجی بكەین و ئەو خێرا ئەم دگەل دكەین، بۆ مە بیتە دەرگەھێ
نەمانا نەخۆشی و گرفتێن مە و بۆ مە بیتە شیفا و دەفعە بەلا بۆ ھەمی نەخۆشیێن مە.
ھندەكان مەڵا بازید برە مالا خوە
فراڤینێ، ل رەخێ دی گوندییا دەست ب خرڤەكرنا تشتان كرن و ئەڤێن نەھاتینە مزگەفتێ
ژی یان باش گوھدارییا مەڵای نەكرین ژی ب ڤێ خێرێ حەساندن. ئێدی گوندی دناڤ ئێكدا
ھاتن و چوون و كی دێ خێرێن خوە ژ یێن جێرانێ خوە زێدەتر لێكەت و دگۆتنە ئێك، ئەڤە
حەج یا ھاتیە بەر دەرۆكێ مالێن مە. كەرەك ھندی تشتەك خوە ل سەر پشتا وی بگریت و
دەستەكێ جلوبەرگان ژی دانە بازیدی و گۆتنێ چەند رێكا تە ب گوندێ مە بكەڤیت، خوە
نیشا مەبدە و ھەر جار دیاریێن خوە دگەل خوە ببە و ئەڤ كەرە ژی و ھندی تشتەك ل سەر،
خێر و خێراتێن گوندییانە و دیارینە ژ دەف مە بۆ تە و وەكی شیرێ دایكا تە ل تە
حەلال بن و مە ژ لاڤایێن خوە بێ بارنەكە.
كەیفا بازیدی ھات و گۆتێ خۆدێ خێرا وە
مەزن بكەت و چوو دەستێ ھەمیان و ئێكەمینێ وان ژی، چوو دەستێ مەڵای.
دەما بازید زڤرییە گوندێ خوە، ھند كەیفا
وی ئەو نەبوو كو مزگینیا ئیجازا مەڵاتییا خوە نیشا دەیك و بابێن خوە و گوندییا
بدەت، ھندی كەیفا وی ئەو كو سمۆی ببینیت و بێژیتێ، راستی ئەم كورد پێدڤی زانستێ
پەرێ سۆرین و تا ئەم ڤی زانستی وەرنەگرین، ئەم پێش ناكەڤین و دێ د نەزانینێ دابین
و دێ ھەردەم دار دەستێ خەلكێن دی بین و ب ناڤێ ئاینی و ب ناڤێ عەشیرێ دێ دوو
بەرەكیێ دناڤ مەدا زێدەكەن و دێ خێر و خێراتێن مە ژی بۆ خوە بەن.
وەك ھەر جار دەما سمۆیێ ژ نشكەكێڤە ھاتیە
گوندی، بازید ھاتە دەف و چیرۆكا خوە و مەڵای و گوندی ھەمی بۆ گۆت و پشتی ڤێ چەندێ،
بازید بەردەوام ل دەف سمۆیێ باپیر بوو و تا رۆژەكێ بازیدی گۆتییە سمۆی، دڤێت
نھێینا دەركەفتنێن خوە ژ گوندی بۆ من بێژی، نھێنییا گەرۆكیا خوە، تو بۆچی ھندە
دھێییە گوندی و بۆ دەمێن درێژ دێ بەرزە بی و جارەكا دی زڤریە ڤە؟
سمۆی گۆتێ: ئەز دێ بۆ تە بێژم، بەس دڤێت
نھێنییەك بیت دناڤبەرا من و تە ب تنێ دا، دیسان من دڤێت تو بۆ من تشتەكی بێژی،
بەری ئەز نھێنییا خوە بۆ تە ئاشكەرا بكەم، ئایا ئەز كەسەكێ چاوانم، نە ب تنێ ل دەف
تە، بەلكو ل ناڤ گوندییا ھەمییا؟
بازیدی گۆتێ: سەبارەت نێھنیا تە، ئەو
دناڤبەرا من و تە و خۆدێ دا، سەبارەت كەساتییا تە و كانێ چاوان گوند بەرێ خوە ددەتە
تە. ئەز باوەرم تو پرتەكی ژ شێخ پیر عەڤدالی، ھندی گوند حەز ژ تە دكەن و كەسێ چ
گومان ل سەر ڤێ چەندێ نینە.
سمۆی گۆتێ: گەلەك باشە، ئەز دێ بۆ تە
بێژم، بەس ھەتا دوماھیێ گوھێ خوە بدە من؟
بازیدی گۆت: سۆز بیت.
سمۆیێ باپیر: ئەز كوردم و ئەز كوردەكێ
ئێزدی مە.
بازید ل جھێ خوە وەك گوھدارەك روینشت و سمۆی
بەردەوامی دا چیرۆكا خوە و گۆت: ئەز ئێزدییێ خەلكێ گوندێ (باسا)مە ل دەڤەرا سێرتێ
و وەك تو دزانی فەرمانا دەركرنا ئەرمەنیان ژ لایێ دەولەتا عوسمانی ڤە ھاتبوو
دەركرن، نە ب تنێ دەركرن، بەلكو كۆمكوژی ژی دگەل وان دھاتە كرنێ و ئاغایێ عەشیرەتا
مە، كو ئەم گوندەكێ ئێزدی و دیسان حەفت گوندێن ئەرمەنان ل بن فەرمانا ئاغاتییا وی
دا بووین و ژبۆ كارەكێ مرۆڤاتییێ و پاراستنا مەسیحیێن ڤان گوندان ژ كۆمكوژیێ، پشتی
دانوستاندنێ بریاردا كو ئەو مەسیحی بھێنە سەر گوندێ مە و ئەم ژ گوندی دەركەفتین و
مەسیحی ھاتنە ناڤ گوندی و ھندەكا بەكرۆكی ل مەسیحیان كر، عوسمانییا ب سەردا گرتن و
ھەمی كوشتن و گوند سۆت و ئێدی سمۆی چیرۆك ھەمی بۆ بازیدی گۆت، چاوان قوماندارێ
دەولەتا عوسمانی ناكۆكیێن عەشیرەتێن كوردا بكارئینان و چاوان و ئەو ھەمی دەردەسەری
ب سەرێ وان ھاتن و ئەڤە ژی گرێدایی نەزانین و خۆش باوەریا كوردان ب خوە یە ب سەرێ
كوردان دھێت و بۆ دیار كر، كو نۆكە یێ ل رەڤاندییان دگەریت.
بازیدی دەما چیرۆكا سمۆیێ باپیر زانی،
ئەو فەرمانا ب سەرێ وان ھاتی، دەستبەردانا وی ژ ژیانێ، ب تنێ دا ل كچ و ژنێن ئێزدی
یێن رەڤاندی بگەریت و د ڤان ساڵێن بۆریدا، ب تنێ، برسێ و ترسێ، رێكێن ئاسێ، سەرما
زڤستانێ و ترسا ژاندرمەیان و تاڵانچییا و دەست نەداھێلان. بازیدی خوە نەگرت و ژ
جھێ خوە رابوو و گۆتێ تو ل دەف من چەند كەسەكێ مەزن بووی و من ب رێز سەح دكرە تە،
تو دەھجاركی د چاڤێن مندا مەزنتر لێھاتی و ئەڤا تو دكەی، ب ھەمی رامانەكێ كارەكێ
مرۆڤایەتییە و دڤێت ھەر كەسەكێ چیرۆكا تە بزانیت، تە بلند راگریت.
بازیدی گوتە سمۆیێ باپیر: تە گوتی
قوماندارێ دەولەتا عوسمانی ناكۆكیێن عەشیرەتێن كوردا بكارئینان، ئەرێ مەبەستا تە ئەڤێن
كۆمكوژی دگەل وەكرین كورد بوون؟!
سمۆ باپیری گوتێ: قوماندارێ عوسمانی دڤییا
تولێ ژ مە ڤەكەت، ژبەر ھەڤكارییا مە د پاراستنا ئەرمەناندا و قومانداری ناكوكیێن عەشیرەتێ
بكارئینان و ئاین ژی كرە بەھانە بۆ ژناڤبرنا مە و دڤێ چەندێ دا یێ سەركەفتی بوو. ل
ناڤ كوردان ژی ھندەك كەس ھەبووینە، چ بناڤێ فورسانێن حەمیدی بن یان دویڤەلانك و چەتە
و كرێگرتیێن عوسمانییا و پیلانا قومانداری ب سەرئێخستن، ئەو ب سەرێ مە ئینان یا ب
سەرێ مە ھاتی و چ جارەكێ ئەم نەشێین بێژین ئەو كورد بوون، بەلكو كرێگرتی و خوە فرۆش
بوون و نموونێن ھۆسا لناڤ ھەمی مللەتا و نەتەوان ھەنە.
پشتی ڤێ دانوستاندنێ، گەلەك كەیفا سمۆیێ
باپیر ب بازیدی ھات، نە ژبەر ھندێ كو ھەر ئێك ژ وان ئایینەكە و بازیدی راستییا وی
قەبویلكری، لێ ژبەركو د چاڤێن بازیدی دا ددیت، كو ئەڤە دێ بیتە كەسەك و گەلەك گەنج
ل سەر دەستێ وی دێ ھشیار بن و تشتێ بازید گەلەك ئێشاندی، دەما سمۆیێ باپیر چیرۆكا
خوە بۆ ڤەگێرای و ئەوا ب سەرێ وان ھاتی، چ ئاین قەبویل ناكەن و ب تنێ كەسێن ھۆڤ و
دوژمنێن مرۆڤایەتیێ ڤێ چەندێ دكەن.
ئێدی تێكەلیێن سمۆیێ باپیر و بازیدی
خۆشتر لێھاتن، سمۆی ل دویڤ زانینا خوە و سەربۆرێن خوە یێن دنیا دیتنێ دگۆتە
بازیدی، ئەم كورد ھێشتا یێ د عەقلێ ئاژەڵداریێ دا دژین، ل گوندێن مە كوردان بنێرە.
ھەر جھەكێ ئاسێ بیت، مە خانیێن خوە ل وێرێ یێن ئاڤاكرین و عەقلێ مە ژی ل دویڤ
تێگەھشتنا مەیە بۆ ئەو كارێ ئەم دكەین و ئەو ژینگەھا ئەم تێدا دژین و ژبەركو كارێ
مە ئاژەڵدارییە و ژینگەھا ئەم تێدا دژین شڤانەتی و خودانكرنا گیانەوەرانە، ژبەر
هندێ زوی ئەم دھێینە خاپاندنێ. ل مللەتێن دی بنێرە، ئەڤێن ل سەر ئاخا مە دژین، چ تۆرك
بن یان ئەرمەنی بن یا ھەر مللەتەك بن، ئەوان باژێر یێن بۆ خوە دروستكرین و عەقلێ
باژێری وەك عەقلێ گوندی نینە، عەقلێ باژێری ژ خواندنێ دھێت و تێكەلی و سیاسەتكرنێ
و ل ئەرمەنان بنێرە، ئەوان سیاسەت كر، ئەوان چەندین رێكخستنێن سیاسی دروستكرن، ژ پێخەمەت
ب دەستڤەئینانا زێدەترین دەستكەفتان بۆ گەلێ خوە و بزاڤ و لڤینێن خوە ژ سنورێن دەولەتا
عوسمانی ژی دەربازكرن و ھەڤپەیمان بۆ دوزا خوە دروستكرن، كو پشتگیریا وان بكەن. دڤیان
عەردێ خوە بگرن و ژ بن دەستێ عوسمانییا دەربینن و دەما عوسمانییا ئەڤ پێنگاڤە ب مەترسی
زانی، ئەوان بریارا دەرێخستنا وان دەركر و سمۆیێ باپیر ئەڤە ژی گۆتە بازیدی، ئەگەر
ب دەست ئەرمەنیان ڤە ھاتبایە، تو ھزر بكە دا چەند ژ عەردێ مە كوردان، بۆ وان چیت؟!!
ژبەركو ئەڤ ئاخا نۆكە ئەم ل سەر دژین، ئەم گەلەك مللەت ل سەر دژین و ژ بێ خودانییا
كوردان، دا ئەرمەنی دەستێ خوە ل سەر ئاخا مە ژی دانن و گەلەك گوند و باژێرێن مە
كوردان، دا بۆ وان مینن.
سمۆیێ باپیر ژ بازیدی داخوازكر ژبەركو یێ
خواندەڤایە، ئەو خوێندنگەھەكێ ڤەكەت، ھەر چ خواندنگەھـ بیت، لێ دڤێت ئەو دەرسێن
تێدا بھێنە خواندنێ، دەرسێن ھشیاریێ بن، یێن خوە پێگەھاندنێ بن و خوە ئەگەر ئەڤ
دەرس گۆتنە د ڤەشارتی ژی بن و دویری چاڤێ دەولەتێ ژی بن. سمۆی گۆتێ ئەز دێ
مەزاختیێ خواندنگەھێ دەم و بۆ بەحسا ڤەشارتنا چەند تڤەنگان كر و گۆتێ ئەز دێ بەم
وان فرۆشم و تشتێن پێدڤی بۆ خواندنگەھێ بۆ تە پێ ئینم و بازید ب ڤێ چەندێ رازی بوو
و سمۆی د ماوێ چەند ھەیڤاندا شییا گەلەك تشتان بۆ بازیدی خرڤەكەت، ژ پەرتووكان،
پەرتووكێن مێژوویی و یێن سیاسی و یێن ئابووری و بازیدی ژی دەستپێكر و ئێكەم جار
دەست ب نیشاندانا زمانێ كوردی و پیتێن كوردی كر، شعرێن كوردی مینا یێن مەڵایێ
جزیری و ئەحمەدێ خانی و فەقیێ تەیران و بازید ما ل سەر كارێ خوە و وەك ھەر جار
سمۆیێ باپیر ژ گوندی دەركەفت و كەسێ نەزانی بۆ كیڤە چوو، ھەرچەندە وەك ھەر جار بۆ
كەسێ جھێ پرسیارێ نەبوو كانێ ژ كیڤە دھێت و دێ كیڤە چیت، ب تنێ بازید نەبیت، دزانی
دێ كیڤە چیت و لێ ھەرچەندە سمۆیێ باپیر یێ نە خواندەڤا ژی بوو، لێ ئەوا وی دزانی
گەلەك بوو و بازیدی ھێزا خوە ژ سەربۆرێن وی وەردگرت.
ژبەركو
سمۆیێ باپیر ئەركەكێ دی ب ستوو خوڤەگرت بوو، ئەو ژی لێگەریانە ل رەڤاندییان و بۆ
دەركەفتنا وی ژ گوندی و كا ئەو ب چ سەرڤەدچیت، سمۆی نە دگۆتە چ گوندییان، لێ
ڤێجارێ سمۆیێ باپیر خاترا خوە ژ بازیدی خاست و گۆتێ ئەڤا من گۆتییە تە بلا ل بیرا
تە بیت و ئێدی ژ گوندی دەركەفت و وەك ھەر جار كەسێ نەزانی ئەو ب چ سەرڤەچوو و ئایا
دێ كەنگی زڤریت یان ھەر نازڤریت و ب تنێ بازید نەبیت، ئەوی دزانی ئەركێ وی چەندێ
گرانە و چەندێ ب مەترسی یە.
سمۆیێ باپیر ل گوندەكی دەردكەڤیت و ل وی
گوندی دوازدە خانی دیار دكەن. لێ دەما سمۆ ھاتییە ناڤ گوندی، گوندەكێ ڤالا دبینیت.
دەرگەھـ د ڤەكرینە و چ نیشانێن ژیانێ ل گوندی نابینیت. سەرەرای ھەر كەسێ ژ دویر ڤی
گوندی تەماشە بكەت. گوندەكێ ئاڤەدان، رەز و باغ، دارێن گیزێ یێن بلند، حەودێن
سپینداران و ب ھەمی شێوەیەكی مرۆڤ دزانیت، كو ژیان ل ڤی گوندی یا بەردەوامە و دەما
مرۆڤ ھێشتا نزیكی گوندی دبیت، دوو رەخێن گوندی چیانە و رەخێ رۆژئاڤایێ گوندی یێ
بەردایە و ھندی چاڤێن مرۆڤی قەترە بكەن، مرۆڤ دنیایێ دبینیت. كانیێن ئاڤێ، ھەر
كانیەكێ چەندین شركێن ئاڤێ ژبەر دچن و لێ تشتێ عاقلێ سمۆی نەشیایی چ بەرسڤان بۆ
پەیدا بكەت، خەلكێ ڤی گوندی كیڤە چوویە و گوندەكێ ب ڤی رەنگی یێ ئاڤەدان بیت و كەس
تێدا نەبیت، جھێ حێبەتیێ یە و ئێدی سمۆی ژی جرعەت نەكر ل ناڤ خانییا بگەریت و ھەست
ب مەترسیێ كر! لێ ترسا وی ژ وێ چەندێ نەبوو، كو كەسەك ھێرشی وی بكەت یان گوند ژبەر
دەھبەیان ھاتبیتە چۆلكرنێ. بەلكۆ ترسا وی ئەو بوو پەتایەك كەفتبیتە ناڤ گوندی و
كەس ژ گوندییان رزگار نەبیت و ئەڤ جۆرێ پەتایێ ل گەلەك گوند و دەڤەرێن دی ژی پەیدا
بوویە و گوند وێران بووینە و ژبەركو ئەڤ پەتایێن ھەنێ د ڤەگرن و نەخۆشی ژ كەسەكی
بۆ كەسەكێ دی دھێتە ڤەگوھاستنێ، بوویە گەلەك ب مەترسینە و سمۆی دوو خەیال بۆ خوە
چێكرن، ئێك: خەلكێ ڤی گوندی ھەمی ب بەر پەتایێ كەفتبن و ھەمیان ژیانا خوە ژ دەستدا
بیت، لێ ل ڤێرە ژی پرسیارەك بۆ وی دروست دبوو، پا ئەگەر خەلكێ گوندی ھەمی مر بن،
پا كەلەخێن وان چ لێ ھاتینە؟ پرسیارەكا دی ژی، پا ئاژەلێن وان، پەز و بزن و چێل و
دەوار و مریشك و دیكلێن وان چ لێ ھاتن؟ ژبەركو گوندەكێ ھوسا یێ ئاڤەدان، یا
بەرئاقل نینە گوندییان چ ئاژەل ب خودان نەكربن. خەیالا دوێ ئەو بوو، كەسەك ژ گوندەكێ
دی ھاتبیتە ناڤ گوندێ وان و ئەو نەخۆشی دگەل خوە ئینا بیت، خەلكێ گوندی ب وێ
نەخۆشیێ كەفتبن و ژیانا خوە ژ دەستدابن، ئەڤێن مری ل جھەكی ھاتبنە ڤەشارتن و ئەڤێن
مای ژی ژ گوندی دەركەفتبن و بۆ خوە تەقیا بن.
سمۆی دەرسۆكا خوە ژ سەرێ خوە كر و دەڤ و
لێڤێن خوە پێ نخافتن، ئەگەر شوینوارێن نەخۆشیەكێ مابن ژی دا ئەو یێ پاراستی بیت و
ل ناڤ چەند مالان گەرییا، بۆ وی دیاربوو كو گوند ژ برسا نەھاتیە چۆلكرنێ، بەلكو
وەك وی پێشبینی كری، نەخۆشیەك یا كەفتیە ناڤ گوندییا و دا ژ گومانا خوە پشتراست
بیت، ل رەخێن گوندی گەرییا و گۆرستانا گوندی دیت. ل ناڤ گۆرستانێ گۆرێن ژنوی
ھلكۆلای دیتن و بۆ خوە گۆت، ژبەركو گوند یێ بچویكە، یا بەر ئاقل نینە گەلەك ژ
گوندییان پێكڤە مربن و پشتراست بوو كو ئەڤە نەخۆشیەكە ل ڤی گوندی پەیدا بووی.
سمۆی زانی كو خەلكێ گوندی گەلەك ب دویر
نەكەفتینە، ئەگەر مابنە ساخ یان ھندەك ژ پەتایێ رزگار ببن. سمۆی دەست ب لێگەریانێ
كر و دوو پێشنیار دانانە بەر سینگا خوە، ئەگەر گوندی ب لایێ دەشتێدا چوو بن، دبیت
دەنگویێ نەخۆشیێ و پەتایێ گەھشتبیتە گوندێن دەوروبەر ژی و كەسەك وان ناحەوینیت و
نابیت ژ نەخۆشیێ بەرەڤ نەخۆشیێ بچن. لێ ئەگەر وان چیا ھەلبژارتبیت، ئەوان كارەكێ
دروست یێ كری، ژبەركو چیا بای ناڤەگوھێزیت وەك دەشتێ و عەردێ دەشتان یێ راستە و
بلنداھی و نزمی كێم دھێنە دیتنێ. وەك دیار ژی ل عەردێن راست زویتر نەخۆشی بلاڤ
دبیت، ئەو ژی ئێك با زێدەتر بلاڤ دبیت و دوو تێكەلیا مرۆڤان ل دەشتێ زێدەترە و
ئێكێ نەخۆش دشێت گوندەكی نەخۆش بكەت و سمۆی بەرێ خوەدا چییا، ل جھێن بلند
چاڤدێرییا چیایی دكر، دوكێلەك دیت، دبیت جھەكێ ئاڤی بیت، شكەفتەك بیت! ژبەركو ئەڤ
ھەر سێیە ئەگەرن كو دبیت مرۆڤ لێ ھەبن. دوكێل ب رامانا ئاگر ھەلكرنێ و ب تنێ مرۆڤ
ئاگری ھەلدكەن یان كو ژیان یا لێ ھەیی و جھەكێ ئاڤی، ژبەركو ھەر مرۆڤ نەشێن دویر ژ
ئاڤێ بژین و تایبەت ئەگەر ژن و زارۆك دگەل مرۆڤی بن و شكەفت ژی، ژبەركو رەڤینا
گوندییان دڤێت ل جھەكێ پاراستی بیت و شكەفت جھەكێ دەمكینە بۆ ژیارا وان چ خوە
پاراستن بیت ژ سەرما شەڤێ یان ژی ژ دەھبەیان.
دوكێلا ئاگرەكی شییا سەرنجا سمۆی بۆ خوە راكێشیت
و سمۆی خوە نزیكی وی جھی كر، شكەفتەكا مەزن بوو و كانیەكا ئاڤێ ژی یا نزیك و چەند
مرۆڤ لێ دیتن. سمۆی گازیكرێ و خوە بۆ دا ناسكرنێ و ڤیا تشتەكی ژ وان بزانیت. وان
گۆتێ نەھێ دۆرێن مە؟ دترسین نەخۆشیا مە ژی تە بگریت و ئەڤە نەخۆشیەكا بڤەگرە و ھەر
كەسێ بگریت، ئەو ژێ قورتال نابیت.
سمۆی
گۆتێ: ما نۆكە كەسەكێ نەساخ دناڤ وەدا مایە؟
گوندیەكی:
نەخێر كەسەك نەمایە و ب تنێ ئەم دوو خێزان و چەند زارۆك یێن قورتال بووین.
سمۆی
گۆتێ: ئەڤە چەند رۆژە ھین ل ڤێ شكەفتێ؟
گوندیەكی:
ئەڤە نزیكی بیست رۆژانە و ئەم تشتەكێ دی نزانین.
سمۆی
گۆتێ: ئەڤە ئەز ھاتمە دەف وە نەترسن، ژبەركو چ نەخۆشی و پەتا بیست رۆژان ناڤەكێشن.
سمۆ
چوو ناڤ شكەفتێ و دیت دوو زەلام و دوو ژن و پیرەژنەك و چەند زارۆك د وێ شكەفتێ
دانە و ب سەروبەرێ وان زانی، ئەڤە ئێزدی نە و ئەو گوندێ ئەڤ پەتایە لێ بەلاڤبووی
ژی، گوندێ ئێزدیان بوو.
سمۆ:
ئەڤ نەخۆشیە چاوان ھاتە ناڤ گوندێ ھەوە و پا گوندی یێن دی كیڤە چووینە؟
ھەر وی زەلامی گۆت: مانێ تو دزانی برس و
خەلا ل ھەمی گوند و دەڤەران یا بەلاڤەبووی و ئێڤاریەكێ مە دیت زەلامەك ھاتە ناڤ
گوندی و گەلەكێ ماندی و برسی بوو، مە ژی ھزركر ئەڤە ژ برسیبوونێ یێ ماندی بووی و
موختاری ئەو برە مالا خوە و مە نەزانی ئەو كەس یێ نەخۆشە و ھەتا سپێدێ مر و پاشی
نەخۆشیا وی بەلاڤە بوو و ژبەركو من سەربازییا كری و دەنگویێ ڤان نەخۆشی و پەتایان
من یا گوھلێ بووی، من نەھێلا زارۆكێن مە و خێزانێن مە تێكەلی گوندییان ببن و ھندی
من گۆتە گوندییا دا گوندی بھێلین و دەركەڤین، ئەڤە پەتایە یا بڤەگرە و كەسێ ژ مە
ناھێلیتە ساخ، لێ كەسێ گوھدارییا من نەكر و من و برایێ من، مە خێزانێن خوە
دەرئێخستین و مە یا خوە گەھاندی ڤێ شكەفتێ و ئەم نزانین چارەنڤیسێ گوندییان
گەھشتییە كیڤە، كا ئایا ئەو ژی ژ گوندی دەركەفتن یان نە دەركەفتن؟!
سمۆی گۆتێ: وە تشتەكێ باش كر، بەلێ كا
بێژنە من، وە ل بەرە پێنگاڤا وە یا دویێ چ بیت، مادێ ھەر ل ڤێرە مینن و ل ناڤ ڤێ
شكەفتێ، ژبەركو ڤێرە جھێ ژیارێ نینە و دێ زارۆكێن وە ژ دەستێ وە دەركەڤن.
زەلامەكی ژ وان گۆت: ئەم نۆكە نەشێین
ڤەگەرێینە گوندێ خوە، ئەم دترسین شوینەوارێن پەتایێ مابن یان كەسەك ژ گوندەكێ
دەوروبەر بھێتە ناڤ مە و بێی ئەم بزانین، دوبارە نەخۆشی ل ناڤ مە بەلاڤە ببیت. مە
ل بەرە ھەتا پایز دگەھیتێ خوە ل ڤێرە بگرین و ئەم دەبارا ژیانا خوە دناڤ ڤێ شكەفتێ
دا دەرباز بكەین.
سمۆی گۆتێ: ئەز ژی پەسەندا گۆتنێن وە
دكەم ئەگەر ھوین دویری گوندی بن باشترە و ب چ رەنگان نەھێلن كەسەك قەستا ھەوە ژی
بكەت ل ڤێرە، تا ژێ پشتراست نەبن، لێ ئایا ئەڤ شكەفتە چەند جھێ ژیارێ لێ ھەیە ل
دانگا ڤی چیایی و دویرە مرۆڤ و ما ھین چ ھزرا بۆ دەھەبیان ژی ناكەن؟
ھەر وی زەلامی گۆت: دەما ئەم ھاتین كەرەك
دگەل مەدا بوو و مە تشتێن خوە پێ ڤەگەھاستبوون و ئەم پێ دچووینە سەر كانیێ ئاڤێ و
ھندەك شۆل و مۆل مە پێ دكرن، لێ شەڤەكێ گورگان ب سەرمەدا گرت، مە ئاگر ھەلكر و مە
شكەفت رۆھنكر، گورگ نەوێریان خوە نزیكی شكەفتێ و ئاگری بكەن، لێ ژبەركو كەرێ مە ل
دەرێ شكەفتێ یێ گرێدایی بوو، گورگان ھێرشی وی كرن و كەرێ مە كرە شیڤا خوە.
سمۆی گۆتێ: پا نۆكە ھوین چاوان سەرەدەریێ
دگەل ڤێ مەترسیێ دكەن، پا ئەگەر وێ رەڤدا گورگان ب سەر وەدا گرتەڤە؟
ھەر وی زەلامی گۆت: ئەم ب شەڤێ نۆبەتێ
دگرین و ب رۆژێ ئەم بارەكێ باشێ داران ب پشتێ ل بەر دەرێ شكەفتێ خرڤە دكەین، ب
شەڤێ ئەم ئاگرەكێ باش ھلدكەین و تا سپێدێ ئێك ژ مە دمینتە ھشیار و ئەم ناھێلین
ئاگرێ مە ب ڤەمریت.
سمۆی گۆتێ: ئەڤە چارە نینە، ئەز دێ ھاری
وەكەم ئەم شكەفتێ ئاسێ بكەین و ھوین ئارام تێڤە بنڤن.
وی زەلامی گۆت: ئەم دێ چاوا ڤێ چەندێ
كەین.
سمۆی گۆتێ: مە پێدڤێ ب بڤرو داسان ھەیە،
ئەم دێ قەستا ڤان دەردۆران كەین و ھەر تشتێ ب دەست مە بكەڤیت و ب كێر كارێ مە
بھێت، ئەم دێ بڕین و دێ چەپەرەكی ل بەر شكەفتێ بلند كەین و دەرێ شكەفتێ پێ گرین،
ھینگێ گورگ نەشێن خوە لێبدەن.
وێ شەڤێ سمۆ ل دەف وان ل شكەفتێ ما و
ئەوی ژی نۆبا خوە ل بەر ئاگر خۆشكرنێ گرت، دا گورگ خوە نزیكی شكەفتێ نەكەن و سپێدێ
دگەل زەلامەكی ژ وان قەستا گوندی كرن، بڤرەك و داسەك راكرن و ھەر ئێكی ژ وان
پشتیەكێ خارنێ، ھەر تشتێ ب دەستكەفتی وەك ساڤاری و دانھێركی و نیسكا كرنە پشتی و
دانە پشتا خوە و قەستا شكەفتێ كرن. چوون شڤكێن تراشان، كێراتان بڕین، كرنە پشتی و
كێشانە بەر دەرێ شكەفتێ و چاوان سەڤیكان چێدكەن، تەبەقێن نانی، چێدكەن، چاوان چیتێ
كۆتانان چێدكەن، ل بەراھیێ دارێن درێژ یێن ب ستوراتیا زەندكێن دەستی ئینان و ب
دەرێ شكەفتێ ڤەنان و ئەو شڤكێن ئیناین ل دۆر وان داران چەپەرەكێ ئاسێ دروستكرن و
ئاڤ كێشان و رەخێن وان شڤكان ھەری كرن. ب ڤێ چەندێ ژی ژ دوو لایەنان ڤە ڤی چەپەری
ھاریكاریا مانا وان ل شكەفتێ كر، ئێك: دا ژ سەرما شەڤێ خوە بپارێزن و دوو دا نەبنە
ستێركا چ دەھبەیان و د چەند رۆژاندا ئەڤە بۆ كارێ وان ھەتا دەرێ شكەفتێ ئاسێ كرین
و سمۆی گۆتە وان، ھندی ھوین بزانن دێ شێن ژیانێ د ڤێ شكەفتێ ڤە دەرباز كەن بمینن،
تا ئەڤ پەتایە ب ئێكجاری نەمینیت و ژ نوی ھین دشێن قەستا گوندێ خوە بكەنەڤە.
كەیفا وان ب سمۆی و ھاریكاریا وی ھات و
گۆتنێ ھەر گاڤا رێكا تە ب ڤێرە بكەڤیت، ل مە ببە مێھڤان و سمۆی خاترا خوە ژ وان
خواست و پشتا خوە دا وان و قەستا ئەركێ خوە یێ لێگەریانێ كر.
ڤێجارێ
سمۆیێ باپیر ل گوندەكی دەردكەڤیت و چاڤێن وی ب ھێسترەكێ دكەڤن و گومان ژێ برن، كو
ئەو ھێسترا وی بیت. بۆ پشتراستبوونێ، سمۆی خوە نزیكی ھێسترا گرێدای كر و پشتراست بوو
ئەڤە ھێسترا وییە و ھەر كی خودانێ وێ ھێسترێ بیت، ئەوی دەست د كۆمكوژیا باسیان دا
ھەیە. دەما سمۆ ب ناڤ گوندی ڤە چووی، ل پەرێ گوندی كانیەك د رێكێدایە و تژی كچ و
ژن یێن ھاتینە ئاڤێ و ھەر ئێكێ ژ وان ئامانەك یێ دگەل، چ مەنجەلۆك بن یان ژی گۆزك
و ھندەكان تەنەكە یێن ئیناین و دێ ئاڤێ بۆ ڤەخارنێ و كارێن لێنانێ بەنە ماڵ. سمۆی
تێبینیا كچەكێ ژ وان كر، كو سەرو سیمایێ وێ نە وەك یێ كچێن دی یە و دەما سمۆ ب
بەھانا ڤەخارنا ترارەكێ ئاڤێ خوە نزیكی وان كری، ئێدی سمۆی گومان ژ ئاخفتنێن وێ
برن، كو ئەڤە وەك كچەكا گوندێ وی د ئاخڤیت و سمۆی زێدەتر پرسیار ژێكرن و دەست ب
پرسیارێن خوە كرن، ھەتا پشتراست بووی كو ئەڤ كچە نە خەلكا ڤی گوندی یە و دەما سمۆی
پرسیارا ناڤێ وێ كری، لێ ئەوێ چ بەرسڤ نە كرنە ددەستێ سمۆی دا و رێكا خوە گرت و
بەرەڤ گوندی چوو و سمۆی زانی ئەو كچ چوو د كیژ مالێ ڤە.
سمۆی قەستا وێ مالێ كر و ل دەرگەھی دا،
حەجیەكێ شاشك زەر خودانێ مالێ بوو و دەرگەھـ ڤەكر. دەما سمۆی گۆتیێ ئەز رێڤینگم و
رێكا من یا كەفتییە گوندێ وە ئەگەر ئەڤ شەڤە من ب حەوینن، حەجیێ شاشك زەر گۆتێ:
مێھڤان مێھڤانێن خودێ نە و كەرەمبكە وەرە دژۆرڤە.
د مالێ دا ژ بلی حەجی و پیرەژنا وی، ئەو
كچ ژی د مالێ دا بوو و پشتی خوارنا شیڤێ و ئاخفتنێ، سمۆی گۆتێ: ئەڤە كچا تەیە؟
حەجی گۆتێ: نەخێر ئەڤە كچا من نینە و
ئەڤە كچەكا ئێزدی یە و ئەڤە حەفت ساڵە دناڤ مالا مەدا، ھێشتا شەرێ جیھانی خلاس
نەببوو، كورێ من كو ھینگێ ژاندرمێ دەولەتێ بوو، رۆژەكێ ئەڤ كچە دگەل خوە ئینا و
گۆتی دەیبابێن وێ د رویدانەكێدا یێن ھاتینە كوشتن و یا بێ خودان بوو، من ژی یا
دگەل خوە ئینای و ئەز چ تشتێ دی ژێ نزانم و ئەڤە حەفت ساڵە ل ناڤ مالا مە، كورێ من
یێ جودا بووی و ئەو و خێزانا خوە نۆكە ل باژێری دژین و سەبرا مە ژی ب ڤێ كچێ دھێت
و یا ھاتیە سەر ئاینێ مە و یا موسلمان بووی، ئەم یێن بووینە دەیك و بابێن وێ و ئەو
ژی یا بوویە كچا مە.
سمۆی گۆتە حەجی: دەستیری یە ئەز ھندەك
پرسیاران ژێ بكەم؟
حەجی گۆتێ: كەرەمبكە.
سمۆی گازیكرە كچكێ و خوە بۆ دا ناسكرنێ و
پرسیارا وێ كر و كانێ ناڤێ بابێ وێ چییە؟ دەما سمۆی بەحسا خوە كری، كچكێ ئەو ناس
كر و پێكھاتنە دەرێ و سمۆی زانی كو ئەڤە ئێك ژ رەڤاندییانە و بۆ حەجی ژی دیار بوو
كو ئەڤە ئێزدی یە و یێ ل دویڤ رەڤاندییان و كچ و ژنێن ئێزدی دگەریت. حەجی گۆتە
سمۆی ئەو كچك ل دەف تە، تو دشێی پرسیارا ژێ بكەی، كانێ چ ب سەرێ وێ ھاتیە و چیرۆكا
وێ چاوا بوویە تا گەھشتییە ڤێرە؟
ھەر چەندە سمۆیێ باپیر ل دویڤ رەڤاندیان
دگەریت و سۆزا ل سەر گیانێ خوەدای ھەر كەسێ دەست د كوشتارا باسیاندا ھەبیت یان
دەست د رەڤاندنا ژنەكا ئێزدی دا ھەبیت ئەو دێ تولێ ژێڤەكەت، لێ دگەل ڤێ ژی سمۆ
مرۆڤەكێ ژیر و یێ بێھن فرەھـ بوو و چ تشتەك نەدكر كو پەشێمانی دویڤ را ھەبیت و ما
ل ھیڤیا گۆتنێن كچكێ كا دێ ئەو چ بێژیت.
كچكێ گۆت ئەو رۆژا كوشتار ب سەرێ مە
ئینایی و ل بەر چاڤێن مە ژن و زەلام داینە بەر گوللەیێن تڤەنگان، ھەر ئێك ژ مە ب
لایەكی دا چوو و من دەھمەنا دایكا خوە بەرنەدا و من دیت چەتەكی بەرێ تڤەنگێ دا
سینگێ وێ و د گوللەیان را ھێلا و كەتە عەردی و وێ دەستێ من بەرنەدا و ب بریندارییا
خۆەڤە، ھندەك ژ خوینا برینا لەشێ خوە د سەرۆچاڤێن مندا و ئەز ژ خوینێ سۆركرم و پتر
ئەز ترسیام و من ھایژ خوە نەما. دەما من ھایژ خوە بووی، رەخ و دۆرێن من ھەمی كەلەخ
بوون و نالە نال ژ ھندەكان دھات و بۆ چەندەكێ ئەز ل ناڤ كەلەخان مام، من كچا تە ژی
دیت و من یا راكری و ئەز نەشییام دگەل خوە ببەم و ل دویری كەلەخان ل پشت بەرەكی من
ھێلا، لێ من ل ھندەك نانی گەرییا و من كرە دناڤ دەرسۆكەكێ دا و دانا دەف وێ و ئەز
ژ ناڤ كەلەخان دەركەفتم.
سمۆیێ باپیر گۆتێ: من كچا خوە رزگار كر،
وەك تە گۆتی ل پشت بەرەكی بوو و وێ كورێ من یێ دوو ساڵی ژی ژ ناڤ كەلەخان
دەرئێخستبوو. دەما من دیتین، گەلەك پەریشان بوون و ژ ترسا و ژ برسا بێچارە بوون و
ئەو دەرسۆكا تە ژێ دگۆت، دەرسۆكەكا ژنان بوو و ھندەك گیفكێن گولگولی پێڤەبوون؟
كچكێ گۆتێ: بەلێ ئەو دەرسۆك یا ژنان بوو
و راستە بیرا من دھێت ھندەك گیفكێن گولگولی پێڤە بوون و بەلێ بێژە من، زارۆكێن تە
چ لێھاتن پاشی، ئایا تە رزگار كرن؟
سمۆیێ باپیر گۆتێ: بەلێ من رزگار كرن،
بەلێ مخابن ژیان نەكرن، كورێ منێ بچیك كو ب تنێ تەمەنێ وی دوو سال بوون، ژ برسا
ھناڤێن وی ھشك ببون و زویكا چوو بەر رەحما خودێ و كچا من ژی پشتی چەند ساڵان
نەشییا خوە ل بەر وان نەخۆشییا و بیرھاتنێن وان رۆژێن ب تنێ دناڤ كەلەخاندا مایی
بگریت و وێ ژی رێكا برایێ خوە كر و ژ ژیانێ باركر.
حەجی پشتی چیرۆك ھەمی ژ دەڤێ سمۆ باپیری
بھیستێ، گۆت: خودێ موسیبەتا وە ل سەر وە سڤك بكەت، ئەڤا ھاتیە سەرێ وە ب تنێ
دوژمنێن مرۆڤایەتیێ وە دكەن و چ ئاین قەبیل ناكەن و دا ئەز زێدەتر چیرۆكا ئینانا
ڤێ كچێ بۆ تە بێژم، دا زێدەتر دلێ تە ئارام بیت. كورێ من ژاندرمە بوو و ئەڤ كچە یا
بچیك بوو ھەكو دگەل خوە ئینای و نۆكە ژیێ وێ ھەڤدە بھارن و یا بوویە موسلمان، دێ
پرسیارێ ژ كچێ كەین، ئەگەر ڤییا دگەل تە بھێت، من چ رێگری نینە و بلا بھێت، لێ
ئەگەر نەڤیا بھێت و نەڤیا ئاینێ خوە بھێلیت، ئەز دێ رێگریێ ل تە كەم كو تو وێ دگەل
خوە ڤەگەرینی. سمۆی گۆتێ: بلا.
حەجی گۆتێ كچا من، راستە ئەڤە ژ رۆژا
كورێ من ل تە بوویە خودان و تو رزگاركری و ھاتیە ناڤ مالا مە، تا نۆكە مە وەك كچا
خوە تو یا حساب كری و مە نەھێلایە ھندی سەرێ دەرزیكێ ژی كێماسی بگەھنە تە، لێ
راستییەك ژی یا ھەی ئەو ژی فەرمانەك یا ب سەرێ وە ھاتی و ئەڤە ئێك ژ گوندیێن وە ل
دویڤ كچ و ژنێن ئێزدی دگەریت نۆكە یێ بەرھەڤە، ئەز دێ ھەلبژاردنێ دەمەتە، ئەگەر تە
ڤییا دگەل ڤەگەری، ئەز چ رێگریێ ل تە ناكەم، لێ ئەگەر ب دلێ تە نەبیت ژی، ئەز دێ
رێگریێ كەم كو ئەو ب زۆری تە دگەل خوە ببەت و ئەز باوەرناكەم ئەو ژی ڤێ چەندێ
قەبیل بكەت.
كچكێ گۆت: من ب چاڤێن خوە یا دیتی دەیك و
بابێن من و مام و كەسوكارێن من یێن ھاتینە كوشتن و من كەلەخێن وان یێن دیتین، ئەڤە
حەفت ساڵە ئەز ل ناڤ ڤێ مالێ و وان وەك كچا خوە ئەز یا دانایم و چ كێماسی ل دەف من
نەھێلاینە، راستە ئەز حەز دكەم بھێمە ناڤ كەس و كارێن خوە كو ئەز ئێزدی مە، لێ دێ
ژیانا من گەلەك ب زەحمەت كەڤیت و كەسوكارێن من یێن نزیك ژی د ژیانێ دا نەماینە،
ئەگەر ھوین بھێلن و وە خۆشیا من بڤێت، ئەز دێ ل دەف حەجی و ڤێ مالێ مینم.
سمۆی گۆتێ: ئەڤە چەندین ساڵە ئەز ل
رەڤاندییان دگەرم، ئەز ل زارۆك و كچ و ژنێن ئێزدی دگەرم ئەڤێن ھاتینە رەڤاندن،
مەبەستا من ژی ب ڤی كاری ئەز نەھێلم زۆری ل خەلكێ مە بھێتە كرنێ و ببنە كویلە و
كرین و فرۆشتن پێ بھێتە كرنێ و ئەگەر تە پێ باش بیت و تە بڤێت بمینی، چ رێگری نینن
و ئەز ژی چۆیمە لالشێ و بابە شێخی ژی ھەمان تشت یێن گۆتینە من، كو ئەز زۆریێ ل
كەسێ نەكەم، ئەگەر كەسەكی نەڤیا بھێت.
***
سمۆیێ
باپیر دەستان ژ لێگەریانا خوە بەرنادەت و ژ ڤی گوندی بۆ گوندێ ھەنێ و ژ ڤێ دەڤەرێ
بۆ دەڤەرا ھەنێ و ل زۆزانێت كۆچەران دەردكەڤیت، كۆچەر وی ناس دكەن و دبەنە دەف
محەمەد ئاغای و سمۆ چیرۆكا كۆمكوژییا خەلكێ باسا بۆ دبێژیت، بۆ بەحسا رەڤاندییان
دكەت. سمۆ دبێژیتێ ئەز ل زارۆك و كچ و ژنێن ئێزدی دگەرم، محەمەد ئاغا دەستخۆشیێ
لێدكەت و جھێ دوو ژنێن ئێزدی نیشان ددەت، كو ئەو ھەردوو ژن ل ناڤ مالەكێ نە و
خزمەتا وێ مالێ دكەن، كارێ مالێ، كارێ پەزی و كارێ جوتیاریێ و محەمەد ئاغای گۆتێ:
ھەرە دگەل روینە، ئەگەر وان ڤیان دگەل تە بھێن، ئەز دێ زەلامان دەمە دگەل تە ھەتا
وە ژ جھێ مەترسیێ دەرباز دكەن و ئەگەر وان نەڤیا بھێن، وان ڤیا ل ناڤ وێ مالێ
بمینن، ئەز رێ نادەمەتە تو وان دگەل خوە ببەی.
كەیفا سمۆی ب گۆتنێن محەمەد ئاغای و
جوامێرییا وی ھات، گۆتێ ئەز یێ رازیمە و محەمەد ئاغای دوو زەلامێن خوە دانە دگەل و
بەرەڤ وی گوندی چوون. دەما سمۆ گەھشتیە وی گوندی، ھەر دوو ژن دیتن، ئێك كچا مامێ
وی بوو و ئێك ژی ژنەكا دی یا خەلكێ باسا بوو. سمۆ چوو د مالێڤە و وان سمۆ ناس
نەكرن، سمۆی گۆتە دۆتماما خوە ئەز یێ برسیمە و نانەكێ بدە من؟ دۆتماما وی گۆتێ
مالمیراتوو، ما نۆكە وەختێ نانی یە. سمۆی گۆتێ مالمیراتێ نێ ئەز پسمامێ تە سمۆ مە.
دەڤێ دۆتماما وی ژ كەیفا ما بەش، گۆتێ سمۆ، ئەڤە تو ل چ دگەری، دێ نۆكە ئێك دربەكی
دانیتەتە و ل جھەكی تە كوژیت.
سمۆی خوە گرت تا خودانێ مالێ ھاتی و سمۆی
خوە بۆ دا ناسكرنێ، زەلامێن محەمەد ئاغای ئەو گۆتنێ یا ئاغای گۆتی و خودانێ مالێ
ژی گۆت ئەو ئازادن، من وەك كچێن خوە سەرەدەری یا دگەل كری و من نەھێلایە كەس
ئاخفتنەكا رەق ژی بێژیتێ، ئەگەر وان ڤیا دگەل تە بھێن من چ رێگری نینە. ھەردوو
ژنان گۆتێ ئەم دێ دگەل سمۆی چین و وێ شەڤێ سمۆ بۆ مێھڤانێ وانا و رۆژا پاشتر بەری
ب رێ بكەڤن، سمۆی سپاسییا خودانێ مالێ كر و پێكڤە ھاتنە گوندێ كەلەبەدرێ و ھەر دوو
ژن دگەل خوە ئینان.
سمۆی د ڤان سالێن لێگەریانێن خوەدا، شییا
چەندین زارۆك و ژنان رزگار بكەت و وان ب سەلامەتی بگەھینتە گوندێ كەلەبەدرێ ل دەف
كەسوكارێن وان. دیسان چاڤێن وی ب چەندین ژنێن دی یێن رەڤاندی كەفت و چ وان نەڤیا
بیت بھێن یان سمۆی دلنەدابیت رەوشا ژیانا وان تێكبدەت، ژ دەردەسەری و زەحمەتی و
ماندیبوونا ئەو تێكەفتین، لێ تا سمۆ ژ ژیانا وان پشتراست نەدبوو، دەست ژێ
بەرنەددان و ھاتن و نەھاتنەڤەیا وان بۆ ھەلبژاردەیا وان و بارۆدوخێ ژیانا وان
دھێلا و كا ئایا ئەو چاوان ژیانێ دكەن، ئایا رەفتارا دگەل واندا دھێتە كرنێ وەك
ژنەكێ ژ خێزانا خوە د ھژمێرن یان ژی ب تنێ كارێ خزمەتێ و كویلاتیێ پێ دكەن و
مامەلا كرین و فرۆشتنێ و دەستكەفتا شەری دگەلدا دكەن! ئەگەر سمۆی دیتبا مامەلا وان
یا كویلاتیێ یە دگەل ڤان كچ و ژنان، ئەوی قەبویل نەدكر و ب ھەر رێكا ھەبا ئەو ژن
رزگار دكرن و ژ خوە ئەگەر دیتبا ئەڤ ژنە ھاتینە قەبویلكرن و ژیانا وان وەك یا وانە
ھەر وەكو ئەو چاوا دژین، سمۆی ژی زۆری ل وان نەدكر، ژبەركو سمۆی دزانی ماندیبوونا
رێكێ و مەترسییا رێكێ چاوانە و تایبەتی ژی گەلەك ژ ئێزدییێن باسا د ژیانێدا
نەمابوون و ب نەمانا كەسوكارێن ڤان ژنان، دێ ئەو دەردەسەریەكا دی بینن و ئەڤە ژی ل
دەف سمۆی تشتەكێ دروست نەبوو و ئێدی خەما وی یا سەرەكی ئەو ل ھەمیان خودان
دەركەڤیت و زۆرداریێ ل سەر وان قەبیل نەكەت و نەھێلیت كویلاتیێ بكەن. ھەر ژنا
دئینا ژی، دبرە لالشێ و بابە شێخی د ئاڤا كانیا سپی ب سەریدا دكر و ب دەف و شبابان
پێشوازی ل وان دكر و ژنوی دئینانە ناڤ گوندی و دووبارە سمۆی رێكا لێگەریانێ
دگرتەڤە بەر.
گەلەك ژ رزگار بوویان مانە ل گوندێ
كەلەبەدرێ و نۆكە ژی بەرەبابێن وان لێ ماینە و ژیانێ دكەن، خودان باوەرنامە ژێ
رابووینە و ژمارا وان ژ ھزار كەسان دەرباز بوویە و نە ب تنێ ل گوندی، بەلكو
بەلاڤبووینە و خانیێن جوان بۆ خوە دروست كرینە و كەسێن لێھاتوو ژ ناڤدا پەیدا
بووینە و ھندەك ژی دووبارە زڤرینە سەر دەڤەرا خوەڤە و ژ وان كەسێن ڤەگەریان
ھەلبژارتی، مۆمنا خویشكا وی بوو، پشتی ل گوندێ كەلەبەدرێ شویكری. ئەوێ و ھەڤژینێ
خوە بریارا ڤەگەرێ دان و قەستا گوندێ خوە و دەڤەرا خوە كرنەڤە و تا مرنا خوە ژی ل
وان دەڤەران مان و ژ بلی مۆمنایێ چەند كەسێن دی ژی ھەر ژ سالێن دەستپێكێ ڤەگەریا
بوون.
***
دەما
سمۆ باپیری بریاردای دوماھیێ ب لێگەریانێن خوە بینیت، پشتی بێ ھیڤیبووی ئێدی نەشێت
چ زارۆك و كچ و ژنان رزگار بكەت. ژ ئەگەرێن بێھیڤیبوونا وی ژی، چاڤێ وی ب چەند
ژنێن ئێزدی یێن رەڤاندی كەفت، لێ ھندەك ژ وان ببوونە موسلمان و ھندەكان زارۆك
ھەبوون و ئەڤێن پرسیار ژ سمۆی دكرن، ئایا ژ كەسوكارێن مە، باب و دایك و برایێن مە،
كەسەك مایە ساخ؟ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ ژی یا ب زەحمەت بوو و دەھان پرسیارێن دی دروست دكرن.
ئەگەر خوە جارەكا دی ھاتن و بوونە ئێزدی ڤە، ئەرێ دێ شێن زارۆكێن خوە دگەل خوە
ئینن یان نە؟ ئەگەر ھاتنە ناڤ خەلكێ باسا ئەڤێن ژ كۆمكوژیێ رزگار بووین، ئەرێ دێ
چاوان شێن دەبارا ژیانا خوە كەن، كو مرۆڤێن وان یێن لێزم د ژیانێ دا نەماین؟ سمۆی
دگەل ڤان پرسیارا ژ خوە، بیرا خوە ل وان رۆژان ئینا، دەما ئەو كەسێن ژ كۆمكوژیێ
رزگار بووین، بێ خانی، بێ مال و حال و دەربەدەر و تایبەتی ژی د وی سەردەمی دا،
بارودوخێ سیاسی و ئابووری یێ دەولەتێ گەلەك تێكچوو بوو و برس و ترس ل ناڤ خەلكێ یا
بەلاڤە بوو و سمۆی ھەلبژاردن بۆ وان دھێلا، یێن حەزا ڤەگەریانێ ھەین، دگۆتێ ئەز یێ
بەرھەڤم گیانێ خوە بدانمە سەر رزگاركرنا وە. یێن بووینە خودان زارۆك ژی و ژبەر
زارۆكێن خوە نەدشیان ڤەگەرن، سمۆی دگۆتێ ئەز نابمە ھەلگرێ گونەھا وە و ژیانەكا خۆش
بۆ دخواستن و بۆ وان ژی خۆش بوو ھەست بكەن ئێزدییەك، كەسوكارەكێ وان ھەست ب وان
بكەت، بەلێ ئەو قوربانی نە و زۆری یا ل وان ھاتیە كرنێ، لێ ئەو نەھاتینە ژبیركرن و
كەسوكارێن وان خەما وان د ھەلگرن و ئەڤە ژی مەزنترین بھا بوو و مەزنترین رێزگرتن
بوو، ئەوان بۆ خوە حساب دكر.
سمۆیێ باپیر ل دوماھی وێستگەھێن خوە یێن
لێگەریانێ، قەستا (عەشیرەتا پەنجینارا) كر. جەمیلێ چەتۆ ئاغایێ عەشیرەتێ بوو و
كەسەكێ جوامێر بوو و باش و خرابی ژ ئێك جودا دكرن و زۆری نە ل سەر خوە و نە ل سەر
كەسێ دی قەبویل نەدكر و دەما قەسە و سوحبەتێن سمۆ باپیری بۆ جەمیلێ چەتۆ ھاتینە
گۆتن، كو د ڤان ھەمی ساڵاندا ئەو ل زارۆك و كچ و ژنێن ئێزدی دگەرییا و رزگار دكرن.
گەلەك كەیفا وی ب مێرانییا سمۆیێ باپیر ھات و دەستخۆشی لێكر و داخواز كرە كۆچكێ و
گۆتە رھـ سپی و ماقویلێن عەشیرێ ئەم بۆ سمۆ باپیری و بۆ خۆشمێرییا وی چ بكەین،
ژبەركو د ڤان ساڵاندا ئەوی ھەمی جورێن نەخۆشیان یێن دیتین و گەلەك جاران ژیانا وی
یا كەفتیە د مەترسیێ دا؟ ئینا ھەمی ل سەر وێ چەندێ رێكکەفتن كو خانیەكی بۆ دروست
بكەن و ناڤ مالیێ بۆ پەیدا بكەن و ژنەكێ ژی بۆ بینن.
ژبەركو ژی دوو گوندێن ئێزدییان ل ناڤ
عەشیرا پەنجینارا ھەبوون، ئەڤا جەمیلێ چەتۆ سەروكاتیا وێ دكر و ئەو ژی گوندێن
(كانی سۆرك و حەمدونا) بوون و ل دویڤ رازیبوونا وی، ژنەك ژ وان گوندان بۆ خواستن و
سمۆ ل گوندی ما و دەست ژ لێگەریانێن خوە بەردا و بۆ بابێ كورەكی و كچەكێ و ژیانا
خوە وەك گوندیەكی دەرباز دكر.
لێ مرۆڤ چەند حەزبكەت دوماھیەكا خۆش بۆ
چیرۆكا خوە بنڤیسیت، لێ د چیرۆكەكا وەك یا سمۆیێ باپیر دا و د وەلاتەكێ تشتەكی ژ
بھایێ مرۆڤایەتیێ و دادییێ نەزانیت، دوماھیێن خۆش ژی ب دەست ناكەڤن. ھەر چەندە سمۆ
باپیری لێگەریانێن خوە ب دوماھی ئینابوون و د ڤان لێگەریاناندا شیا بوو چەندین
زارۆك و كچ و ژنێن ئێزدی رزگار بكەت، وەك (رەیحان مەحمود، حەنێ موراد، مۆمینا
باپیر، ھەبسێ، ئەیشێ موراد، خەجێ، ئەیشێ جانگیر، بێزار ئلیاس و كورێ وێ، رەیحان
عەلۆ، باران) و پشتی ڤان لێگەریانان سمۆ ل بن دەستھەڵات و ل بن پارێزڤانیا جەمیلێ
چەتۆ دا دمینیت، لێ بەرسینگگرتنا دەولەتێ ژ شیانێن عەشیرەتەكێ و سەرۆك عەشیرەتەكی
زێدەترن و سمۆ باپیر ژ لایێ ژاندرمەیێن توركڤە ھاتە گرتنێ و رێك ل ساڵا 1929ێ بوو،
دەما ئەو دكەڤیتە بیسەكا ژاندرمەیێن توركا و وی دگرن و دگەل خوە دبەن.
دوو بۆچۆن ل سەر كوشتنا وی ھەنە، ئێك ژ وان
دبێژیت، دەما سمۆ و ھەڤالێ خوە كەفتینە بیسێ، شیان خوە رزگار بكەن و ب رەڤن، لێ
ژاندرمان بەرێ تڤەنگێن خوە دانێ و ھەر دوو كوشتن. بۆچۆنا دی دبێژیت: ژاندرمەیان
ئەو د بیسێ دا دەستەسەركرن، ئەوا ل بەر وی ھاتیە دانان و ژاندرمەیان ئەو گرتن و
برن و دەست و پێن وی گرێدان و ب ساخی د پرێ دا ھاڤێتنە ناڤ (چەمێ بشێریێ)دا، ب ڤێ
رێكێ نە ب تنێ دوماھیێ ب ژیانا وی دئینن، بەلكو دوماھیێ ب روودانێن ڤێ رۆمانێ ژی
دئینن، لێ نە ب تنێ دناڤا جڤاكێ ئێزدی دا، بەلكو دناڤا مرۆڤایەتیێ ھەمیێ دا و د
مێژوویا كوردی دا، سمۆی ناڤەك و قارەمانیەك بۆ خوە دروستكر.
دەما دەیكا من
ھاتییە ھنداڤی سەرێ من و ئەز ژ خەوێ ھشیاركریم، ھێشتا ھتفونێن من ل بەر گوھێن من
بوون و ئەز د خوھدانێرا ترش ببوم.
دەیكا من گۆت: تو بۆچی ل سەر جھێ خوە
نەدرازایی، ئەڤە چ ھتفونن ل بەر گوھێن تە؟
من گۆتێ چیرۆكا شڤێدی نەھێلاییە ئەز بنڤم
و سەدان پرسیار یێ د سەرێ مندا ئیناین و برین. دەیكا من ھزركر ئەز یێ بەحسا چیرۆكا
مرێ دكەم. لێ چەند چیرۆكێن دی سەرێ من كربوونە دھۆل، ئەڤ كچا ژ دەستێ داعشان رزگار
بووی و خێزانا وێ پێشوازی لێ كری؟ بابە شێخ و قەبویلكرنا رەڤاندییان؟ سمۆیێ
رزگاركەر و سمۆیێ نەتەوە پەرێس و ل دوماھیێ مرۆڤبوونا سمۆیێ باپیر؟
مالپەرێ
تایبەتێ نڤیسەری
www.ebdulrehmanbamerni.blogspot.com
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق