عبدالرحمن بامەرنی
پێشەكی:
دروستكرنا كەساتیەكی بۆ رۆمانێ، لدویڤ وێ چەندێ دمینیت، كا دێ نڤیسەرێ
رۆمانێ چاوان كەساتیێ خوە د رۆمانێ دا تەوزیف كەت و پێشكێشی خواندەڤانی كەت، ئەڤە
ژی لدویڤ شیان و دەستھەلیێن وی دمینن. ژبۆ
وێ ژی بزانین رۆمانڤیسێ كوردێ دەڤەرا بادینان، ل سەر چ بنەما كەساتیێ رۆمانا خوە
دەست نیشاندكەت و رولی پێددەت و ئایا تاكێ كورد ھەبوونا خوە دناڤا رۆمانێن ویدا
ھەبوویە یان نە؟ ئەڤ نڤیسینە دێ بەشەك بیت ژ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ.
وێنەكرنا كەسایەتیێ:
دروستكرنا كەسایەتیەكی د رۆمانێدا، ھەلبژارتییا نڤیسەرێ رۆمانێ بخوەیە، كا چ جورە كەسایەتی وێنە بكەت و چ رۆل بدەتێ. (محەمەد عەباس) نڤیسەر و رەخنەگرێ سعودی، لدوور كەساتیێ دبێژیت: "كەسایەتی جھەكێ گرنگ د ژێرخانا رۆمانێ دا دگێریت، د ئالیێ بابەتیدا، ئەو ئالاڤەكە كو رۆماننڤیس پێ دەربرینێ ژ دیتنا خوە بكەت و ژ ئالیێ ھونەریڤە، ئەو ھێزەكا پالنێنەرە، كو ھەمی تەوەرێن ڤەگێرانێ لدوور دزڤرن[1]".
نڤیسەرێ رۆمانێ بخوە كەسایەتیێ د ھەلبژێریت و دروست دكەت و رولێ ددەتێ و مەرج نینە ھەردەم كەساتیەكێ باش و یێ زیرەك و سالوخەتێن باش لدوورا ھەبن و پرانیا جاران، نڤیسەر گەلەك جورێن كەسایەتییان بۆ رۆمانێن خوە بكاردئینن، ئەڤ كەساتیێن ھەنێ ژی رۆلێن جودا دناڤ رۆمانێ دا دگێرن و دگەل خواندنا رۆمانێ، خواندەڤا دێ شێت كەساتییان ژ ئێك جودا بكەت، كەساتیێ سەرەكی و یێ لاوەكی و ئەڤە ژی تشتەكێ نورمالە د ھەر رۆمانەكێ دا و ب ئاشكەرایی دھێتە دیتنێ. لێ یا من مەبەست پێھەی دڤێ ڤەكولینێ دا ئەز بینمە زمان، ئایا نڤیسەرێ كورد كەساتیێ كورد چاوان د رۆمانا خوەدا تەوزیف دكەت، ئەو چ بابەتن ھزرا وی داگیردكەن؟ تایبەت كورد مللەتەكە و ئاخا وێ دناڤ چار وەلاتان دا ھاتیە دابەشكرنێ، دەھان تراژیدیا، كومەلكوژی، چەوساندن، زینداكرن و ئەشكەنجەدان و دەربەدەركرن. ژ ئالیەكێ دیڤە، دابوونەریت، ژیانا كوردان، كوردەواری، كەلتور و دناڤا ڤانە ھەمیاندا، رۆماننڤیسێ كورد دڤێت چ پەیام بگەھینیت، ئایا قەلەمێ خوە و روودانێن خوە بۆ ئالیێ ھشیاركرنا تاكێ كورد تەرخانكریە؟ ئایا ڤیایە كەلتورێ كوردەواری وێنە بكەت و پیشانبدەت؟ ئایا ڤیایە دەردەسەری و نەھامەتیێن ب سەر تاكێ كورد ھاتین زیندی بكەت چ بۆ نەوەیێ نوی بیت یان جیھان بڤان دەردەسەریێن ب سەر مللەتێ كورد ھاتین بزانیت. ئەڤە و چەندین پرسێن دی، دێ ھەولدەین، چەند نمونە رۆمانێن دەڤەرا بادینان بكەینە كەرەستەیێ ڤێ ڤەكولینێ.
ژ روویێ سیاسیڤە:
ڤەگێرانا چیرۆك و تراژیدیایێن بێ بهاكرن و بنپێكرنا مرۆڤایەتیێ، بەشەكن ژ وێ
مێژویا تەحل، ئەڤا تاكێ كورد دناڤرا دەرباز بووی. ڤەگێرانا ڤان روودانان ژی ب زمانەكێ
ئەدەبی بیت، نڤیسەر بەشەكێ بچووكێ وێ تراژیدیایێ بیت، دێ زێدەتر زیندیبوون دناڤ وان
وێنە و دیمەنانرا هێتە بەرچاڤكرن. بۆ ڤێ نڤیسینا خوە، ئەز دێ پشت بەستنێ ل سەر چەند
رۆمانان كەم، ئەڤێن تاكێ كورد وێنەدكەن، وێنەكرنەكا وەك خوە، كو دیدەڤانێ وێ نڤیسەر
بخوە بیت و ئەو چاوان شییایە كەساتییا تاكێ كورد وێنە بكەت، بۆ منەكێ خواندەڤا پشتی
چەندین سالێن دی ئەز د وێ وێنەكرنێ را، بەشەكی ژڤان بنپێكرن و تراژیدییان ببینم، ئەڤێن
ب سەرێ مللەتێ كورد ھاتین.
ـ رۆمانا (داوی دلوپا بارانێ/ لوقمان ئاسھی)[2]:
كەساتیێ سەرەكی یێ رۆمانێ زارۆكەكە ناڤێ وی مەردانە و چیرۆكا وی بڤی رەنگییە:
"مەردان كارەكتەرێ سەرەكیێ رۆمانێ یە، وەك چیرۆكا هەر سنێلەكێ ل تەمەنێ وی، بتنێ
چاڤێن وی ل رەگەزێ دی دگەریان و شیا كچەكێ ب ناڤێ (بەفرین) ب خوەڤە گرێبدەت و هەر كەسێ
ژیانا گوندان ژی دیتی، سەرەڕای چاڤدێریەكا زێدەتر ژ ژیانا باژێران، كو چو تشت ناهێنە
ڤەشارتن و هەمیان ئاگەھـ ژ ئێكدو هەیە، لێ دەلیڤێن دیتنێ و هەڤگەهشتنێ ژی زێدەترن،
هۆسان ڤان هەردوویان خوە دگەهاندە ئێك و ژڤان د دانان، ژڤانێن وان ل رەخ و دۆرێن گوندی
بوون، هەتا قەدەرا وان كەسەك ب ناڤێ (شێخ حەسەن)، ب سەر چیرۆكا وان هلبووی، ئەو د خوها
وان را گرتین، سەرهلبوونەكا هۆسا ژی بێ هێڤە و وێڤە یان پاقژكرنا نامووسێ یە یان كوشتنا
كوڕ و كچانە. لێ ڤی كەسی ژی، مەبەستێن خوە و مەرجێن خوە هەبوون. ئەڤ مرۆڤێ هەنێ، كو
ژ ئێك ژ وان (رەبیێن حكومەتێ) دهاتە ناڤ گوندی و ب عەرەبیا خوە و نڤێژێن خوە شیا بالا
خەلكێ گوندی بۆ خوە رابكێشیت، كو ئەڤ كەسە ژ دیندەها پێغەمبەری بیت، ب تنێ كو عەرەبە
و عەرەب یانكو ئیسلام. لەوما باوەریەكا تەمام د ناڤ خەلكێ گوندی دا بۆ خوە دروست كربوو
و دبنڕا مەبەستێن خراب هەبوون، دڤیا ژ وی بزانیت، پێشمەرگە دهێنە گوندی یان نە!".
ئاسھی د رۆمانا خوەدا ژ چیرۆكەكا عەشقێ دەستپێدكەت و لدووماھییا رۆمانێ ژی ھەر گرێدایی
دەستپێكا رۆمانێ یە، لێ ل دەم و جھێن جودا، ئەڤە ژی چیرۆكەكا نورمالە لدەف ھەمی گەنجان
دروست دبیت، لێ نڤیسەری شیایە ب سەركەفتیانە بابەتەكی راكێشی ناڤا رۆمانا خوە بكەت،
ئەو ژی رژێمەكا دكتاتورا دژی نەتەوا كورد، ئەو زولم و زوردارییا رژێما بەعس دگەل كوردان
دكر، ژبەركو كورد بوون.
ـ رۆمانا (كورێ سافا رەعنایێ/ ئەنوەر محەمەد تاھر)[3]:
رۆمان بكورتی لدوور چیرۆكا كەسەكی دزڤریت، تەمەنێ خوە دناڤ كەمپان دا دبەتە
سەر. رەحمان ناڤێ قارەمانێ رۆمانێ یە، خەلكێ باژێرێ دهوكێ یە و قوناغێن ژیانا وی وەكی
د رۆمانێ دا هاتین، بۆ شەرێ عیراقێ و ئیرانێ ڤەدگەرن و تا پشتی سەرهلدانێ ب چەند هەیڤان،
سەرچەقێن رۆمانێ بدوماهی دهێن. دشەرێ عیراقێ و ئیرانێ دا، ئەڤ كەسە دبیتە ئێخسیرێ ئیرانێ
و كەس چ ژ چارەنڤیسێ وی نزانیت، بتنێ تابیتا وی دهێتە باژێری و درێ و رەسمەكی دا، دهێتە
بن ئاخكرن.
ـ رۆمانا (داویا شەرڤانەكی/ عسمەت محەمەد بەدەل[4]):
روودانێن رۆمانێ بەحسێ سەردەمێ بەری و پشتی سەرهلدانا 1991ێ دكەت، گەنجەكێ خویندكار
و وەك هەر گەنجەكی دكاملانا خوەدا، حەژێكرنێ دكەت و دشێت دلێ كچەكێ بۆ خوە رابكێشیت.
هەر كەسێ بیرا وی ل بەری سەرهلدانێ ژی بهێت، دێ زانیت چەند سەر ئێشی بۆ خەلكی و بتایبەتی
تەخا گەنجان ژلایێ رژێمێ و دەستەكا وێڤە دهاتنە دروستكرن. ژبەر هندێ ژی ئەڤ كەسە و
دگەل كۆمەكا دی یا خویندكاران و هەڤتەمەنێ خوە، دەست ب رێكخستنێ دكەن و `نشكانڤە، پشتی زانین ژیانا وان دێ كەڤیتە د مەترسیێدا و ئەو
كەتینە بن چاڤدێرییا زەلامێن (ئەمنێ) یێن وی سەردەمی! بێی ئاگەهداركرنێ، باژێری بجهـ
دهێلن و پەیوەندیێ ب شورەشێ دكەن و دبنە پێشمەرگە.
ـ رۆمانا (شوپێن رۆندكان/ ھزرڤان[5]):
وێنەكرنا دیمەنێن ئەنفالان برییا كەسایەتیێن
رۆمانێ، كارێ رۆماننڤیسی گەلەك ب ساناهی كریە، كو ب ئەركێ پیشاندنا ئەنفالان راببیت
و ڤێ تراژیدیێ بینیتە زمان. ئەڤە دگەل كەسایەتیێ سەرەكی ژی د رۆمانێ دا، چەندین كەسایەتیێن
دی یێن لاوەكی هەنە و وێنە ژێ دهێنە ڤەگوهاستن و هەمی پێكڤە وێنەیەكێ زیندی دروست دكەن.
ژبلی كەسایەتییان ژی، رۆماننڤیسی، ژیانا باژێری ژی پەلكێش كریە دناڤا رۆمانێ دا و ل
سەر زارێ چەند كەسایەتیێن دی، هوڤاتی و چەوساندنا هاولاتیێ كورد ژ لایێ رژێما وی سەردەمی
بەحس كریە، كا ژیانا تاكێ كورد چەند یا بەرتەنگ بوویە و چەند زولم و زورداری ل سەر
وان هەبوویە. وێنەیەكێ دی كو دڤێت مرۆڤ ژێ دەرباز نەبیت و چەند جاران رۆماننڤیسی زوم
ئێخستیە سەر، ئەو ژی، چەتە یان كو جاش. هەر چەندە ئەو ببونە پیشنەگێن دوژمنی ل سەر
دەمێ ئەنفالان، گەلەك گوند، برییا وان هاتنە خرابكرن و جهـ شەكەفت و نەپەنیێن ئاسێ
برییا وان هاتنە نیشاندان و گەلەك هاولاتیێن بێگونەهـ هاتنە ئاشكەراكرن و تا نوكە ژی
دبێ سەروشوینن، لێ ل گەلەك دەلیڤان ژی، وان كارێن باش كرینە و رۆماننڤیسی شیایە ب ڤەگێرانا
چیرۆكا چەند كەسان ژوان، دیمەنەكێ باش ژێ ڤەگوهێزیت.
ـ رۆمانا (امراة من ضباب/ نزار ئەحمەد بامەرنی[6]).
د رۆمانێ دا چیرۆكا (زارۆكێ ئەنفالان) تەیموری دھێتە پیشاندان و وێنەكرنێ، كا
چاوان رژێما بەعسا رۆخایی د ئەنفالێن سالا 1988ێ دا هزاران زارۆك و گەنج و ژن و پیر،
دكرنە دزیلێن عەسكەری دا و بەرەڤ باشور و رۆژئاڤایێ عیراقێ دبرن و ب ساخی بن ئاخدكرن
و چاوان زارۆكەك شییا ژڤێ كومەلكوژیێ رزگار بیت و خوە بگەهینتە مالەكا عەرەبان و ئەو
وی د پارێزن و ڤەدگەرینن باژێرێ سلێمانیێ لدەف مرۆڤێن وی.
ـ رۆمانا (مریێ حەرام/ باڤێ نازێ[7]).
مرن پشتی ژ دەستدانا هەمی تشتەكی دهێت. ئەگەر ژ روویێ زانستی ژیڤە تەماشە بكەین،
دەما مرۆڤەك بریندار دبیت و گەلەك خوین ژ بەر دچیت و خوینا لەشێ وی بۆ نەهێتە قەرەبووكرن،
ئەو مرۆڤێ هەنێ بەرگەی ناگریت و دێ گیان ب سەردا چیت. لێ مرنا دڤی رۆمانێ دا هاتیە
بەحسكرن، مرنەكا ب ساخییە، ژبەركو سەرەرایی هەمی قوربانیدانێن وی، هەمی ئەشكەنجە و
ژورێن تاری و ترس و برسان، ئەڤێن دەولەتا تورك ب سەرێ وی ئیناین، ئێخستیە زیندانێ،
ئەشكەنجەدان، ژوورێن تاری بتنێ ژبەركو كوردە، لێ یێن بەرامبەری وی ژی كو كوردێن گوندێ
ویبوون، ستووێ خوە خواردكرن و هەر كویلاتی د خاستن. نە بتنێ ئەڤە ژی، ئەو هەمی نەخوشیێن
وی دزیندانێ و ل بەر ئەشكەنجەدانێ سەرا ب دەستڤەئینانا ئازادییا وان ڤەخارین و برین،
كەس نەبویە گوهدێرییا وی بكەت و هەر چنە بیت، بخێرهاتنەكێ ژ بۆ بكەت و لدووماھیێ ژی
و دەما دمریت، گوندی وی ب مریەكێ حەرام بزانن و رێ نەجدن كو دناڤا گورستانا گوندیدا
بھێتە ڤەشارتنێ.
ژ روویێ كەلتوریڤە:
وێنەكرنا كەساتییێ كورد و كاریگەریا دابونەریتان ل سەر، بابەتەكێ دییە رۆماننڤیسان
بخوەڤە مژویل دكەت، تایبەت ئەڤ نڤیسەرێن ل سەر ھشیاركرنێ دراوەستن و ب بەرچاڤكرنا كەساتیێن
ژڤی رەنگی ب مەبەستا ھشیاركرنا تاكێ كوردە ل بەرامبەری ئەو ھەمی نەھامەتیێن ب سەرێ
وی دھێن و ئەو باجا وان ددەت، ژبەركو ھەر یێ د عەقلیەتا خوە یا كەڤندا مایی و نەڤێت
ژێ دەركەڤیت. دێ ھەولدەین چەند میناكان ژ چەند رۆمانان وەربگرین.
ـ رۆمانا (خه‌جا به‌رلینێ/ حه‌سه‌ن ئیبراهیم[8]):
ژیانه‌كا نوى بۆ ئه‌قلیه‌ته‌كا كه‌ڤن گه‌له‌كا بزه‌حمه‌ته، ئه‌گه‌ر ئه‌و ئه‌قلیه‌ت
نه‌هێته گوهورین. مرۆڤێ رۆژهه‌لاتى بۆ هه‌مى كار و كریارێن خوه ئه‌گه‌ران ددانیت.
ئه‌ڤه ژى دوو تشتێن ژێك جودانه، (ئاین و ره‌وشت) تێكه‌لى ئێكبوین و دناڤ ئێكدا حه‌لیاین.
ده‌ما ئه‌م دناڤ ئالوزیه‌كێدا دەرباز دبین، مه رێكێن خو (قانعكرنێ) هه‌نه. ئه‌م
بۆ هه‌ر تشته‌كى بەھانەیەكێ دگرین و ئه‌ڤه ژى ئێك ژ وان خالانه كو ئه‌ڤ جڤاكه، ژیانا
خوه ببه‌نه سه‌ر و هه‌ست بگونه‌ها ده‌رونى نه‌كه‌ن.
د رۆمانێدا ھوسا ھاتیە، دەما ژن و مێرەك ژ كوردستانێ بەرەڤ ئەلمانیا دچن، ل
وێرێ ئاكنجی دبن و ژن خوە دگەل كەلتورێ ئەلمانیا د گونجینیت و زەلام ھەر د عەقلیەتا
گوندێ خوەدا دمینیت: "كه‌س ئه‌گه‌ر نینه ژ ته پێڤه. ته مالا مه وێران كر. ته
ئه‌م هه‌موو به‌رزه‌كرن. ته نه‌شیا خوه بگوهورى. تو هه‌ر ماى ره‌شویێ شڤان. تو نه‌هاتیه
گوهورین، تو هه‌ر ئه‌و مرۆڤێ دنیا نه دیتى. ته دڤیا گوندى ب چیاڤه و په‌ز و كه‌په‌نێ
خوه‌ڤه دگه‌ل خوه بینیه به‌رلینێ. ته دڤیا مه وه‌ك په‌زى ب گوپالى خودان بكى".
ـ رۆمانا (ئەز و دەلال/ سدقی هرۆری[9]):
روودانێن رۆمانێ ژ نڤیسینا ژنەكێ دەست
پێدكەن، ئەو ژن خوەدییا دوو زارۆكانە و ئەو ژی ل وەلاتێ سوێدێ دژیت و زەلامێ وێ كو
هێشتا ل كوردستانێ، وەك دوو ئەڤینداران، ب حەژێكرن، ئەو ژ خوە را ئینایە و بەرەڤ وەلاتێ
سوێد ڤە دچن. ل وی وەلاتی، ئەو زەلام وێ ژنێ پشت پشت گوهـ دهێلیت، خوە دبن پەردەییا
دوو تشتان را ڤەدشێریت، ئێك: زەلام یێ سەرتراشی یە و هەر تشت بۆ وی دروستە و ژ ڤێ هزركرنێ
ژی، تەخسیریێ ناكەت و پەیوەندییان ژ دەرڤەی مالێ دگەل چەندین ژنێن دی گرێددەت و تا
وی راددەی پشت ددەتە هەڤژینا خوە. دوو: عەقلیەتا باب سالاری، هەر چەندە وەلاتێ سوێد
ئێك ژوان وەلاتانە یێن دیموكراسی لێ هەی و دیموكراسیەتەكا زێدە. ل وان وەلاتان ژی،
ژنان مافێ هەمی تشتەكی وەك یێ زەلامی یێ هەی، چ مافێ دەركەتنێ بیت یان ئاخفتنێ و تا
كاركرنێ ژی. لێ ئەڤ زەلامێ هەنێ ڤان هەمی ئازادیان ل بەر ڤێ ژنێ دگریت و ناهێلیت ژ
خانی دەركەڤیت و ئەو تشتێ ئەوی بۆ خوە وەك زەلام دڤێن، وان تشتان ل بەر هەڤژینا خوە
دگریت. هەر چەندە، ڤێ ژنا هەنێ چ خەونێن دی نەبوینە ژبلی كو وەك ژنەك بژیت و زەلامێ
وێ د مالێدا بیت و هەست ب وێ بكەت وەك ژن و هەڤژین و وەك مرۆڤ.
ـ رۆمانا (مرن دزەنگا 12ێ دا/ كەوسەر شەوكەت[10]).
روودانێن رۆمانێ ژی هەر ئەو بەرێخوەدانن یێن كومەلگەهی و داب و نەریتان بۆ ژنان
داتراشین و ئەگەر ژن بخوە ژی نەبیت، زەلام نەشێت دەربرینێ ژ وان ئازاران بكەت، یێن
كومەلگەهی ل سەر سەپاندین و بوینە رەوشت و تیتال. بویە ئەڤ رۆمانە دەرهاڤێژتێ ناخێ
ژنەكێ یە، بۆ كێمكرنا گڤاشتنا ل سەر ژنان هەمیان، كو زەلام ئەكتەرێ سەرەكییە دگێران
و نڤیسینا چارەنڤیسێ ژنان دا، ئەڤ رۆمانە بخوە ژی ئەگەر نە بێژم راستییا (واقعی)یە،
بەلێ دەربرینێ ژڤی كەلتوری دكەت یێ ئەم تێدا دژین و دڤێت بزانین، دەما ژن دنڤیسیت،
ژن دەربرینێ ژ ئازار و هەستێن خوە بكەت، وەك دایك، وەك پەروەردە، وەك هەڤژین و خوشتڤی
یان كو هەبونا هشیاریەكا زێدەتر دناڤ كومەلگەهی دا.
ژ روویێ ناڤخوییڤە:
ژبەركو نڤیسەر كەسەكێ ھشیارە، نڤیسەر ئەو كەسەیە یێ دگەل بەرژەوەندییا گشتی،
دگەل پێشكەفتنێ و ئێكگرتنێ و مافان و دادوەریێ و ئازادییان، بویە رۆمانێن دەڤەرا بادینان
ژڤی روویڤە دبێ بار نابن و ئەگەر چەند میناكان وەربگرین:
ـ رۆمانا (تاڤگە/ تەحسین ناڤشكی[11]):
داڤێن چیرۆكێ، خوە دكێشەیێن جڤاكی دا دبینن و بەرچاڤكرنا وان كێشەییان، دوەلاتەكی
دا یاسا سەروەر نەبیت، یا ب ساناهی نابیت و هەر ئەڤە یە ژی، رێ بۆ ئازادیا رۆژنامەڤانی
نەهێتە دان و ترس و تەقاندن هەبیت. تاڤگە دەرگەهی ل سەر كێشەیەكێ ڤەدكەت و بەرپرسەك
ل پشت وێ كێشەیێ هەیە و ژ داڤێن چیرۆكێ دیار، ئەو بەرپرس برێكێن خوە یێن تیروری و ترساندنێ،
ئاستەنگان درییا كارێ تاڤگەیێ دا دروست دكەت. درەڤینن! دەست درێژییا سكسی! تا لدوماهیێ
تیزابێ بناڤ چاڤێن وێدا دكەن و گیانێ خوە ژ دەست ددەت.
ـ رۆمانا (عشق و ئەوێن ژ مژێ بووین/ محسن قوچان[12]).
ھەردوو د ئاقلدار بوونە، شێخی مێژوویا شورەشێن كوردی باش خواندبوو، كو روخانا
وانا ژناڤدابوویە، ژ خیانەتكاریێ بوویە..... مەلا مستەفای ژی رەوشا عیراقێ و یا ژ ناڤدا
و دەرڤە ب كویری خواندبوون، ھەردوو لایان ب دروستی راستی دزانی لێ پێكنەھاتن، چونكە
بەرژەوەندیا وانان نە یا لھەڤ بوو، ھەر ئێك ب سەرەكیدا دچوو، یا شێخی دگەل شاھێ عیراقێ
بوو و یا مەلا مستەفای دگەل شورەشێ بوو.
ژ روویێ جڤاكیڤە:
ـ رۆمانا (میلودیا بێدەنگیێ/ نیوار ئەمین[13]).
نڤیسەرێ رۆمانێ، سەرهاتیا رۆمانا خوە ل سەر دوو لایەنان دابەشكریە، ئێك: كارێ
ناڤ بازاری و زارۆكێن هەژار و ئەڤێن كارێن بویاخچیێ دكەن و ئەو چاوان ژیانا خوە دەرباز
دكەن و چ هەڤركی دكەڤنە بەر سینگا وان، دوو: قوتابخانە، ل قوناغا سنێلەیێ ژی بۆ سنێلەكێ
شنوی هایژ خوە دبیت، ماموستایا ژن و ب تایبەتی ئەگەر یا جوان بیت، دبیتە جهێ سەرنجا
وی و نڤیسەرێ رۆمانێ زومەكێ دئێختە ل سەر ڤێ داخباربوونێ، تشتێ ڤان هەردوو خالان ژی
پێكڤە گرێددەت، خێزانا وی سنێلەیە، دەما رۆژەكێ خەبەرێ نەخوشكەفتنا بابێ وی دهێتە گوها
و ئەڤ بابە دایكەكێ و خووشكەكا قەیرە و برایەكێ شەلەلی دهێلتە بهیڤیا ویڤە و وەغەرێ
دكەت و بەرپرساتیا هەلگرتنا پرێڤەبرنا خێزانێ دستوێ وی دا دمینیت.
ـ رۆمانا (نەیا بەندەمانێ/ كەمال سلێڤانەی[14]).
نڤیسەرێ رۆمانێ زوم ئێخستیە سەر دوو تشتان، كو برەنگەكی و دوان، ئەگەرێن مەندبوونا
كێشەیێنە، ئەو ژی زەلامێن ئاینی، هەر وەكو دڤی پەرەگرافیدا دكەڤیتە بەرچاڤێن مە: "ل
وی دەمی ل گوندان تەلەفزیون كێم هەبوون..... پیرەمێرو و گەنجێن گوندێن نزیك ژی دهاتن،
شەڤبێریا خوە دگەل تەلەفزیونێ دبوراند..... مەلایی دگوت: حەرامە هەچكۆ مەلهایەك دژورڤە.
سكس ئێك ژ بابەتێن هەرە قەدەغەكرییە و ب ئاشكەرایی دناڤ كومەلگەهیدا ناهێتە بەحسكرن
و ئەگەر بگشتی بێژین، دكومەلگەهێن عەشاییری دا، رەوشەنبیرییا سكسی بخوە ژی گەلەك یا
كێمە. بهزرا من، نڤیسەرێ رۆمانێ ئەو پەرێ ئازادیێ دایە خوە و گەلەك پەر سەراڤ كرینە،
كو رەنگە ئەگەر مە ب چاڤ دیتبن و گوهـ لێببن ژی، مە خوە دسەر را هاڤێتییە. لێ پسیار
ئەوە، ئایا ئەڤ بابەتێن هەنێ بهێنە بلاڤ كرن یان نە؟ هەر چەندە بیرۆرایێن جودا ژی هەنە،
لێ پتریا بوچوونا دگەل وێ دانە، كو دڤێت دناڤ ئەدەبیاتان دا بهێنە بەحسكرن و ئەڤە تا
راددەیەكی ژی ب هەناسەیا نڤیسەرێ رۆمانێ ڤە گرێدایە، كا ئەوان بابەتان وەك تەحەددایا
جڤاكی بكاردئینیت یان ژی حەز دكەت وێرەكیێ بدەتە خوە یان ژی هونەرێ رۆمانێ و ڤەگێرانێ
دخازیتە وێ چەندێ. دڤێت ژبیرنەكەین ژی، تێگەهشتنا مە بۆ دەوروبەرێن مە و ئەو هەمی
تشتێن رویددەن، تێگەهشتنەكا لاوازە و درۆمانێ دا، ئەڤ تێگەهشتنە برەنگەكێ باشتر دهێتە
دیتن.
ئەنجام:
دھەمی وان رۆمانێن من خواندین یان پرانییا واندا، نڤیسەرێ رۆمانێ ڤیایە
برێكا كەسایەتیێن دناڤا رۆمانێ دا، پەیامەكێ دروست بكەت، رەنگڤەدانا كەساتیێ كورد دناڤدا بیت، كەسایەتیێن
رۆمانێ ھەلگرێن ناسنامێن جودانە و تا ئەگەر نڤیسەرێ رۆمانێ ڤێ ناسنامێ ئاشكەرا نەكەت ژی، لێ دێ تاكێ كورد
دناڤدا بینی، سەرەرای ئەو رولێن نڤیسەر ب كەسایەتیێ خوە ددەت چ كەساتیەكێ خەیالی
بیت یان ژی بەرگەكێ دروست كری ل بەر كربیت، لڤێرە ژی مافێ ھەر خواندەڤایەكییە وێ
ناسنامێ ئاشكەرا بكەت، ژبەركو برێكا خواندنا رۆمانێ ئەڤ كەساتییا ھەنێ دروست دبیت،
ئەڤە ژی زێدەتر دیار دبیت، لدویڤ وان رامانا یێن ل پشت نڤیسینێ بخوە دھێن، ئەڤە ژی
تشتەكێ نورمالە، ژبەركو ھیچ رۆمانەك بێ كەسایەتی ناھێتە نڤیسین و ئەو چالاكیێن
كەسایەتی پێ رادبیت، چ یێن كومەلایەتی بن یان سیاسی یان ئابوری یان رەوشەنبیری،
ھەر ئەو چالاكیینە ھەستان و رەفتار و ھەلویستان د ھەلگرن.
ژێدەر:
1ـ الشخصية ومحلها في الرواية، محمد العباس، ثقافات، أبريل 28, 2016.
2ـ لوقمان ئاسیهی، داوی دلوپا بارانێ، رۆمان، قەبارێ ناڤین 154 لاپەر،
چاپخانا گەنج.
3ـ كورێ سافا رەعنایێ، رۆمان، 273 لاپەر، ئەنوەر محەمەد تاهر، وەشانێن
ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد 2012.
4ـ رۆمانا داویا شەرڤانەكی یا رۆماننڤیس (عسمەت محەمەد بەدەل)، ژ لایێ
ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد/ دهوك ب رێزبەندیا 30 ل سالا 2005ێ، ب 118 لاپەران هاتیە
چاپكرن.
5ـ شوپێن روندكان هزرڤان عەبدوللا، ، رۆمان، ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد/ دهو،
رێزبەندا 228ێ 2011.
6ـ نزار ئەحمەد بامەرنی، امراە من چباب، رۆمان، قەبارێ مەزن 333 لاپەر،
چاپا ئێكێ، 2015 چاپخانا هاوار دهوك.
7ـ باڤێ نازێ، رۆمان، مریێ حەرام، ژ وەشانێن
كوڤارا مەتین، رێزبەندی 17، چاپخانا هاوار 2008.
8ـ حه‌سه‌ن ئیبراهیم، خه‌جا به‌رلینێ ـ رومان، سالا 2010 ێ.
9ـ سدقی هروری، ئەز و دەلال ـ من ب تەنێ نەهێلن، رۆمان، دەزگای چاپ و
بلاوكردنەوەی ئاراس، 2008.
10ـ مرن دزەنگا 12ێ دا، رومان 182 لاپەر، كەوسەر شەوكەت، چاپخانا هاوار
2015.
تاڤگە، رۆمان، تەحسین ناڤشكی، دھوك.
11ـ محسن قوچان، رۆمان، عشق و ئەوێن ژ مژێ بووین، دھوك 2023.
12ـ نیوار ئەمین، میلودیا بێدەنگیێ، رۆمان، 184 لاپەر، چاپا دوێ، چاپخانا
هیڤی.
13ـ كەمال سلێڤانەی، نەییا بەندەمانێ، رۆمان، ژوەشانێن ئێكەتیا نڤیسەرێن
كورد ـ دهوكـ 222، چاپخانا هاوار ـ دهوك 2011.
14ـ أبو بكر العيادي، الشخصيات الروائية لا تنحصر في ما تقوله لنا عنها
الرواية، مجلە العرب، سنە 2021.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
د كوڤارا دیوان ژمارە (38) یا
تەمووزا 2024ێ دا بلاڤ بوویە.
[1] الشخصية ومحلها في الرواية، محمد العباس، ثقافات، أبريل 28, 2016.
[2] لوقمان ئاسیهی، داوی
دلوپا بارانێ، رۆمان، قەبارێ ناڤین 154 لاپەر، چاپخانا گەنج.
[3] كورێ سافا رەعنایێ،
رۆمان، 273 لاپەر، ئەنوەر محەمەد تاهر، وەشانێن ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد 2012.
[4] رۆمانا داویا شەرڤانەكی
یا رۆماننڤیس (عسمەت محەمەد بەدەل)، ژ لایێ ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد/ دهوك ب رێزبەندیا
30 ل سالا 2005ێ، ب 118 لاپەران هاتیە چاپكرن.
[5] شوپێن روندكان هزرڤان
عەبدوللا، ، رۆمان، ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد/ دهو، رێزبەندا 228ێ 2011.
[6] نزار ئەحمەد بامەرنی،
امراە من چباب، رۆمان، قەبارێ مەزن 333 لاپەر، چاپا ئێكێ، 2015 چاپخانا هاوار دهوك.
[7] باڤێ نازێ، رۆمان، مریێ حەرام، ژ وەشانێن كوڤارا
مەتین، رێزبەندی 17، چاپخانا هاوار 2008.
[8] حه‌سه‌ن ئیبراهیم،
خه‌جا به‌رلینێ ـ رومان، سالا 2010 ێ.
[9] سدقی هروری، ئەز
و دەلال ـ من ب تەنێ نەهێلن، رۆمان، دەزگای چاپ و بلاوكردنەوەی ئاراس، 2008.
[10] مرن دزەنگا 12ێ دا،
رومان 182 لاپەر، كەوسەر شەوكەت، چاپخانا هاوار 2015.
[11] تاڤگە، رۆمان، تەحسین ناڤشكی، دھوك.
[12] محسن قوچان، رۆمان،
عشق و ئەوێن ژ مژێ بووین، دھوك 2023.
[13] نیوار ئەمین، میلودیا بێدەنگیێ، رۆمان، 184
لاپەر، چاپا دوێ، چاپخانا هیڤی.
[14] كەمال سلێڤانەی،
نەییا بەندەمانێ، رۆمان، ژوەشانێن ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد ـ دهوكـ 222، چاپخانا هاوار
ـ دهوك 2011.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق