یوسف صفار
پیڤەرێ جوانییێ بۆ چیرۆکا جانگۆری یا چیرۆکنڤیس (عبدالرحمن بامەرنی)، ئەوا د گۆڤارا پەیڤ یا ژمارە 95ێدا بەلاڤبووی، هەبوونێن کارلێکەری و کارتێکەری ژلایێ پیڤەرێن جوانییێڤە، وەکۆ سەمتەکا تیورا وەرگری ل سەر چەندین بنەمایێن هویر یێن کارکرنێ هاتییە دارشتن. دێ هەولدەین چەند و چەوانی و بنەمایێن ئەڤی لایەنی د کەڤلۆژانکێ ئەڤێ چیرۆكێدا لڤینن، ئەڤی شێوەیێ لڤاندنێ دێ دناخێ جانگۆریدا ئاڤاکەین.
پەیام:
پەیام ژ بنەمایێن پیڤەرێن جوانییێ یە، ئەو هەبوون و ژیوارییا خۆ وەکو بنەما و کارئێخستنا تیورا وەرگرتنێ، وەکو گشتگیری ل وەرگری هەمبێز دکەت. لدور ئەڤێ پەیامێ، وەکو پەیام چیرۆكنڤیس دبێژیت: ((ئەڤ كۆلانەیە! نەخێر دبیت یا دی بیت، ما كی دزانیت، كۆلانێن ڤی تاخی ھەمی ب ئێكڤەدچن. ما دێ بۆچی سەرێ خوە گێژكەم، ھەر كۆلانا من دوو ژنكێن دەرسۆكێن سپی ل سەری دیتن، ئەو كۆلانا وانایە، ئەڤە ژبلی دەنگێ قیژیا و گریێ و نالە نالێ)) (بامەرنی، 2024، ل90). ئەگەر ئەم ژ خانا پەیامێ بەرێ خۆ بدەینە ئەڤێ نموونەیا چیرۆكێ، دێ بینن کو چیرۆكنڤیسی یا ڤیایی پەیامەکێ بگەهنیت، بەلێ د هەبوونێدا چەندین پەیام ب هەڤرا گەهشتینە، دبیت چیرۆكنڤیسی ئاگەهی ژوان هەمی پەیامان نەبیت. پەیاما هەرە سەرەکییا چیرۆكنڤیسی ڤیایی بگەهنیت، کۆلانەکە دناڤ وێ کۆلانێدا مالەک هەیە و مەبەست ژێ گەهشتنە ب جهەکی یان مالەکا دیارکری، کو ئاماژە و سەرنجا بابەتی هەلدگریت، ڤێچا چاوا بیت یان ب چ پیڤەربیت، گرنگ گەھشتنە، دێ چاوا وێ مالێ زانیت؟ ب رێکا قەرەبالغێ یان سیمیۆلۆژیا هێمایی، کو (تازی)یە یان ژی هاتن و چوونا ژنکان بیت. بەلێ چەندین پەیامێن دیتر وەکو پیڤەرێ جوانییێ دئەڤێ نموونێدا زیق دبن، وەکی دووبارەکرن و دووبارەبوونا پەیڤان مینا(کۆلان)، کۆ پتر ژ جارەکێ هاتیە. ژ لایەکیڤە جوانی خەملاندییە و ژ لایەکێ دیڤە ریتمەکا رێکخستی چوارچۆڤە کرییە. دیسان هەبوونا دەرسۆکا سپی، کو سیمیولۆژیا هێماییە بۆ ژیواریا ژنا کورد وەکو رەوشەنبیری د پەیامێدا رێزبوویە، ئەڤە یا ژوان هەمیان گرنگتر، دەنگێ قیژقیژ و نالینان، کو دوو پەیامان دگەهنیت یا ئێکێ هێمایێ سیمیولۆژیا لۆژیکییە بۆ رویدانەکا دیارکری نەخاسمە سەمتا ئاڤابوونا نەخوشییێ و یا دوویێ زێمار و شینی. ژ لایەکێ دیڤە وەکو هندەک دەنگێن سرۆستی هەبوونێ چوارچوڤەکێ بالادەست ئیمزاکرییە، هوسان چیرۆكنڤیس دناڤ کومەکا پەیاماندا وندابوویە، بەلێ هەر چاوابیت پیڤەرێ جوانییێ یێ سەرنجراکێش تومارکرییە. هەر وەکی د هەبوونێدا دیاردبیت (پیڤەرێ جوانییێ کریارا جوانییێ ل سەر داهێنانا ئەدەبی بۆ شرۆڤەکرنا پەیاما مێژوویی بەرجستە دبیت، ئەڤ کریارە کارێ ئەدەبی توکمە دکەت)(قاسم، ٢٠١٦، ٣٠٩).
بهایێن جوانییێ و مرۆڤایەتییێ
جوانی ب خۆ هەبوونەکا پیڤەریا جوانییێ یە، ڤێچا نەخاسمە ئەو بهایەکێ مرۆڤایەتی بخۆڤە بگریت، ئەو بەردەوام د هەولدانێ دایە، داکو خزمەتا جوانییێ و مرۆڤایەتییێ بکەت. دئەڤی بیاڤیدا چیرۆكنڤیس دبێژیت: ((ھاتنا من بۆ ڤێ كۆلانێ، ئەو ھەڤالێ من بوو و جانێ خوە كرە قوربان، ئەزێ ھاتیم تشتێن وی، جل و بەرگێن وی رادەستی مالا وان بكەم!)) (بامەرنی، 2024، ل90). لڤێرە ئەم ب نێرینا نڤیسەری بەرێ خۆ نادەینە ئەڤێ پارجە تێکستێ، بەلکو دێ ژ لایێ بهایێن جوانییێ و مرۆڤایەتییێ دوخەکێ لێکەین. جوانی ب خۆ وەکو هەماهەنگییا پەیڤاندایە، د پرسیارکرنێدا ژ خۆ بەری ئێک پرسەکێ ژ مرۆڤی بکەت، بەلێ خالا هەرە گرنگ یا پیڤەرێ جوانییێ د گەهاندنا جوانییێ و بهایێن مرۆڤایەتیێ دایە، ب تایبەتی دەمێ گەهاندنا ئێمانەتی و باوەریێدا سەرەدەریکرنا بابەتی ئاور لێ دهێنەکرن، چاوا دێ خۆ ژ رەفتارەکێ، ژ پرسەکێ قورتالکەین، بلا خالا فشارێ ژی بیت، بلا قورچەکا تەحل ژی بیت، ئانکو چیرۆكنڤیس بێ هەست ب جوانیا پیڤەری بکەت، رێزکرن هاتیە رۆژەڤێ، بێ کو سەرەدەریکرنێ ل گەل پەیڤان، پەیڤ یێن بووینە ئالاڤ بۆ گەهشتنا جوانیا گرێدایی بهایێن مرۆڤایەتییێ، ئەڤە دناخێ ژیوارییەکا توکمەدا د ناخێ تێکستیدا ئاڤابوونا جوانییێ رۆخساندییە، ئانکو جوانی سەخمەراتی مرۆڤایەتییێ و بهایێن وی هاتیە زمان، ڤێچا چ گەهاندن بیت، یان ژی ئەركێ سەر ملێ مرۆڤی بیت. لەورا ژی پیڤەرێ جوانییێ جهەکێ وێرەک ب خۆڤەگرتییە.
هەلچوون:
دەمێ بەحس ل بابەتێ هەلچوونێ دهێتەکرن، هزر بەرەڤ هەلچوونێڤە دچیت، ڤێچا چ ئەڤ هەلچوونە تورەبوون بیت یان ژی کریارەکا کریارێ بیت. ل دۆر ئەڤی بابەتی، چیرۆكنڤیس خۆیادکەت/ ((ئەرێ دێ گەلەك پرسیارا ژمن كەن، چاوان ھاتە كوشتن، كێ كوشت؟ دێ بێژنە من، ما تو لدەف نەبووی، ما كەس نەبۆ بێژیتێ ژ چەپەری نەھێ دەر و گوللە كەسێ ناس ناكەن!)). (هەمان ژێدەر، ل90). د مشتۆمرەکا پری پرس و گۆماندا سەرنج و دەستڤەهاتی هەلچوونێ د ئافرینن. چیرۆكنڤیس دناخێ خۆدا یێ ئارام نەبوویە، ئەو ژ بەرامبەرییێ دترسیت، ئەو ژ هەلچوونا نەچاڤەرێکری دترسیت، هەر چەندە چ هەلچوون هێشتا روی نەداینە، چ رەفتار پەیدا نەبووینە، بەلێ یێ ئاماژێ ب خالەکا میتافیزیکی دکەت، هوسان هزر و تەخمین رۆلێ هەلچوونێ دگێرن. ئانکو ئەم دشێین بێژین کو هەلچوونان نەئارامی دروستکرییە، ئانکو خانا (ئەگەر، پا، دبیت، بەلکی) وەکو ئالاڤێن پرسا گۆمانی رۆلێ جهناڤێ نەدیار دگێریت، هوسان ناخێ خواندەڤانی دهێتە ئازراندن، کەواتە هەلچوون کریارێ ل رویدانا نەچاڤەریێکری هەمبێز دکەت، بابەتێ نەدیتی پیڤەرێ هەلچوونا پیڤەرییێ و جوانییێ د جەرگێ گۆتنێدا د ئافرینیت.
ژیری:
هەبوونا کەتوارێ ژیری د ژیانا مرۆڤیدا، فاکتەرەکێ کاریزماییا کارایە بۆ بابەت و رویدانێ. نەمازە ئەگەر رویدان بابەتەکێ خۆرستییێ هەبوونێ بیت. دهەبوونا بیردانکا ژیریێدا کو سەرنجەکا هویرا نموونەگەرییێ د سەرنجێدا خۆیا دبیت، چیرۆكنڤیس دبێژیت: ((لدویڤ ناڤ و نیشانان ئەگەر بیردانكا من ھاری من بكەت، نوكە ئەز یێ د كۆلانێدا، ئەرێ ئەڤە ئەز یێ د كۆلانێدا)).(هەمان ژێدەر، 90). کانێ دا ژ دوو جەمسەرانڤە ئەڤێ نموونێ بێخینە ژێر کاریگەری و خۆاندنا ژیریدا و پیڤەرێ جوانییێ لێ سەرنجبکەین.
جەمسەرێ ئێکێ: هەبوونا خۆرستی هاتیە زمان، نەمازە دەمێ چیرۆكنڤیس پەنایێ بۆ بیردانکێ دبەت، ئانکو دەمێ مێشکێ خۆ ددەتە شولی، ئەو مێشکێ بەری نۆکە رویدان و جهێن دیارکری دیتین، بەلێ ب ئەگەرەکی ژ ئەگەران جهـ و رویدان لێ وندابووین، هوسا نیشانێ، د نموونێدا چارچۆڤەکێ دیتر یێ لۆژیکی بەرچاڤدکەت، چونکی نیشان ب خۆ ئاماژەیە بۆ هەبوونەکا ژیری، کەواتە یان چیرۆكنڤیس دخۆدا بەرزە بوویە، یان ژی ژیرییێ هاریکاریا وی کرییە، بۆ گەهشتن ب ئارمانجەکا دیارکری.
جەمسەریێ دووێ: دووبارەبوون بۆیە سەمت و هەبوون، چیرۆكنڤیس د جهەکێ دیتررا هەست پێدکەت و پێکرییە کو دووپاتی بکارهینایە، ب تایبەت دەمێ سترێزێ ددانیتە سەر کۆلانێ و ل جهەکێ دیتر پەنایێ بۆ پەیڤا(من)، وەکو جهناڤێ کەسێ لکاو دبەت کو ب هەبوونا خۆ دووپاتکرنێ خۆرست دکەت، ئانکو ئەم دشێین بێژین، کو د ئەڤێ پارچە نموونێدا هەبوونا ژیرییێ هەبوونەکا جوان رێزکرییە، ژبەرکو بابەت ب راپێچانا ژیری نخافتییە، لەورا پیڤەرێ جوانییێ ل سەر هەر دوو جەمسەران وەکو رویدان و جهێ شولەژێ لبەردەست کرییە، دبیت ژی پیڤەرێ جوانییێ ب خۆ سەرهلدابیت بێ کو هزر بۆ چبیت، لێ هەر چەوا بیت تومارکرنەک لێ هاتیە دی.
هەست:
جاران د پیڤەرێ جوانییێدا هەست بەرچاڤی و کاریگەریکەکا دیتر ئەنجامددەت، لدور ئەڤێ چەندێ چیرۆكنڤیس خۆیادکەت: ((ئەڤە ھەمان كۆلانە یا من ب دەھان جاران دایە سەر پێن خو، ئەرێ باش بیرا من دھێت، ئھا لبن ڤێ بێلایێ بوو و ئەڤە ھەمان ئەو دەرگەھە ئەز ل بەر راوەستیاییم، ھێشتا ئەو دەرگەھەیە و تشتەك ژێ نەھاتیە گوھورین)).(هەمان ژێدەر، 90). لڤێرە د هەبوونەکا سەیر و سەمەردا و ژ لایەکێ بابەتیڤە، هەست رۆلەکێ ئێکجار زیق کار دکەت، پێڤەرێ جوانییێ لێ بوویە مهڤان، هوسان دەمێ پەنا بۆ بیردانکێ دچیت، ئالاڤێ هەستێ کاردکەت، ئانکو هەست و مەرەمێن مرۆڤی خزمەتا بابەتەکێ دیارکری دکەت، رویدان، کەتوار، هەبوون، بەرچاڤکرن هەمبێز دبیت. لەورا ژی دەمێ ئەم هەستان و بکارهینانا وان د چوارچۆڤێ تێکستیدا دبینن، پەنابرن مەبەستێ دگەهنیت، بێ کو گەهاندن سەری دانیت، هوسان پیڤەرێ جوانییێ هەبوونێ رێزدکەت.
پێڤەرێ مێژوویی:
مێژوو هەبوونا خۆ دگەل بیاڤان بەرجستە دکەت، شیایە ل گۆرەیی هەبوونا خۆ ژی کارتێکرنێ ل رویدان و جهێن دیارکری و دەمێن بۆریدا بکەت. ئەگەر بەرێ خۆ بدەینە ئەڤێ نموونێ، چیرۆكنڤیس دبێژیت: ((ئێكی پرسیار ژمن كرن و ئێكی دارەك د دەستیدا بوو و تشتەكێ گران ب پەحنكا پاتكا من كەفت، ل نەخوشخانێ گوتنە من، ئەڤە دوو رۆژە تە ئاگەھـ ژخوە نە و نە من زانی كێ ئەز بریمە نەخوشخانێ بۆ چارەسەریێ و نە وان زانی)).(بامەرنی، 2024، ل90). هەر وەکی د سەریدا مە دیارکری، مێژوو هەبوونەکا خورستی بۆ رویدانێ و دەمی و جهی و ناڤنیشانا تێکستی هەمبێز دکەت، ئەو کەتوارێ هەبوونێ ژ دویر دگەهینتە نێزیکییێ، دئەڤی چوارچوڤەیدا ئەگەر ئەم بەرێ خۆ بدەینە ئەڤێ پارچە گۆتنێ، دێ رۆلێ مێژوویێ و دەمێ بۆری تێدا خۆیا بیت. ژبەرکو ب دیتنا مێژوویێ و مێژووناسان، هەر رویدانەکێ دەمەک ب سەرڤە برییە، ئانکو مێژووێ مێژوو ئافراندییە د دوو هەبوونادا و هەبوون کریە، یا ئێکێ: دەمێ رویدان دبیتە مێژوو، رویدان کەتوارێ هەبوونێ و پیڤانا دەمی تومار دکەت، هوسان سەرچەقێن رویدانێ د بەرزەنە، کەسێن رویدان کرین، دوو رویدانە، دەمەکێ ب سەرڤەچووی بابەت مژارکرییە. دوو: دەمێ دەم ب خۆ مێژوویێ هەمبێز دکەت کو ئەو ژی بورینا دەمەکێ دیارکرییە لسەر رویدانەکا دیارکری، دەم کەتوارێ ماوەیی بەرجستە دکەت، ئانکو د شیاندایە بێژین کو دەمی و جهی ب هەڤرا خزمەتا رویدانێ کرییە و پیڤەرێ مێژووێ لێکرییە ئارمانج و دەرئەنجام پیڤەرێ جوانییێ وەکو خانا تیورا وەرگرتنێ زمان لێنایە.
کاریگەری:
لدۆر ئەڤی بابەتی وەکو پیڤەرێ جوانییێ د تیورا وەرگرتنێدا، چیرۆکنڤیس دبێژیت: ((ھێشتا ئەمێن بەھتی و مە نەزانی ئەم چبكەین، ئەوی چەپەر گرت و بەرێ ئارپیچیێ دایێ و خودێ دزانیت ئەگەر ئەو نەبا، كتەك ژمە ئەڤێن د رەبیێدا نەدمانە ساخ و نوكە ژی ئەز یێ كەل و پەلێن وی یێن ماین، دئینم، دێ بەمە مالا وان))(بامەرنی، 2024، ل90). ئەگەر ئەم ژ چوارچوڤێ بابەتی و کاریگەریێڤە ل ئەڤێ نموونێ بنێرین، ژ چەندین پیڤەرانڤە کاریگەریێ ئەنجامەکێ خۆرستی پیڤەرکرییە، نەمازە د هەمبێزا پیڤەرێ جوانیێدا کو خالا هەبوونا تیورا وەرگرتنێ یە.
ئێک: توماربوونا سیناریۆیێ، نەخاسمە دەمێ دیمەنێن ڤێ سیناریۆیێ وەکو فلم لبەرچاڤ دکەڤن، مینا بکارئینانا پەیڤێن (بەهتی، چەپەر، ئارپێچی، رەبییە... هتد) جورە کاریگەریەکا زیق د تێکستیدا دروستکرییە.
دوو: ئەنجامدانا کارەکێ رزگارکەر، کو ئەو ژی وەشاندنا گۆرزایە و گەهاندنا زیان ب دۆژمنان، ڤێجا ب هەبوونا هێزێ بیت، یانژی ل ژێر کاریگەریا بابەتی بیت.
سێ: ب خێرا وێ هاریکارییێ کاریگەری و مرۆڤایەتی هاتییە هەبوونێ، ژیان بەردەوامییا ژیواری تومارکرییە، نەمازە دەمێ قورتالکرن دبیتە پیڤەرێ جوانا کاریگەریێ بۆ هندەکێن دیتر، خالا بەرجستەبوونێ لێ دبیتە مهڤان.
چوار: دەمێ مرۆڤ دبیتە هەلگرێ گەهاندنکار، نەمازە دەمێ هندەک، کەل و پەل دبنە پیڤەرێ جوانییێ، دەمێ رۆلێ پۆستەجی مرۆڤی هەمبێز دکەت، ئەڤ چەند پیڤەرە ب هەڤرا پیڤەرێ جوانییێ د چوارچوڤێ هەبوونەکا کاریگەردا تومار دکەن.
کارلێکەری:
دەربارەی بکارهینانا ئەڤێ پەیڤێ و سەرنجێن زیقبوون و هەموارکرنا وێ وەکو سەمتەکا تیورا وەرگرتنێ دی سەرنجەکێ ل ئەڤێ نموونێ کەین، هەر وەکی چیرۆكنڤیس دبێژیت: ((ئەرێ ھەڤالێ من ئەڤێ جانێ خوە كریە قوربان و ژیانا مە رزگار كری، من ب ھەردوو چاڤێن خوە دیت، ھەڤالێ من بوو ژ مالێ دەركەفت، جلێن وی د رەش بوون)).(بامەرنی، 2024، ل90). دا نێرینەکێ ل ئەڤێ پارچە چیرۆكێ بکەین و ب هویری ل سەر براوەستین، خۆیابوونەک بابەتی ژ لایێ کارلێگەریێڤە ژێ دهێتە دی، بەلکو ئەو ب خۆ کاریگەریا دیمەنییە، چونکی هندە دیمەن و بابەتێن مژاوی کارلێگەریێ دهینە زمان، هوسان کارلێگەریا بابەتی رویدان ڤالاکرینە، ژ لایەکیڤە ئەو دیمەنێن هەڤالێ خۆ تێدا دبینیت، ب خۆ کارلێگەرینە، چونکی دیمەن ل بەری رویدانێ دچن، ژ لایەکێ دیڤە بەرۆڤاژی بابەتی کارلێگەری دهەبوونا پێچەوانە تومار دبیت، ڤێچا چ ب دیمەن بیت، یانژی ب هەبوونا بابەتی و بەرۆڤاژیا وی بیت، بابەت د کۆژیەکێ بەرتەنگرا دگەهیتە پیڤەرێ جوانییێ. جوانی ب خۆژی دبیتە مهڤانێ رویدانان، ئانکو رویدان خزمەتا مەبەستێ دکەن بێ کو هەست پێ بهێتەکرن و ئەڤە ب خۆ پیڤەری جوانییێ یە یێ مەبەستدار.
کارتێکرن و کارلێکرن:
ل سەر ئەڤێ یەکێ وەکو پیڤەرەکێ جووت و خزمەتەکا دیار کری، چیرۆكنڤیس دبێژیت: ((ما ھێشتا قەنجیا وی كێمە ل سەر من و كەلا گرییا د حەفكا ویدا ئەز ل ھەمی تشتەكی ب گومان ئێخستم، ئەڤ تشتێن ددەستێ مندا یێن كێنە و كی جانگوری یە و كی كێ رزگار كریە!))(بامەرنی، 2024، ل90) لڤێرە هەردوو بابەت و پەیڤان خزمەتا تێکستی کرییە، ل هەڤ دوو جەمیانە، جارەکێ تێکست ئاڤاکرییە و مفا ب پەیڤان گەهاندییە، جارەکێ ژی ل پشت تێکستی ب هەڤرا بابەت نخافتییە. ئانکو دەمێ کارتێکرن د چوارچوڤێ خۆیێ ئاساییدا دبیتە بابەت، کارلێکرن هەبوونەکا رەوشەنبیری و مرۆڤایەتی تەرخاندکەت. ئەڤە و لێکگۆھورینا جهی و چەپەریدا ژ سەمتەکێ بۆ ئێکا دی، چیرۆك بەرەڤ ئاقارێن هونەریڤە برییە، چونکی دەمێ خۆاندەڤان ئەڤێ چیرۆكێ دخوینیت ژ بەراهییێ ژ ناڤنیشانێ هەڤدژ دەستپێکرییە و ئاوایێ سیناریۆیێ پێڤە دیار دبیت، ڤەگێرانان دگەهینتە دوماهییێ و رۆل لێک دهێنە گۆهورین و د ئەنجامدا کارتێکرن و کارلێکرن ژێ نێزیک دبن و جار حێبەتی دهێتە تومارکرن و جار ژی گۆمان دەرگەهی دقوتیت، جار ژی ژ کەیف بۆ بەرامبەر خەمێ و خەمهەلگرتنێ دهێتە گۆهورین. هوسان ئەم دشێین بێژین کو جانگۆری هەر جانگۆرییە، چ گۆمان ژی تومارنەکرینە، یانژی کەیفێ و خەمێ جانگۆری پیڤەر کرییە. کەواتە جوانییێ و پیڤەرێ جوانییێ ل ئەڤێ گۆهورینێ هەبوونەک هەبوویە، دەمێ خزمەتا بابەتی خزمەتا دوزێ دکەت، جوانی و ئیستاتیکا فرێکرنێ پەیامێ هەمبێز دکەت. هەر وەکی دیاردبیت (هەر کریارەکا جوانییێ نەمازە د رامانێدا ب دەستڤەناهێت ئەگەر کارتێکرن ل سەر نەبیت، ئانکو بهایێ کارتێکرنێ د بهایێ رامانێ دایە، رامانژی رۆلێ خۆ ناگێریت، ئەگەر کارتێکرن ل گەل نەبیت)(بوزید، ٢٠٢١-٢٠٢٢، ٨١).
چێژ:
چێژ دناڤ بەرهەمێ ئەدەبیدا جهەکێ تومارکرییێ داهێنانێ هەیە، ئەو ل هەبوونەکا جودا دگەریێت، ئەو کاری بۆ داهێنانا سەرنجراکێش دکەت، د پارچە گۆتنەکا خۆدا وەک چیرۆك، چیرۆكنڤیس دبێژیت: ((ئەز مالا بێلایێ ناسدكەم و دو خانیا یا ژمە وێڤەتر، ناڤێ كچا وان پەرییە و ھەڤالا خویشكا منە، خویشكا من بەحسا كورەكی دكر، بەلا خو ژێڤەنەدكر و گەلەك بۆ نەخوشدكر و دێ دگەل خویشكا خوە ئاخڤم بۆ وێ بەحسا تە بكەت و تو ژوان مرۆڤان نینی، ھێشتا چ پەیڤێن دی ژ دەڤێ وی دەرنەكەفتین، ڤێ ترۆمبێلا مال میرات بەرێخوە دا رەبییا مە))(بامەرنی، 2024، ل، 91). دەمێ بەحسێ لایەنێ چێژێ و چێژ وەرگرتنێ دهێتەکرن، هەبوونا لایەنێ ئیستاتیکی لبەرچاڤ دهێتە وەرگرتن، ئانکو هەبوونا چێژێ وەکو لایەنێ هونەری بەرجستە دبیت، بەلێ چێژ جاران دناڤ تێکستێ ئەدەبیدا هندەک سالۆخەتێن دیتر ژێ بەرچاڤ دبن، هوسان دئەڤان گۆتنیێن دئەڤێ نموونێدا هاتین، چێژ ژ رویەکێ دیتر یێ جوانییێ رێزبوویە، ئەو ژی پیڤەرێ جوانییێ یێ دانوستاندنێ یە نەمازە د ناڤبەرا دوو کەساندا ل سەر رویدانەکا دیارکری، کو بابەت و بنەمایێ هەبوونا مرۆڤایەتییێ ب خۆەڤە دگریت. کەواتە هەبوونا هەستان پێ دلڤن و لڤینا وانژی ئارمانجا ڤەشارتی پێ دهێتە رۆخساندن، ئانکو هەبوونا جوانییێ وەکو چێژ ژێ دهێتە وەراندن، وەراندنا هەبوونا ژی وەکو چێژ رەگەزێ مێ ب خۆ دناڤ تێکستیدا هەبوونا جوانییێ وەکو چێژ ژێ دهێتە راگەهاندن، چونکی ئەوێ سوحبەتێ دکەن نێرن و سوحبەتا وان ل سەر چییە؟ ل سەر رەگەزێ مێیە، هوسان فیسولۆژیا بابەتی پەنایێ بۆ چێژێ دبەت، ئەو چێژا هەڤرکی ل سەر دهێتەکرن، ژ لایەکیڤە بابەت و سوحبەت و دانوستاندن خورتییێ ددەتە هەبوونێ، ژ لایەکێ دیڤە ژ ئالاڤێ ژیواری هەبوونا خۆ دەردئێخیت، ئەو ب خۆ و ب نەستێن خۆ هەستێن خۆ دەردئێخیت. کەواتە ژ تێکستێ چیرۆكێ و ژیوارێ وێ ئاشکرابوونا جوانی یێ زیقدبیت، نەخاسمە دەمێ پەیڤێن (ھێشتا چ پەیڤێن دی ژ دەڤێ وی دەرنەكەفتین، ڤێ ترۆمبێلا مال میرات بەرێخوە دا رەبییا مە). ل ڤێرێ جهێ ئامرازان ڵێکهاتییە گۆهورین، جارەکێ ژ دەڤێ وی دەردکەڤیت، جارەکێ ژی رەبییا مە، ئانکو سەرەدایی هندەێ کو بابەت ب خۆ چیرۆكەکا خورستییە بابەت وەکو رویدان دهێتە تومارکرن، بەلێ د هەبوونا پەیڤاندا ناخێ هەبوونا مرۆڤی د بەرزەبوونێ دایە، لەورا ژی دناخێ تێکستیدا وندابوون مینا ساڤاتییێ وندادبیت و جوانییا چێژێ پیڤەرێ جوانییێ ئاڤادکەت. هەر وەکی دیار دبیت (پیڤەرێن جوانییێ ئاماژەکا رەوشتییە بۆ هندەک یاسایێن سرۆشتییە ج بنەمایێن جهی بن یان روناهی و کەرستێن دەنگی بن) (حنتوش، ب.س، ٤١). ئەڤە ژی هندێ دگەهینیت، کو هەبوونا جوانییێ خورستییا چێژێ ژێ بەرهەم دهێت، چونکی ئەو ب خو جوانییە و سەرچەقێن وێ رەخ و دورانژی ب خۆڤە دگریت. بەلگە ل سەر ئەڤێ جەندێ (جوانی د تێکستیدا بەردەوامییە ژ بەراهیێ هەتا دوماهیێ و چێژ ڤێ کریارێ دگەهینیتە جوانییێ هەتا بهایێ پیڤەری لێ دهێتە زمان، دەرئەنجام چێژ جوانییا پیڤەری دکەتە کریارا داهێنانێ) (عبدالجبار، ٢٠١٥-٢٠١٦، ١٧).
ل خۆ گەریان:
ئەڤ رەگەزێ٘ پیڤەرێ جوانییێ د ناڤ ئەڤێ چیرۆكێدا خۆیا دبیت، دەمێ چیرۆكنڤیس دبێژیت: ((ئەز نەمری نەمایی كریم و ھێشتا من بەرێ خوە ژ مالا وان نە وەرگێرایی، ھێشتا من دەرگەھێ مالا ھەڤالێ خوە نەقوتایی، دەرگەھـ بخوە ڤەبوو، ئەرێ ئەز ل دەنگێ ڤەبوونا دەرگەھی زڤریم، ھەڤالێ من ژناڤ دەركەفت، ھەڤالێ من، ئەرێ ھەڤالێ من ئەڤێ جانێ خوە كریە قوربان و ژیانا مە رزگار كری))(بامەرنی، 2024، ٩١). ل ڤێرە، هەبوونەکا توکمەیا پیڤەرێ جوانییێ کەفتییە ژێر گڤاشتنا تیورا وەرگرتنێ، ئەو ژی دەمێ کەسەک ل خۆ دگەریێت، دەمێ کەسەک ژ نەچاری بەرزە دبیت، دەمێ بەرزەبوون دبیتە ئالاڤێ گەهشتنێ بۆ جوانیەکا پیڤەری ژ بۆ جوانیەکا بابەتی. دەرئەنجام د ئەڤێ بەرزەبوونێدا قوناغا لێگەریانێ سەرهلددەت، ڤێچا چ ئەڤ لێگەریانە ل خۆگەریان بیت، یانژی ل خۆ زڤرین بیت. دەمێ ئەم دئەڤێ گۆتنێ هەلدکۆلین، دێ بینین کو چیرۆكنڤیس ل خۆ دگەریێت و ژ نیشکەکێڤە دبیتە هەلامەتێ هەبوونێ و سەمایێ لبەر چاڤێن زیق دکەت. هوسان پەیام دبیتە خۆلێگەریان، نەمازە دەمێ وێنەیێ مرۆڤەکێ مری و ژناڤچووی دبیتە هەلامەت، دیسان دەمێ قوناغ و بابەت و رویدان د بازنەیێ دیارکریدا ل هەڤدوو د جەمیێن و لێکدزڤریت، لخۆ گەریان قوناغا بەرزەبوونا جوانییا پیڤەری تێگەهێ دوولایەنییێ ژیانا پوزەتیف و نێگەتیف دهینیتە زمان، کەواتە د شیاندایە بێژین کو چیرۆكنڤیس ل ڤێرێ بەزرەبوویە، بەلێ بەرزەبوونەکا توکمە و جوان، ئەڤێ بەرزەبوونێ رەوشەکا دیتر دایە تێکستی، بەلێ ژبیرکریە لخۆ بگەریێت، چونکی دەرگەهی بتنێ خزمەتا بابەتی کرییە، بێ کو خزمەتا رویدانێ بکەت.
ئامۆژگاری:
ئامۆژگاری وەکو دوماهیک بنەمایێ کارکرنێ ل سەر ئەڤێ چیرۆكێ، سەمتەکا خورستی دروستکرییە، هەروەکی چیرۆكنڤیس دبێژیت: ((من ھەڤالێ خوە دیت و دەیكا وی و خویشكا وی ژی من دیتن و خەمگینی ب وان ژیڤە یا دیار بوو و دایكا وی گوتێ، دێ كیڤە چی كورێ من، ما ئەڤرۆ ژی دێ چیە بەھیێ؟، ھەڤالێ من گوتە دەیكا خوە، بەلێ دادێ ئەڤرو ژی دێ چم و سوبەھی ژی دێ چم و ھەمی پێنج شەمبیان ژی دێ چمە سەر گورێ ھەڤالێ خوە و ناڤێ من ئینا))(هەمان ژێدەر، 91). ئەگەر ل ڤێرە ژ کۆژیێ بەرێخۆدانا ئامۆژگاریێ بەرێ خۆ بدینە ئەڤێ نموونێ، دیاردبیت، ئانکو ئەم دشیێن دەستێ خۆ دانینە سەر بڕینەکێ، سەر ئاوازەکێ کو گەلەک مرۆڤ بۆ دنالن، گەلەک کەس د قەیرانێدانە بۆ ئەڤێ دیاردێ، ئەڤێ هەبوونێ، ژیوارییا مرۆڤایەتییێ کو وەفادارییە، نەخاسمە بۆ هەڤالەکێ وەفادار، هەڤالەکێ هەڤال، چونکی ئەم د سەردەمەکیدا دژین، هەڤال هەمی و هەڤالینی هەمی بوویە بەرژەوەندی، لەوران پیڤەرێ جوانییێ وەکو کەتوارەکێ وەرگرتنێ هاتییە تومارکرن، ئەڤە و بەرچاڤ وەرگرتنا وێ خزمەتا مرۆڤ پێشکێشی جڤاکێ خۆ دکەت، هەڤالێ خۆ دکەت، ئاخا خۆ دکەت، هوسان قەر و خزمەتا وان کەسان بلند بهێتە نرخاندن و راگرتن، ئەوێن خوینا خۆ بۆ دۆزا خۆ درێژن، ڤێچا چ ب نەچاری بیت، یانژی ب دلسۆزی بیت. ئەڤە و ژ لایێ رەوشەنبیریا سوسیۆلۆژیڤە رەوشەنبیریەک دهێتە تومارکرن، رەنگە چ پەیوەندی ب ئولیڤه نەبیت، ئەو ژی بکارئینانا هەمی رۆژێن پێنچشەمبیان دێ چمە سەر گورێ وی، ئەڤ دەربرینە گرێدایی رەوشەنبیریەکا بەرتەنگا مللەتەکێ دیارکرییە، کو بوویە کەلتور و کەلتور ژی ب خۆ رەوشەنبیرییه، ئەڤ رەوشەنبیرییە ژی بوویە بەشەک ژ کوردان. هوسان لایەنێ رەوشەنبیری کەفتییە د خزمەتا لایەنێ ئامۆژگاریێدا، ئەڤەژی ب هەبوونا خۆ پیڤەرێ جوانییێ تومارکەت.
ئەنجام:
پشتی مە ئەڤ ڤەكولینە ئەنجامدای و ل سەر ئەڤێ چیرۆكێ چەند سەرنچ تێبینی رێزکرین، ئەڤ ئەنجامە دەستکەفتن.
۱ـ پیڤەرێ جوانییێ، وەکو جەمسەرەکێ تیورا وەرگرتنێ رۆل و کاریگەری د ناڤ تێکستیدا هەیە.
۲ـ ئەو بنەمایێن پیڤەرێ جوانییێ لسەر ئەڤێ چیرۆكێ هاتینە پراکتیزەکرن، تا رادەکێ باش د گشتگیر بووینە.
۳ـ چیرۆکنڤیسی د (جانگۆری)دا، سەرئەڤرازی و سەرنشیڤی تومارکرینە.
٤ـ هندەک جاران بابەتێ پیڤەرێ جوانییێ ژ چوارچۆڤێ خۆ دەرکەفتییە و خزمەتا چوارچۆڤەکێ دیتر کرییە، مینا رەوشەنبیریێ.
٥. هەر بنەمایەک ل دویڤ حەز و ئارەزوبوونا خۆ هەبوونا خۆ وەکو ئیمزا تومارکرییە، بەلێ هەلچوون و کارتێکەرن و کارلێکرن هەبوونا وان زیقتربوویە.
ژێدەر:
ـ عبدالرحمن، بامەرنی(٢٠٢٤)، جانگوری، گۆڤارا پەیڤ. ژ٩٥: دهۆک.
ـ حنتوش، محمد عباس(ب.س)، المسافات الجمالیە فی اداء الممثل المسرحی العراقی، جامعە بابل، کلیە الفنون الجمیلە.
ـ بوزید، زهیرە(٢٠٢١ٓ-٢٠٢٢). دروس فی علم الجمال، معهد الادب و اللغات، میلە.
ـ عبدالجبار، کادی قادە(٢٠١٥-٢٠١٦)، الثقافە و الجمال عند ثیودور ادورنو، جامعە وهران:جزائیر.
. قاسم، علی حمودین(٢٠١٦). اشکالات نظریە التلقی: المصطلح، المفهوم، الاجراء. جامعە قاصدی، ع.
:۲٥، مجلە الاثر.
.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گوڤارا پەیڤ یا ئێكەتیا نڤیسەرێن كوردستانێ ژمارە 99ز
جانگۆری (كورتەچیرۆك)
عبدالرحمن بامەرنی
ئەڤ كۆلانەیە! نەخێر دبیت یا دی بیت، ما كی دزانیت، كۆلانێن ڤی تاخی ھەمی ب ئێكڤەدچن. ما دێ بۆچی سەرێ خوە گێژكەم، ھەر كۆلانا من دوو ژنكێن دەرسۆكێن سپی ل سەری دیتن، ئەو كۆلانا وانایە، ئەڤە ژبلی دەنگێ قیژیا و گریێ و نالە نالێ و دا ژبیرنەكەم، ھاتنا من بۆ ڤێ كۆلانێ، ئەو ھەڤالێ من بوو و جانێ خوە كرە قوربان، ئەزێ ھاتیم تشتێن وی، جل و بەرگێن وی رادەستی مالا وان بكەم! ئەز دزانم ژی دێ پرسیارا ژمن كەن، ئەرێ دێ گەلەك پرسیارا ژمن كەن، چاوان ھاتە كوشتن، كێ كوشت؟ دێ بێژنە من، ما تو لدەف نەبووی، ما كەس نەبۆ بێژیتێ ژ چەپەری نەھێ دەر و گوللە كەسێ ناس ناكەن!
لدویڤ ناڤ و نیشانان ئەگەر بیردانكا من ھاری من بكەت، نوكە ئەز یێ د كۆلانێدا، ئەرێ ئەڤە ئەز یێ د كۆلانێدا، ئەڤە ئەو كۆلانەیە یا ئەز لێدگەرم و شنی ھاتە بیرا من، ئەڤە ھەمان كۆلانە یا من ب دەھان جاران دایە سەر پێن خو، ئەرێ باش بیرا من دھێت، ئھا لبن ڤێ بێلایێ بوو و ئەڤە ھەمان ئەو دەرگەھە ئەز ل بەر راوەستیاییم، ھێشتا ئەو دەرگەھەیە و تشتەك ژێ نەھاتیە گوھورین، ئەو بێھنەك بوو ئەز یێ ل بەر راوەستیای، من وێرەكییا چوونا ژوور نەبوو و ل دووماھیێ من دەرگەھـ قوتا و دەرگەھـ ل سەر من ڤەبوو و سێ زەگزەكە ژ دەرۆكێ وێ دەركەفتن، ئێكی پرسیار ژمن كرن و ئێكی دارەك د دەستیدا بوو و تشتەكێ گران ب پەحنكا پاتكا من كەفت، ل نەخوشخانێ گوتنە من، ئەڤە دوو رۆژە تە ئاگەھـ ژخوە نە و نە من زانی كێ ئەز بریمە نەخوشخانێ بۆ چارەسەریێ و نە وان زانی، چاوان ئەز ل بەر دەرۆكێ نەخوشخانێ ھاتیمە دیتن.
بەری دوو حەفتیان بوو، ئەز و ئەو د رەبیێ دا بووین، ھەما مە ھند دیت ترۆمبێلەك یا بنك مە ڤەدھێت، ئالایەكێ رەش یێ پێڤە و یا ل سەر نڤیسی لاالەالااللە و ھێشتا ئەمێن بەھتی و مە نەزانی ئەم چبكەین، ئەوی چەپەر گرت و بەرێ ئارپیچیێ دایێ و خودێ دزانیت ئەگەر ئەو نەبا، كتەك ژمە ئەڤێن د رەبیێدا نەدمانە ساخ و نوكە ژی ئەز یێ كەل و پەلێن وی یێن ماین، دئینم، دێ بەمە مالا وان، نوكە خێزانا وی، دەیكا وی، ھەڤژینا وی دەھان پرسیار د سەرێ واندانە و نزانم دێ ھەر ب بەھیا خوەڤەبن، یان دێ من د پرسیارارا ھێلن.
ل وێ كۆلانێ و لبن وێ بێلایێ چیرۆكا من و وێ گەلەك نە ڤەكێشا، برایێن وێ بوون، پسمامێن وێ بوون، خودێ دزانیت چ كەس بوون؟! بتنێ من دڤیا پرسارەكێ بكەم، ھەر پرسیار با، خو داخازكرنا كوپەكێ ئاڤێ ژی بایە، بەلكی من ژمارا وێ یا تەلەفونێ، حسابا وێ یا فەیسبووكێ بدەست خوڤە ئینابایە و لێ دێ بێژی ڤان كەسان یا ل بەر من دانایی، سیخوریا ل سەر ھاتن و چوونا من كری و ھێشتا دەستێ من نەچوویە سەر دەرگەھی، وان خوە ل بەر سینگا من دیت و ھێشتا بدروستاھی من نەزانی چ كەسن، وان چ ژمن دڤێت، من خوە دبێ ھوشیێ دا دیت و ئەڤا ھین دبینن یا ب سەرێ من ھاتی و نوژداران یا گوتیە من، تو یێ ژمرنێ ڤەرەستی، كا تە كەرەكێ نانی بخێرا خوە دایە كیژ ھەژاری!
ھەڤالێ من گوت، ئەز مالا بێلایێ ناسدكەم و دو خانیا یا ژمە وێڤەتر، ناڤێ كچا وان پەرییە و ھەڤالا خویشكا منە، خویشكا من بەحسا كورەكی دكر، بەلا خو ژێڤەنەدكر و گەلەك بۆ نەخوشدكر و دێ دگەل خویشكا خوە ئاخڤم بۆ وێ بەحسا تە بكەت و تو ژوان مرۆڤان نینی، ھێشتا چ پەیڤێن دی ژ دەڤێ وی دەرنەكەفتین، ڤێ ترۆمبێلا مال میرات بەرێخوە دا رەبییا مە، ئەوی خوە كرە قوربان و نەھێلا ئەو تیرورست كتووجوتانێ بمە بكەن. ب ھەر حالێ بیت، ئەڤە ئەز یێ ل كۆلانێ، ئەڤە ئەو كۆلانە یا ئەز تێدا ھاتیمە قوتان و ئەڤە ئەو كۆلانە یێ ھەڤالێ من دناڤ رەبیێ دا جانێ خوە گوری مە كری و ئەم رزگار كرین و دڤێت قەستا مالا وان بكەم، بێژمێ كورێ وە یێ شەھید بووی، جانێ خوە یێ كریە قوربان دا ھەڤالێن خوە رزگار كەت، دێ بێژمێ كورێ وە جانێ خوە یێ كریە قوربان دا خودانێن ئالایێ رەشێ پەرتی دەستدرێژیێ ل سەر ئاخ و نامووسا مە نەكەن و زارۆكێن مە د پاراستی بن و پیرۆزیێن مە نەھێنە سوتن و ھەتككرن. نوكە ئەز یێ ل بەر دەرۆكێ وان، ئەرێ ئەز یێ پشت راستم ئەڤە دەرۆكێ مالا وانە و من دەوسا خوە دروست یا گرتی و تشتێ ئەز دوو دل كریم، ئەز سیمایێ چ بەھیا لڤێ كۆلانێ نابینم و ھێشتا ئەز یێ دڤێ دوو دلیێ دا، ئەز ل دەنگێ دەرۆكێ مالا بێلایێ زڤریم، من ئەو دیت، ئەرێ ئەو بخوەیە، ئەڤە ئەو كچە یا من دڤییا ب ھەڤالینیا من رازی بیت، ئەڤە ھەمان كچە یا ئەز ھاتیمە بەر دەرێ وان و من دەرگەھێ وان قوتایی و برایێن وێ، پسمامێن وێ خودێ دزانیت كی بوون، ئەز نەمری نەمایی كریم و ھێشتا من بەرێ خوە ژ مالا وان نە وەرگێرایی، ھێشتا من دەرگەھێ مالا ھەڤالێ خوە نەقوتایی، دەرگەھـ بخوە ڤەبوو، ئەرێ ئەز ل دەنگێ ڤەبوونا دەرگەھی زڤریم، ھەڤالێ من ژناڤ دەركەفت، ھەڤالێ من، ئەرێ ھەڤالێ من ئەڤێ جانێ خوە كریە قوربان و ژیانا مە رزگار كری، من ب ھەردوو چاڤێن خوە دیت، ھەڤالێ من بوو ژ مالێ دەركەفت، جلێن وی د رەش بوون، خەمگینی پێڤە دیار بوو و دایكا وی و ھەڤژینا وی دگەلدا دەركەفتن، من ھەڤالێ خوە دیت و دەیكا وی و خویشكا وی ژی من دیتن و خەمگینی ب وان ژیڤە یا دیار بوو و دایكا وی گوتێ، دێ كیڤە چی كورێ من، ما ئەڤرۆ ژی دێ چیە بەھیێ؟، ھەڤالێ من گوتە دەیكا خوە، بەلێ دادێ ئەڤرو ژی دێ چم و سوبەھی ژی دێ چم و ھەمی پێنج شەمبیان ژی دێ چمە سەر گورێ ھەڤالێ خوە و ناڤێ من ئینا، گوتێ ئەوا وی كری، جانێ خوە كرە قوربان و نوكە ئەز یێ دناڤ وەدا، ما ھێشتا قەنجیا وی كێمە ل سەر من و كەلا گرییا د حەفكا ویدا ئەز ل ھەمی تشتەكی ب گومان ئێخستم، ئەڤ تشتێن ددەستێ مندا یێن كێنە و كی جانگوری یە و كی كێ رزگار كریە!
ــــــــــــــ
د گوڤارا پەیڤ ژمارە 195 دا بلاڤبوویە
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق