رۆمانا مەلا فەخری* و چەند بابەتێن دی

عبدالرحمن بامەرنی

رۆمانا ب ناڤێ (مەلا فەخری)، یا نڤیسەر (كرمانج چالی)یە و رۆمان بەحسا ھندەك روودانێن مێژووی دكەت، كەسەكی ب ناڤێ مەلا فەخری كو باندورا خوە ھەی، ناڤ و دەنگیا مەلاتییا وی ل پێش وی دچیت و د خوەبخوەدا ئەو مەلا مەسیحییە و شیوعی بوویە و روودانێن رۆمانێ ژ ناڤان، بابەتێن دیرۆكی، مێژووی، كەلتوری و داب و نەریتان د مشتن، كو ئەگەر مرۆڤ رۆمانێ ل سەر ئێك نەخوینیت، رەنگە نەچار بیت جارەكا دی ژ سەرەداڤێن رۆمانێ دەست پێبكەتەڤە تا بشێت روودانێن ئێك لدویڤ ئێك ل بیرا خوە بینیتەڤە و راستی ژی بیت، ئەڤە كێشا من ژی بوو دگەل خواندنا ڤێ رۆمانێ. ھەر چەندە ئەز خواندەڤایێ رۆمانا مە و پرانیا ئەو رۆمانێن من خواندین من دەست ژێ بەرنەداینە، لێ راستتر بێژم خواندنا ڤێ رۆمانێ ژ دوو لایەنانڤە بۆ من گرنگ بوو، ئێك: ژیانا كەلتوری یا كوردەواری، ژیانا گوندان، سەرەدەریكرن دگەل كێشان، چارەسەركرنا كێشان و مەزنكرنا وان، ئاین، كو بەشەكێ مەزنێ ڤێ رۆمانێ بخوەڤە دگریت، زەلامێن ئاینی و باندورا زەلامێن ئاینی و باوەریا خەلكی ب وان، دوو: بابەتێن مێژووی یێن سیاسی و كورد دڤێ ھەڤكێشە و ململانێدا، مللەتێن دی لدویڤ چ پیڤەر كوردان د ھەلسەنگینن، ئایا رەفتارێن وان دەربرینێ ژوان دكەن یان ئەو ژی ژلایێ دەولەتێن دیڤە ھاتینە خاپاندن؟ و چەندین بابەتێن دی كو براستی د رۆمانێ دا گەلەك دەرگەھـ دھێنە قوتان و دڤێت مرۆڤ خواندنێ زێدەتر بدەت ڤان جورە بابەتان و كاریگەرییا وان ل سەر ئەڤرویا مە یا كوردستانێ، راستە ھندەك بابەت و روودان یێن بوینە مێژوو و پەرێن وان یێن ھاتینە پێچانێ، لێ باندورا وان یا ھەی و ئەو مە دبینن ئەگەر ئەم كورد ئەگەر نەباینە، نوكە مێژوو ب رەنگەكی دیبایە و نمونا سەلاحەددین ئەیوبی و دوزا كوردی و نەڤیان و ترسا دەولەتێن زلھێز كو كورد ببنە خودان كیانێ خوە و ئھا دڤێ رۆمانێ دا، كێشا ئەرمەنییان، كومكوژییا ئەرمەنیان ژی ب رەنگەكی و دوویان جھێ خوە دڤێ رۆمانێ دا گرتییە.

بابەتێ كورد و باوەریێ ئێك ژوان بابەتێن گرنگە نڤیسەرێ رۆمانێ فوكس ئێخستیە سەر، راستی و نە راستییا روودانێن رۆمانێ و مەلا فەخری ل سەرەكی و ئەز دێ ھندەكێ ل سەر بابەتێ مەلاتیێ، باوەرداریا خەلكی راوەستم، كو گەلەك جاران ژ خوشباوەریا خەلكێ مە بۆ بابەتێن ئاینی، ھندەك ئاین بۆ خوە كریە پر و كارێن وی پێ سەرراست بووینە و وەك مەلا فەخری، تا كاروبارێن وی یێن مالێ ژی خەلكی بۆ دكرن، دڤی پەرەگرافیدا بۆ نمونە: "رەزێ كو پشتی مالمیرات بوونا مرنا حەمۆی، گوندیان بخێرا حەمۆی كربوویە ملكێ مزگەفتێ، ژبۆ وی ھاتە كزاختن، ھەر چەندە بناڤێ مزگەفتێ بوو، لێ ژبۆ مەلا فەخری بوو، گیا ژبۆ كەرێ وی دھاتە دروون و ڤەكێشان، ب مەلاتیێ سەلكا وی كەفتبوویە روونی1.

تشتێ ئەز زێدەتر ل سەر خواندنا ڤێ رۆمانێ راوەستاندیم و من حەزكری بۆ خواندەڤانان ژی بەرچاڤ بكەم بكەم، دەما نڤیسەرێ رۆمانێ دبێژیت: "راستیێن روودانێن كوردستانێ راستییێن گەلەك دژوارن، كۆ مرۆڤ پێ ب حەسیێت، بێی چوونە ناڤ تراژیدیەكا جڤاكی ب سەر وان روودانان ھلنابیت، ئو چوو ژێ نزانیت، چنكو مللەتێ مە یێ توشی دیرۆكسایدێ ژی بووی2.

خواندەڤایێ ڤێ رۆمانێ دێ كی بیت؟ وەك خواندەڤایەك بگشتی ئەز بێژم، خواندنا ھەر پەرتووكەكێ یان خواندنا ھەر ڤەگێرانەكێ چ چیرۆك بیت یان ژی رۆمان، ھەمان تام و خوشیێ نابەخشیتن، تایبەت ژی رۆمانەكا وەك یا مەلا فەخری، یا تژی روودان، تژی ناڤ، تەڤنێ چیرۆكێ یێ بەربەلاڤ و ئەڤێن ھەنێ ژی ھەمی خالێن ژ دەست دەركەفتنا خواندەڤاینە، ژبۆ كو خواندەڤایەكێ زێدەتر ھەبیت، دڤیابا نڤیسەرێ رۆمانێ ل سەر ڤێ چەندێ راوەستابا، خوە تا د ڤەگێرانا چیرۆك و چیڤانوكان ژیدا، چەند درێژ ژی بانە، ئێك لدویڤ ئێكییا ھاتنا یان دروستكرنا روودانان شارەزایی و ھوستكاری بۆ دڤێت دا گوھدێر ژ سەرەداڤێن روودانا دەرنەكەڤیت، پا ھەكە نڤیسین بیت و یا درێژ بیت و یا مشتی روودان و ناڤ بیت پا چاوا! ھەر چەندە ئەڤە د خوەبخوەدا كێماسی نینە و نڤیسەری دڤێت خواندەڤای بەشداری روودانان بكەت و دگەلدا بمینیت و ھەر وەك دگەل منەكێ خواندەڤان دروست بووی و تا ئەز گەھشتیمە دووماھیێ ئێك و ئێك روودان دھاتنە بەرچاڤێن من، ژیانا كوردەواری، سەرەدەریكرن دگەل كێشەیان و بابەتێن ئاینی و پرسێن باوەرداریێ و رەنگە روودانێن ڤێ رۆمانێ گەلەك د سادە بان و نە یا ئالوزبایە، خواندەڤای خوە د سەر گەلەك لاپەران را ھاڤێتبایە و دا دووماھییا روودانێ ھەر زانیت.

لدووماھیێ ژی بدتنا من ئەڤ جورێ رۆمانێ بۆ مە كوردان گەلەك د فەرن ئەم گرنگیێ پێبدەین و برێكا ڤەگێرانێن ژڤی رەنگی، ئەم گەلەك راستییان بەرچاڤ بكەین و بینینە زمان، ھەر چنە بیت روودان و چیرۆكێن بچیك ژی ھەبن، لێ ھەلگرێ خواندنێن مەزنن و تا ئەم ل سەر ڤان ھوردەكارییان نە راوەستین، ئەم نەشێن د كەلتورێ خوە بگەین و بزانین ھنگافتنێن مە یێن بوری ژ چ ئەگەر بوونە و پێنگاڤێن مە یێن بھێت ژی دێ ب چ رەنگ بن.

ــــــــــــــــــــــــــ

ـ كرمانج چالی، رۆمان، مەلە فەخری، 2023 دھوك.

ـ لاپەرە 9.

ـ لاپەر 11.

ـ رۆژناما ئەڤرو ژمارە 3452 یا رۆژا 24/12/2023