عبدالرحمن بامه‌رنى
(ئازادییا ژنێ و مافێن وێ دێ ب یاسایێ جێبەجێكەم.. ئەز خوە ل دیموكراسیەتا گەلەكێ بناڤێ ئاینی د سەرداچووی ناگرم)
سارتەر
كومەلگەهـ چاوان پێش دكەڤن و رولێ ژنان دڤێ پێش كەفتنێ دا چیە؟ ئەز ل باوەرم هەر كەسەكێ ئەڤێ پرسێ بدانینە بەر سینگا وی، دێ بەرسڤەك ڤێهەبیت و هەر ئێك لدویڤ بەر و منێن خوە و ئاستێ خوە یێ رەوشەنبیری و مەعریفی دێ ئاخفتنێ ل سەر ڤی رولی و گرنگییا رولێ ژنێ دئاڤاكرنا كومەلگەهی دا كەت. تشتێ سەیر ژی ژ وان هەمی بەرسڤێن ژ ئەنجامێ هەبونا رێكخراوێن تایبەت ب ژنان ڤە و وان بەیاننامە و گردبونەڤە و خوەپیشاندانێن دهێنە كرن، كو چ دی توندوتیژی دراستا ژنان دا نەهێتە كرنێ، هەمی لدوور ئێك خال دزڤرن، داتا و حالەتێن كوشتنێ و سوتنێ و توندوتیژیێ دیار دكەن، لدوماهیێ ژی، ژنێ بخوە ژبیر دكەن، كا چاوان ئەڤ ژنە دێ شێت یا كارا بیت و كارابونا ژنان دكومەلگەهی دا، گرەنتییا پێشكەفتنا كومەلگەهی یە دهەمی بوارەكی دا و بتایبەت ژی، دبوارێ پەروەردێ و ئاڤاكرنا كەسایەتییا زاروكی دا، كو ئەو زاروكێ هەنێ دئایندەی دا، ببیتە سنێلەكێ، گەنجەكێ و زەلامەكێ ئەكتیڤ دناڤا جڤاكی دا.
دا كو ب زانستیانەتر بشێین بەرسڤەكێ ژبو پرسا مە ڤە پەیدا بكەین، دڤێت ل وان خالان بگەرین، یێن ژنێ دئێخنە دبن كونتروللا زەلامی ڤە و دهەمان دەمدا ئەڤ ژنا هەنێ ژی ملكەچی وی كونترولی بوین. دیسان ئەڤ خالێن دبنە هاریكار كو چ دی ژن نەبیتە دار دەستێ زەلامی و بشێت رولێ خوە بگێریت و یا گرنگ، لدوماهیێ ئەم وان خالان دەست نیشان بكەین، ئەگەر ژنێ شییا رولێ خوە ببینیت، دێ چاوان دگەل جڤاكەكێ باب سالاری خوە گونجینیت، چاوان ئەڤ رولێ هەنێ هەڤدژیێ دگەل ئاینی نەكەت، كو بهزرا من، ئاین ئێك ژ بەربەستانە درییا ژنان دا، ئەگەر ب شاشی مامەلە دگەل ڤی رولی هاتە كرنێ.
ژن و زەلام دفەرهەنگا كومەلگەهی دا:
تەخەبونا یاسا و رێسایێن كومەلگەهی هەر ژ كەڤناتیا مێژوێ وەرە، كارتێكرن و گڤاشتنا خوە ل سەر ئاستێ ژنان و زەلامان و هەڤبەشییا وان دناڤا كومكەلگەهی دا كریە و هەبویە، تا وی راددەی، ئەڤ كارتێكرنا هەنی دگەلەك حالەتان دا بویە پیروزی و چ راستەوخو یان نە راستەوخو، هندەك رێسا پەیدابوینە، كومەلگەهی تەقەبولكرینە و ئەڤ رێسایێن هەنێ دناڤا ڤی كومەلگەهی دا هاتینە پارڤەكرن و لدویڤ وان رێسایان، ژنان باهرا خوە وەرگرتینە و زەلامان ژی باهرا خوە ژێراكرینە. ئێدی باهرا زەلامی زێدەتر بیت یان یا ژنان زێدەتر، ب حەزكرن بیت یان خوە سەپاندن، ئەڤ ژن و زەلامێن هەنێ ب وێ پارڤەكرنێ رازی بوینە، دگەل دەمی ژی، جورە هەڤسەنگیەك دوێ پارڤەكرنێ دا پەیدا بویە و ژنان ئاست و بیاڤێ دەستهەلاتا خوە وەرگرتیە و دزانن تا چ راددە دشێن پێش ڤە بچن و تا چ راددە دشێن گللەیێن خوە دكەن و خەتا سورا ل بەر سینگێ وان ژ كیرێ دەست پێدكەت، دیسان زەلام ژی ئاستێ دەستهەلاتا خوە دزانیت و دبەرامبەر هەردوو یان دا، كومەلگەهـ رێزێ ل وان كەسان دگریت یێن پابەندیێ ب وان رێسایان ڤە بكەن و دبەرامبەر دا، چ ژن بیت یان زەلام، ژلایێ كومەلگەهی ڤە دهێنە شەرمەزاركرن، ئەگەر خوە لادان و ئەڤ پیروزیێن هەنێ هاتنە بن پێكرن و سزایێن جورا و جور هاتینە دانان، هەر ژ پاشڤەبرنێ و پشت گوهدانێ و تا دگەهیتە راددێ كوشتنێ، لێ بارا شێری ژڤان سزا و پاشڤەبرنان بو ژنان و رەگەزێ مێ دزڤرن.
ژن و زەلام دفەرهەنگا ئاینی دا:
ژبەركو زورینەییا خەلكێ هەرێما كوردستانێ لدویڤ ئاینێ موسلمانەتیێ دچن، كارتێكرنا فەرمودە و ئایەتێن قورئانێ دبیاڤێ ژن و زەلامان دا ددیارن و خەلك پێگیریەكا رەها بو دكەت، هەر ژ ئینانا هەڤژینان و رێزبەندییا ژن و مێران د پروسا هەڤژینیێ دا و تا دگەهیتە دەستهەلاتێن زەلامی بەرامبەری یێن ژنان، كو بهەمی رەنگەكی دڤێت ژن ژ بن فەرمانێن زەلامی دەرنەكەڤن و دفەرمودەیەكێ دا سەبارەت هەڤژینان هاتیە ڤەگوهاستن، ژ زارەدەڤێ (الصادق) گوت: كومەكا مروڤان هاتنە دەف پێغەمبەری (س) و گوتنێ: یا پێغەمبەرێ خودێ مە هندەك مروڤ دیتن بو ئێك دچونە سوجدێ، پێغەمبەری (س) گوت: (ئەگەر من بریار دابا كەسەك بو كەسەكی بچیتە سوجدێ، دا فەرمانێ ل ژنان كەم كو بو هەڤژینێ خوە سوجدە بربا).
هەر چەندە موسلمانەتیێ تەئكید ل زەلامی كریە، كو گرنگیەكا ئێكجار بدەتە هەڤژینا خوە و زاروكێن خوە و ئەڤ چەندا هەنێ ژی ب خێرەكا مەزن دایە ناسكرن، لێ دگەل روژان و تێكەلبونا دەستهەلاتا عەشاییری و دناڤا دەستهەلاتا ئاینی دا، مافێن ژنان زێدەتر بن پێ بوینە و ژوان ژی، كوشتنا ژنان ب یاسا و رێسایێن عەشایری و دیسان ڤەگوهاستن و دانە شوی و رەفتارێن زەلامی دگەل هەڤژینێن وان كو دویری هەمان فەرمودە و ئایەتێن قورئانێ بوینە، ئەڤ چەندا هەنێ نە بتنێ ئاینی موسلمانەتیێ، بەلكو دئاینێن دژی دا، كو هەرێما كوردستانێ ژ چەندین ئاینێن دی پێك دهێت، مافێ ژنان هاتیە بن پێكرن و زەلامی بو خوە ب دەرفەت وەرگرتیە و دەستهەلاتێن خوە ب سەر یێن ژنێ ئێخستینە.
ژن و زەلام دفەرهەنگا جیهانی دا:
دپێناسا توندوتیژیێ دا ئەڤا دجارناما جیهانی دا بو نەهێلانا توندوتیژیێ دژی ژنان هاتی و ل سالا 1993ێ ژلایێ نەتەوێن ئێكگرتی ڤە هاتیە ئیمزاكرن، دبێژیت: (هەر كریارەكا توندوتیژیێ دژی ژنان ل سەر بنەمایێ رەگەزی بهێتە ئەنجامدان، كو دەركەتێ وێ یان دەركەتەكێ خراب ژێ دەركەڤیت و ئازار بیت یان خەم هەلگرتن و گوهنێلی و دەرونی بیت بو ژنان، دگەل هەر گەفەكێ كو ئەڤ كریارە بهێنە ئەنجامدان یان نەهێلان یان بێباركرنەكا ژ نەچاری ژ ئازادیێ چ د ژیانا گشتی یان تایبەت دا بیت).
ژ جورێن توندوتیژیێ ژی كو ل گەلەك وەلاتان و دناڤ گەلەك كومەلگەهێن جیهانێ دا هاتینە توماركرن، كو كومەلگەهێ كوردی ژی ژوان ڤەدەرنینە، ئەڤێن ل خوارێ نە:
توندوتیژییا لەشی:
ئەڤ جورێ توندوتیژیێ مەرج نینە بتنێ خوە دكریارا گوهنێلیێ دا ببینیت، بەلكو خوە دگەلەك رەنگان دا دبینیت، وەك: (قوتان، دانە بەر پێهنا و دفن برین و پرچ قوساندن)، كو ل سەر دەمانەكی دناڤ كومەلگەهی كوردی دا ژبلی قوتانێ كو ئەڤ دیاردەیە یا مای، دفن برین ژی هەبو و ئەڤ سزاییە ژی مەسجەك بو ژ بو هەمی ژنان كو نابیت ژ بن فەرمان و رێسا و یاسیێن كومەلگەهی و فەرمانێن زەلامی لابدەت.
توندوتیژییا دەرونی (برینداركرنا هەستان):
ئەڤ جورێ توندوتیژیێ گەلەك یێ مشەیە و ب گەلەك جوران دناڤ كومەلگەهێ كوردی دا دیار بویە، ئەگەر بتنێ ل گوتنێن مەزنان ژی ڤەگەرین كو گەلەك گوتنێن هەنێ ب سڤكاتی و خرابی و كێم ئاقلی ژن داینە ناسكرن، وەك نمونە ژی، ئەڤ گوتنا دبێژیت: (ئاقلێ ژنان دكوشا وێ دایە یان ئاقلێ ژنان ژ ئاقلێ مریشكانە) و گەلەك گوتنێن دی. ئەڤە ژبلی كو روژانە سڤكاتی بهەستێن ژنان دهێتە كرن و گەلەك جاران زەلام بو خوە ب شانازی دزانیت دەما ژنەكێ دبینیت و دبێژیت (خوزی من ئەڤ ژنا هەنێ بو خوە خواستبایە یان ئەز دگەل نڤستبامە)، بتنێ ئەگەر زەلامی هزرا خوە كربایە ئەگەر هەڤژینا وی زەلامەك دیتبایە و گوتبایە خوەزی من شوی ب ڤی زەلامێ لاو كربایە، دا ئەڤ زەلامێ هەنێ زانیت كا ئەو روژانە چەند سڤكاتیێ ب ژنان دكەت و ژ رێزا وێ كێم دكەت و هەستێن وێ بریندار دكەت.
توندوتیژییا لەشی (سكسی):
دبیت ئەڤ رەنگێ توندوتیژیێ ژ هەمی توندوتیژیێن دی یا زیق تر بیت، زیق بون ژی برامانا كو ئەڤ رەنگێ توندوتیژیێ كاریگەریێ ل زەلامی و كومەلگەهی دكەت كو زێدەتر فشارێ ل سەر ژنێ دانیت كو پێگیریێ ب فەرمانێن زەلامی بكەت و ژ مالێ دەرنەكەڤیت. ئەڤ جورێ توندوتیژیێ خوە د دەستدرێژكرنا ئێكسەر دا دبینیت كو زەلام ب زوری كریارا سكسی دگەل ژنێ ئەنجامبدەت یان ژی دەستێ خوە ب گەهینیتە جهەكێ وێ یێ هەستیار یان ژی ئاخفتنەكا نەجوان بو ژنێ بێژیت و ژ دەرئەنجامێ ڤی جوری ژی گەلەك جاران ژن ژلایێ زەلامی دهێتە سەردابرن و ژن نەچار دبیت كو ملكەچی حەزێن زەلامی ببیت چ ئەڤ ملكەچی بونا هەنێ بەرامبەری دەستكەفتەكی بیت وەك پارە یا هێلانا وێ دكاری دا یان ژی ژ هەر ئەگەرەكێ دی یێ هەی و ژ نەچاری ژی گەلەك ژن پشتی ڤارێ دبن و نەشییاین كەساتییا خوە دناڤ كومەلگەهی دا ڤەگەرینن ڤە، بەرەڤ كارێ لەشفروشیێ ڤە چوووینە. دكومەلگەهێ كوردەواری ژی دا و ژ بەركو كومەلگەهـ یێ داخستی یە و عرف و عاداتێن جڤاكی رێ ل تێكەلیێن كور و كچان نادەن، گەلەك جورێن ڤێ توندوتیژیێ دبەلاڤەنە و گەلەك جاران ژن دكەڤیتە داڤێن زەلامی و نەشێت وەك پێدڤی یا كارا بیت و یا بەرهەمهێنەر بیت و ئەگەر هات و ئەڤ ژنا هەنێ یا پلەدار بیت و ئاستێ وێ یێ مەعریفی تێرا هندێ هەبیت كو بشێت زەلامان ژ خوە بدەتە پاش ژی، لێ وەك پێدڤی نەشێت رولێ خوە ب دروستاهی بگێریت.
توندوتیژییا خێزانی:
ژبەركو خێزان رێنمایێن خوە ژ یاسا و رێسایێن كومەلگەهی وەردگریت، یا دروستتر كومەلگەهـ چاڤدێرییا ئێكسەر ل سەر خێزانێ دكەت، بویە خێزان كو ژ دایك و بابان و برا و خویشكێ پێك دهێت، هەمی چاڤدێرییا ئێك دكەن كو بشێن رەوشتێ خوە یێ خێزانی ب پارێزن و رەفتارێن وان ژی هەمی چ بدلێ وان بن یان بێ دلی وان، ئەڤ رەفتارێن هەنێ لدەف ڤی كومەلگەهی دمەقبول بن. كەسێ باجێ ژی ددەت، رەفتارێن كچێ نە و شویكرنا وێ و دەركەتنا وێ و حەزێن وێ ژی هەمی دێ دسنورداركری بن، خوە دكاروكوكێ خوە ژی دا، دڤێت وی جلی ل بەر خوە بكەت یێ خەلك پێ رازی.
دەرهاڤێژێ توندوتیژیێ:
هەر چەندە گەلەك دەرهاڤێژ ژ ئەنجامێ توندوتیژییا بەرامبەری ژنان دهێتە كرن هەنە، لێ دێ هەولدەین چەند دەرهاڤێژەكێن زیق بەرچاڤ بكەین كو راستەوخو كارتێكرنێ ل سەر خێزانێ و كومەلگەهی دكەن، ژ وان دەرهاڤێژەییان ژی:
ـ نەهێلانا باوەریێ لدەڤ ژنێ و ئەڤ نەباوەرییا هەنێ راستەوخو كارتێكرنەكا نەگەتیڤ ل زاروی دكەت و نابیتە پالپشت بو زەلامی دكارێن وی یێ ژ دەرڤە دا.
ـ كوشتنا مروڤاتیێ لدەف ژنان.
ـ شێلاندنا رولێ ژنێ چ یێ خێزانی بیت یان ژی یێ گشتی بیت و خوە ئەگەر دكارێ ژ دەرڤەی مالێ ژی دا بیت.
ـ هەستا داهێنانێ لدەف دكوژیت و هەست ب ئارامیێ ناكەت.
ـ نەشێت وەك پێدڤی برولێ پەروەردەكرنا زاروكی راببیت.
ـ سەرهلدانا نەخوشیێن دەرونی و بەرەژەنگێن ڤێ نەخوشیێ بو نەخوشیێن مەزنتر كو نەخوشیێن جەستەی ددویفرا دهێن.
ـ نە نڤستن، ترس، دوو دلی و خومەكی، ژ دەستدانا هەمی جورەكێ باوەریێ.
زوم ل سەر ژنان بوچی!
هەر دەم ئەم پسیارەكێ ژ خوە دكەین، ئەو چ تشتە ژنان بەرێڤەی خیرێ دكەت و دچاڤێن كومەلگەهی و زەلامی دا كێم بهێتە دیتن؟ ئەڤە ل دەمەكی دزاروكینییا خوە دا، كچ رولەكێ باش دناڤ خێزانێ دا دگێریت، رولەكێ باش ژ حەژێكرنا دەیبابان و بتایبەتی بابی دا دبینیت، ئەگەر ئەم هەڤبەركرنەكێ دناڤبەرا زاروكێ كور و یا كچ دا بكەین، ئەم چ جوداهیێن مەزن نابینین، ژبلی كو خێزان حەزدكەن كور هەبن دا ببنە (وەریسێ) مالێ و پاشناڤێ بابێ راكەن، وەكی دی، حەژێكرنا دەیبابان بو هەردوو رەگەزان چ كور بیت یان كچ، چ جوداهی نینە و ئەگەر یا كچێ زێدەتر نەبیت ژی. لێ دسەر هندێ را، ئەم دشێین بابەتی د دوو هەڤكێشەییان دا تەماشا بكەین، هەڤكێشەییا كومەلگەهی و هەكێشەییا زەلامی بخوە.
هەڤكێشەییا كومەلگەهی:
گرزەبون و تەخەبونا رێسا و یاسایێن جڤاكی و بتایبەت ئەڤێن ژ وەلاتێن دی هاتینە دناڤ كومەلگەهێ كوردی دا، چ برییا ئاینی هاتبن یان ژی داگیركرنێ و شەر و شوران، ژن وەك كەرەستەیەك دایە ناسكرن، ئەڤ كەرەستەیێ هەنێ ژی ئێك خودان یێ هەی ئەو ژی هەڤژینێ ڤێ ژنێ یە. یا دیارە ژی چاوان ل گەلەك وەلاتێن دەوروبەرێن مە چاوان مامەلە دگەل ژنێ دكرن و وەك كەنیزە و كەسەكا بێ بها دفروتنە ئێك و بتنێ بو دەم بوراندنێ دگەل و كار پێكرنێ و خودانكرنا زاروییان ب خوەداندكرن. دگەل دەمی ژی یاسا و رێسایێن دی بەرامبەری ژنان هاتینە كەركرن و ئەو سزایێن ل سەر ژنان دهێنە چەسپاندن ل سەر زەلامی ناهێنە چەسپاندن و هەر وەكو دگوتنەكێ دا دهێتە گوتن: (زەلام یێ سمبێل تراشی یە)، برامانا هەر تشتێ زەلام بو وی دروستە ژبەركو چ ل سەر دیار نابیت و دهندەك حالەتان دا، زەلام بەروڤاژی كریارێن ژ دەرڤەی مالێ بو خوە بفلی و مێرانی دزانیت و تشتێ سەیر ژی ئەڤ تشتێ هەنێ وی دچاڤێن كومەلگەهی دا كێم ناكەت.
هەڤكێشەییا زەلامی:
مەزنترین ئاریشا ل بەرامبەری پێشكەفتنا ژنان كو بشێت رولێ خوە بگێریت، زەلامە، ژبەركو ئەو یێ دعەقلیەتەكێ دا هاتیە پەروەردەكرن، هەر كریارا ئەو دگەل ژنێ چ كریارەكا گوهنێلی بیت یان تا كەنی و دەم بوراندنێ و ئاخفتنەكا زورا نورمال ژی بیت، ئەو هزر دكەت ئەو یێ ژنێ دسەردا دبەت و تشتێ سەیر ژی ژڤێ هەڤكێشەیێ، ژن ژی هزر دكەت كو زەلام یێ وێ سەردا دبەت و چ ژ هەردوویان نەشێن بگەهنە وێ باوەریێ كو بەلێ ئەڤ تشتێ هەنێ تشتەكێ هەڤبەشە دناڤبەرا وان هەردوویان دا و كەس یێ دی دسەر دا نابەت.
رێگە چارەسەری:
دا كو نڤیسین بتنێ دەست نیشانكرنا برینان نەبیت و ل رێگە چارەیان ژی بگەرین، دڤێت بكەڤینە دقوناغا پراكتیك دا، بهزرا من د دوو ئالیان دا ئەم دشێین ل سەر چەمكێ رێگە چارەییان راوەستین، ئێك: چ ل سەر جڤاكی پێدڤی یە بەرامبەری ژنان كو بشێت رولێ خوە بدروستاهی بگێریت و بەرێخوەدانا وی بو رەگەزێ مێ بهێـە گوهورین و چ دی زەلام ژنێ بملكێ خوە نەزانیت؟. دوو: ئەم چ بكەین و ژ كیرێ دەست پێبكەین؟.
چ ل سەر كومەلگەهی پێدڤی یە؟:
ـ چ دی كومەلگەهـ ب چاڤێ كێم ل ژنێ تەماشا نەكەت، ژنێ وەك ژن ب بینیت و زەلامی وەك زەلام، مەرج نینە ژن نیڤا جڤاكی بیت كو ژن ژی دشێت هەمی وان كاران بكەت یێن زەلام دشێت، ئەڤە ژی هەڤكێشەیەكا شاشە و دمفایێ زەلامی دایە، ژبەر كو هینگێ دوو رەگەزێن جودا نە دبون، بەلكو یا دروست ژن و زەلام تەمامكەرێن ئێكن و رەنگە ل گەلەك دەلیڤان رولێ ژنێ ژ یێ زەلامی زێدەتر ژی بیت و بەروڤاژی.
ـ تێنەگەهشتنا كوملەگەهی بو ژنێ كو ژن (نامیسە، شەرەفە و عەورەتە)، دڤی سەردەمێ نوكە دا ئەڤ بیروكە یا ئێكسپایر بوی، ژبەركو زوری و دەست درێژی لبن پەردەییا یاسایێ تشتەكێ نە ب ساناهی یە ئەگەر نە بێژم مەحالە و هەر گاڤا دیتنا كومەلگەهی بو ڤان هەر سێ چەمكان هاتە گوهورین و كومەلگەهی ب چاڤێ كێم ل ژنا بویە قوربانی و ژنا ژ زەلامێ خوە هاتیە بەردان تەماشا نەكر، هینگێ ژن دێ شێت پسیارا مافێ خوە كەت و یا نەچار نینە دگەل زەلامەكی بژیت، كو بزانیت ژیانا وێ دگەل یا بزەحمەتە و ئەگەر بو (بێوەژن) ژی، كومەلگەهـ ب چاڤێ كێم لێ تەماشا ناكەت.
ـ ئاستێ رەوشەنبیری یێ ژنان بهێتە بلندكرن و ژن بخوە پسیارا مافێ خوە بكەت و چ دی كونترولێ وێ ددەستێ زەلامی دا نەبیت.
چ ل سەر ژنان بخوە پێدڤی یە:
ژبەركو كومەلگەهێ كوردەواری كومەلگەهەك چیایی یە و هەمی تشتێ خوە لدویڤ پێدڤییاتیا خوە یا سالێ دچینیت و رادكەت، بویە ب هەمی تشتێن خوە و قەدەرا خوە رازی یە. ژن ژی بەشەكە ژ ڤێ هەڤكێشەییا كومەلگەهێ كوردی تێدا دەرباز دبیت، ئەو پێش وەخت رازی بویە كو كونترولێ وێ ددەستێ زەلامی دا بیت و ژن بخوە ژی بەرەڤانیێ ژ وان دەنگان دكەت یێ دبن كونتروللا زەلامی دابن و یا بەروڤاژی هزر بكەت، دچاڤێن كومەلگەهی دا كێم دبیت، كو ژن بخوە ژی بەشەكن ژوێ نرخاندنا خراب. دڤێت رەفتارێن ژنان ژی پێنگاڤ پێنگاڤ بەرەڤ پێش بچن و باوەریێ بو هەمی ژنێن ژ رەگەزێ خوە دروست بكەن، كو ئەڤ عەقلیەتا هەنێ عەقلیەتەك شاشە و دڤێت بهێتە پشت گوهكرن.
چ دەربارەی ژنان بهێتە كرن:
ـ پەرلەمانێ كورستانێ گەلەك ماددە و بریار دبەرژەوەندا ژنان دا دەرئێخستی نە و دهەمیان ژی دا مافێن وێ هاتینە پاراستن، بتنێ یا مای یاسا رولێ خوە بگێریت و چ دی كێشەیێن جڤاكی ب ریێن عەشاییری نەهێنە چارەسەركرن، یاسا رولێ خوە یێ ئەكتیڤ بگێریت و سزایێن دژوار بهێنە دان، راگەهاندن ب پلە ئێك هاریكاری یاسایێ بیت و هەر رویدانا لبن چ ناڤ هاتە چارەسەركرن، ئەو رویدان بهێتە ئازراندن و گڤاشتن ل سەر لایەنێ جێبەجێكار بهێتە كرنێ، كور ولێ خوە تێدا بگێریت.
ـ ئێك ژ بەربەسترین ریێن دكەڤنە پێشییا ژنان ئەگەر پێگیری ب خێزانا خوە و یاسا و رێسا بن پێكرن، ئایندێ وێ دێ رەش و هلاویستی مینیت! خو ئەگەر گەفێن كوشتنێ ژی ل سەر نەمینن و یاسا و دادگەهـ ژی ببنە بەرەڤانێ وێ. هزرا مێشكێ وێ ژی مژویل دكەت و نەوێریت ڤان بەربەستان بشكێنیت یان ژ ڤان یاسا و رێسایان لادەت، ئەو دێ چاوان شوی كەت؟ یان ئەگەر ژ زەلامێ خوە هاتە بەردان كی دێ وێ بخودان كەت؟ یان هەكە بەردەوامی دا خواندنا خوە و شویكرنا خوە پاش ئێخست، دێ بیتە قەیرە كچ و دەرفەتا شویكرنێ ژی دێ كێم بیت! لڤێرە ژی دڤێت رێكخراوێن نە حكومی تا راددەیەكی بڤی رولی راببن و لایەنێن جێبەجێكار و تا منبەرێن ئاینی ژی دهاریكار بن كو ریێن شویكرنا كچان و ژنان هەبن، بو نمونە، نڤیسینگەهێن خاستن و دانە شویێ بهێنە ڤەكرن، هینگێ دەما هەر پروسەكا هەڤژینیێ بهێتە ئەنجامدان ژی، دێ ل سەر بنەمایێن دروست بیت و برێكەفتنا هەردوویان بیت یان كو ژن و زەلام دێ ئێك هەلبژێرن لدویڤ مەرجێن وان بڤێت و ل هەر تەمەنەكی و ل هەر ئاستەكێ رەوشەنبیری، دێ رەگەزێ بەرامبەر ژی لدویڤ وان مەرجان هەبیت. هەر چەندە ئەڤ رێگە چارەسەریە ل گەلەك وەلاتان یا هەی و تا راددەیەكی یا سەركەفتی بویە، ئەز باوەرم ل كومەلگەهەكێ وەك یێ مە یێ داخستی ژی، دێ باشترین رێگە چارەسەری بیت.
رەنگە ئەڤ رێگە چارەسەری لدەف گەلەك كەسان یا سەییر بیت، بەلێ بهزرا من، ئەگەر ژن شییا كونترولێ شویكرنا خوە بدەست ڤە بینیت، هینگێ وێ ترس ل سەر ئایندێ خوە نامینیت و هەمی گاڤان دێ دەرفەتا شویكرنێ و پێك ئینانا خێزانێ ل بەر سینگا وێ یا ڤەكری بیت، خو ئەگەر قەیرە كچ بیت یان ژی د ئەزمونا هەڤژینیەكا نە سەركەفتی ژی را دەرباز ببیت و ژ زەلامێ خوە هاتبیتە جوداكرن، ژبیرنەكەین ژی، زەلام ژی هەنە و دێ ئاریشەیێن وان یێن هەڤژینیێ چارەسەر بن.
ژێدەرێن مفا ژێ هاتینە وەرگرتن:
1. سوسن شاكر مجید، حقوق الانسان اشكال العنف الموجه چد المرأە العربیە، الحوار المتمدن –
العدد: 3712 .
2. حسین درویش العادلی، العنف چد المرأە اڵاسباب والنتائج.
3. دكوڤارا مەتین ژمارە 231 دا بلاڤ بویە.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق