2016/03/08

هەلكێشكرنا دیمەنێن تراژیدی ژ رۆمانا (امراة من ضباب)*

تراژیدیا وەك تێگەهـ:
تراژیدیا بتێگەهێ‌ ئازار دهێت، دكەڤلوژانكێ‌ كارێن هونەری یان ئەدەبیدا دەردكەڤیت و دبیت پشت بەستنێ‌ ل سەر چیروكەكا مێژوی بكەت. ئەڤ رۆمانا ل بەردەست ژی ژوان رۆمانایە، كو چەندین تراژیدیا تێدا بەرچاڤدبن، رۆماننڤیسی ژ خەیالا خوە و ژ تەكنیك و ئەو ئالاڤێن ل بەر دەست، چ رودانێن راستبن یان پشت بەستن ب رودانێن بۆ هاتینە ڤەگێران یانژی هێڤێنێ‌ خوە ژ خەیالێ‌ وەرگرتبن، رۆمانا خوە نڤیسایە. دڤی دەربارەیدا گوتنەكا (ئوستافیو باز) نڤیسەرێ‌ ئەمریكا لاتینی یا هەی، دبێژیت "نڤیسەرێ‌ رۆمانێ‌ جیهانێ‌ سەروشنوی دروست دكەت". دڤێ‌ رۆمانا ئاراستەكریژی دا، رۆماننڤیسی گەلەك دەرگەهـ قوتاینە و دوان هەمی دەرگەهانرا، ئێشو ئازارێن مللەتێ‌ كورد دهەڤیرێ‌ رۆمانێدا بەرهەڤ كرینە و برەنگەكێ‌ ئەدەبی، داناینە بەر دەستێ‌ خواندەڤای و رۆمانەك ل سەر رۆمانێن كوردی زێدەكریە، بەلێ‌ بنڤیسینا عەرەبی.

زمانێ‌ پێهاتیە نڤیسین:
رۆمان لبن ناڤێ‌ (امراە من چباب)، یانكو ژنەك ژ مژێ‌ هاتیە چاپكرن. بزمانێ‌ عەرەبی هاتیە نڤیسین و ژخواندنا من بۆ رۆمانێ‌، كا ژچ ئەگەر ئەڤ رۆمانە ب عەرەبی بیت و نەك بكوردی! بهزرا من، رۆماننڤیسی هەولدایە، پەیاما خوە راستەوخو بگەهینتە جیهانا عەرەبی. دوێ‌ پەیامێدا، هەمی كارەسات و دەردەسەریێن بسەرێ‌ مللەتێ‌ كورد هاتین و دئێك ژ وەلاتێن عەرەبی و ئیسلامی دابۆیە و ڤان وەلاتان هیچ هەلویستەك، نەیێ‌ ئاینی و نەیێ‌ مروڤایەتی نەبۆینە و بەروڤاژی بۆینە بەشەك ژ ئەنجامدانا تاوانێ‌، ئەو ژی ب هاریكاریكرنێن سەربازی و ماددی و تاوی راددەی، وەك تشتەكێ‌ كەلتوری دناڤوان وەلاتاندا، كچ و ژنێن كوردان وەك كەنیزە، سەرەدەری دگەلدا كرینە. خالا دوێ‌ كو رۆمان بزمانێ‌ عەرەبی بهێتە نڤیسین، شارەزاییا نڤیسەری ددارشتنێ‌ و ڤی زمانیدایە و ژبیرنەكەین، رۆمانا بزمانێ‌ عەرەبی بهێتە نڤیسین، دێ‌ خواندەڤایێ‌ وێ‌ زێدەتر هەبیت ژ رۆمانەكا بكوردی ـ بادینی بهێتە نڤیسین! ئەو ژی ژبەرنەبۆنا، زمانەكێ‌ ستاندەردێ‌ كوردی و ژڤی روانگەیژی، دناڤ كورداندا، كێم دێ‌ هێتە خواندن. 

جوانیا زمانی و دارشتنێ‌:
دخواندنا رۆمانێ‌ دا تشتێن گەلەك جوان، لێكئینانێن جوان، دارشتنەكا ئەدەبی و یاریكرن بپەیڤان دكەڤنە بەرچاڤێن مروڤی، دهەمیان ژیدا مروڤ هەست ب دەستهەلیا نڤیسەرێ‌ رۆمانێ‌ دكەت و مروڤ هەستدكەت، رۆماننڤیسی ژلایەنێ‌ ئەدەبی و سنعەتكاری ددارشتنێ‌ دا، خوە ماندیكریە.

بێبهاكرنا مروڤایەتیێ‌:
نڤیسەرێ‌ رۆمانێ‌ بخوە ئێك ژ قوربانیێن حوكمرانیەكا سەقەت بۆیە، دسەردەمێ‌ رژێما بەعسدا و وەك زیندانیەكێ‌ سیاسی، گەلەك ژ تەمەنێ‌ خوە دژورێن تاریڤە بۆراندیە. رودانێن رۆمانێ‌ گەلەك دیمەن ژ ئەنفالان پەلكێش كرینە و خرابكرنا گوندا و دەربەدەركرن و ئەو زوری و زورداریێن ژلایێ‌ دەستەكێن رژێمێڤە، ل سەر خەلكێ‌ سڤیل و بێگونەهـ دهاتنە ئەنجامدان.

كوچبەری و روژئاڤا و كەلتورێن جودا:
جوداتر ژ نڤیسەرێن كورد ئەڤێن ل هاندەران دژین، دنڤیسینێن واندا، مروڤ هەست دكەت ئەو نەشیاینە خوە دگەلوان جڤاكان بگونجینن و شوونا ژیارا هاندەران ب پێشكەفتن و رەوش و تیتالێن وانڤە بۆ مە ڤەگوهێزن و دنڤیسینێن خوەدا بەرجەستە بكەن، دێ‌ بینی نڤیسینێن وان هەر ب قەلەمەكێ‌ گوندی و ب رەوشت و تیتالێن كوردەواری هاتینە نڤیسین و گەلەك جارانژی زێدەتر ئەو خوە رازیدكەن، كو ژیارا ل كوردستانێ‌ هەی، هەمی نەخوشی و پاشڤەمان و ژبەرئێكچوونە. لێ‌ دڤێ‌ رۆمانێدا، نڤیسەری، بدیمەنێن جوان و دەربرینەكا جوان، رویێ‌ راستێ‌ وەلاتێن ئەوروپی بۆمە بەروڤاژیكریە و كا كوچبەر دچاڤێن واندا و دمامەلەكرنا واندا دچاوانە و ب چ رەفتار، سەرەدەریێ‌ دگەلدا دكەن، ئەڤە ژی دچەند روداناندا دیاردبیت، دەما قارەمانێ‌ رۆمانێ‌ هەڤژینیێ‌ دگەل كچەكا، نە ژنەتەوێ‌ كورد پێكدئینیت.

چیروكێن عەشقێ‌:
درۆمانێدا، چەندین چیروكێن عەشقێ‌ دكەڤنە بەرچاڤ، لێ‌ چیروكا سەرەكی، بۆ عەشقا (هەرمان)ی ژبۆ (شرین)ێ‌ ڤەدگەریت، لێ‌ ئەڤ چیروكە سەرناگریت و (شرین)ا هەڤالا وی دگەل كورەكێ‌ دی بناڤێ‌ (وائل تیجەر)ی، پەیوەندیێن خوەیێن حەژێكرنێ‌ بەردەوامیێ‌ ددەتێ‌. ئەو كورە ژی ژ نەتەوەكێ‌ دی، نە كورد، باب عەجەم فرس و توركە و دایك عەرەبە، ئەو ژی هێمایە بۆ (عەرەب و تورك و فارسان)، ئەڤە هەمی ژی لبەر چاڤێن هەرمانی، كو هەردوو ل وەلاتێ‌ هولەندا كوچبەر بۆینە، لێ‌ ئەڤ پەیوەندیە گەلەك ناڤەكێشیت و ئەو كور لبن ماددێن بێهوشكەر (شرین)ێ‌ بێهوش دكەت و دەستدرێژیێ‌ ل سەر كچینییا وێ‌ دكەت. ژلایەكێ‌ دیڤە، هەرمان پشتی ژ شرینێ‌ بێهیڤی دبیت، هەڤژینیێ‌ دگەل كچەكێ‌ بناڤێ‌ (ئەلیسا) پێك دئینیت و چاوان باوەرییا وان بكەسێن روژهەلاتی ناهێت و لدوماهیێ‌ و بێ‌ ئەگەرەكێ‌ بەرچاڤ، هەڤژینا وی (ئەلیسا) دگەل دەیكا وێ‌، كورێ‌ وی درەڤینن یان چیروكا (ئازاد)ێ‌ هەڤالێ‌ وی و هەڤژینا وێ‌ (هێلانێ‌)، كو لئێك ژگوندێن كوردستانێ‌ دەستپێكریە و هەڤژینی دگەل ئێك، پێك ئینایە و دەما كوچبەری وەلاتێ‌ ئەمریكا دبن، چاوان (هێلان) خوە ژێ‌ ددەتە بەردان و لدووڤ كەسەكێ‌ بیانی دكەڤیت و لدوماهیێ‌ (ئازاد) بۆ پاقژكرنا شەرەفا خوە، برێكێن قەچاخ قەستا ئەمریكا دكەتە ڤە ژ بۆ كوشتنا (هێلانا) هەڤژینا خوە و پشتی وێ‌ دكوژیت، بۆ دیاردبیت، لبن كارتێكرنا هلكێشانا جگارێن ئەفیونی ئەو رەفتار كرینە. لدوماهیا رودانێن رۆمانێ‌، هەرمان و شرین هەردوو ڤەدگەرنە كوردستانێ‌ و برییا كاركرنێ‌ دكومپانیەكێدا، چیروكا وان دەست پێدكەتە ڤە، لێ‌ هەردوو جارەكا دی ڤەدگەرن وەلاتێ‌ هولەندا و دا تولا خوە ژ (وائل تیجەر)ی ڤەكەن. ئەڤە و چەند چیروكێن دیێن عەشقێ‌ بەرچاڤ دكەڤن، وەك هەبونا لەیلایێ‌ و دیسان شەهناسێ‌، كو ل هەولێرێ‌ ناس دكەت.

چیروكێن بەختی (چەنس):
درۆمانێ‌ دا دوو چیروكێن سەرنج راكێش دكەڤنە بەرچاڤێن خواندەڤای، ئێك چیروكا (زاروكێ‌ ئەنفالان) تەیموری، كا چاوان زەلامێن رژێمێ‌ دئەنفالێن سالا 1988ێ‌ دا هزاران زاروك و گەنج و ژن و پیر، دكرنە دزیلێن عەسكەری دا و بەرەڤ باشور و روژئاڤایێ‌ عیراقێ‌ دبرن و بساخی بن ئاخدكرن و چاوان زاروكەك شییا ژڤێ‌ كومەلكوژیێ‌ رزگاربیت و خوە بگەهینتە مالەكا عەرەبان و ئەو وی دپارێزن و ڤەدگەرینن باژێرێ‌ سلێمانیێ‌ لدەف مروڤێن وی. دچیروكا دوێدا، دەما قارەمانێ‌ رۆمانێ‌ دكەشتیەكێدا و دنیڤا بەحرێ‌ دا، دبینن، كو كەشتیەكا دی بسەر نشینێن وێڤە یا نقومی بەحرێ‌ بوی و ئەو دهەوارا وان دچن، ئەو ژی خوە دهاڤێتە ئاڤێ‌ و ژنەكێ‌ رزگار دكەت، دەما ژ ئاڤێ‌ دەردئێخیت، دەردكەڤیت خوشتیڤییا وی، كو هەر ژدەما ئەو هاتیە زیندانكرن، ژ ئێك دووركەتینە و كەسێ‌ ژوان نەزانی، یێدی بچ سەرداچووی.

ئەگەرێن تراژیدییا:
ددرێژاهیا حوكمرانیا عیراقێدا و بتایبەتی لسەر دەمێ‌ رژێما بەعسا ژناڤچوویی، هەردەم میناكێ‌ دەستهەلاتەكێ‌ دهێتە بەرچاڤ، میناكەك خویناوی، خوین رشتن، كومەلكوژی، ئەشكەنجەدان، دەربەدەركرن و بێبهاكرنا مروڤایەتیێ‌ و ئەڤە هەمی ژی ژبەر دیڤێ‌ هزروبیرێن سیاسی و جوداهییا نەتەوەی. ڤەگێرانا چیروك و تراژیدیایێن ڤان هەمی بێبهاكرن و بنپێكرنا مروڤایەتیێ‌، بەشەكن ژ وێ‌ مێژوا تەحل، ئەڤا مللەتێ‌ كورد ل باشورێ‌ كوردستانێ‌ دناڤدا بووری. ڤەگێرانا ڤان رودانان ژی ب زمانەكێ‌ ئەدەبی بیت، نڤیسەر بەشەكێ‌ بچووكێ‌ وێ‌ تراژیدیایێ‌ بیت، تراژیدیایەك دناڤ كونجێن تاری ڤە هاتبیتە توماركرن، دێ‌ زێدەتر زیندیبوون دناڤ وان وێنە و دیمەنانرا هێنە بەرچاڤكرن. ئەڤە ژی ژ گەلەك روویان ڤە بەرچاڤ دبن، هەر ژ روویێ‌ ئیستاتیكا و دارشتن و زمانیڤە، ژ رویێ‌ بێبهاكرنا مروڤایەتیێ‌ ڤە، كومەلكوژیێ‌ و گوند كاڤلكرن و زیندان و ئەشكەنجەدان، ژ رویێ‌ كوچبەریێ‌ و خوەگونجاندنا دگەل عەقلیەتا وەلاتێن پێشكەفتی، ژ رویێ‌ عەشق و دلداری و رولبینینا بەختی (چەنسی) دهاریكارییا رستنا رودانێن چیروكێ‌ دا و كا رۆماننڤیسی چەند شیایە ڤان هەمی دیمەنان بەروڤاژی بكەت و رۆمانا خوە پێ‌ بگەهینتە ئاستەكێ‌، هەردەما ئەڤ رۆمانە دكەڤیتە دناڤا دەستێن خواندەڤانیدا، ئەو ژ خواندنا وێ‌ ڤەنەبیت، تا دگەهیتە دوماهی لاپەر.

زمانێ‌ پێهاتیە نڤیسین:
خالا لاوازا ڤێ‌ رۆمانێ‌ كو بزمانێ‌ عەرەبی هاتیە نڤیسین، خواندەڤا هەست بشروڤەكرنێ‌ و چیردرێژكرنێ‌ درودانان دا دكەت و تاوی راددەی هندەك جار مروڤ هەست دكەت مروڤ یێ‌ بەرەڤ گوهدانا سمینارەكێ‌ ڤەدچیت و ئەو ژی بهزرا من، رۆماننڤیسی یا هەولدای، رویێ‌ ڤان هەمی نەكبەتییان بگەهینتە جڤاكێ‌ عەرەبی و ئیسلامی، لڤێرەژی رەنگە هەمان بۆچوون بۆ خواندەڤایەكێ‌ عەرەب نەبیت، ئەوا خواندەڤایەكێ‌ كورد دناڤدا دبینیت، دەما رۆمانێ‌ دخوونیت، بەلێ‌ ئەڤە نابیتە ئەگەر، لاوازییا رۆمانێ‌ دناڤرا بهێتە ڤەشارتن. ئەگەر ئەڤە بیتە لاوازی ژی بۆ رۆماننڤیسی، بەلێ‌ دهەماندەمدا دبیتە رەنگەكێ‌ تراژیدیایێ‌، ژبەركو رۆمان ب ئێش و ئازار و رودانێن خوە ڤە، یا ئاراستەكری یە بۆ عەقلێ‌ عەرەبی.


• نزار ئەحمەد بامەرنی، امراە من چباب، رۆمان، قەبارێ‌ مەزن 333 لاپەر، چاپا ئێكێ‌، 2015 چاپخانا هاوار دهوك.
• دروژناما ئەڤرو ژمارە 1838 ، روژا 8/3/2016 دا بلاڤبویە.

ليست هناك تعليقات: