عبدالرحمن بامەرنی
كەرەستێ سەرەكی یێ رۆمانا (ناخێن دەرزی) ل سەر هاتیە نڤیسین، تابلویێ زارویەكێ جگارە فروشە! رۆماننڤیس دنیڤا ئێكێ یا رۆمانا خوەدا و زێدەتر، رولی ددەتە دووكارەكتەرێن سەرەكی، ئەو ژی زارویەكە بناڤێ (كەژو) دیسان هونەرمەندەكێ شێوەكار بناڤێ (زامدار)ە، ئەڤ هەردوو كاراكتەرێن هەنێ، رولێ سەرەكی دناڤا رۆمانێدا دگێرن و تا دوماهییا رۆمانێ ناگەهن ئێك. رۆماننڤیسی دەرازینكەكا جوان دارشتییە ژبو چوونا ناڤ ئاڤاهیێ رۆمانێ، ئەو ژی، دووئالیا هەردوو كاراكتەرانە. برییا دروستكرنا تابلویێ ڤی زاروكی، خواندەڤا كلیلەكێ دبینیت، چەندین كودێن رۆمانێ ب وێ كلیلێ دهێنە ڤەكرن، دەما زامدارێ هونەرمەند ل جاددێ زارویەكێ جگارە فروش دبینیت و سەرێ وی دناڤ چوكێن ویرا، هوسا دبێژیت: "ئەها ئەڤە بوو ئەز ل بەندێ!"، ل بەرامبەری كێشانا چەند وێنەیێن وی، زامدارێ شێوەكار لدویڤ داخازییا وی سوزا كرینا (فانێلەیەك بەرشەلونا) پێددەت. رۆمان رێرەوا خوە دگریت و رۆماننڤیس كاراكتەرێن نوی راكێش دكەتە ناڤا رۆمانێ و تایەكێ لدویڤ كەژویێ جگارەفروش و ژیانا وییا سەخت بەرددەت و تایەكێ رۆمانێ لدویڤ زامدارێ شێوەكار بەرددەت، تشتێ هەردوو تایێن رۆمانێ دگەهینتە ئێك، تابلویێ زاروكێ جگارەفروشە، ئەڤ تابلویە، گەلەك بناڤ و دەنگ دكەڤیت و ب بهایەكێ باش دهێتە فروتنێ و چەندین كوپی ژبەر دهێنە دروستكرن و ل دكانان دهێتە نمایشكرن، هەر جار ئەو زارو هەولددەت وی تابلوی بدەست خوەڤە بینیت، بەلێ نەشێت و بدەستڤەئینانا وی تابلوی بۆ وی دبیتە خەون و دەستان ژخەونا خوە بەرنادەت، دزیكرن و كارێن خراب، دا پارێن تابلوی بدەست ڤە بینیت و دەما نەشیایی بهایێ تابلوی كومڤەكەت، تابلوی ژدكانێ ددزیت و دهێتە قوتان و دكەڤیتە دەستێ پولیسان. ل ئالیێدی، زامدار سوزاخوە خو بۆوی زاروی ژبیردكەت. رۆمان لڤێرە ناراوەستیت، بەلكو روودانێن نوو، پەلكێش دبن و رۆماننڤیس هەولددەت خواندەڤانێ خوە لدویڤ دەزیەكی ببەت، روودانان ددەتە دووڤ ئێك، دێ چاوان زاروكی و هونەرمەندی گەهینتە ئێك، ئەڤێ ژی پێدڤی ب چەندین كاراكتەرێن نوو هەبویە و دیسان چەندین روودانێن نوو كو هندەك جاران مروڤی هەست دكر، روودان وەك فلمەكێ هندی دكەڤن بەرچاڤێن مروڤی.
جوگرافییا رۆمانێ:
پترییا جوگرافییا رۆمانێ ل زاخو هاتیە وێنەكرن، تشتێ بالكێش ژ بو نڤیسەرەكێ ژێیاتی بو باژێرێ خوەهەی، گرنگیدانە ب بەرچاڤكرنا رویێ جوانێ باژێری، دانەنیاسینا كەلتور و ناڤدار و شوونوارێن باژێرییە، وەك (پەیكەرێ سەیدا سالح یوسڤی، ئەیاز یوسف و ئەردەوان زاخویی، پرا دەلال و ئاڤا خابیری و چیایێ خامتیر و ناڤێ چەندین تاخان و دیسان ناڤێ كوڤان سندی و ناڤئینانا رۆمانا وی....هتد).
زمانێ رۆمانێ:
رولان بارت دبێژیت: "نڤیسینێ زمانەكێ تایبەت و بێهنەكا سەربەخو هەیە"، زمان دشێت ململانا دناڤبەرا ئاخفتنێ و نڤیسینێ دا خورت بكەت و دیسان زمانێ ئاخفتنێ جوداهییا خوە ژ زمانێ نڤیسینێ هەیە و ئەو تشتێ رۆمانێ بسەر دئێخیت، زمان و خەیالە و دیسان رەوشەنبیرییا رۆماننڤیسی. دخواندنا ڤێ رۆمانێدا مروڤ زیق هەست بڤێ جوداهیێ دكەت و كا چەند نڤیسەرێ رۆمانێ خوە بزمانیڤە ماندیكرییە، هەڤوكێن جوان، پەیڤێن نوو و رستەیێن لێكدایی دكەڤنە بەرچاڤێن مروڤی و ددەمەكیدا، كوردستان بهەمی زاراڤ و دەڤوكێن خوە ڤە، بو زمانەكێ ستاندارد دنالیت، ئەگەر هندەك نمونا پەلكێش بكەین، وەك (ئاژوكار بۆ شوفێری، چاگێر بۆ چایچی... هتد). هەر چەندە گەلەك جاران ژ كێم ئەزمونییا رۆمانڤیسی د زمانیدا، هندەك پەیڤان جهێ خوە نەگرتینە، وەك (كوتەل نەك كودەل یان دەهول قوت نەك دەهول ژەن)، دیسان رۆماننڤیسی هەولدایە خوە بەرەڤ دەڤوكا باكور ڤەبكێشیت و دبیت بهزرا وی، دەما ئەڤ پەرتوكە ب پیتێن لاتینی دوبارە بهێتە چاپكرن، رەنگە خواندەڤایەكێ زێدەتر لدوورێن خوە كومبكەت و ئەڤە ژی مافەكێ رەوایێ نڤیسەری یە، لێ دیسان ژبەركو جوگرافییا روودانێن ناڤا رۆمانێ ل زاخونە، دڤیابا دەڤوكا ڤێدەرێ زێدەتر بەرچاڤ هاتبایە وەرگرتن، ما چ قەیدی یە، ئەگەر شوونا پەیڤا (خۆر) كو بدەهان جاران درۆمانێدا دوبارەبویە، پەیڤا رۆژ شوونا وێ هاتبایە بكارئینان، بو نمونە.
تەكتیكا رۆمانێ:
ئەركێ رۆمانێ بتنێ دیاركرنا روودانان نینە، بەلكو گەلەك گرنگە سیحرەك درۆمانێدا هەبیت، كو خواندەڤانی ددووڤخوەدا راكێشبكەت، زمانێ ڤەگێرانێ زمانەكێ فەنتازی بیت و خواندەڤان دڤەكرنا كوداندا ماندی ببیت. رۆماننڤیسی لڤێرە هەولدایە بتەكتیكەكا جوان، لدووڤ رێزبەندیەكێ روودانێن لدووف ئێك ئاڤاهیەكی پێك بینن، كو رەنگە بدەهان پسیار و تشتێن نوو بكەڤنە دناڤا مێشكێ خواندەڤانیدا و ئەو پێشبینیێن وی بو دوماهیا روودانان دیاركرین، ب وی رەنگی دەرنەچن. رۆماننڤیسی گەلەك وێنەیێن راست پەلكێشكرینە ناڤا روودانان، ژوان، هەژاری، زاروكێن بێخودان و ئەگەر چاڤدێرییا زاروكان نەهێتەكرن، دێ توشی ڤارێبونێ بن، دزییا كەن، وەك (گوهدوی و شیموی و خەلەكی) و دێ ژلایێ كەسانێن مەزن و خودان پارەڤە هێنە (ئیستیغلالكرن) وەك شیموی و دیسان زەنگینییا ژ نشكانڤە و ئەڤێن بوینە كادرێن حزبان و چاوان پوستێن خوە بو مەرەمێن خوە بكار دئینن، وەك بابێ زامداری و چاوان ژ نشكەكێڤە زەنگین بو و دیسان چاوان برییا پوستێ خوە یێ حزبی شییا پولیسان بێدەنگ بكەت و وژدانا نوژدارەكی بكریت! ئینانا چیروكا ماسیگری لدەستپێكا رۆمانێ و گرێدانا وێ چیروكێ ب ئێڤاریەكا خوارنا ماسیێ ڤە و تا ئەڤ مێهڤانداریە دبیتە ئەگەرێ ڤەكرنا مەزنترین كودێ رۆمانێ و چاوان لدوماهیێ هەڤژینا وی، ئەوا ماسیگری ژ مرنێ رزگاركری وی ناس دكەت و بهندەك گوتنان، بیردانكا وی بۆ پاش دزڤرینیت، وەك چیروكا ئوتیكرنا سەروچاڤان یا پیرەمێری و پیرەژنێ، دیسان قەلاندنا مێلاكێ و دەما گوتیێ ئەگەر مێلاك نەبو دێ بو تە مێلاكا خوە قەلینم، دیسان نمایشكرنا تابلویێن وی و ئەو چیروكێن ددووفرا دهێن، دگەل ڤانەهەمییاندا، شێوازێ قفلكرنا رۆمانێ، ئەڤێژی بهزرا من شارەزای بو دڤێت، ئەگەر هات و رۆمانا وی سەرگرت و خواندەڤان لدوورێن خوە كومكرن، بشێت بەردەوامیێ بدەتە بەشێ دوێ ژ نڤیسینا ڤێ رۆمانێ.
روودانێن رۆمانێ:
ئێك ژ مەرجێن نڤیسینا هەر رۆمانەكێ، هەبونا روودانانە، لێ دڤێت نڤیسەری پاشخانەیەكا مەعریفی یا باش هەبیت، نڤیسەر و رەخنەگر ئازاد عەبدولواحد دبێژیت: "مەرج نینە هەمی رەوشەنبیر نڤیسەر بن، بەلێ مەرجە هەمی نڤیسەر رەوشەنبیر بن"، رۆماننڤیس ژی دڤێت ژ باگراوەندێ خوەیێ رەوشەنبیری بزانیت دێ چاوان روودانان دروست كەت و دانیتە جهێ وان یێ دروست. راكێشكرنا روودانان بو درێژكرنا قەبارێ رۆمانێ یان ژی بو ئازراندنا هەستێن خواندەڤانی وەك ئەو كەسێ دزیندانێڤە چیروكا خوە و كوشتنا ژنا خوە بو زامداری ڤەگێرای، كو بهزرا من، روودانەكە و رۆماننڤیسی ژ قەستا زوم دایە سەر. چیروكا (كەڤالێ) ئەو ژنا د مالا ماسیگریدا، بێی وێ ناس بكەت، دەركەتنا هەردوویان دگەل ئێكدا و داخباربونا وی ب وێ ژنێڤە و تا داخوازا شیكرنێ ژێدكەت و ئەو دبێژتێ ما چاوان مروڤ دوو جاران شیبكەت، هەر چەندە ددەمێ مروڤ رۆمانێ دخوونیت دیار دبیت، رۆماننڤیسی هەولدایە وێنەكێ جوان و سەرنج راكێش ژوێ روودانێ دروست بكەت، لێ ئەڤە نابیتە بەهانە، رۆماننڤیس پێ خواندەڤایێ خوە رازیبكەت كو كور و كچەكان حەز ژ ئێك كربیت و پاشی پروسا هەڤژینیێ پێكئینابیت و دلێ دەیبابێن خوە ل سەر وێ هەڤژینیێ بهێلیت و ببنە خودان زاروك و لدوماهیێ و پشتی چەندین دیداران وێ ناس نەكەت.
ئەنجام:
ژوان هەمی رۆمانێن لدەڤەرا بادینان من خواندین، ئەڤە ئێك ژوان رۆمانێن باشە ب بەرچاڤێن من كەفتی و لدووڤ ئەزمونا نڤیسەرێ رۆمانێ و تەمەنێ وییێ گەنج، ئەز باوەرم دێ پاشەروژەكا گەش ل پاش وی هەبیت و دێ مە رۆمانێن جوان هەبن.
• ناخێن دەرزی، رۆمان، ئومێد سەگڤان، چاپخانا رێنما سلێمانی2016.
• دروژناما ئەڤرو ژمارە 1930 دا ل روژا 9/8/2016ێ دا هاتیە بلاڤكرن.
%20copy.jpg)
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق