2016/04/26

رۆمانا جەمیجەم و رۆماننڤیسەكێ‌ ئافرێندەر


عبدالرحمن بامەرنی

جەمیجەم، ناڤێ‌ رۆمانا شاعر و نڤیسەر (هزرڤان)ی یە و دیزاین ژی ژبۆ هاتیەكرن، بتنێ‌ یا مای، لایەنەك خوە دبەرچاپكرنا وێراببەت. ئەز خوە بچەنس دبینم، ئەو دەرفەت بۆ من پەیدا ببیت، كو دەستیرییا خواندنا وێ‌ ژلایێ‌ رۆماننڤیسی ڤە بۆ من بهێتەدان، بەری رۆمان بهێتە چاپكرن و بەری بكەڤیتە بازاری. هەر چەندە، ئەڤا نوكە دنڤیسم، هزرا من بتنێ‌ بوویە و دیارە، ئەو تشتێ‌ من دڤێ‌ رۆمانێدا دیتی و سەرنجا من راكێشای، وەك خواندەڤانەك ئەز گەلەك داخباربوویمە، ژبەركو، ئەڤ رۆمانە جوداتر ژ ئەڤ رۆمانێن ل دەڤەرا بادینان من خواندین و ب بەرچاڤێن من كەفتین، رۆماننڤیسی هەولدایە، وەك نڤیسەرەكێ‌ ئافرێندەر، ڤێ‌ رۆمانێ‌ بینتە زمان. تشتێ‌ دوێ‌ ژی ئەڤ حەزە لدەف من زێدەتر لێكری، رۆماننڤیسی هەولدایە دیالێكتێن دییێن زمانی بینتە دناڤا دایالوكێن كارەكتەرێن خوە دا، كو دگەلەك رۆمانێن دەڤەرا بادینان دا، رۆماننڤیسان، پیتە بڤێ‌ چەندێ‌ نەدایە و خواندەڤان هەست دكەت، هەمی كارەكتەر، سەرەرایی دووراتییا جوگرافیێ‌، ژ جهەكی بۆ جهەكێ‌ دی، چ جوداهی دناڤبەرا شێوەزارێن وان یێن ئاخفتنێدا نەبیت.
ئەگەر بكورتی بەحسا رودان و سەرهاتێن دناڤا رۆمانێدا هاتین بكەین، چەند كارەكتەر، دتەمامكرنا رودانێن ڤێ‌ رۆمانێدا بەشدارن، هەر چەندە رودانێن سەرەكی ل وەلاتێ‌ ئەلمانیا دهێنەنمایشكرن، لێ‌ ب تەكتیكەكا ڤەهاندنێ‌ و ڤەگێرانەكا تایبەت، رۆماننڤیس كارەكتەرێن خوە ل سەر چەندین وەلات و هەرێمان دابەش دكەت و بتەكتیكەكا دارشتنێ‌ یا لێكدای، ل ئێك كومڤەدكەت و پێكڤە ئاڤاهیێ‌ رۆمانێ‌ دئێكدەمدا، بدوماهی دئینن. ئەڤە ژی، پشت بەستن ب چیروكەكا ئافراندی، رۆماننڤیسی ئەڤ رودانێن هەنێ‌، ئەڤ سەرهاتیێن دناڤ رۆمانێدا دهێنە نمایشكرن و كارەكتەر ژبۆ هاتینەدانان، چیروكێن وان تەڤلیهەڤ دكەت و بگیان دئێخیت، كارەكتەرێن خوە بەرەڤ نەبوونێ‌ دبەت و ژنەبوونێ‌ ڤەدگەرینیت و خواندەڤانی بڤێ‌ لێك تەڤلیهەڤكرنێ‌ سەرسورمان دكەت. دبەرامبەردا، خواندەڤان خوە دجیهانەكێدا دبینیت، ئەو جیهان بدەستێ‌ مروڤان هاتیە دروستكرن، هەر مروڤی ژی ژیان و گیان ب وان كارەكتەران ئێخستیە، بەلێ‌ نە وەكو تشتەك سروشتی، بەلكو لبن كونتروللا هزرێن رۆماننڤیسی، خواندەڤان ددەما خواندنا رۆمانێدا، دبیتە بەشەك ژ ژیانا وان كارەكتەران و بۆ چەندین روژێن پشتی تەمامبوونا رۆمانێ‌ ژی، هەر دناڤ وێ‌ جیهانێ‌ دا دمینیت، ئەڤە ژی بۆ وێ‌ تەكتیكێ‌ ڤەدگەریت، ئەوا نڤیسەرێ‌ رۆمانێ‌ ژ ئافراندنا هزرێن خوە دروستكری و دقالبێ‌ رۆمانێدا بەرچاڤكری.
ئەگەر بكورتی رولێ‌ رۆماننڤیسی دنڤیسینا هەر رۆمانەكێ‌ دا بینینە بەر زمان، هەر رۆمانەك، جیهانەكا سەربەخو یا تەمامە، داهێنەر و دروستكەرێ‌ وێ‌ جیهانێ‌ ژی رۆماننڤیسە، رۆماننڤیس گیانی ددەتە كارەكتەرێن دناڤا رۆمانا خوە دا، هەولددەت ئەڤ كارەكتەرێن هەنێ‌ ل سەر شێوێ‌ مروڤان بهێنە دروستكرن و وەك وان رەفتارێ‌ بكەن، حەژێكرنێ‌ بكەن، تولێ‌ ڤەكەن و لێبوورین لدەف هەبیت، بمرن و ژ دایك ببن، یانكو رۆماننڤیس، چاڤلێكەرێ‌ كەسەكێ‌ دییە ددروستكرنا جیهانێدا و لڤاندن و ژدایكبوون و مراندنا واندا، بەلێ‌ هەر ئێك ل سەر شێوازێ‌ خوە. ئەگەر ئەم ڤی بابەتی بكەینە ئێك ژ تەوەرێن ڤێ‌ نڤیسینێ‌، دروستكرنا كیش جیهانێ‌ بۆ رۆماننڤیسی خوەشترە و تێدا سەركەفتیترە و خواندەڤا زێدەتر خوە دگەل وی شێوازێ‌ دگونجینیت، جیهانا كوپیكری و مروڤ ل سەر راهاتی و ڤەگێرانا بوویەر و رودانان هەر وەكو دجڤاكی دا هاتین و دهێنە ڤەگێران و رودان یان ژی جیهانەكا تایبەت و هەمی تشت ژ ئافراندنا خودیێ‌ رۆماننڤیسی بن؟ رەنگە بەرسڤ ئەو بیت ل سەر شێوازێ‌ نڤیسینا رۆمانێ‌ بمینیت، خەیال و پاشخانەییا رۆماننڤیسی و ئافراندنا وی ددروستكرنا وان كارەكتەراندا و ئەڤە ژی ژ رۆماننڤیسی بۆ رۆمانڤیسەكێ‌ دێ‌ یا جودایە و هەر كەسەكی ژوان چ داهێنان درۆمانا خوەدا كریە و چەند خوە پێڤە ماندیكریە، كو تشتەكێ‌ جوان ب ئافرینینت، ئافراندن ژی مە بۆ خالا دەستپێكێ‌ ڤەدگەرینیت، كو رۆماننڤیس خودانێ‌ جیهانا خوە یا تایبەت بیت. ئەگەر ل رۆمانا دەڤەرا بادینان ژی ڤەگەرین، دێ‌ بینین پترییا رۆماناننڤیسان رۆمانا خوە ل سەر كوپییا جیهانا خودای دروستكرینە و چاڤلێكەرن و نە خودیێ‌ ئافراندنا خوە نە، دێ‌ بینی ئەو رودان و چیروك و سەرهاتیێن دڤان رۆماناندا هاتین، هەمی هەمان رودان و سەرهاتینە ئەڤێن دجیهانا ئەم ل سەر دژین و ل سەر راهاتین دا هەین. بتنێ‌ داهێنان و ئافراندنا رۆماننڤیسی نەبیت ددروستكرنا رودان و سەرهاتییاندا، لێ‌ جوداتر دڤێ‌ رۆمانێدا ئەوا سەرنجا مە راكێشای، رۆماننڤیسی هەولدایە بەرگەكێ‌ نوی بكەتە بەر كارەكتەرێن خوە، لڤاندنێ‌ وەك خوە ددەتێ‌ و هندەكان دكەتە قارەمان و هندەكێن دی دكەتە دز و حیز و تولڤەكرن و لێبوورینێ‌ بهندەكان دپەخشیت. ئەڤ لڤاندنێن ڤی رۆماننڤیسی بڤان كاراكتەران داین، بۆ ئێك مەرەمن، ئەو ژی، رۆماننڤیس برولێ‌ گەهاندنا پەیامەكێ‌ رادبیت و ئەڤە ژی بارا شێری درۆمانا دەڤەرا بادیناندا بخوە ڤە دگریت، برەنگەكی و دوان رۆماننڤیس برولێ‌ گوتار خوینی رادبیت و شیرەتان بلاڤ دكەت و هەولددەت پەیامەكێ‌ دپشت ڤان رودان و سەرهاتیانرا بگەهینیتە تەخەكا جڤاكی یا تایبەت یان پەیامەك بۆ مروڤایەتیێ‌ بیت. رەنگە ئەڤ جورێ‌ نڤیسینێ‌ ژی بۆ كومەلگەهێ‌ كوردی گونجایتر بیت، كو رۆماننڤیس چاڤلێكەرێ‌ كەسەكێ‌ وەسا بیت، كو خەلكی چ پێگوهورێن دی نەبن، ژبەركو كومەلگەهێن روژهەلاتی و كورد ژی ئێك ژ كومەلگەهێن ئایندارن و خەیالا وان تەقەبووللا چ ئافراندنێن دی ناكەت، ئەگەر رۆماننڤیس پەنایێ‌ بۆ ئافراندنا جیهانەكا تایبەت ژی ببەت، دبیت ئەڤ جیهانا هەنێ‌ لدەف خواندەڤای یا مەقبوول نەبیت و دێ‌ بینی رۆماننڤیس هندەك كارەكتەران دروست دكەت، كو خواندەڤای نەچار بكەت لدویڤ بچیت و گەلەك تشتان بۆ خوە ژێ‌ فێر ببیت چ یێن ئاقلی بن یان رەفتاران و ئازادیێ‌ و تا رەفتارێن سەربەردای ژی بن، ژبەركو جیهانا رۆمانێ‌ جیهانەكا وێرەكا راستگویە. 
دخواندنا هەر رۆمانەكێدا ئەم خوە دجیهانەكا نوودا دبینین، دیتنێن جودا و هزر و رەفتارێن جواد و دهەر رۆمانەكێدا، بتنێ‌ ئەم ڤەگێرانا رودانەكێ‌ نا خوینین، هندی ئەم جیهانەكا دی دبینین، كو بەری نوكە مە ئەو جیهان نە دیتبیت. ژبەر هندێ‌ ژی، دێ‌ بینین رۆمان گەلەك وەرزان دهەلگریت، خواندەڤایێ‌ خوە ل گەلەك جهان دگێرینیت و مروڤی بمروڤی نیشان ددەت، مروڤی هانندەت، كو پسیارا مافێ‌ خوە بكەت، ئازادتر بیت و رەفتارێن وی جوانتر و لێكدایتر بن. 
تێبینی:
دروژاناما ئەڤرو ژمارە 1851 دا ل روژا 5/4/2016 دا بلاڤ بویە.

ليست هناك تعليقات: