هەڤتەریبییا (ئەز) و (خود) د دۆخێ دەروونییێ کارەکتەرێ رۆمانا (سمۆیێ باپیر)ی دا ب خواندنەکا (لاکان)ی د. گولستان بەدەل

دەروونشیكارێ فەرەنسی جاك لاكان (1901-1981، Jacques Lacan) ب دورشمێ “ڤەگەریان بۆ فرۆیدی،” دوبارە دەست ب خواندن و شرۆڤەکرنا تیۆر و تێگەهێن شیكارییا دەروونی یا فرۆیدی كر ژ رویێ بنگەهێن زمانڤانی و ئەنترۆپۆلۆژی ڤە. ب ڤێ چەندێ؛ وەکو تیۆرەکا دەروونشیکارییا نوی شییا جھێ خۆ د بیاڤێ ڤەکۆلینێن زانستی و رەخنا دەروونشیکاری دا بگریت. بابەتێ هەلبژارتی؛ نموونەیەکە بۆ رۆھنکرنا چەوانییا شرۆڤەکرنا دۆخێ دەروونی یێ کارەکتەرێ سەرەکی د رۆمانا (سمۆیێ باپیر)ی دا و ل دویڤ تیۆرا دەروونشیکارییا جاك لاکانی.

میتۆدا رەخنا دەروونی ژ جەمسەرێ نڤێسەری بۆ تێکستی

رەخنا دەروونی وەکو میتۆدەکا رەخنا ئەدەبی، ل دویڤ رەوتا گوهۆرین و پێشداچوونێن هزری و پێدڤیێن ژیانا مرۆڤی د هەر چاخەکی دا، لڤین و ئاراستەیێن سەمتبوونا جەمسەرێن سێگۆشەیا (نڤێسەر، تێکست و وەرگر) ب هەوڵ و بزاڤێن رەخنەگران ب تیۆر و میتۆدێن جودا خویا دبیت. ل ڤێرە ئەگەر بزڤرینە دەستپێکێن پرۆسێسا شرۆڤەکرنا رەهەندێ دەروونی یێ تێکستێ ئەدەبی، دێ بینین، كو فاکتەرێن دەرەکی ژ ژیان، ژینگەھ و بارودۆخێن گرێدای نڤیسەری د بنە پیڤەرێن سەرەکی یێن بریاردان و هەڵسەنگاندنا پالدەرێن ل پشت دیاربوونا هەر رەفتار و کریارەکێ، كو د تێکستێ دا خویا دبیت. ب گۆتنەکا دی؛ د بنەکۆکا خۆ دا میتۆدا رەخنا دەروونی د کەڤیتە ل ژێر سیما و تایبەتمەندییا میتۆدێن ڕێرەوی؛ تێدا دۆخێن ویژدانی و ژیانا دەروونییا نڤێسەری کلیلا ڤەکرنا کودێن تێکستی یە و ل سەر وان بنەمایان د هێنە شرۆڤەکرن (1). ژ ئەڤی تێگەهی؛ بەرهەمێ ئەدەبی د دیتنا ڤەکۆلەر و رەخنەگرێن ئەدەبی و دەروونناسی دا ببوو» ئاوینا ژیر و دەروونێ نڤیسەری(2)». لەورا ژی؛ دەروونشیکارییا ئەدەبی دەستپێكا خۆ ژ گرنگیدان ب نڤیسەری ڤە دەستپێکر و بەرهەمێ وی ب دیرۆكا ژیانا وی یا كەسایەتی ڤە ھاتە گرێدان(3). ئەڤ قۆناغە ب سەنتەربوونا جەمسەرێ نڤێسەری هاتە دانان.

ڤەگێر و وەرگر د كورتەچیرۆكا (تزبیێن دەستێ بابێ من)دا یا چیرۆك نڤیس (بژیان سەبری مەسیحە)

عبدالرحمن بامەرنی

((چیرۆك ژی دگەلە))

ڤەگێر ئەو كەسەیە یێ چیرۆكێ ڤەدگێریت، دبیت ئەو كەساتییەك بیت دناڤ چیرۆكێ بخوەدا و دبیت ژی كەساتییەك بیت ژ دەرڤەی چیرۆكێ و دبیت ژی گرێدانەك دناڤبەرا ھەردووكێن مەگوتیدا ھەبیت، ئەڤە ژی ل سەر ڤەگێرێ ب خوە دمینیت و شێوازێ دەربرینێ و نڤیسینێ و ئاڤاھییێ چیرۆكێ ڤێ چەندێ بۆ مە دیاردكەت، كا ڤەگێر كییە و بڤێ ڤەگێرانێ رۆلێ وەرگری دھێت، چ ئەو وەرگرە خواندەڤا بیت و چ ژی گوھدێر بیت. دڤێ خواندنا كورتدا، دێ ل سەر خالەكێ راوەستین، ئەو ژی تەكنیكا ڤەگێرانێ یە ئایا ڤەگێران و جورێ ڤەگێرانێ ئەگەرە كو خواندەڤا ب چیرۆكێ ڤە بھێتە گرێدان یان نە؟!

بۆ ڤێ چەندێ مە كورتەچیرۆكا (تزبیێن دەستێ بابێ من)، ژ كومەلا كورتەچیرۆكێن بناڤێ (ئەو كچا ھەمی ھیڤیێن وێ فرین) یا (بژیان سەبری مەسیحە)، وەرگرتییە. چیرۆك بەحسێ سەردەمێ ئەنفالان دكەت، پێشمەرگەیەك نەشێت خێزانا خوە قورتال بكەت و بتنێ ئێك زارۆكی دگەل خوە دبەتە ئیرانێ و چار زارۆكێن دی ل دەف كەسەكی دھێلیت، كو ئێك ژ وان كەسان ڤەگێرا چیرۆكێ بخوەیە و دناڤ چیرۆكێ دا چەند وێنەیێن ناخ ھەژین دكەڤنە بەرچاڤ، ژوان: (ئەنفالا رەش ھات.. ئێك زارۆك دگەل خوە بر و بەرەڤ ئیرانێ دا رێ........... و چار پرتێن دلێ خوە ل گەلییێ رەشاڤە بەرەڤ دێرەلۆكێ برن، ل وێرێ ھێلان و ب دلەكێ ڤالا زڤری، دا خزمەتا گەلێ خوە بكەت). لاپەرە 26. د وێنەكێ دیدا دبێژیت: (دڤێت لەزێ بكەین، بەری حكومەت بھێت؟ ڤان زارۆكان بكەینە د تەلیسان دا و بھاڤێژینە دزێیێ مەزن دا). لاپەرە 26 و دوێنێ سیێ دا، بڤی رەنگی بەحسا دیتنا بابێ خوە دكەت و دبێژیت:

من گوتە مامێ خۆ باب! ئەڤە كی یە؟ ئەزا ژێ دترسم.

حكومەتا بەروپشت

عبدالرحمن بامەرنی

تشتێ جوان یێ جوانە و ئەز رێك بەحسا جاددا دناڤبەرا دهۆك و هەولێرێ دا دكەم، ژ رۆڤییا و پێدا. جاددە دو سایدە و هەر سایدەك تێرا خوە یێ بەرفرەهە، سێ بۆ چار ترۆمبێلان دشێن د بەرئێكرا بچن و تشتێ هێشتا خۆشتر، كو دەمەكی ئەو خۆشیا هەنێ ل بەر تێك دچوو، دەما من ڤیابا قەستا باژێرێ هەولێرێ بكەم، نە بتنێ تەسێن جاددێ و بەرتەنگییا جاددێ بوون، بەلكو ژ بێهنتەنگییا هندەك شوفێران، من چ خۆشی ژ وێ رێكێ نەددیت و ئەڤە ژبلی گەلەك شوفێر بەریكانێ و زیكزاكێ دكەن، هندەك ب سەر مرۆڤیدا دشكێنن و تا وی راددەی من هزردكر، ئەڤ شوفێرێن ڤان سەرپچییان دكەن، هەمی بێ تێشت یێ ژ مالێ دەركەفتین و دڤێن كولێن خوە ژ جاددێ و سەرپێچیێن ترافیكێ دەربێخن. لێ دگەل دانانا كامیرێن چاڤدێریێ یێن خال ب خال، هەمی تشتەك یێ بوویە فیت. یانكو دێ شێی ترۆمبێلا خوە ل وی سایدی هاژوی یێ تە بڤێت و چ ترۆمبێل ل پشت تە، نە عالیێ و نە هورێنێ بكارنائین. بوچی؟ ژبەركو چ شوفێر نەچار نینن، سزایەكێ مسوگەر بچیتە سەر ترۆمبێلا وان.

روونشتنا من و چەند ھەڤالان

عبدالرحمن بامەرنی

ئەو ھەڤالێن ئەز ژێ بەحسدكەم، ھەڤالێن قوتابخانێ بوون و ئەم ل ناڤ بازاری بووین و مە ھەڤالەكێ خوە یێ دی ژی دیت و دەما چاڤێ وی ب مە كەفتی، گوت وەرن پێكڤە چایەكێ ڤەخوین؟ ھەر چەندە جاروباران چاڤێ مە ب ئێكدكەڤیت و ئەم سلاڤەكا ل سەر پێ ل ئێك دكەین، لێ ب دیتنا مە ھەردووكان و ئەو ژی دگەل، دێ سوحبەت و بیرھاتنێن مە ژی خۆش بن و مە ملێن چەند كورسیكان گەھاندنە ئێك و ھەڤالێ مە گازی چایچی كر و ھەڤالەكێ مەیێ دی ژ دویرڤە ھات و یێ دكەتە كەنی، گوت من ھین دیتن، ھەر چەندە من كارەكێ گرنگ ژی یێ ھەی، لێ دیتنا وە و روونشتنا دگەل وە دێ تامەكا جوداتر ھەبیت.

گرنگ خزمەتە!

عبدالرحمن بامەرنی

ئەڤ چیرۆكا كەری و (گوندی و خزمەتێ) یا ھەڤالەكێ منە، دەما مە دانوستاندن ل سەر خزمەتێ و ئەزموونا كاری و رێڤەبەرنێ و كێ ماف ھەیە و كێ ماف نینە دكر، گوتە من تو یێ چیر درێژی و ئەڤە بۆ تە چیرۆكەك تە دڤێت خوە پێ قانع بكە و تە دڤێت ژی بمینە ل سەر چیر درێژییا خوە ھھھھھھھھھھھھ، چیرۆك ژی ئەڤە بوو: "ل گوندەكی بتنێ كەرەك ھەبوو و گوندیا ھەمیان شولێن خوە پێدكرن، لێ وی كەری كێشەیەك ھەبوو، چ خۆشی بۆ گوندیان نەدھێلان، لیتك دھاڤێتن و خوە نەددا بەر باری و زیانێن وی ژ مفایێ وی زێدەتر بوون. گازندێن گوندیا بوونە

بتنێ ئەڤە دیتنا منە

عبدالرحمن بامەرنی

دەما دبێژن تابلۆ ھونەرە، مەبەست ژێ فرچە و كێشانا رەنگان بتنێ نینە! لڤی تابلۆی بنێرە و دگەلدا ھزرێ بكە، ل سەر وی زەلامی پێدڤییە ئێك ژ سێ كەسان ژ خەندقینێ رزگار بكەت، پیرەمێرەكی چ ئایندە دگەلدا نەمایە و ژ دەستێ وی دویر، دگەلدا ژی زارۆكەك بۆ دەستێ وی ژی یێ نزیكە و یێ سڤكە ژی یان كو رزگاركرنا وی سەدا سەدە. ھەر چەندە، دێ ھەرئێكی ژوە یێن بابەت بۆ گرنگ، دێ كومێنتا خوە لدویڤ تێگەھشتنا خوە بۆ تابلۆی ھەبیت و ھوین ھەمی ژی د دروستن، لێ ئەگەر پرسارەكێ ب رەنگەكێ دی ب ئازرینم،

كورتەچیرۆك/ دل

ساتع راجی/ وه‌رگێران: عبدالرحمن بامەرنی

د ئێك ژ شەراندا، من دلێ‌ خوە ژ دەستدا. ل وی دەمی نوژداران گوتن، تو حالەتەكێ‌ دەگمەنی. د چركەكا خوڤەدزینێ‌ یان لادانێدا گوتن، ئەز دشێم بۆ دەمەكی ب دلێ‌ گیانەوەرەكی بژیم. ل وی دەمی دلێ‌ مەیمینكەكا بچووك یێ‌ ئامادە بوو، ژ وی جورێ‌ ئەوێ‌ لێبووك بكار دئینن، ئەز دگەل وی یان ل سەر وی، بۆ ماوێ‌ چار سالێن كەیفێ‌ ژییام. دەم د بوری، هەر وەكو چنە، من خوە د هەلاڤێت و بەردەوام دكرە كەنی، من زارڤەكرنا هەمی تشتێن مرۆڤی دكر، من گەلەك دكرە كەنی، ژبەركو ئەڤێن دی دكرە كەنی، سەرەرای كو من ئەگەرێ‌ كەنیا وان نەدزانی، بەلێ‌ دەمێن خۆش زوو دەرباز دبن، بوویە بێی ئەز هەست پێبكەم، من دلێ‌ مەیمینكێ‌ مەزاخت، خۆزی من باشتر دەم بكار ئینابایە.

دلێ‌ دویێ‌ ئەوێ‌ بەرهەڤ، دلێ‌ تاووسی بوو. من گەلەك پێ كرە كەنی، ل وی دەمی ئەز ب دلێ‌ مەیمینكێ‌ د ژییام و ئەز نە دشییام ژبلی كەنی چ هەلویستان راگەهینم. دلێ‌ تاووسی! هزر بكەن؟ ئەڤە تێرا هەمی تشتان ناكەت، دگەل ڤێ‌ ژی ئەز نەچار بووم بۆ چەند دەمەكی بكار بینم. تشتێ‌ سەیر، من حەز ژێكر، من خوە مەزن د دیت و هەمی تشتێن دی پووچ، دەمێن گەلەك خۆش، تا من خوزی راهێلاین ئەز دگەل دلێ‌ تاووسی بمینم، ئەگەر بابەت ب دەستێ‌ من بایە، دا هەمی تاووسان سەر ژێكەم، ئەڤێن دەستێ‌ من دگەهشتێ‌، دا ئەز ب كەیف خۆشی ل سەر دلێ‌ وی بژیم، خوە مەزن كرن ب وێ‌ تیشكێ‌ ئەڤا ئەز دهەلگرم، سەرەرای كو ئەز یێ‌ بێ‌ پەر بووم و تا پەرێن بێ‌ سەروبەر ژی، ئەز وەك هەر مرۆڤەكی یێ‌ رووس بووم، بەلێ‌ د سەر ڤێ‌ چەندێرا، قوناغا تاووسی گەلەك ژ قوناغا شێری خوەشتر بوو، ئەڤا ئەز پشتی وێ‌ تێدا ژیایم.

قەھوەكا جوداتر ژ ھەر قەھوەكێ

عبدالرحمن بامەرنی

ئەز گەلەك جاران ڤێ پرسێ ژخوەدكەم، ئایا مرۆڤ ھەڤال و برادەرێن خوە ب ناڤێ وان و تێكەلییا راستەخوە دگەل وان ناسدكەت، یان ژی ب ئەو تشتێ ئەو پێ د بەرنیاس؟! دبیت ھەردوو ددروست بن، لێ دگەل رۆماننڤیس (سدقی ھرۆری)، ئەڤە تشتەكێ جودایە، ھەر چنەبیت بۆ من بخوە. من رۆمانێن وی یێن خواندنین، لێ من رۆمانێن گەلەك نڤیسەرێن دی ژی یێن خواندین، لێ سەیدایێ ھرۆری برێكا رۆمانێ بتنێ خزمەت نەكریە، نزانم كێ ژوە مالپەرێ (كەلتورنامە) دیتیە یان سەرەدان بۆ كریە، سەیدایێ سدقی ھەر ڤەكولین، خواندن و چالاكیا ئەدەبی ل بەھدینان و یا كێ بیت، ب پیتێن لاتینی دڤی مالپەریدا بلاڤدكەت و ژخوە ئەڤە ژی كارەكێ بچویك نینە،

كورد و پیكا زرنایێ

عبدالرحمن بامەرنی

كورد ھەمی و ئەز ئ
ێك ژوان، ھەردەما دەنگێ پیكا زرنایێ كەفتە گوھێن مە، ملێن مە بخوە رادبنە رەقاسێ؟!! ئەڤێ چەندێ ھاڤكێشەیەكا ئالوز ھەیە، لێ دگەل خواندنا گوتنا (ئەمیل سیوران) فیلوسوف و نڤیسەرێ رۆمانێ ئەز تێگەھشتم كانێ بابەت چییە؟ ئەو دبێژیت: مە فەشەل د چێكرنا مرۆڤەكیدا ئینا كو ھزرێ بكەت، بوویە مللەت دروست نەبوو. ئەڤا مە بەرھەم ئینایی، جەماوەرەك ل رەخەكی دەستان د قوتیت و ل رەخێ دی نەفرەتان دبارینیت، لێ ئەو ھزر ناكەت".

چیرۆكا (بافرۆ)ی

عبدالرحمن بامەرنی

بەری چەندەكێ ئەم ل مالەكێ دروونشتی بووین و سوحبەت چوو سەر (كارتا نیشتیمانی)، كو دڤێت ھەر ھاولاتیەكی كارتا نیشتیمانی بۆ خوە دروستكربیت، ئەگەر مامەلێن وی برێڤەناچن و سەرەرایی دەما بریارەك دەربچیت، حكومەت یان جھێ پەیوەندیدار چەند ھەیڤا مولەتێ ددەن تا خەلك كارۆبارێن خوە رێكدئێخیت و ل دەمێ بۆ وی گونجای ئەوا ژێ ھاتییە داخوازكرن سەر راست بكەت، لێ وەك نەریتەك ل رۆژێن دوماھیێ شنوی بیرا مە دھێت و دبیتە پەلەپەلا مە.

خواندنەكا شرۆڤەكاری بۆ چیرۆكا (چەپۆ) یا محسن عەبدلڕەحمانی

عبدالرحمن بامەرنی

كورتەچیرۆكا ب ناڤێ (چەپۆ)، ژ نڤیسینا چیرۆكنڤیس (محسن عەبدولرەحمان)ە و دڤێ چیرۆكێدا نڤیسەر گەلەك دەرگەھان دقوتیت. ئەم دشێین بێژین چیرۆك بخوە ڤەكولینەكە ل سەر ھندەك دیاردەیێن كومەلایەتی و تایبەتی ژی د كومەلگەھەكێ داخستی یێ وەك كومەلگەھێ مە و چیرۆكنڤیسی ھەولدایە، دەرگەھی ل سەر گەلەك بابەتان ڤەكەت و برێكا وان دەرگەھان ھندەك بابەتێن نە گوھور رەد بكەت و دڤێت مە یێ خواندەڤان ژی دگەل خوە راكێشیتە ناڤ واقعەكێ تەحل و بێژیتە مە، ئەڤە ژیانا مەیە و ئەم بڤی رەنگی دناڤدا بەردەوامییێ دكەین و ئەو بژاردەیێ بۆ مە دھێلیت، ئەم چاوان ژیانا خوە ب سەر بكەین و ئەڤە ژبلی لایەنێ نڤیسینێ، ھونەر د ڤەگێرانێدا و ئەو وێنەیێن ژلایێ نڤیسەری ڤە ھاتینە دروستكرن، كو دناڤ خواندنا خوەدا بۆ چیرۆكێ دێ ئاماژێ ب ھندەكان دەین.