2014/12/21

رۆمانا (سیتاڤا تاریێ‌)، هەر وەكو من خواندی

عبدالرحمن بامه‌رنى

خواندنا رومانێ‌ ئەگەر كارتێكرنێ‌ لمروڤی بكەت، تا دوماهی لاپەر، بەرێ‌ مروڤی ژێ ناهێتە وەرگێران و چەند لاپەرەیەكی دقولپینیت، مروڤ هزر ل رویدانەكا نوی و تشتەكێ‌ نە پێشبینی تر دكەت. هینگێ‌ چاڤێ‌ مروڤی نامینیتە، ل قەبارێ‌ وێ‌ و ژمارا بەرپەرێن وێ‌. رۆمانا سیتاڤا تاریێ‌ یا (ئومەر دەوران)، ب قەبارەكێ‌ مەزن، ب 454 لاپەران، ژلایێ‌ رێڤەبەریا چاپ و بلاڤكرنێ‌ ڤە لدهوكێ‌، ب رێزبەندیا 98ێ‌ هاتیە چاپكرن و ئێك ژوان رومانان بویە، ئەگەر دەرفەت بكەڤیتێ‌، ئەز جارەكا دژی ببمە خواندەڤایێ‌ وێ‌. رومان بەحسێ‌ ژیانا گەریلایان دكەت، گەریلا ل چپا و چیا ژی برامانا، برس و ترس و سەرما. ل بەروكێن شەری و شەر ژی ژ بو رزگاركرنا نەتەوەیەكی و رزگاركرنا نامیسێ‌ و كەرامەتێ‌ وەك مروڤ. بەحس ل خەباتا كچێن گەریلا دكەت، خەباتا ژن و زەلامان دئێك چەپەر دا. بەحسێ‌ خیانەتێ‌ و بێبەختیێ‌ دكەت، هوكارێن نەچاركرنا كەسێن لاواز، كو پشتێ‌ ل هەڤالێن خوە بكەن. بەحس ل رێ‌ رەوێ‌ پارتەكێ‌ و بزاڤەكێ‌ و نەتەوەیەكێ‌ داگیر كری دكەت، ژ نێزیك مروڤ دشێت ل ژیان و بەرخودانا گەریلایان شارەزا ببیت، ئەڤێن حەز دكەن تشتەكی ژێ‌ بزانن.
كارێكتەرێن سەرەكی یێن رومانێ‌، ژنەكا نەژاد توركە و بریار دایە، ببیتە گەریلا، گەریلا بونا وێ‌ ژی، ژ بەر داخباربونا وێ‌ بویە ب گەریلایەكێ‌ زەلام ڤە. ژلایەكی ڤە، عەشقا وی چوویە دناڤ دلێ‌ وێ‌ دا و ژلایەكێ‌ دیڤە، ئەڤ گەریلایە گەلەك رەوشەنبیر و تێگەهشتی و قوتابیێ‌ زانكویێ‌ بویە و نوكە ل چیا، خەباتا خوە دبەتە سەر. پرس ژخوە دكەت، ئەگەر دوزا وی یا رەوا نەبایە، ئەو دا چاوان دەستان ژ ژیانا باژێران كێشیت و ژیانا چیان و برسێ‌ و ترسێ‌، هەلبژێریت؟ پسیارێ‌ ژخوە دكەت و بەهانێ‌ بو خوە دروست دكەت، كو دوزا وان دوزەكا دروستە و دگەهیتە بریارەكێ‌، كو ئەو ژی، دگەل گەریلایان ژیانا خوە ببەتە سەر و ژیانا باژێری و خوشییان، ل پشت خوە بهێلیت.
رومان ب كچەكێ‌ بناڤێ‌ (جەیلان)، دەست پێدكەت، ئەو كچا هەنێ‌، دگەل تیمەكا شاخەڤانە، ب ئەركەكی، بەرڤ چیایێ‌ ئاگری ڤە ب سەر دكەڤن. ئەو تیما هەنێ‌، بێی ئاگەهداربونا وێ‌ كچێ‌، بكارەكێ‌ هەوالگیری هلباسكی چیایی دبن و بەفرێ‌ دشەقینن. پشتی بو ڤێ‌ كچێ‌ دیار بوی، كو ئەو كارێ‌ ژبو هاتین كارەكێ‌ نە مروڤانەیە، ب سلبونی، تیمێ‌ بجهـ دهێلیت، دگەل رەنیەكا بەفرێ‌، ئەو بتنێ‌ قورتال دبیت و رێ‌ و رێبار، ل بەر بەرزەدبن و برس و ترس خوە نیشان ددەن و لدوماهیك ئومێد ژی، شكەفتەك لێ‌ دبیتە خودان و دوێ‌ شكەفتێ‌ ڤە، گەریلایەكێ‌ بریندار هەیە و پاشێلا شكەفتێ‌، تژی خوارنن. ژبەر برینداربونا وی و ژبەر بەفرێ‌ و چیایێ‌ ئاگری یێ‌ ئاسێ‌، هەڤالێن وی نەشیاینە دگەل خوە ببەن، تا ل وان دبیتە بهار و بەفر دحەلهیت، هەردوو دبنە هەڤالێن شكەفتێ‌ و بێدەنگیێ‌ و لدوماهی جار، جەیلان، بریارا خوە یا گەریلابونێ‌ ددەت. هەر چەندە گەریلایێ‌ شكەفتێ‌ ڤە، بڤێ‌ بریارێ‌ یێ‌ كەیف خوەش بو و دهەمان دەمدا یێ‌ نەكەیف خوش ژی بو، ژبەركو ژ ئالیەكی ڤە، دڤیا هەمی گاڤان ئەو ل بەر چاڤێن وی بایە و گوهـ ل دەنگێ‌ وێ‌ بایە و ژ ئالیەكێ‌ دیڤە، دلتەنگی پێڤە یا دیار بو، ژبەر كو خەباتا گەریلایان، نەجهێ‌ عەشق و ئەڤینانە و دیسان نەدڤییا دەلالیكا بەر دلێن وی، ببیتە قوربانی گوللەیەكا بێبەختیێ‌، هەر وەكو ئەو دبێژیت.
كورتیا رومانێ‌ ژی، پشتی بەفر بەرەڤ حەلهانێ‌ دچیت، هەڤالێن گەریلا ل هەڤالێ‌ خوە یێ‌ بریندار ڤەدگەرن، جەیلانێ‌ لدەف دبینن، گومانا خوە ژ بریارا وێ‌ و گەریلابونا وێ‌ دەردئێخن و خەمگین، كو ناڤێ‌ هەڤالێ‌ وێ‌ یێ‌ شكەفتێ‌ بو، دشێت باوەریێ‌ بو هەڤالێن خوە یێن دی یێن گەریلا دروست بكەت، كو ئەو كچ، ب چ مەرەمێن هەوالگێری پەیوەندی بوان نەكریە و دهەمان دەمدا، نەشیا ئەڤینا خوە بو وان دیار بكەت، كو ئەو كچ ژ بەر عەشقا وی دگەل وی دا مایە. پشتی هەردوو بو لایێ‌ بەرپرسی دهێنە ڤەگوهساتن، باوەری بو وان ژی دروست نابیت و جەیلانێ‌ دویری چاڤێن خەمگینی دكەن و دئێخنە بن چاڤدێریێ‌ ڤە و دیسان، خەمگین ژی، تا راددەیەكی دهێتە پشت گوهـ خستن، ژبەر ڤێ‌ رەفتارا وی یا گومانا وی. تا دوماهی جار، خەمگین د شەرەكی دا، گیانێ‌ خوە ژ دەست ددەت. هەر چەندە، ڤی خەبەری ل جەیلانێ‌ ڤەدشێرن و جەیلان ژی برەنگەكێ‌ راستەوخو نەشێت پسیارا خەمگینی بكەت و ئەڤینا دناڤبەرا خوە دگەل وی دا بو وان ئاشكەرا بكەت، كو ئەوێ‌ ژبەر خاترا وی، پەیوەندی ب ژیانا گەریلایان كریە، ژبەر كو، خەباتا گەریلایان رێخوشكرن بو ڤی تشتی نەدایە.
دڤێ‌ رومانێ‌ دا، گەلەك تشت وەك تراژیدیا، دكەڤنە بەر چاڤێن مروڤی، رومان بەحسێ‌ ژیارا زەحمەتا دناڤا چول و چیان دا دكەت. گەفێن برس و ترسێ‌، نەبونا ئاڤێ‌ و سەرشیشتنێ‌ و ژیارا گوندان و هەڤكارییا خەلكێ‌ گوندان، ل گەریلایان و هەڤ دوستیا وان ل دژی رژێمەكا زوردار، كو ئەو گەریلایان ب رزگاركەرێن خوە دزانن و ژبەر هندێ‌ ژی، هەمی ریێن پشتەڤانیێ‌ بو دكەن، تا دوماهی جار، چاڤێن بەرپرسەكی ب جەیلانێ‌ دكەڤن، كو هەردوو ل ئێك زانكو، قوتابی بونە و ئەوی ژ نێزیك دزانی، كو جەیلان ژ مالەكا زەنگین بویە و نوكە ل چیان دناڤ گەریلایان دایە. بریارێ‌ ددەت، بابێ‌ جەیلانێ‌ بینیتە چییان و ئەو كچا خوە دگەل خوە ڤەگەرینیتە ڤە، هەر چەندە وی دزانی، مانا جەیلانێ‌ ب مانا خەمگینی ڤە گرێدایە، بەلێ‌ خەبەرێ‌ شەهید بونا خەمگینی ل وێ‌ ڤەشارتبون، تا دوماهی جار، برییا رێكخستیەكێ‌ خوە یێ‌ مەدەنی ل باژێران، خوە دگەهیینە بابێ‌ جەیلانێ‌ و بریێن قەچاخ سنورێن چەند وەلاتێن دی دبرن و ل جهێ‌ مانەڤەیا وان ل چیایی، چاڤێ‌ جەیلانێ‌ ب بابێ‌ وێ‌ دكەڤیت. بەلێ‌ ئەڤە نەبو ئەگەر، كو جەیلان دگەل بابێ‌ خوە ڤەگەریت و دڤەگەریانێ‌ ژی دا و ژبەر چیروكێن خیانەتكار و خو فروتنا كەسێن لاواز، بابێ‌ جەیلانێ‌ ژ لایێ‌ دەزگەهێن هەوالگیری یا وی وەلاتی ڤە، دهێتە گازیكرن و لدوماهی جار ژی، ترومبێلا وی ب وی ڤە دهێتە پەقاندن.
خواندنا من ژ بو رومانێ‌، ژ چەند لایەنان ڤە ئەز پەشیمان نینم، ئێك: روماننڤیس یێ‌ شارەزا بو ددەست نیشانكرنا كاراكتەرێن رومانێ‌ دا، برەنگەكێ‌ وەسا، كو خواندەڤا دگەل دا بمینیت و بتایبەت یێ‌ حەز بكەت، ل خەباتا هەڤالێن گەریلا ئاشنا ببیت و دیسان ئارمانج و پیروزییا ڤێ‌ خەباتێ‌، ل سەر زمانێ‌ كچەكێ‌ كو نە ژ نەژاد كورد بیت، هاتیە ڤەگێران. دوو: زمانێ‌ نڤیسینێ‌ و تەكتیكا نڤیسینا رومانێ‌، بهزرا من، گەلەك یا جوان بویە و روماننڤیس دنڤیسینا رومانا خوە دا یێ‌ سەركەتی بویە و هەردەم تشتێن نوی و سپرایزێن نوی پێش كیسَشی خواندەڤایێ‌ خوە دكرن، دا هەست ب ماندیونێ‌ نەكەت. سێ‌: زەنگینكرنا پەرتوكخانا كوردی ب رومانەكا نوی، هەر چەندە، ئەڤ رومانە ب پیتێن لاتینی هاتیە نڤیسین، لێ‌ ژلایێ‌ نڤیسەر (هزرڤان) ڤە، بو پیتێن عەرەبی هاتیە ڤەگوهاستن.


تێبینی:
دروژناما وار ژمارە 1237 دا هاتیە بلاڤ كرن