2013/01/31

غاندیێ‌ كولەوار و زیندیكرنا دەقی

عبدالرحمن بامەرنی
رەشنڤیسەك ل گورستانێ‌، ناڤێ‌ شعرەكا هوزانڤان (غاندیێ‌ كولەوار)ە د روژناما وار ژمارە (691) دا بلاڤ بویە، د خاندنا من یا ئێكێ‌ و دوێ‌ ژی دا بو ڤێ‌ شعرێ‌، بیرا من ل (وێنەگران) دئینیت، ئەڤێن بێهنا وان ب كێشانا وێنەكی و دوا و سیا نەهێت، بتایبەتی ئەگەر هلكەفتەك بو رێك بكەڤیت یان بەرپرسەك یان هونەرمەندەك بكەڤیتە بەر چاڤكێ‌ كامیرا وان و نە بتنێ‌ ل ئینانا كوژیێ‌ دروستێ‌ وێنەی دگەرن، بەلێ‌ سنعەتكارییا وان دگرتنا وێنەیان دا ئەوە كو ل كێشانا وی رەنگێ‌ وێنەی بگەرن كو زیندیبون تێدا هەبیت، ژ هەمی وان وێنەیێن وی كێشاین، بتنێ‌ دێ‌ وان لدەف خوە بەرچاڤ كەت یێن زێدەتر زیندیبون پێڤە دیار و وێنەگرتن و داهێنانا وێنەگری، بەروڤاژی یا شاعری یە، شاعر داهێنانێ‌ دكەت و سنعەتكاریێ‌ د وێ‌ داهێنانێ‌ دا دكەت یان كو شاعر خولقێنەرێ‌ وێنەیێن خوە یە و حەز دكەت رحێ‌ پێ‌ ب بەخشیت و وێنەگر حەز دكەت ئەو وێنێ‌ ئەو دكێشیت، رح بخوە تێدا هەبیت و ئەو سنعەتكاریێ‌ تێدا نەكەت.

شوكری ئیسماعیل و پروسا داهێنانێ‌


عبدالرحمن بامەرنی
پروسا داهێنانێ‌، گرێدای بەرفرەهیا قەبارێ‌ خەیالێ‌ یە لدەف هەر كەسەكی و خواندنا وی كەسی بو وان هەمی ئالوزی و هەر تشتەكێ‌ بیركرنا وی مژویل دكەت. بەرفرەهیا قەبارەیێ‌ خەیالێ‌ ژی، هەمان قەبارەیێ‌ ڤەدیتن و دوبارە هزرتێكرن و تەوزیفكرن و دروستكرنا وان هەمی تشتانە، یێن عەقلێ‌ مروڤی پێڤە مژویل دبن و ئەو تشتێن دبنە ئالوزی ل بەرامبەر بیركرن و ڤەدیتن و هەمی تێهزرینێن وی، لڤێرە عەقل سكەیێ‌ خوە یێ‌ دروست دگریتە بەر و هندەك ژ ڤێ‌  چەندێ‌ ژی، برێكا خەیالێ‌  ژ ناڤ ئێك دهێتە ڤاڤێرتن و ژڤی روانگەی ژی، كێشەیا دناڤبەرا زمانی و دەربرینێ‌ دا سەهلددەت. دا بزانین پێگەیێ‌ خەیالێ‌ دناڤبەرا كێشەیا زمانی و دەربرینێ‌ دا هوزانڤانی چەند دراوەستینیت، دێ‌ دەقەكێ‌ هوزانڤان (شوكری ئیسماعیل) بناڤێ‌ (زێمارەك لبن سیبەرا دار بەرویەكێ‌) وەرگرین:
دلێ‌ من و چاڤێن دلبەرێ‌
دناڤا ئێك نامەدا بوون
پیرەمێرەكی نامە ڤەكر و خواند
دگەل خواندنێ‌، دلێ‌ وی ژی شكەست

ماسكێن شاعرا و (سەبری نهێلی)، نمونە!


عبدالرحمن بامەرنی
دنڤیسنینا هەر شعرەكێ‌ دا، ئەم هەولددەین بابەتەكی بكێشینە بەرسینگا خوە و تێكەلی خەیالا خوە یا شعری بكەین و ب (سنعەتكاریا خوە، ئەزمونا خوە یا شعری، فەرهەنگا زمانی، رەوانبێژی و تەكنیكێن دەربرینێ‌)، یاریان ب پەیڤان بكەین و وێنەیێن نوی بێخینە بەر چاڤكێ‌ كامیرا خوە و كراسەكی بكەینە بەر وان وێنەیان، كو ل دوماهیێ‌ ئاڤاهیێ‌ شعرەكێ‌ ژێ‌ دروست بیتن و ئەو شعرا هەنێ‌ دچاڤێن خاندەڤایی دا، دسەرنج راكێش بن و خاندەڤا دبەرامبەر دا، هەست بكەت ئەو بەشەكە ژڤێ‌ شعرا نڤیسایی.
دێ‌ ڤێ‌ نڤیسینێ‌ ژی تەرخان كەم بو ئەو تشتێن سەرنجا هەر ئێك ژ مە رادكێشن یان ئەو تشتێن مروڤ حەز دكەت زێدەتر ژ تشتێن دی دگەل خوە بینتە زمان، مەرەما من ژی زێدەتر د هەیەجانا خوە دا، شاعری دڤێت خاندەڤایێ‌ خوە بەرەڤ چ سەمت و چ ئاراستە ڤە ببەت؟ ئایا ئەو تشتێن هەنێ‌ هەر ئەون یێن دناخێ‌ مروڤی دا و مروڤ حەزدكەت خەلكی ژی بەشداری بكەت و زێدەتر وەك پەیامەك بگەهینتە مروڤایەتیێ‌ یان ژی ئەو رەنگڤەدانا هەنێ‌ ماسكەكن و نە رویێ‌ راستەقینەیێ‌ ناخێ‌ مروڤی یە و بتنێ‌ داكو، رویەكێ‌ ڤەكری و خوش بدەتە خەلكی و پێناسەكێ‌ دپشت را، وەك پاداشت بخو وەرگریت.

تەوزیفكرنا جوانیێ‌ د شعرەكا (حەسەن فەتاح) دا

تەوزیفكرنا جوانیێ‌ د شعرەكا (حەسەن فەتاح) دا
عبدالرحمن بامەرنی
جوانی سالوخەتەكە یان دیتنەكە مروڤ بریارا جوانیێ‌ بو ددەت و نە هەر تشتێ‌ ب بەرچاڤێن مروڤی بكەڤیت یێ‌ جانە، (كانت) دبێژیت: (جوانی ئەو تشتە یێ‌ مروڤان كەیف خوش دكەت و زەوقا مروڤی پێ‌ ڤەدبیت)، نڤیسەر و رەخنەگر (ئەمین عەبدولقادر) دبێژیت: (جوانی بیرەك نینە كو ژ دەرڤەی كارێ‌ هونەری، هەبونا خوە هەبیت). ژ ڤی روانگەی ژی، رائێخستنا وێنەیێن شعرێ‌ دناڤ قالبێ‌ دەقی دا، دەما هوزانڤان ئاڤاهیێ‌ قالبێ‌ شعرا خوە ل سەر د نژنینت، پێنگاڤەكە بەرەڤ ژیانەكا دی و خولقاندنا كەش و هەوایەكی، كو تێدا ژیان برەنگەكی بهێتە دیتن، رەنگەك بیت هەمی هەستێن مروڤی تێدا ب ئاگەهـ بكەڤن و هوزانڤان رحێ‌ ب دەقێ‌ خوە یێ‌ شعری د پەخشیت و بتایبەتی ئەو هوزانڤانێن شیان هەبن، دگەل وێنەیێن شعرێن خوە ببنە ئێك رح و ئێك گیان، ژبەركو رح تشتەكێ‌ روحانی یە، دشێت كارلێكرنێ‌ د هەستێن كەسێن دی دا بكەت، شاعر ژی د بزاڤێن بەردەوام دایە كو سنعەتكاریەكا جوان بەرهەم بینیت تا وی راددەی هەست بكەت، جوانیا وێنەیێن شعرا وی دێ‌ بدلێ‌ پترترین كەس بن و پترترین كەس دێ‌ بریارا جوانیێ‌ ژ بو دەن.

زمانێ‌ قەلەمی هەر جارێ‌ و دەقەكێ‌ شعری


عبدالرحمن بامەرنی
زمانێ‌ قەلەمی، دێ‌ ناڤێ‌ وێ‌ گوشەیێ‌ بیت كو حەفتیێ‌ جارەكێ‌ دڤی بەرپەری دا، هەر جار ل سەر (دەقەكێ‌ ئیبداعی) راوەستین و بزانین ئەو تشتێن زمان نەشیایی دەربرینێ‌ ژێبكەت، قەلەم چاوان شیایە وەرگێریتە بەرچاڤ و هەر پێنج هەستێن مروڤی بەشداریێ‌ تێدا بكەن و تێبگەهن. دڤێ‌ گوشێ‌ دا زێدەتر دێ‌ ل وان نڤیسینان ژی ڤەگەرین یێن مروڤ هەست دكەت مەندبونەك یا هاتیە دەرێژكرن، دیمەنێن نوی یێن هاتینە ئاشكەرا كرن و خولقاندن، ل هەمی وان تشتێن بەهرەمەند هەست دكەت كو ئەو جیهانا وی یا تایبەتە و ئەو دبینیت، ئەو ئێكەم كەسە پێن وی دچنە سەر هشكاتیا وێ‌ و دیسان بزانین، ئەو چ تشتن نڤیسەرێن مە پێڤە مژول دبن و ئەوی ژ نڤیسینا خوە دڤێت چ پەیام بگەهینیت! نڤیسەر ژی زێدەتر مەرەما من پێ‌، ئەڤ كەسێن شعرێ‌ د نڤیسن، بزانین ئەو دەقێن خوە یێن ئیبداعی ژ بو چ دنڤیسن، ئەوا ئەو د نڤیسن شیاینە مە یێن خاندەڤا تا چ راددە ب وێ‌ نڤیسینێ‌ ڤە گرێدەن، ئایا شیاینە مە نەچار بكەن جارەكێ‌ و دوا و سیان ب وی دەقێ‌ نڤیسی دا بچینە خارێ‌ و دگەل دا ببینە ئێك هەست؟

ئەو چ تشتن (سندس مەهدی) مژویل دكەن؟


عبدالرحمن بامەرنی
خاندنا هەر دەقەكی لێگەریانەكە ل وان هەمی تشتێن خودانێ‌ دەقی مژویل دكەن، چ ئەو تشتێن هە، لێگەریان بن یان هەمی ئەو تشت بن یێن خەونێن وی ئارام دكەن و خوزیێن وان روژا، كو جارەك دی، ئەو و خەنێن خوە تێدا بگەهنە ئێك ڤە. دەقێن سەركەتی ژی زێدەتر ئەون، یێن خواندەڤای بەشداری وان نهێنی و خەریبییان دكەن، كو ئەو ژی خوە بەشەك ژ وی دەقی ببینن و هەست بكەن، جهێ‌ پیاسێن وان ژی دناڤا وان وێنەییان دا هەیە، ئەڤێن كەتینە بن چاڤكێ‌ كامیرا هوزانڤانی، میلان كوندێرا دبێژیت (ئەدەب فاكتەرێ‌ ئاشكەراكرنا لایەنێن ڤەشارتی یێن مروڤی یە). ژڤی روانگەی ژی دێ‌ هەولدەین ل وان لایەنان بگەرین، یێن لدەف مروڤی رویداین یان ڤیاین رویدەن و برێكا ئەدەبی، یان دەقێ‌ شعری، كو بابەتێ‌ مە ل سەرە، هاتینە ئاشكەراكرن. دێ‌ هەولدەین شعرەكا خانم (سندس مەهدی) ئەوا د كوڤارا سیلاڤ ژمارە 68 دا بناڤێ‌ (ژیان بو تە) هاتیە بلاڤكرن و بزانین ڤێ‌ خانما هوزانڤان، تا چ راددە شیایە وێنەیێن خوە یێن شعری بكێشیت و برییا ڤی دەقێ‌ شعری، ئەمێن خاندەڤا تا چ راددە دێ‌ شێین بینە هەڤ خەمێن وێ‌. هوزانڤان دبێژیت:
ئێدی بلا بەس بیت
ئەڤرو مرن خوشترین دیاری یە

تیروژكێن عەشقێ‌ لدەف (شیلان عەبدولمەناف)


عبدالرحمن بامەرنی
هەردەم ئەم بچاڤەكێ‌ نێر تەماشای ئەدەبی دكەین و خو ئەگەر ژنەكێ‌ ژی نڤیسا بیت، ژبەركو ژن بخو ژی یێن فێربوین بزمانێ‌ زەلامی دەربرینێ‌ ژ هەستێن خوە و ژ بوچوونێن خوە دكەن، ئەڤە نە بتنێ‌ د شعرێ‌ ژی دا دهێتە دیتن، بەلكو د هەمی ژانرێن دی یێن ئەدەبی دا و تا د هونەری ژی دا ئەڤێ‌ چەندا هەنێ‌ رەنگ  ڤەدانا خوە هەیە و هەردەم ژنان خوە ل هەمبەر گەڤێن كومەلگەهی  لاواز دیتی یە،  كو مێران هندەك یاسا و رێسا بو ڤی كومەلگەهی دروستكرینە و ژن ژی ئێكەمینن بو ملكەچبون ب وان یاسا و رێسایان ڤە و یێن بوینە پیروزی و دڤێت ژلایێ‌ وێڤە، نەهێنە هنگافتن.

لوقمان ئاسیهی و لێگەریانا ل (خو)!


عبدالرحمن بامەرنی
گەریان ل خوە، ئەو گەریانە یا مە بەرەف باگرەوەندێ‌ كەساتیا مە ڤە دبەت، مە بەرەڤ خوەشی و ئازار و ئەو تشتێن دشێن تاما دەڤێ‌ مروڤی بگوهورن، گوهورین ژی مەرج نینە هەردەم یا پوزەتیڤ بیت. رابوریێ‌ مروڤی، هەردەم گوشارەكا بێ‌ ئەندازەی و بەرەللایی پەیدا دكەت و خەیالێ‌ بەرەڤ دوخەكێ‌ نە رێك دا دبەت، بەرەڤ وان هەمی ململانە و حەز و خواستەكێن چ برێكەفت یان بەروڤاژی دناڤ ئارەزویێن جەستەیێ‌ مروڤی دا، پەیدا دبن. هەر چەندە بەشەكێ‌ گرنگێ‌ ڤان حەز و خواستەكان بو وێ‌ ململانەیێ‌ ڤەدگەرن، ئەوێن ژ زینداكرنا جەستەیێ‌ (كەسی) دزڤرن، ئەوێن، ژ وان هەمی بێدەنگی و سەركوتكریێن بەرامبەر عەقلێ‌ هەر كەسی دا دهێنە كرن. لڤێرە ژی هێزا خەیالێ‌ وەك ڤولكانەكێ‌ دپەقیت، هەمی هێزەكێ‌ ددەتە كاری، بو نەهێلان و لادانا رێرەو و ئیفلیجبونا پەیدا بوی، كو ئەو ئیفلیجبونا هەنێ‌ بو وان هەمی پسیارێن ل رەخ و دوورێن وی ڤەدگەرن، ئەوێ‌ دهزرا خوە دا، ئەو نەشیایی بو بەرسڤان بینیت یان هەر چنەبیت، نەشیابیت ئەڤێن ل رەخ و دوورێن خوە ب بەرسڤێن خوە رازی بكەت.

ئاشتی گرماڤی و هونەرێ‌ ڤەگێرانێ‌


عبدالرحمن بامەرنی
(بیابان)
گەلەك كرێت ل سەر پێن
ژیانێ‌ خوە چپلاق كر بوو
مریا دگوت..
ئێدی ئەم بۆ ڤێ‌ تیقە لیقا بیابانێ‌
نڤێژێن بارانێ‌ ناكەین..
ئەڤ پارچە شعرە، كوپلەیەكە ژ شعرەكا هوزانڤان ئاشتی گەرماڤی ل روژا 14/8/2011 ێ‌ د روژناما وار دا بناڤێ‌ (چەند پوستەرە شعر)، هاتیە بەلاڤكرن. د خاندنەكا دەستپێكی دا بو ڤێ‌ شعری، گوتنەكا میشێل فوكوی دهێتە بیرا مروڤی، دەما دبێژیت: (شەهرەزاد تا چیروكەكا خوە ڤەدگێریت، مە بەرەڤ نهێنیێن مەعریفی ڤە دبەت). دڤی كوپلەیێ‌ شعری ژی دا زێدەتر ئالاڤێ‌ ڤەگێرانێ‌ یێ‌ خورتە و دا بزانین ئەو چ مەعریفەیە هوزانڤانی دڤی كوپلێ‌ شعرێ‌ دا بكار ئینای، دڤێت ل بەراهیێ‌ بزانین ڤەگێران بخو چیە و ڤەگێرانا شعری چی یە و ئەگەر ڤەگێرانا هەر چیروكەكێ‌ هونەر بیت، ئەڤە ڤەگێران د شعرێ‌ دا ژبلی هونەری بخوە ژی مە بەرەڤ هونەرەكێ‌ دی ڤە دبەت ئەو ژی زمان، شەنگستێ‌ زمانی ژی گرێدای بەرفرەهیا ئاستێ‌ مەعریفی لدەف هەر ئێك ژ مە و دەربرین و هزر و بیركرنەڤەیا مە بو تشتان، بیركرنەڤەیا مە بو وان هەمی تشتان یێن هەستێن مروڤی و خەیال و دەربرینێن مروڤی مژول دكەن، هەر چەندە هونەرێ‌ ڤەگێرانێ‌ بهویربینانەتر د شعرێ‌ دا دهێتە تەوزیفكرن، ئەگەر رومانێ‌ یان كورتە چیروكێ‌ وەربگرین.

2013/01/18

خەریبی د شعرەكا (ڤیان حەمید) دا

عبدالرحمن بامەرنی
ناڤ و نیشان كلیلا چوونە ژوورا ناڤ جیهانا هەر دەقەكی یە، هەلبەستڤانێ‌ زیرەك ژی ڤێ‌ پەیوەندیێ‌ دناڤبەرا دەقێ‌ خوە و ناڤ و نیشانی دا دروست دكەت و  ئەڤە یە ژی ئەو شەرەنیخا بناڤێ‌ گەهاندنێ‌ دهێتە ناسكرن، كو هەر كەسەك حەز دكەت پترترین كەس ل دەقێ‌ وی یێ‌ نڤیسی ڤەگەرن. گیروبونەك، ناڤێ‌ شعرەكا (ڤیان حەمید) هەلبەستڤانا كچا باژێرێ‌ دهوكێ‌ یە و نوكە ژ دەرڤەی وەلاتی ژیانێ‌ دبەتە سەر، كو ئەڤ شعرە د كوڤارا چاڤدێر ژمارە 120 دا هاتیە بلاڤكرن و دێ‌ هەولدەین، ل وان كلیلان بگەرین، یێن كودێن ڤێ‌ شعرێ‌ ڤەكری دهێلن.

كراسكرنا وێنەیێ‌ شعری و (ئاواز نهێلی) وەك نمونە


عبدالرحمن بامەرنی
پتریا ئەڤ كەسێن شعرێ‌ دنڤیسن یان بەحسێ‌ خوە دكەن دەما شعرێ‌ دنڤیسن، دبێژن شعر ئیلهامە و نڤیسینا وێ‌ چ گرێدان ب دەمی ڤە نینە و مەرج نینە كەنگی ئەو ئیلهام دهێت و بو ڤێ‌ چەندێ‌ ژی هندەك دبێژن، ئەم قەلەم و كاغەزێن خوە ددانینە بەر دوشەكا خوە یا نڤستنێ‌ و هەر گاڤا ئەو ئیلهامە هات، ئەم وێنەیێ‌ خوە یێ‌ شعری دنڤیسین و هندەك ژی دبێژن، ئەز د ترومبێلێ‌ دا بوم و من كاغەز یا ژ بەریكا خوە ئینایە دەر و من شعر یا نڤیسی! هەر چەندە بابەتێ‌ من ئەو نینە ئەز ڤان كەسان رەت بكەم یان ژی پەسەندا وان بكەم، لێ‌ بهزرا من هەمی كەسان جورە ئیلهامەك بو دهێت و هەمی كەسان تا راددەیەكی ئیلهاما شعری لدەف هەیە و بەهرەمەندی لدەف هەیە، لێ‌ هەر ئێكی لدویڤ گرنگیپێدانا وی، كا مژولاهیێن وی چنە و گرنگیێ‌ ب چ ددەت، بو نمونە، ئەگەر هوزانڤان بیت، دێ‌ هەمی هەستێن خوە ل سەر پەیداكرنا وێنەیەكێ‌ شعری كومڤەكەت و هوسا بو چیروك نڤیسی، شێوەكارەكی، سینارستەكی و هەر كارەكێ‌ هزركرن و بیركرن تێدا هەبیت. هەر كەسەك ژی دێ‌ هەولدەت، ئەو تشتێ‌ هاتیە دهزرا وی دا یان ب پێش چاڤێن وی كەتی یان گوهـ لێبوی، وێنەكی یان بیروكەیەكێ‌ ژێ‌ دروست بكەت.