عبدالرحمن بامەرنی
كورتەچیرۆكا ب ناڤێ (چەپۆ)، ژ نڤیسینا چیرۆكنڤیس (محسن عەبدولرەحمان)ە و دڤێ چیرۆكێدا نڤیسەر گەلەك دەرگەھان دقوتیت. ئەم دشێین بێژین چیرۆك بخوە ڤەكولینەكە ل سەر ھندەك دیاردەیێن كومەلایەتی و تایبەتی ژی د كومەلگەھەكێ داخستی یێ وەك كومەلگەھێ مە و چیرۆكنڤیسی ھەولدایە، دەرگەھی ل سەر گەلەك بابەتان ڤەكەت و برێكا وان دەرگەھان ھندەك بابەتێن نە گوھور رەد بكەت و دڤێت مە یێ خواندەڤان ژی دگەل خوە راكێشیتە ناڤ واقعەكێ تەحل و بێژیتە مە، ئەڤە ژیانا مەیە و ئەم بڤی رەنگی دناڤدا بەردەوامییێ دكەین و ئەو بژاردەیێ بۆ مە دھێلیت، ئەم چاوان ژیانا خوە ب سەر بكەین و ئەڤە ژبلی لایەنێ نڤیسینێ، ھونەر د ڤەگێرانێدا و ئەو وێنەیێن ژلایێ نڤیسەری ڤە ھاتینە دروستكرن، كو دناڤ خواندنا خوەدا بۆ چیرۆكێ دێ ئاماژێ ب ھندەكان دەین.
ڤەگێر دڤێ كورتەچیرۆكێدا:
نڤیسەرێ ڤێ چیرۆكێ، وەك ڤەگێر دوو رۆل بخوە داینە، جارەكێ ئەو بخوە ڤەگێرێ چیرۆكێ یە و جارەكێ ژی وەك نڤیسەر رۆل دایە خوە، كۆ ئەو بخوە نڤیسەرێ چیرۆكێ یە و رەنگە ئەڤە بخوە ژی جورەكێ تەكنیكێ بیت یان رۆلگوھورینێ بیت و دگەلەك چیرۆكاندا ئەڤ جورێ تەكنیكێ دكەڤیتە بەرچاڤێ خواندەڤایی و ئەڤێ جورێ رۆلگوھورینێ ژی، بمن وەرە پەیامەكا راستەراستە دەما نڤیسەری بڤێت دگەل خواندەڤایێ خوە بیت و د گوتارێن ئەدەبی دا، ئەڤ شێوازێ ھەنێ یێ مەقبلووترە، كو نڤیسەر راستەراست دكەڤیتە بەرسینگا خواندەڤایێ خوە و دڤێ چیرۆكێدا ھەر دوو رۆل ب زەلالی ددیارن و ئەگەر رۆلێ نڤیسەری ببینین، دەما دبێژت (یێ ب كەیف بوو ژ دیتنا هۆلا پڕی پیرەلۆقێن تۆلا خەم و نەدارییا گەنجاتيیێ ڤەدكەن، گەنج دگەرم و بێی ڤەخوارن دمەستن، باشترین دەلیڤەیە دا ل نەورۆزان بێی چاڤدێر و سانسۆر كوڕ و كچ هەڤ ببینن، دەستێن یەكتر بگرن، ملان بدەن ئێك، ب دیتنا چاڤان و بشكۆڕینا لێڤان پەیامێن ئەڤینێ لێك بگهوهۆڕن، داوەتا شاریایە، هەموو ب كەیفن، هەموو ب خەملن، ژنێن هەژار ژی ب زێڕێ بەرازیلی و شپەی بەژنێن خۆ خەملاندینە). و دێ بینی ل پەرەگرافەكێ دی، دەست ژ نڤیسەرییا خوە بەردایە بۆ ڤەگێرانا چیرۆكێ و خوە وەك ڤەگێر نیشاندایە، دەما دبێژیت (لێ هەر نە ئەڤەیە ئەگەرێ سەرەكيیێ دلخۆشییا من، مانێ مرۆڤ ب سروشتێ خۆ یێ نێرگزییە، ئەڤە هەمی دێ بنە دیدەڤان كو ئەز و ئەڤ خانمە ئەڤ شەڤە دێ خۆ دادەین، هەتكچوونەكە یا ژ وێ مەزنتر ئەو بوو گاڤا دەستێ من د دەستێ خەزووریدا و مەلایێ ب ئەرەبییەكا قورەیشییا دێم دگۆت و وی ڤەدگێرا، راست كەنیيا من دهات و ژ شەرما خوهێ ددام).
بەرێخوەدانا جڤاكی بۆ كەسێن چەپ:
چیرۆك بەحسا كەسەكی دكەت ب بناڤێ چەپۆ، تێگەھێ چەپۆی ژی لڤێرە بۆ وان كەسان دھێت ئەڤێن ھەمی كارێن خوە بدەستێ چەپێ دكەن شوینا دەستێ راستێ. پرانییا دەیبابان ھێشتا زارۆكێن وان د بچویك، ل زارۆكێن خوە دھشیارن كو خوارنێ بدەستێ راستێ بخوون، تشتان بدەستێ راستێ بگرن و دەما دچنە قوتابخانێ ژی، دڤێت قەلەمی بدەستێ راستێ بنڤیسن. چیرۆكنڤیس دھێت ل سەر ئێك ژ دیاردێن بەربەلاڤێن كوردەواری رادوەستیت، ئەو ژی بەرێخوەدانا خەلكییە بۆ كەسێن چەپ و ئەڤ كەسێن ھەنێ د مەقبوول نینن و جڤاك ب چاڤێ كێم ل وان دنێریت و ھەمی بزاڤەكێ دكەن یان ئەو خوە راست بكەن و دەستێ راستێ بكاربینن یان ژی دێ بنە جھێ ترانەكرنێ و دا بەرێ خوەبدەینە ھندەك دیمەنان ژناڤێ چیرۆكێ ل سەر چەپاتییێ (ل سەر فراڤینێ كەفچكێ وی ل سەر پشتا دەستێ من، گەزتنا قامچییا رەشەكێن سولتانی سۆر بوو)، چیرۆكنڤیسی دیمەنەك ژ ناڤ خێزانێ ھلاندییە، كو دەیباب بەردەوام ل سەر زارۆكێن خوە دراوەستن، نابیت بدەستێ چەپێ خوارنێ بخۆن و دەیباب ھەر ئێك لدویڤ تێگەھشتنا خوە زارۆكێن خوە ژڤێ چەندێ ددەتە پاش و دڤی دیمەنیدا دیار دبیت، كو بەردەوام چاڤێ بابێ وی ل سەر دەستێ وییە و ب كەچكان ل پشتا دەستێ وی ددا، دا بدەستێ راستێ خورانێ بخۆت و د دیمەنەكێ دیدا ھەر ل سەر خورانێ، د چیرۆكێدا ھاتییە: (چەند كەفچك ل دەستێ من يێ رەق و هشك دانە، تاكو جارەكێ چ ل بەر دەست نەبوو، ئینا جگارا خۆ ب پشتا دەستێ من ڤەمراند)، وێ ھزرێ بكە، بتنێ دا زارۆكێ خوە ژڤێ دیاردێ بدەتە پاش، بابەك جگارێ ب پشتا دەستێ وی ڤەدنیت، كو ئەڤ رەفتارا ھەنێ كەس دگەل زارۆكەكی ناكەت و ب تایبەتی ژی باب دگەل زارۆكێ خوە. لێ چیرۆكنڤیسی بەردەوامیێ دایە ڤێ ھەڤكێشەییێ دناڤبەرا درۆستی و نەدرۆستییا مرۆڤێن چەپ دا و ھندەكێ بڤی رەنگی بەحس دكەت و دبێژیت: (خوتبەيه‌ك تمام ل سەر خرابییا چەپيیێ خواند و ب هەر ئازار و نەخۆشییەكا دین و دنیایی ڤە زنجیر كر)، لڤێرە چیرۆكنڤیس یێ دەرگەھەكی ڤەدكەت كو ئاین و زێدەباوەریا خەلكی ب رێنمایێن ئاینی، بابێ وی نەچاركر كو جگارێ ب پشتا دەستێ وی ڤەنیت و ئەڤە ژی ژڤی وێنەی دیاره، دەما مەلا خوتبەیەكا تەمام ل سەر كەسێن چەپ پێشكێش بكەت.
چەپۆ چاوا ھزردكەت:
مە دیتنا دەیبابان و جڤاكی ل سەر كەسێن دەستێ چەپێ بكاردئینن دیت، لێ فەرە ل چیرۆكێ ڤەگەرین ڤە و چیرۆكنڤیسی چاوان ل چەپۆی نێرییە، ئایا راستە كەسێن چەپ نەشێن كەسێن زیرەك و لێھاتی بن و ئەو نەشێن ئەركێن خوە راپەرینن؟، دێ ھەولدەین چەند نموونەیەكان ژ چیرۆكێ پەركێش بكەین، دەما دبێژیت (دەستخەتێ من یێ جوانترینە و د یارییا تەپانێدا ناڤێ من مارادۆنایە، هەر پێهنا ب پێ چەپێ بیت، تۆڕا گۆلێ يا هەڤڕك دهەژینم، د ماتانێدا مەناشێ من دخۆت، پلا من یا چەپ ئێك و ئێكە، لەورا گرۆپ هەڤڕكانەیێ دكه‌ن كا دێ ژ كێ بم) و لڤێرە چیرۆكنڤیس یێ وێنەیەكی د سەرێ مەیێ خواندەڤان دا دروست دكەت، كو ئەڤ زارۆكێ ھەنێ، زارۆكێ چەپ، چەپاتییا وی ھەمی نیشانێن باشیێ نە بۆ وی و ژیانا وی دگەل چەپاتییێ باشتر برێڤە دچیت و دیسان د دیمەنەكێ دی ژیدا، بەرۆڤاژی ئەوا جڤاك بەرێخوەددەتێ، رۆلێ ماموستا ھەودانێ دئینیت، چاوا دشێت ب نموونەیێن خوە یێن جوان، زارۆكەكێ شكەستی و جڤاك ژێ نەرازی، بكەتە زارۆكەكێ خوە ببینیت و شانازییێ ب وێ بكەت یا جڤاك ب كمێاسی لێ دنێریت، چیرۆكنڤیسی دوو دیمەنان ددەتە بەر ئێك و دبێژیت: (پاشڤەبرنا بابێ من پەژییەكا ڤەگرە، یان نیشانەكە ئەنییا من پێ یا دروی كرییە، یا بوویە تۆكا نەفرەتێ د ستۆیێ مندا، كو وانەیا د دووڤدا مامۆستا هەودان دێ ستێڕنی بادەت و بەرێ من ژ هێلا ژێری بەرۆڤاژی عەبدلـمەجیدێ ویڕ دەتە هێلا ژۆری). دا بھێینە سەر مامۆستا ھەودانێ، كو مامۆستا چەپۆیە و دڤێت بۆ خوێندكارێن دی دیار بكەت (چەپ) نە كێماسییە و بەلكو شانازییە و ئەو نموونێن وێ ئیناین، چەند نموونێن جوان و گەشبینن بۆ ئاڤاكرنا كەساتیەكێ، د دیمەنەكیدا ھاتییە: (باشە چەپ هەنە؟ كی چەپە بلا رابیت)، دڤی دیمەنیدا ماموستا ھەودان وانەیەكێ ددەتە خویندكارێن دی ھەمیان، ماموستا ھەودان پێش وەخت دوو تشتان دزانیت، ئێك دەستخەتێ چەپۆی یێ جوانە و دوو ھەمی ب چاڤێ كێماسیێ ل چەپۆی دنێرن و دا ڤێ دیتنێ بگوھوریت، دڤێت بۆ قوتابیا ھەمیا دیار بكەت، كو چەپۆ و بدەستێ وییێ چەپ دشێت ژ ھەمیان جوانتر بنڤیسیت ژ ئەوێن ب دەستێ راستێ دنڤیسن. ل دیمەنەكێ دییێ چیرۆكێ ئەگەر پەركێش بكەین، ماموستا ھەودان ناڤێ ھندەك ناڤداران دئینیت و ب مەبەست ڤان ناڤان رێزدكەت و دبێژیتە خوێندكارێن خوە (ئەز ژی دێ هندەك ناڤان بێژم، كو ل پاشەڕۆژێ دێ ناڤێن وان بهیسن، وەكو (مایكل ئەنجلۆ، داڤنشی، بتهۆڤن و مۆزارت، مەهاتما گاندی، هتلەر و جان دارك و پتريیا سەرۆكێن ئەمریكا)، خویندكارێن زیرەك.. كی دزانیت چ تشتێ هەڤپشك ل ناڤەرا ڤان بلیمەتان هەیە؟)، ئەڤە ژی دا بۆ خواندكارێن خوە دیار بكەت، ئەڤ كەسێن بلیمه‌ت و زانا و زیرەك ل خالەكێ دگەھنە ھەڤ و دبێژیت: (ئەڤ ناڤێن مە پێكڤە گۆتین، هەمی د سالۆخەتا چەپببوونێ دا هەڤپشكن! پتريیا كەسێن چەپ خودان بەهرەنە و ئەڤە راستتیەك زانستییە و گرێیا نیڤا لایێ راستێ یە ژ مەژييێ مرۆڤی).
دا ل چیرۆكێ بزڤرین:
ئەوا چیرۆكنڤیسی مەبەست پێھەیی بگەھینیت و گەھاندی، دیتنا جڤاكی یا رەشبینە بۆ ھندەك تایبەتمەندییان كو رەنگە چ راستی ژبۆ نەبن، ئەگەر بۆ ھەبن ژی، شوینا ھاری ڤی كەسی بكەن، دێ ھەمی گەشبینیەكێ لدەف وی مرینن و كەنە كەسەكێ بێ كەلك یان باوەری بخوە نەبیت و دا سەحكەینە ڤی دیمەنی كانێ مامۆستا ھەودان شییا چ گوھورین د كەساتییا چەپۆی دا دروست بكەت:
(پەیڤێن مامۆستا هەودانێ د پێنج خولەكاندا؛ ل سەر یاخیبوونا من ل هەمبەر دیتنا جڤاكی وەكو ئاڤا ب ئاگری دا كری بوو، دبیت و نەدوورە هەر ژ بەر مامۆستا هەودانێ و ل ژێر كارتێكرنا وێ، من دیتنا خۆ بۆ ژیانێ و شێوازێ سەرەدەریكرنێ گوهاڕتبیت، تاكو گاڤا ل فەرمانبەريیێ ژی بۆ ئێكەم جار من ناڤێ فەرمانبەرا نوو (هایدان)ێ بهیستی، ئەوێ وەكو هەودان هاتییە گوهێ من، بالا من راكێشا و من هەست پێ كر كو دنیاسم یان نێزیكی منە، ناڤێ وێ ل سەر پەردا گوهێ من پتر پارچەيه‌كا مۆزیكێ بوو.. هایدان، هایدانە.. ئەوە یا هایدانا ئەڤینيیێ دایە من!) و ئێدی دیتنا چەپۆی دبیتە ئەڤە (ژ وێ رۆژێ وەرە گۆتنا مامۆستا هەودانێ دیتنا من گوهۆڕی، ل جهێ پێكڤەژیانێ دگەل سالۆخەتەك كرێت و گوننەها خودان تالییەك تایبەت، كو هەست ب كێماسيیێ هەردەم وەكو چەكوچییە ل خۆیەتيیا مرۆڤی ددەت، بوو شانازییەك و كرمە مرۆڤەك سەركەفتی و ل پەی وێ ناڤداريیێ بگەڕم) و نە بتنێ ئەڤە ژی بەلكو ئێدی چەپۆ بریارا خوە ددەت و ژ كەسەكێ ركۆ دھێتە گوھورین، دا لھندەك دیمەنێن ركۆیاتییا چەپۆی سەحبكەین (و ژ كەربادا تا ب دەستێ چەپێ من سلاڤ دكر، چەپۆ سەد جار چەپۆ، چەند هێرشا وان دژوارتر لێ دهات، ل خۆ موكوڕتر دهاتم و سەرڕەقتر دبووم، تاكو جارەكێ ژ كەربێن حەجی یاسینی ل سەر نڤێژێ ب تبلا دەستێ چەپێ من شەهدە دا!) یان (نەزانێن بێهشێن ب پاشيیا منڤە بووینە نۆژ، ب دەلنگێن منڤە بووینە سترك نەچار كرم، جاران ژ بیرڤە بچم كو ناڤێ من ئاشتی یە، تاكو ل سەر دەفتەرا ئەزموونا من ناڤێ خۆ دنڤيسی (چەپۆ)!). ل پەرەگرافێن دووماھیێ یێن چیرۆكێ ژی، چیرۆكنڤیس ل سەر بیرۆكەیا خوە یێ رژدە و بڤێ ھەڤكێشەیێ چیرۆكێ بەرف دووماھیێ ڤە دبەت و دبێژیت (ئەز شانازييێ ب چەپبوونا خۆ دكه‌م و ئامادە نينم هه‌ر هزرێ د گوهۆرینا بكارئینانا دەست و پێ چەپێ بكەم، ئەز چەپۆ مە، بەلێ ئەز چەپۆ مە).
بوچی كەساتییا (چەپۆ)ی؟:
درۆستكرنا كەساتیەكی، بۆ نڤیسەرێ چیرۆكێ بخوە دزڤریت، كا ئایا چ جورە كەساتیەكی دروست بكەت و رۆلێ پێبدەت، كەسایەتی ئالاڤەكە نڤیسەر پێ دەربرینێ ژ دیتنا خوە دكەت ژ ئالیێ ھونەریڤە و ئەو پالنێنەرە و تەوەرێن چیرۆكێ لدوور دزڤرن و مەرج نینە ئەو كەساتی ھەردەم كەسەكێ باش بیت و خواندەڤا دشێت ڤان كەساتیان ژ ئێكجودا بكەت، كا یێ باشە یان خراب. لێ گرنگە بزانین نڤیسەرێ كورد چ جورە كەسایەتی بۆ تێكستێ خوە دەستنیشان دكەت و د پرانییا جاران ژیدا، ئەو ھەولددەت ل سەر دیاردەیەكێ راوەستیت و ئەڤا د چیرۆكا چەپۆی دا كاك محسن گرتیە بەر، ھەمان تشت برێكا ڤەگێرانێ، ئینانا نموونێن جوان و ژ كوراتییا كومەلگەھی و د ئەنجامدا بكەتە بابەتەكێ گەشەپێدانێ و لڤێرە وەك خواندەڤان چەند تشتەك دەردكەڤن، ئێك دەستھەلییا چیرۆكنڤیسی ددروستكرنا وێنەیاندا و چاوان رۆلێ پێبدەت، دەستنیشانكرنا ئێك ژ كێشەیێن رووبروو تاكی دبن و كانێ چاوان كومەلگەھـ سەرەدەریێ دگەل دكەت و خالا گرنگ كو بھزرا من چیرۆكێ ئامانجا خوە یا پێكایی، ئەو ژی برێكا ماموستایەكێ ژیانا تاكەكی ھەمی ھاتە گوھورین، كو برێكا چارەسەریێ دھێتە ناڤكرنێ.
ـــــــــــــــــــ
*چەپۆ، كورتەچیرۆك، محسن عەبدولرەحمان، كۆڤارا بادینان ژمارە 9.
ـ دكوڤارا بادینان ژمارە 10دا بلاڤبوویە.2025-05-05
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق