عبدالرحمن بامه‌رنى
رۆمانا (كورێ سافا رەعنایێ) یا رۆماننڤیس ئەنوەر محەمەد تاهر، ئێك ژ وان رۆمانایە، كو بو جارا دووێ ئەز ل خواندنا وێ ڤەگەریایم! خواندنا دووێ ژی بو هەر رۆمانەكێ بۆ چەند خالان ڤەدگەریت، وەك، دەما مرۆڤ ژ خواندنەكێ تێر نەبیت، روودان مرۆڤی بكێشنە خوە و زمانێ نڤیسینێ یێ مشت بیت ژ وێنەیان، دەستهەلییا نڤیسەری زیق بكەت، روودانێن رۆمانێ چەرخەكێ ل سەردەمانەكێ مێژویێ بدەن و ئەو سەردەمانە بۆ مرۆڤی دگرنگ بن. خالا دوێ ژی، دەما رودانێن رۆمانێ، ژلایێ سەرهاتیێ و ڤەگێرێن دناڤ چیروكا رۆمانێ دا هاتین، دروهن نەبن، وێنە تەڤلیهەڤ بن، رۆماننڤیس نەشیابیت ل سەر رۆمانا خوە زال ببیت و سەرە داڤێن رودانان، ل بەر وی بەرزە و ئالوز ببن و جهـ لێك بهێنە گوهارتن.
دخواندنا خوە دا بو ڤێ رۆمانێ، دێ هەولدەین ل سەر ڤان هەردوو خالان راوەستین، ئەو تشتێن سەرنجا مرۆڤی وەك خواندەڤا رادكێشن، دەستهەلی و زمانێ دارشتنێ یێ رۆماننڤیسی و رودانێن چیروكێ یێن ئێك لدویڤ ئێك و دیسان خالێن لاوازێن دناڤا رۆمانێ دا دكەڤنە بەرچاڤ، بەرزی و نزمیێن دناڤا رۆمانێ دا و ئەو چ بەربەست بون و ئەو چ هنگافتنن چ ژ ئاگەهی یان بێ ئاگەهی، ل سەر رۆماننڤیسی را، دەرباز بوینە.
رۆمان بكورتی لدوور چیروكا كەسەكی دزڤریت، تەمەنێ خوە دناڤ كەمپان دا دبەتە سەر. رەحمان ناڤێ قارەمانێ رۆمانێ یە، خەلكێ باژێرێ دهوكێ یە و قوناغێن ژیانا وی وەكی درۆمانێ دا هاتین، بو شەرێ عیراقێ و ئیرانێ ڤەدگەرن و تا پشتی سەرهلدانێ ب چەند هەیڤان، سەرچەقێن رۆمانێ بدوماهی دهێن. دشەرێ عیراقێ و ئیرانێ دا، ئەڤ كەسە دبیتە ئێخسیرێ ئیرانێ و كەس چ ژ چارەنڤیسێ وی نزانیت، بتنێ تابیتا وی دهێتە باژێری و درێ و رەسمەكی دا، دهێتە بن ئاخكرن. چیروكێن ژڤی رەنگی دسەر دەمێ قادسیێ (شەرێ عیراقێ و ئیرانێ)دا، گەلەك دهاتنە ڤەگێران، ئەڤان جورە چیروكان تا سەرهلدانێ ژی بەردەوامییا خوە هەبو، هندەك ژ ئێخسیریێ ڤەدگەریان، هەڤژینێن وان شویكربون و دهندەك حالەتان دا، هەڤژینێن وان ل وان ڤەدگەریانە ڤە، ئەو ژی پشتی خوە ژ مێرێن خوە ددانە بەردان، ژبەركو، دبریارەكا رژێما وی سەردەمی دا، هەر كەسێ بیژنەكا كەسەكێ شەهید مارە بكەت، دێ پارەكی بەرامبەر وەرگریت و دیسان گەلەك ژن، بێخودان دمان و ل سەر هەوی شویدكرن و خێزانەكا دی پێكدئینان. رەحمان ژی وەك ئەڤێن مە بەحس كرین، دەما ژ ئێخسیریێ ڤەگەریایی باژێرێ خوە، خێزانا وی یا تەرا بەرا بوی، تا رۆمان بدوماهی دهێت هەر لهیڤیێ یە سەروچاڤێن هەڤژینا وی، ئەوا ژ حەژێكرن بو خوە ئینای ببینیت، لێ ژ شەرما نەشێت پسیارا وێ بكەت و كەس ژی، چ تشتان ژ وێ و كا ب چ سەرداچوویە بو بەحس ناكەت. ژ خێزانا خوە كورێ خوە دبینیت، كچا خوە و نەڤیێ خوە ژ كچێ، سەرهلدان پەیدا دبیت و وەك هەمی خەلكێ باژێری بەرەڤ سنوری ڤەدچن، ل وێرێ، هەڤالەكێ وی یێ زانكویێ لێ دبیتە خودان و سوزا وەلاتێن ئەوروپا و ژیانەكا نوی ددەتێ، هاریكاریا وی بكەت، چەند هەیڤان دناڤ كەمپان دا دمینت، بەری بگەهیتە وەلاتێن ئارام و تەنا، بەری چاڤێن وی ب هەڤژینا وی بكەڤن، هەمی خەونێن ئێخسیریێ كو جارەكا دی ل وەلاتێ خوە، ل باژێرێ خوە، ل خێزان و هەڤژین و زاروكێن خوە شاد ببیتە ڤە، بریارێ ددەت، هەمی تشتان ل پاش خوە بهێلیت و رۆمان بدوماهی دهێت. ئەڤە ئەو كورتی بو، ئەوا رۆماننڤیسی رودان و چیروكا رۆمانا خوە ل سەر نڤیسین. دا بزانین، رۆماننڤیسی چەند شیایە ئەوا وی بڤێت بگەهینیت و وەك خواندەڤا مە بەشداری زمانێ خوە یێ نڤیسینێ و دەستهەلییا خوە دنڤیسینا رۆمانێ دا بكەت، دێ خوە دناڤ هندەك، قولاچێن ڤەشارتی یێن رۆمانێ دا بەردەینە خارێ.
رۆماننڤیس دەرازینكەكا جوان ل بەر چاڤێن خواندەڤای دهێلتە ڤەكری، ئەو ژی، كەسەكێ نیڤا تەمەنێ خوە دناڤ كەمپان دا بوراندبیت، پێنەڤێت دێ هزر و خەونا وی، باژێرێ وی بیت، تاخێ لێ هاتیە سەردنیایێ و ئەو كولانێن تێدا یاریێن زاروكینێی كرین، دیتنا باژێری هوسا هاتیە وێنەكرن.
"هەر چاڤێ وی یێ لێ كو جارەكێ ئەڤ مژومورانە باژێری بەردەت، نە یا رەوایە ئەو هندە كورە فام بیت نەزانیت كا ئەڤە باژێرێ وی یە یان نە.... لاپەر 5". دپەرەگرافەكێ دی دا، دەما دناڤ كەمپێن ئێخسیریێ دا، هەڤالێن وی هوسا بەحسا باژێر و تاخێن خوە دكەن: "هەكە ئەم كورە بین ژی، نەخشێ كولانێن مە هەمی دمەژیێ مە دا هاتینە نەخشەكرن، بێ چاڤ دێ هاتن و چوونێ لێ كەین..... لاپەر 11".
ژڤان هەردوو پەرەگرافان، نڤیسەرێ رۆمانێ یێ شارەزا بویە، دێ چاوان خواندەڤایێ خوە ب رودانێن ئێك لدویڤ ئێك و بلەز ڤە گرێدەت، كا دێ چ رویدەت، كا سالێن ئێخسیریێ شیاینە ڤان وێنان ژ بەرچاڤان ببەن یان نە؟ دگەل دا ژی، سالێن ئێخسیریێ، یان كو ڤەقەتیانا چەندین سالێن بێئاگەهیێ ژ باژێری و خێزان و مرۆڤێن خوە و رودانێن پشتی راوەستیانا شەرێ هەشت سالیێ عیراقێ و ئیرانێ پەیدا بوین، ئەڤە ژی تامەكا جوداتر ددەتە خواندەڤای، كو رۆمانێ باشتر نزیكی چاڤێن خوە بكەت و ل سەر رودانان راوەستیت. بو من بخوە، وەك خواندەڤایەك و دهەمان دەمدا، نڤیسەرەك ل سەر ڤێ رۆمانێ راوەستیت، هەر ژ هاتنا رەحمانی بو ناڤ باژێری و لێگەریانا مالا خوە و پسیاركرنێ و چوونا وی بو چایخانێ و خرڤەبونا خەلكی لهنداڤی سەرێ وی، دەستپێكەكا گەلەك جوان بون، وەك ڤێ نمونێ، دەما رەحمان دهێتە ناڤ باژێری و قەستا تاخێ خوە دكەت، ئەو تشتێن ماینە ل بیرێ، وەك ڤی پەرەگرافی:
"نەدڤیا خو مژویل بكەت، ب لەز پێن خو سڤككرن و قەستا تاخێ خوە كر... لاپەر 14" یان ڤی پەرەگرافی: "ئەڤە عەرەبانا محویە ژ خرخالێن وێ دیارە، ژ بویاغكرنا وێ.... لاپەر 15" یان ڤی پەرەگرافی: "ئای ئەڤە ئەو باژێرە من هندە سالە خەون پێڤە ددیتن و هەر دوعا و داخوازا من كو یێ دویر بیت ژ تەعلی و نەخوشییان، ئەز لێ بوویمە مرۆڤەكێ بیانی، نە كەس من دنیاست و تا كەس بەرسڤا پرسیارا من ژی نادەت... لاپەر 18".
دوێنەكرنا ڤەگەریانا قارەمانێ رۆمانێ ژ چەند سالێن ئێخسیری و بێ ئاگەهیێ، جارەكا دی بو باژێرێ خوە و چاوان وەك كەسەكێ بیانی رەفتار دگەل دا دهێتە كرنێ و دەما قەستا چایخانێ دكەت و خەلك لدوور دزڤرن و پسیارا ژێ دكەن، رۆماننڤیس گەلەك یێ شارەزابویە و شیایە نەهێلیت چ داڤێن رودانان ژ ناڤ تلێن وی دەركەڤن، ئەگەر سەر قەلەمەكی بو درێژنەكەت. مرۆڤ هەست دكەت، ئەڤ رودانێن هەنێ راستیەكن و چیروك راستی و دروستی یا پەیدا بوی، ئەو رودان ل وی دەمی و نوكە و پشتی چەندین سالێن دژی دێ هەر ئەو خوەشی مینن و ژ بهایێ وان ناهێتە خار، ژبەركو زیندیبون تێدایە و مرۆڤ هەست دكەت، رودانێن وێ بخوە یێن هاتین و نڤیسەرێ رۆمانێ زەحمەت ل قەلەمێ خوە نە دایە، بەلكو هەمی هەستێن وی و خەیالا وی و پاشخانێ رەوشەنبیریەت و مەعریفەیا وی و ئەزمونا وی دنڤیسینێ دا ئێكگرتن كرینە، لێ پشتی ڤان رودانان و تا سەرهلدان و رەڤ دهێت و ئازاد هەڤالێ وی یێ زانكویێ لێ دبیتە خودان، چیروك ئاراستەیەكێ دی بخوە ڤەدگریت و مرۆڤ هەست دكەت، رۆماننڤیسی یا ڤیایی رۆمانێ ژ قەبارێ وێ مەزنتر نیشان بدەت. بهزرا من، رودان ژلایێ نڤیسەرێ رۆمانێ ڤە هاتینە داتراشین، لێ لڤێرە پسیار، ئایا نڤیسەر د داتراشینا ڤان رودانان دا یێ سەركەفتی بویە؟ ئەڤە ژی یا رێژەیی یە و خواندەڤا یێ ئازادە ڤێ رەئیێ بدەت، لێ رامان ژێ ئەو نینە ئەگەر بێژین، نڤیسەرێ رۆمانێ نەشیایە ل سەر رودانێن چیروكا خوە زال بیت و رێ رەوێ وێ، ژ دەست دەركەتی یە، ئەڤ ژ دەست دەركەتنا هەنێ ژی، نە وەك نڤیسین و نە وەك دارشتن و دروستكرنا پەرەگرافان، بەلكو وەك رودانێن چیروكێ و گرێدانا وێ ب پەیام و ئاڤاهیێ رۆمانێ هەمیێ ڤە. ژبەركو، رودان و سەرهاتییا رۆمان ل سەر دهێتە ئاڤاكرن، گەلەك گرنگە. نڤیسەرێ رۆمانێ هێزا رۆمانا خوە یا دایە سەر، ژیانەكا تەحل، كەمپ و دەربەدەری و ئێخسییری و رەڤ و ترس و برس، ئەڤ ژیانا تەحل و نە ئارام ژی، هەمی ئەون یێن ب سەرێ كوردان هاتین و رەحمان وەك نمونە هەلبژارتیە، كو نونەراتیا هەمی خەلكی بكەت. راستە دەستهەلییا نڤیسەرێ رۆمانێ لهەمی پارچە و قولاچان دیارە و زمانێ وی یێ ئەدەبی یێ زەنگینە و تژی فەرهەنگە، لێ د رێزكرن و ب سەر ئێكڤەكرنا ڤان سەرپێهاتیێن ئێك تەمامی یا دی دكەت، جورە خاڤییەك دكەڤیتە بەرچاڤێن مرۆڤی، ئەو ژی ئەم دشێین ژ چەند پسیاران دەست پێبكەین، بوچی رەحمانی پسیارا هەڤژینا خوە نەدكر؟ خوە ئەگەر شوی ب كەسەكێ دژی كربایە، زور ئاسایی بویە، هەڤژینا وی دگەل زەلامێ خوە یێ نوی هاتبانە دەف و سەرەخوشی لێكربانە، ژبەركو تەرمێ وی ژ بەروكێن شەری ڤەگەریابو و هەمیان هزردكرن، یێ شەهید بوی، ئەوی ژی هینگێ ماف نابیت، پسیارا ڤەگەریانا وێ بكەت و بهزرا من، نڤیسەرێ رۆمانێ رێز ل هەستێن خواندەڤایێ خوە نە گرتینە، ئەگەر هات و داڤێن رۆمانێ ژ چیروكەكا راست هاتبنە وەرگرتن و وان هەردوویان ئێك دوو نە دیتبیت ژی، دڤیابایە، نڤیسەری هندەك ئاماژێن زێدەتر دڤی بیاڤی دا هەبانە و ئەگەر داڤێن رودانان ژ ڤەهاندنا خەیالا نڤیسەری ژی بن، ژبەركو رەحمان لدەف كچا خوە و زاڤایێ خوە دژیت، هەر جارەكێ دا سوحبەت هێتە كرن، ژبەركو نڤیسەری، دچەندین پەرەگرافێن ژ ئێك جودادا، ئاماژە ب دیتنا هەڤژینا وی داینە. خالا دوێ، رودانێن دوماهییا رۆمانێ نە، شینا رەحمان، هزرێ دچوونا ژ دەرڤە دا بكەت، ئەو جهێ قەست دكەتێ، هەر چەند یێ خوش ژی بیت، بەلێ كەس و كارێن وی لێ نەبن، شینوارێن زاروكینیا وی، باژێرێ وی خەون پیڤە ددیتن، سالێن ئێخسیرییا وی هەمیێ ل تاخێن وێ بگەریت و هات و چوویێ دگەل هەڤال و ناسیارێن خوە بكەت، هزرێن وی بەرەڤ روژئاڤای و وەلاتێن خەریبیێ بون. نڤیسەری سەنگا چیروكا رودانێ ئێخستیە بێ وەلاتیێ و پەنابەریێ و ژیانا ناڤا كەمپان، ژبەركو، هەردوو بو رەحمانێ نیڤا تەمەنێ خوە دناڤ كەمپان دا بوراندی جورەكێ ئێخسیریێ نە، راستە دكەمپێن ئیرانێ دا، دناڤ سیمان دا بو و ئازادییا دەركەتنێ نەبو، بەلێ دهەمان دەمدا، هاتنا وی بو باژێری و دەما خوە بیانی دیتی، ل سەر سنوری و رەڤینێ ژ دەست دوژمنی و تا مانا وی بو چەند هەیڤان دناڤ كەمپا (یوئێنێ) دا و ئەگەر بەرەڤ وەلاتێن روژئاڤای ژی بچیت، هەر دێ دناڤ كەمپان دا مینیت، ئەگەر بەرێخوەدانا نڤیسەرێ رۆمانێ ژ بو ڤان كەمپان، بەرچاڤكرنا ئازاران و ژیانا بن دەستیێ و نەبونا وەلاتی و كیانەكێ سەربەخو بیت، پا (ئینتیمائا) ڤی كەسی بو ئاخا وی كیڤە دچیت؟ جهێ پسیارێ یە! پا هەبونا كورێ و وی و كچا وی و نەڤی بو كیڤە دچن؟ جهێ پسیارێ یە! پا خەونێن وی بو باژێرێ وی و مرۆڤێن وی و ئەو جهێ لێ مەزن بوی كیڤە دچن؟. جهێ پسیارێ یە! ئەڤ هەمی پسیاركرنە ژی، ژبەركو، ل كەمپێن ئێخسیرییا شەری، خەونێن وی هەمی ل ڤەگەرێ و كەس و كارێن وی و باژێرێ وی بون، یان كو چوونا وی بو هاندەران هەمان ئێخسیری یە بەلێ بروویەكێ دی!
خالەكا دی كو زێدە ئەز ل سەر راوەستییام و تا من قەلەم و كاغەز داناینە بەر سینگا خوە، جوداهییا سالان بویە، سالێن ئێخسیرییا وی دگەل سالێن سەرهلدان پەیدابوی، ژبەركو شەرێ عیراقێ و ئیرانێ ل سالا 1981ێ پەیدابویە و تا سالا 1988ێ یێ بەردەوام بو، سەرهلدان ژی ل سالا 1991ێ پەیدابویە و ئەگەر بێژین رەحمان هەر ژ سالا ئێكێ ژ شەری هاتبیتە ئێخسیركرن ژی یان كو سالێن ئێخسیرییا وی د چ حالەتان دا ژ 10 سالان نابورن، لێ درۆمانێ دا، گەلەك جوداهی دهێتە دیتن و یا راست، چەند جاران ئەز مژولكریمە و ئەز نەشیام خوە رازی بكەم، كو نڤیسەر نە كەتبیتە چ شاشیێن دەمی، وەك ڤی پەرەگرافی:
"بەری پێتر ژ نۆزدە سالان ل جارا دویماهیكێ من دیتی، د دویفدا من نەدیت.... لاپەر 80". نڤیسەر دپەرەگرافەكێ دی دا، هەمان ئاماژێ ب جوداهییا سالان ددەت: "رویدانێن پێتر ژ هەژدە نوزدە سالان ژی گەلەك بو هاتنە ڤەگێران، وەك پانورامایەكێ هەر ئێكی لایەك بو ژێ گوت.... لاپەرە 78" یان ڤی پەرەگرافی ژ هەمان لاپەر: "مرن و ژیان لدەف وی ئێكە، دایك یا چوویە سەر حەقێ خۆ، نە ئەڤرو و دوهی، بەلكو بەری دەهـ سالان، ژن ژی د دویڤ دا كەسەكێ مرۆڤێ وان مارەكر، گوتن دا بشێت زارویێن خو ب خودان بكەت و هەمی مافێن شەهیدان وەرگرتن خانی و پارە و ترومبێل". یان ڤی پەرەگرافی دەما بەحسا تەمەنێ كچا خوە دكەت: "كچا وی سێ چار هەیڤی بوو، نهو یا شویكری، ئەڤجا دێ چاوان نیاسیت.... 95". یان ڤی پەرەگرافی: "نێ هەكە یێ ساخ با، دا بەری پێنج سالان دەهـ سالان پازدە سالان هێت نێ ئەڤە پێترە ژ بیست سالان... 104".
ژبلی بابەتێ سەرهاتی و چیروكا رۆمانێ، كو ئەو زێدەتر خواندنا من بو، نڤیسەرێ رۆمانێ، هێز و سەربورا خوە یا نڤیسینێ و دەستهەلییا خوە ددروستكرنا وێنەیان دا نیشان دایە و نمونە ژی دپرن دناڤ رۆمانێ دا، خواندەڤای نەچار دكەت دوو جاران ل خواندنا هندەك پەرەگرافان ڤەگەریت و خوشیێ ژێ وەربگریت، رودانێن رۆمانێ مرۆڤی بخوە ڤە گرێددەن و ئەڤە ژی ژ شارەزاییا نڤیسەرێ رۆمانێ یە، شارەزای د ئەزمونا وی یا نڤیسینا چیروكێ دا، ژبلی ڤێ ژی، شارەزاییا نڤیسەری دگوتن و كەلتورێ كوردەواری دا، گەلەك یا بەرچاڤە و هەر دەما ئەڤ رۆمانە بهێتە وەرگەراندن، موركا كوردەواریێ و كەلتورێ وێ و رەوشت و تیتالێن كوردەواری، دێ دناڤ دا زیق كەن، وەك ڤان پەرەگرافان:
"چ مال و ملكەت ل توخیبێ ئیرسا یان ل گزیرتێن یونانستانێ هەبون دا بەرەڤانیێ ژێ بكەت؟... لاپەرە 36، گژنیژەك و حەفت پیڤاز... لاپەرە 44، دگوتە فلسی فەتەح پاشا....لاپەرە 47، هەچكو نوكێن ل بەرا داین....لاپەرە 46، وەی ترحێو.....لاپەرە 50، حەفت نیڤەكا شەڤێ......لاپەرە 55، ئەو زەر ژ مەحفیرێ یێ كێمە.... لاپەرە58، سەر وەكی كەشكێ سپی.... لاپەرە72، ئاڤێ بەرێن بەرئاشا برن ئەڤە یێ پسیارا كەنگر پەرا دكەن....لاپەرە 130، هاتین گیسكێ سالێ چووین زیانا سالێ...لاپەرە 142 و گەلەك نمونێن دژی ژڤان جورە گوتنان.
دگەل خواندنا مرۆڤی ژبو سەرهاتیێ و رودانان، گەلەك وێنەیێن جوان دكەڤنە بەرچاڤێن مرۆڤی، كو نڤیسەرێ رۆمانێ یا ڤیایی برییا وان وێنەیان، دورهێلێ كوردستانێ پیشانی خەلكی بدەت و ئەو نەخوشیێن ئێك لدویڤ ئێكێن ب سەرێ خەلكێ بێ گونەهـ هاتین، بتنێ ژ بەركو كوردن، وەك ڤی پەرەگرافی:
"هەیهو، ژ زاروكینیێ تا ئەڤرو هەر دەمێ فروكە دهاتن مرن و ئاگر دباراندن، جهـ نەبوو خۆ لێ ڤەشێرن، تەمەنێ وی نەببوو یازدە سال دەمێ كارەساتا وان فروكان دیتی، نهو ژی برسێ و مرنێ قورتال دكەن..... لاپەر 172". لدوماهیێ ژی، نڤیسەرێ رۆمانێ ڤیایە برییا وێنەكرنا رەحمانی وەك میناكەك، ئێش و ئازارێن كوردان بەرچاڤ بكەت، ل سەر ئاخا خوە ژی هەر دەم ئێخسیر و پەنابەر بویە. دپەرەگرافەكی دا، دەما بەحسا چوونا عەسكەریێ و شەری دكەت، دبێژیت: "بەرەڤ شەرەكی دچی، نە تە تێ و نە تە ژێ، هەر ئەو شوپە یا باژیرێ تە لێ چووی، سەرێ چەند سالانە.... لا37". نڤیسەرێ رۆمانێ ب شارەزایانە ل سەر زارێ قارەمانێ رۆمانا خوە پێناسەیێ ددەتە تاكێ كورد و هوسا وێنەكی ژ زارەدەڤێ وی، سەراڤ دكەت: "نسبەت وی چ گوهارتن نەبوویە، ژ ئوردیگایێ بو كەمپێ، جارەكا دی بو كەمپێ، هەمی زیندانن، هندەك بەرفرەهـ و هندەك بەرتەنگ و تەنگاڤتر..... لاپەر 222".
• كورێ سافا رەعنایێ، رۆمان، 273 لاپەر، ئەنوەر محەمەد تاهر، وەشانێن ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد 2012.
• دكوڤارا پەیڤ ژمارە 73ێ دا بلاڤ بویە.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق