شوکرۆیا عەزێ و گرێیا پەرێ سۆر!
محسن عەبدلڕەحمان 
ده‌رازینك:
شوکۆریا عه‌زێ ناڤێ كورته‌چیرۆكه‌كا جڤاکییە، نڤێسه‌ر عه‌بدلڕه‌حمان بامه‌رنی ئەو كرییه ناڤێ كومه‌له‌یا كورته‌چیرۆكێن خۆ ئه‌وا ژ 23 كورته‌چیرۆكان پێكدهێت، چیرۆك هه‌لگرا ناڤه‌ك نه‌ریتیێ مللییه، ئه‌وژی بچویككرنا ناڤێ (شوكریا كچا عه‌زیزایێ)یه، كو بچویكرنا ناڤان و گازیکرن بناڤێ دایکێ د جڤاکێ کوردی دا ب مه‌به‌ستا نازداركرن و خۆشتڤیاتیێ یه، له‌ورا ئاساییه ناڤه‌رۆك و ڤه‌گێڕان ب زاراڤه‌ك مللی و شێوازه‌ك نێزیكی فولكلوری بیت، هه‌ما ئه‌و بوو چیرۆكنڤێسی چیرۆك ب (هه‌بوو نه‌بوو) ده‌ستپێنه‌كری، ئانکو پتر ژ کورتەچیرۆکا هۆنەری نێزیکی سەرهاتیێ یە، لێ د ڤەگێرانێ دا بئاگەهـ یان بێئاگەهـ هندەک پەیڤ ژ ئەزمانێ ڤەگێڕی کەفتینە، ژ قەلەمێ وی خۆ ڤەدزینە، کو جهێ لێ راوەستیانێنە و ئەو مینا کلیلانە بو چوونا ناڤا دەقی.
پێشه‌كی:
نه‌ریتییه كو نڤێسه‌ر جاران ناڤێ چیرۆكەکێ یان شعرەکێ بۆ كومه‌له‌یا خۆ دهه‌لبژێریت، کو یا گشتگیرە بو کومەلویێ یان تایبەتمەندییەک لدەڤ نڤێسەری هەیە، هەچکو نڤێسەر دبێژیتە خواندەڤانی ئەڤە کومەلەیا من لێ فلان دەقی ژبیرنەکە! ل پەی خواندن و تێگەهشتنا من و دبیت وەسا نەبیت، ناڤێ شوكرۆیێ بۆ نڤێسه‌ری تایبه‌تمه‌ندییه‌ك هه‌یه، ب هەلبژارتنا ناڤێ شوکرۆیێ، هەچکو چیرۆکنڤێس دبێژیتە خواندەڤانی ژبیرنەکەی، هەر چیرۆکا شۆکرۆیێ بخوینی، جاران ژی ناڤ کلیلە بو هندەک دەرگەهێن گرتی و ڤەکرنا هندەک گرێکێن گرێدایی دەمەکێ دەستنیشانکری، چنكو ناڤێن کەسی ژ بێژەیەکێ بو دانەنیاسینا مرۆڤی دەربازی ناسنامەیێ دبیت، ناڤ هێمایێ ناڤکرییە، ئەو نەتەوە، دین، دەڤەر، ئاراستە...دیارکەن، دیسان وەکو مودێلا جلکان گوهۆڕین ب سەردا دهێن، دەمێ سنێلەییا نڤێسەری ناڤێن کچان (شوکریا، سەعدیا، قەدریا، رەمزیا..) بوون، پاشی تا ناڤەراستا نۆتان بوون بوونە (ڤەژین، پڕژین، ڤیان، ژیان...) و نها مودێلێ باوەرداریێ یە (ئیلاف، مدیەن، کەعبە، ثوبية، جەننەت، ضحى، مەئوا، ...). ئانکو دشێین بوونا شوکرۆیێ بو سالێن حەفتێیان ڤەگەرینن.
چیرۆک پتر ڤه‌گێڕانا بیرهاتنه‌كێ یه ژ دەقەکێ داهێنای، چیرۆکنڤێسی د ناخی خۆ دا حه‌زدكر وه‌سا چێببا، ئانكو خه‌ونه‌كا بجهنه‌هاتییا نڤێسه‌ری ژ سه‌رده‌مێ سنێله‌یێ یه، له‌ورا ئه‌وا د جیهانا ژیواری دا بجهنه‌هاتی، نها وه‌كو كورته‌چیرۆك بجهدهێت و ئه‌ڤه د كه‌ڤیته د خانه‌یا وێژه‌یێ دانپێدانانا -اعترافات- نەراستەوخۆ دا.
ڤه‌گێر و دلبه‌را خۆ شوكرۆیا، د ژینگه‌هه‌كا جڤاكی یا تایبه‌ت ل گۆنده‌كی د ده‌ڤه‌ره‌كا پاشڤه‌مای دا، د سه‌رده‌مه‌كی كو شێخ توبه‌رك و بهه‌ر تشتی زانا و مه‌لا دوازده علم و ئه‌و نۆشدار و ده‌روونناس...، تێدا رادده‌یا نه‌زانینێ گه‌هشتییه ئاستێ كو گاڤانێ گۆندێ شێخی شێخ بیت و (بڤرێ مه‌لای) نموونه‌یێ رەوشا مەلای بیت بو ته‌ندروست باشیێ و ئارامیێ، مه‌لا د جڤاكێ كوردی دا پاییزێ بڤرێ خۆ دهۆسیت و دهه‌لگریت تا دبیته بهار، چنكو گوندی دارا بۆ دبڕن و دكێشن مال و بۆ دگه‌لێشن، هوسا چاوا بڤرێ مه‌لای هه‌رده‌م یێ هۆسییە، وه‌سا مه‌لا ژی یێ په‌یت و لێكدای و ڤەهوسییه، له‌ورا د سه‌رهاتییا (مه‌لایێ گۆلێ) دا، گولێ گۆته مێرێ خۆ دێ بییه مه‌لا، یان من به‌رده‌ی!؟ هوسا ژنا سه‌یدایێ مه‌لا ژی دبیته خاتوین و بانۆ! لڤێره بابه‌ت لدور شێخی یه ل هه‌ر جهێ كوردستانێ بیت و نڤێسه‌ر بامه‌رنییه و بامه‌رنێ باخچە و ئاسێگه‌ها رێبازا نه‌خشه‌به‌ندییه، هوسا بامه‌رنێ و سه‌رباری كو هه‌ر بنه‌ماله‌ك ژ جهه‌كییه وه‌كو مالا(مزیری، دوسكی، زێباری، به‌رواری، زێوه‌یی، ئه‌ره‌دنی، بنیانشی... و مالا شێخا ب خۆ ژی هۆزا رێكانینه)، لێ لدویڤ بنه‌مایێ جڤاكێ پاشڤه‌مای ژ داكه‌فتنا زانستی و هزری و ره‌وشه‌نبیری... گاڤان و ئاشڤان و هه‌ر ڤه‌حه‌ویایه‌كێ ته‌كیایێ، نها ل بازارێ دهۆكێ و تا كولانێن ئه‌ورۆپایێ د مەیخانە و یانیێن شەڤێ ڤە هەر ب نازناڤێ شێخ دهێنه نیاسین و نازداركرن! ڤێقه وی سەردەمی شێخاتی چەندبوویە؟ لێ هێز و شیانێن شێخی و شاگردێن وی کو ژ زڕکێتکا دمشەتربوون ژ چ تشتبوو، ژبلی نه‌زانین و ساده‌یا گۆندییان!؟
(بەلاڤکرنا پێزانینێن شاش خرابترین جورێ نەزانینێیە، لەورا مرۆڤێ بێ پێزانین باشترە ژ مرۆڤێ پێزانینێن خراب هەین)
هێما د چیرۆکێ دا:
"هێماگەری ژ سالۆخەتێن بنەرەتیێن عەقلییە و، ئەو سالۆخەتە ب ئاشکرایی د بیاڤێن هزر و رەوشەنبیری دا بەرزدبن و ئەو شێوازێن جودایێن عەقل ب رەنگەکێ هێماگەری پێ کاردکەت و پەیوەندییا د ناڤبەرا سیستەمێن هێماگەریێن کرداری و ژیواری ڤەدبینیت". هێما د کورتەچیرۆکێ دا ب ئاستێن جودا ژ لایێ چیرۆکنڤێسان ب هەمی وێنەیێن خۆیێن خوازە و هایدان و رەوانبێژی... دهێتە بکارئینان، کو هێمایێ سادە و کویر و کویرتر هەیە! هێما ئەوە یا مە هانددەت تێهزرینێ د تشتەک دی دا ل پشت دەقی بکەین، بەری هەر تشتی هێما رامانەک پەچنی و هایدانە.
چیرۆکنڤێسی چیرۆکا شوکرۆ کرییە ئەو رێک بۆ گەهاندنا پەیامێ ب شێوەیەکێ نیمچە پێکەنین، دەمێ شاگردێ سنێلە و کەساتی هەلپەرست و دویڤەلانک د هێماگەرییا سادە دا، کرییە خوازە بۆ مەلایێن فێلباز و تەمبەلێن ب ناڤێ خودێ ل سەر نانێ هەژاران دژین، دیسان کالوخک کرییە هێما بۆ خێڤزانکی و فالڤەکەرییا شێخێ مللەتی گەمشەدکەت و پەڕێ سۆر هێمایێ هێزا تێبڕ!
کالوخ:
كالوخ ب خۆ ژ ئالیێ زمانه‌ڤانی جهێ هەلگرتنا تشتەکییە، لڤێرە ئه‌و چانته‌یا تایبه‌ته بۆ هه‌لگرتن و هه‌لاویستنا قورائانا پیرۆزه، كو پتری ژ په‌رووكه‌كێ سپی و ل سه‌ر نه‌خشاندی (الله) دهاته چێكرن، زارۆكێن شاگرد – فەقی - قورئانخوین ب ملێ خۆ ڤه‌دكرن ژ بو ب ساناهی هەلگرتن و پاراستنا قورئانێ ده‌مێ دچوونه مزگه‌فتێ بۆ خواندنێ، و تا سالێن هه‌شتێیان ل هه‌ر ماله‌كا كوردێن موسلمان ئەو کالوخک بدیواریڤه یا هه‌لاویستیبوو، چیرۆكنڤێسی كالوخ كرییه بابەتێ چیرۆكێ و هه‌مێ گرانییا ڤه‌گێڕانێ ب كالوخێ ڤه گرێدایه، دیسان كرییه ئه‌و هێزا نه‌په‌ن و سێهربه‌ند و هێما بۆ پیرۆزیا شێخی و شیانێن وی یێن بێسنۆر، كو د ژ زارده‌ڤێ وی و دهۆندرێ ڤه‌گێڕانا وی دا راستییا شێخی ئاشكرا و به‌لی دبیت، ده‌مێ ده‌ستپێدكه‌ت ب گۆتنا: (ئه‌و ب خۆ نه شێخ بوو؛ و نوكه دبێژنه من ژی شێخ، لێ ئەز نە شێخم، بتنێ ئەز کالوخک هەلگرێ شێخی بووم، ئەگەر شێخ ل مال نەبا دگۆتنە من شێخ و هەر شێخ ژی لێبا، ئەز لدویڤ پێ وی بووم...)! لڤێره پرس و لێپرسین لدور رامان و ره‌وایه‌تییا پیرۆزییا خۆیه‌تییا شێخییه، (شیخ) په‌یڤه‌كا ئه‌ره‌بییه ب هه‌ڤواتا (پیر)، لێ د رامانێ دا ژێكدویرن، د كوردیێ دا شێخ پله‌یه‌كا ئۆلییه، ئه‌و رابه‌رێ رێبازێ و رێنیشانده‌رێ مرید و سوفییانه، لێ د ئه‌ربیێ دا ئانكو مه‌زنێ هۆزێ، كو هه‌مبه‌ر (ئاغا) یێ كورده و، نه ژ دویر و نه ژ نێزیك چ په‌یوه‌ندی ب خۆیه‌تییا دینی ڤه نینه، د چیرۆكێ دا ڤێگه‌هێ شێخی دینییه و ب كه‌ساتییه‌ك دینی هاتییه نیاسین، كو ل ناڤ كوردان ب رێبازا قادری و نه‌خشه‌به‌ندی دبه‌رنیاسن، و ڤه‌گێر دانپێدانێ ب شاگردی و دویڤه‌لانكییا خۆ بۆ شێخی دكه‌ت: (بتنێ ئه‌ز کالوخک هه‌لگرێ شێخی بووم). و دانپێدانەک ئاشکرادکەت کو ( تشتێ من دگەهینیتە شێخی، بتنێ ئەو نڤشتوکە یا ژ پەرێ سۆر دهێتە چێکرن و شێخی سۆزدایە من کو چێکرنا وێ نڤشتوکێ نیشا من بدەت).
شێخ و شێخ کالوخ:
لڤێره مه شێخ و کالوخێ شێخه هه‌نه، كو فێلوفندێن شێخی ب رێكا ڤه‌گێڕانا کالوخێ شێخی ئاشكرادبن، ئه‌ز دێ شێخ کالوخی ب شێخێ سیبه‌ر ده‌مه‌نیاسین، په‌یوه‌ندییا شێخی ب شێخێ سیبه‌رڤه په‌یوه‌ندییه‌كا به‌رژه‌وه‌ندخوازا لێكگۆهارتییه، شێخێ سیبه‌ر بۆ شێخی ده‌زگه‌هێ پرۆپاگندا گه‌رۆكه و به‌ردده‌ستكێ وی یه (سكرتێر)، (خەلکی پسیارا شێخی ژ من دکر و من ژڤان ددانان و سەرێ دیوانی بو شیخی بوو و ئەز برەخ ویڤە د روونشتمە خارێ. خارنا خوەش بۆ شێخی دهات و پاریێ من ژی د گەلدا بوو و هەر جهێ شێخ چوبایێ ژی، پێ من گدویڤ پێ وی بوو و کالوخکێ وی د ملێ مندا بوو) د به‌رامبه‌ر دا بهیڤییه كو شێخ فێركه‌ته زانینا هه‌ی، ئه‌و ژی نێهێنییا په‌رێ سۆر نیشابده‌ت، كو بۆ چێكرنا نڤشتییا و پێڤه‌خواندنی و راكێشانا دلێ ژنان یا ڤەبڕ و ئێكوئێكه، دبیت مه‌به‌ست پێ په‌رتووكا (شمس المعارف الكبری) بیت، شێخێ مه‌زن هه‌ر تشت ب ده‌ستڤه‌هاتییه و شێخێ سنێله مه‌به‌ستا وی ژ فێربوونێ، ئه‌وه یا شێخێ وی گۆتیێ: (هه‌ر گاڤا ئه‌ڤ نڤشتوكه دگه‌ل مرۆڤی بیت، هه‌ر كچ و ژنا مرۆڤی بڤێت، وێ شه‌ڤێ دێ دگه‌ل مرۆڤی جوت بیت)، ئانكو ئارمانج ژ شێخاتیێ نه‌پتره ژ جۆتبوون و تێركرنا حه‌زێن گۆهنێلیێ!
لێ شێخێ سیبه‌ر ژ رابه‌رێ خۆ فێرنه‌بوویه پتر ژ بێنانا ددانان، ئه‌ڤه دیاردكه‌ت كو شێخ شاره‌زایه و نهێنییا پیشه‌یی زوی و ب ساناهی ئاشكراناكه‌ت، تاكو بۆ سیبه‌را خۆ، لێ شێخێ سیبه‌ر یێ رژد و بێهنڤره‌هه ل سه‌ر فێربوونێ، سه‌رباری كو تا ده‌مێ شێخ دچیته گۆندێن ده‌وروبه‌ر بۆ كارێن چاره‌رسه‌ركرنا ئارێشه‌یێن ته‌ب – صرع - و هنگافتنا ئه‌جنا و ژێكڤه‌كرن و گه‌هاندنا ژن و مێر و دلداران و...، هینگێ شێخێ سیبه‌ر هه‌ما شێخه و کالوخێ شێخی ب هێزا خۆ یا سێهربه‌ندڤه بملیڤه به‌لگه‌یه ل سه‌ر شوینگرییا وی بۆ پیرۆزه خۆیه‌تییا شێخی! : (هەر جارا تو قەستا نەخۆشەکی دکەی، ڤی کالوخکی دگەل خۆ ببە، ئەڤ کالوخکە دێ حیجابێ د ناڤبەرا تە و ئەجناندا دروست کەت! ژبیرنەکە ژی ناڤودەنگییا ڤی کالوخکی چ ژ ناڤودەنگییا من کێمتر نینە و هەر کەسێ چاڤێن وی ڤێ بکەڤن، دێ نیڤا نەخۆشییا وی ژ دەڤ چیت).
زانینا خودایی:
ژ ڤێ دانپێدانی دیاردبیت کو چارەسەریێن شێخی و بێنانا شاگردێ وی بو ددانی خاپاندنە بو دەروونێن گوندییان، ئەرێ خودێ لگەل ئافراندیێن خۆ ب مامکان، ئانکو ب هێما و نهێنییان دپەیڤیت، ما دینی کود هەنە دا پێدڤی کلیلان بیت؟ مامک زمانەکە خودی پێ دگەل بەنیێن خۆ ناپەیڤیت، بەلکو مۆغلاجییەکێ سێهربەند دڤێت ب پەیڤەکێ دەرگەهێ کانگایەکێ ڤەکەت و، خێڤەیێ د لەپێ ئیبلیسەکی دا بخوینیت!
هوسا بناڤێ ئۆلی شیخ و مەلای دین کرنە دکان، و خێڤەیی فرۆشتنە خەلکی خۆ. گاڤا بێنانا ددانی ژ لایێ شێخ کالوخی ل سەر دەمێ پێشکەفتنا زانستا نۆژدارییا ددانان، ددان وەکو ئەندامەکێ لەشی ژ هندەک هۆکار و ئەگەران هەوددەت و کرمی دبیت، زانستی دەرمان و ددانێن دەستکرد چێکرن و کالوخێ شێخی د بێنا!
شوكرۆیا عه‌زێ:
كه‌سا دوویێ یه د چیرۆكێ دا، لێ دراستی دا هه‌ما چیرۆك ب خۆ ئه‌وه، ئه‌و زاخا چیرۆكییه و هه‌ر تشت ژبه‌ر وێ یه، تاكو چیرۆك و كومه‌له‌یا كورته‌چیرۆكان ب ناڤێ وێ یه! ئه‌و دلبه‌ر و سه‌وداسه‌ر كه‌را شێخ کالوخییه، ژ دلدارییا وێ و بۆ خاترا وێ ئه‌و ب دویڤ شێخی كه‌فتییه، بۆ ئێكه‌م جار ناڤێ شوكرۆیا عه‌زێ دئینیت: (ژ ڤی گۆندی خره‌كێ تنێ چاڤێ من ل شوكرۆیا عه‌زێ یه...). ئه‌ڤه دانپێدانا شێخ کالوخییه كو ژ هه‌می كچێن گوندی چاڤێ وی ل شوكرۆیێ یه، و چنكو شێخ و مه‌لایێن فێعلو د كۆله‌ك فره‌هن، ئه‌و نه‌وێریت خۆ نێزیك بكه‌ت و نه‌شێت هزرێن وێ نه‌كه‌ت، دلداریا شوكرۆیێ یا بوویه ئارمانجا وی، تاكو هه‌لگرتنا كالوكخێ شێخی هەما هەر ژبه‌ر خاترا چاڤێن شوكرۆیێ بوویه.
ئه‌ڤ شوكرۆیا بوویه خه‌ونا دلدارێ شه‌یدا بۆ شێخی گه‌لاڤێژه و ژ دویرڤه گەشاتییا وێ دبینیت، تاكو ئێڤارییه‌كێ ئه‌و ب پێن خۆ دهێته مالا وی و نه جاره‌كێ به‌لكو سێ جاران: (ئێڤاره‌كا دره‌نگ ئه‌ز ڤه‌گه‌ڕیامه مال و شوكرۆیا عه‌زێ یا ل سه‌ر دوشكێ حه‌وشا مالا مه روینشتییه...)!
شێخێ سنێله:
سنێله ڤێگه‌هه‌كه - سلوک – دبیت پتر ژ تەمەنی گرێدای ده‌روون و حه‌زان بیت، لێ بگشتی لده‌ڤ كه‌سێن ئۆلدار د ناڤ هه‌می دینان دا ب تێکرایی ئاستێ وێ یا هەرەپتر و بلندتره، دبێژن (ژنه‌ك ڤه‌گه‌ڕیا مالا دایكا خۆ و ب رەشبینی و به‌ختره‌شییا خۆ گۆت: (ئه‌ڤه مێرێ شه‌شێ یه، دمریت یان دهێته گۆشتن یان...). دایكێ ب ساری گۆتێ: كچا من ته شوی ب مه‌لایه‌كی كرییه؟ گۆت: نه‌خێر، ئینا گۆتێ: دایێ هێژ تو كچی!). ئه‌ڤێ ئه‌گه‌رێن خۆ یێن بابه‌تی هه‌نه، كه‌سه‌كێ نه وه‌ستیێت و تێر بخۆت، هه‌می شیانێن وی دێ بۆ لایه‌نێ كۆنی چیت! هوسا شێخ سیبه‌ری ل ئێكه‌م دیدار ده‌لیڤه ژ ده‌ست خۆ نه‌كر، و هه‌ڤرۆشییا گۆتنێ دەستپێكر، ده‌مێ شوكرۆیا عه‌زێ ل مالا خۆ دیتی: (گول دناڤ گولاندا چدكه‌ت)!؟ نیازا خراب و دەخەسییا پێشوه‌خت د شێوه‌یێ بخێرهاتنێ دایه، ئه‌وا ب ساده‌یی ڤه گۆتیێ: (تو ل كیڤه‌بووی، ئه‌ڤه سێ جاران من رێیا مالا وه دا به‌ر سینگێ خۆ...!؟) ئه‌ڤ شێوه‌یێ ئاخفتنا ب داله‌هی و ب ره‌نگێ ڤه‌بوری، نیشانا دلساخی و نیازپاكی و خۆیبوونێ یه، خه‌لكێ گۆنده‌كێ خێزانه‌كا مه‌زن!
ئانكو هزرا رویڤیێ سنێله (چاڤێ كچكێ ل یاسینێ چاڤێ مه‌لایێ ل دوخینێ)یە و یا شێخ کالوخێ ل شکرۆیێ یه، له‌ورا به‌رسڤا شوكرۆیێ بۆ شێخی یا ساده‌بوو، دبێژتێ سێ جاران بۆ دیتنا وی هاتییه مال و دیتنا وێ بۆ وی خه‌ونه! (ئه‌و كچا من خه‌ون پێڤه ددیتن و مرادا من تنێ دگه‌ل من ئاخفتبایه، ئه‌ڤرۆ یا ل من دگه‌ڕیت!). ئەڤ سنێلەبوون دیاردبیت دەمێ ل ئێکەم دەلیڤە ل کولانا تەنگ ماچی دکەت.
كرامه‌تێن شێخی:
كرامه‌ت و شیانێن شێخه‌كی ژ شێخه‌كی جودانه، شێخێ شاره‌زا و مه‌له‌ڤان، ئه‌و فلیڤان و.... هۆستایه د پیشه‌یێ دا ئه‌و باتنی دگه‌ڕیێت، شه‌یتان و ئه‌جنا گرێدده‌ت، فریشتا دگێڕینیت و ده‌ڤێ گۆرگی دبێنیت و یێ شاهان هەما دبه‌ستیت، هه‌ڤدژان ئه‌ڤینداردكه‌ت و ژن و مێران ژێكجودادكه‌ت، ب بڤا شێخی ده‌رگه‌هێن گرتی ڤه‌دبن، له‌ورا تنێ ژنێن جوان به‌ختێ هه‌مبێزكرنا گۆرزه‌كی ژ رۆناهییه شێخی د ناڤ خۆ دا هه‌یه، هینگێ ئه‌و ژن دبیته بانۆیا به‌خته‌وه‌را ل رێزا په‌رییان!
لێ شێخ سیبه‌ر هێژ هه‌لگرێ کالوخێ شێخی و چاڤه‌ڕێیه شێخ ته‌سلیما كه‌رامه‌تێن خۆ پێ ببەخشیت، دا ئه‌و ژی تۆڤی ل مێرگێن جوانان ب بارانیت، به‌س دپێشیێ دا دیاركرییه كو نیڤا جزیكێ ب رێبازا (ئه‌بجه‌د هه‌وه‌ز...) خواندییه و لدوازده سالیێ قورئان جاریكرییه، له‌و هێژ به‌رهۆستایه، ئانكو ژ قۆناخا فقیاتیێ ده‌ربازنه‌بوویه، لێ ب رژدی یێ بزاڤێ دكه‌ت خۆ پێبگەهینیت، هوسا ده‌مێ ژ مال ده‌ركه‌فتین و كه‌تییه دویڤ پێ شوكرۆیێ دا ددانێ دایكا وی ب بێنیت، سنێله‌یا وی یا ره‌سه‌ن دیاردكه‌ت و دسه‌لمینیت كو هه‌ر مه‌لایه‌كی ده‌فته‌ره‌كا كه‌را دبن كه‌فشی ڤه‌یه: (چه‌ند بێهنا شوكرۆیێ ژبه‌ر دایكا وێ یا ته‌نگبوو؛ و دڤیا زوی گه‌هشتباینه مالا وان، لێ من خۆ ڤه‌دهێلا و چ جاره‌كێ هوسا بۆ من هه‌لناكه‌ڤیت)! رویڤیێ فێلباز و مامركه‌كا كه‌ڤتیه به‌رۆكێ! و هه‌ر ده‌مێ رویڤی مریشكه‌ك دیت، هزردكه‌ت ئه‌ڤه رزقه‌كه خۆدێ بۆ هنارتی! یەو دگه‌ل په‌رییا خه‌ونان ب كولانێن ته‌نگێن گوندی دا دچوون، پێن خۆ گراندكرن و ل ئێكه‌م ده‌لیڤه هه‌لدكه‌ڤیت ده‌ستێ شوكرۆیێ دگریت، دگه‌ل ده‌ستگرتنێ ماچه‌ك ژ روویێ وێ دزی...! لێ ژان ددنانا دایێ و كالوخكێ شێخی بوونه رێگر كو شوكرۆ به‌رسڤێ وه‌كو پێدڤی بده‌ت، تنێ گۆتێ: (ئه‌گه‌ر دێ خۆ جڤێل كه‌ی، هه‌ما نه‌هێ و دێ بێژمه دایكا خۆ ل مال نه‌بوو!).
په‌رێ سۆر:
گرێیا چیرۆكێ شوكرۆیا عه‌زێ و و ناڤه‌ند و دینه‌مو کالوخه، ئه‌و کالوخێ ب ملێ زڕ شێخێ ڤه، ئه‌وێ ب هیڤی و چاڤه‌ڕێی رۆژا شێخی ژ كه‌ره‌ما خۆ وێ نهێنیێ نیشادده‌ت: (سوبه‌هی دێ شێخ چێكرنا نڤشتۆكا په‌رێ سۆر نیشا من ده‌ت و نه بتنێ ماچه‌كێ، لێ دێ دبه‌رخۆدا رازینم و ژ سه‌رێ نه‌ینووكێن پێن وێ تا كولیڤانكا سه‌رێ وێ دێ خره‌كێ ماچرێژكه‌م). ئه‌ڤه پشتی ماچه‌كا سه‌رپێ د رێكێ دا ژ شوكرۆیێ ڤەدزی، نها یێ بله‌زه دڤێت دبه‌رخۆدا برازێنیت، له‌و وێره‌كی دا خۆ و ده‌ستێ خۆ درێژكره ناڤ کالوخێ! هه‌چكو ل په‌رێ سیمه‌رخا روسته‌مێ زال دگه‌ڕیت دا لێکبدەت: (من په‌رێن ناڤ کالوخی تێكڤه‌دان و من په‌رێ سۆر نه‌دیت). له‌ورا تا شێخ ژ گه‌شتا خۆ یا پیرۆز ڤه‌گه‌ریای، ئەو تنێ ل سه‌ر هزرا په‌رێ سۆر بوو، ئه‌گه‌ر د کالوخی دا نه‌بیت، پا دێ لكیڤه‌بیت!؟
دویماهی:
دگه‌ل گه‌هشتنا شێخی بده‌ستێ وی یێ د سپییاتی و نه‌رمییا په‌مبی کۆبانێ دا ماچیكر، و پشتی هه‌ر تشتێ ل گۆندێ چێبووی و كا كێ چكرییه و گۆتییە تاکو چەند کەسان سپێدی خۆ ل برکا مزگەفتێ دانە، هه‌می بۆ ڤه‌گێڕان و ژبیرنه‌كر بێنانا ددانێ عه‌زا دایكا شوكرۆیێ و هنده‌كێن پێڤه‌خواندنێن بۆ گۆتن، كه‌یفا شێخی ب شاگردێ گۆهدار هات، لێ هەر لدور پڕسیارا په‌رێ سۆر یێ دوودلبوو، دا بابه‌تی بێخش بكه‌ت و چاوا وێره‌كی دا خۆ و شوكرۆ ماچیكر، وه‌سا وێره‌كییا خۆ كومكر و ژ شێخی پڕسی، شێخ ل شاگردێ خۆیێ دلسۆز و گۆهدار نێری و كه‌ره‌مكر: (له‌زێ نه‌كه و هه‌لگرتنا کالوخی ب خۆ په‌رێ سۆره)! شێخی پتر بابه‌تێ په‌رێ سۆر بۆ رۆهننه‌كر و ئه‌وی ژی نه‌شیا پتر ژ شێخی بپڕسیت! لێ هند باوه‌ری ب هێزا په‌رێ سۆر ئینا، تاكو لده‌مێ ڤه‌گه‌ڕیانێ ژ (په‌حححححح) یا شوكرۆیێ به‌ژنه‌كێ خۆ هه‌لاڤێت و، ئه‌گه‌ر بكه‌نیڤه شوكرۆ ژ ناڤ ده‌حلێ ده‌رنه‌كه‌فتبا، دا هزركه‌ت ئه‌جنه‌یێن کالوخی یێن ده‌ركه‌فتین و ئه‌ڤه ئه‌و هنگافت، چنكو بێی ده‌ستویرییا شێخی ب مه‌به‌ستا لێگه‌ڕیانا په‌رێ سۆر کالوخ ڤه‌كرییه! ئانکو ئەو ب خۆ گەهشتە ڤادەستبوونێ بو شێخی و هێزا پەرێ سۆر، لەو بڕیاردا: (ئێدی کالوخی ژ ملێ خۆ ڤه‌نه‌كه‌م و دوباره پڕسیارا په‌رێ سۆر ژی ژ شێخی نه‌كه‌م).
وێژه:
ژ خواندنا ڤێ كورته‌چیرۆكێ وێنه‌یه‌ك لده‌ڤ خوانده‌ڤانی پێكدهێت، ئه‌وژی لایه‌نه‌كێ هزریێ جڤاكێ چه‌رخێ بوری، كو تێدا وێنه‌یێ شێخی كو رابه‌رێ دینییه گه‌له‌كێ كرێته! ئه‌رێ راستی وه‌سابوویه یان چیرۆكنڤێس خودانێ هزرەکا ئاشۆپه‌گەرە؟ ئه‌وا گۆتی بێبه‌ختییه و تاوانباركرنه‌كا بێبنه‌مایه بۆ شێخی كو نوینه‌راتییا دینی دكه‌ت؟ ما شێخان ژ پلەیا دینی رۆلێ خۆ نەگۆهارت بو دەزگەهەکی ئابووری؟ ئانکو ژ کەسێ رابەر بو بنەکال! زمڤە مە دزڤڕینیت ئێکەم دەستەواژەیا چیرۆکێ (ئەو ب خۆ نە شیخ بوو) دا لڤێره بپڕسین ئه‌رێ بۆچی زه‌لامێن دینی؛ نه ژنێن دینی، ما ژن په‌رستنێ ناكه‌ت، د هه‌می دینان دا ئه‌وژی د ئەرکی و سزایی دا یەکسانە؟ پا بۆچی چ رۆل و پله د چ دینان دا نینن، ژبلی فه‌له‌یینیێ ئه‌وژی دبیته ره‌به‌ن، ئانكو خزمه‌تكارا دێرێ نه‌پتر، ما باوه‌ری و هشێ وێ جهێ گۆمانێ یه! ره‌گه‌زێ نێرێ ژ رابه‌رێن هه‌ر دینه‌كی ل كوردستانێ چ كاردكه‌ن و ب چ دژین؟ ئه‌و هه‌می ده‌ستكه‌فت و ڤه‌بڕینێن ژ لایێ داگیركه‌رانڤه بده‌ست ته‌كیایێن شێخانڤه هاتین، ژ كیڤه و بۆچی هاتن و چاوا ته‌كیا ژ ده‌زگه‌هه‌كێ دینی بوونه ده‌زگه‌هێن ده‌ره‌به‌گاتی! ده‌ستهه‌لاتا زه‌لامێن دینی هه‌ڤته‌ریبه دگه‌ل ئاستێ هوشیارییا خه‌لكی، ئانكو په‌یوه‌ندییه‌كا راسته‌وازه (طردیه) هه‌یه، چه‌ند خه‌لكی گه‌مشه‌بیت، زه‌لامێ دینی پیرۆزتره و ده‌مێ جڤاك هشیاربوو ئه‌و تنێ دبیته دەنگێ چاکخواز، له‌ورا سه‌رده‌مێ شێخاتی یا بهێز ئاستێ هشیارییا جڤاكی ل نزمترین ئاستبوو، رێژه‌یا خوانده‌ڤانیێ یاهه‌ر داكه‌فتی بوو، له‌ورا ئێكه‌م هه‌ڤدژێ ده‌ستهه‌لاتا شێخ و مه‌لا هه‌ر شێخ و مه‌لایێن هوشیار و نیشتیمانپه‌روه‌ربوون!
لڤێره بۆ منێ خوانده‌ڤان دیاربوو، كو چیرۆكنڤێسی تنێ وینه‌یه‌ك ژ فێلوفندێن شێخا به‌حسكرییه، ئه‌وژی فرۆتنا خێفه‌یێ (وه‌هم) یه بۆ خه‌لكێ خۆ بناڤێ دینی، ب مه‌به‌ستنا ته‌په‌سه‌ركرن و هێلانا وان د كۆتانا نه‌زانینێ دا بۆ درێژترین ده‌م، لێ ئه‌وان چ كارێن چه‌په‌ل ب ده‌ستێن خۆ نه‌دكرن، به‌لكو کالوخ هه‌لگر هه‌بوون، ژ پێشڤه د ئاخفتن و یا وان دڤیا دگه‌هاندنه خه‌لكی و جاران كریار ژی پێ ددانەکرن!
راسته ئه‌ڤ كورته‌چیرۆكه مه ڤه‌دگه‌ڕینیته سالێن حه‌فتێیان و پێدا، لێ براستی ئه‌ڤ بابه‌تێ خیڤه‌یی (غه‌یبی) هێش ل كاره، به‌لكو شێوه هاتییه گوهۆرین، ئه‌وژی شێخ بوویه بانگخواز و کالوخ بوویه (Youtube)ی، ئانكو ل شوینا ئه‌جنا تكنولوجیا گاوران كه‌فتییه د خزمه‌تێ دا، گه‌مشه‌یێ نه‌خوانده‌ڤان ژی بوویه هه‌لگرێ باوه‌رنامه‌یێ ئه‌وێ وه‌كو هه‌سپێ به‌ر عه‌ره‌بانێ ژ هه‌ر دوو لایا به‌ربه‌ست لبه‌ر چاڤێن وی، ئانكو جاران دكتوره و ئه‌و (د.) گه‌له‌ك ژ دالا (ده‌وار) یا كوردی و (دابه) یا ئه‌ره‌بی جودانینه! هوسا هیژ جڤاكێ كوردی د بازنه‌یێ دا دزڤڕیت، دگه‌ل جوداهییا بیاڤێ بازنه‌یێ به‌رفره‌هتر لێهاتییه! ئەوژی شێخەکی چەقدانە و هەر گۆندەکی، کولانەکێ شێخەک هەیە، شاگردی کاتەدانە تاکو ل کولانان د لنگێن هەڤ دهەلنگڤن و یا ژ هەردوویا گرنگتر پەرێ سۆرە، ئەوێ ژێ شینبووین پەرێن سۆر، زەر، کەسک، جۆن (قەهوایی)، نیلی ...
د ناڤبەرا چیرۆک و سەرهاتیێ دا:
سەرهاتی یا رۆهن و ئاشکرایە، چ سالۆخەتێن ئالۆزیێ تێدا نینن، هوسا ئەو ب راستەوخۆیێ یا نێزیکی چیرۆکا مللییە، لێ چیرۆکا هۆنەری رەگەزەکێ وێژەیێ ئالۆزترە و ساخلەتێن خۆیێن شێوازی و هۆنەری و زمانی هەنە، لەورا ئەو پتر ژ ڤەگێڕانێ پیشەکارییە.
سەرهاتی دهێتە ڤەگێڕان و تەڤنێ وێ یێ سستە، لێ دبیتە چیرۆک پشتی دوبارە دارشتنا وێ کو رویدان پێکڤە دگرێداینە و کەساتی دئاخفن نە تنێ ڤەگێر.
چیرۆک ب گشتی ب زمانێ ئەڤرۆ لدویڤ ژیواری نهایە، لێ هەر پێدڤی ب رابووری دبین، ئانکو دوهی دئێخینە سەر ئەڤرۆ، یان ئەڤرۆ ڤەدگەڕینین دۆهی! لێ هەر دەربازبوون بەرەف سۆبەهی بێی دوهی و ئەڤرۆ نابیت. هوسا چیرۆکنڤێسی ب بەروارا دوهی ئەڤرۆ نیگارکرییە، ب ڤێ دەستەواژەیێ ڤەگێڕان دەستپێدکەت (ئه‌و ب خۆ نه شێخ بوو؛ و نوكه دبێژنه من ژی شێخ، لێ ئەز نە شێخم، بتنێ ئەز کالوخک هەلگرێ شێخی بووم...) و بڤی بدویماهی دئینیت :(من دوبارە پسیارا نڤشتووکا پەرێ سۆر ژ شێخی نەکریە و نە ئەز ئێدی کالوخکی ژ ملێ خۆ ڤەدکەم و نە شۆکرۆ ژی دەستان ژ یارییا خۆ و ترساندنا من بەرددەت) ئانکو تۆخمێن پەرۆشکرنێ لدەستپێکێ و یێ نشکڤین و هنگافتنێ – مفاجئە- صدمة – ل کلیلدانێ نینە، بەلکو چیرۆک ڤەگێڕانەک سادەیە، لێ چیرۆک ل ئاستێ وێ سادەییا ڤەگێڕانێ، راستگۆیانە خۆدیکا رەنگڤەدانا لایەنەکێ جڤاکێ کوردییە ل دوهی و ئەڤرۆ.
هوسا چیرۆكنڤێس سەرباری سادەیی یا ڤەگێڕان و ته‌كنیكێ و نەبوونا رەگەزێن جوانناسی و رەوانبێژییا داڕشتنێ، سه‌ركه‌فتیانه شیایه دویری مژەویکرن و ئالۆزیێن هۆنەرێ، وێنه‌یه‌كێ رۆهن و راستكۆ ب ره‌ش و سپی لدور جڤاكێ ب شێوەیێ ڤەگێڕانێ لدور فێلوفند و خۆپەرێسی و هەلپەرستییا پتریا شێخ و مەلا (رەوشا جڤاکی) راستگۆیانە بێی چەپ و چویر و کرویشک بۆ مه ڤه‌گۆهێزیت!
ژێدەر:
1- غانم عمران المعموری، الحوار المتمدن - الادب و الفن، 3/7/2020
2- عبدالعزيز خلوفة، الرمزية والعبثية في القصة القصيرة، مجلة الكلمة، العدد -140- ديسمبر 2018
3- ئيسرائيل شيفلر، العوالم الرمزية – الفن والعلم واللغة والطقوس، ترجمة: عبدالمقصود عبدالكريم، المركز القومي للترجمة، 2016،
4- د. عبدالعزيز المقالح، الدلالات الرمزية في القصة القصيرة زيد مطيع دماج أنموذجا، www.dammaj.net
5- (فهد عمر الاحمدي، جريدة الرياض، 7 نوفمبر 2017).
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق