عبدالرحمن بامه‌رنى
ئەو سەرخوەشییا درۆمانا (مریێ حەرام) یا رۆماننڤیس باڤێ نازێ دا هاتیە بەحسكرن، نە هەمان سەرخوشییە، ئەوا خەلك بو خوەشیێ و مەست بونێ، خوە ژ دەوروبەرێن خوە دویر دئێخن و حەز دكەن دجیهانا خوە یا تایبەت دا بمینن! سەرخوەشییا دڤێ رۆمانێ دا هاتیە بەحسكرن، هەڤدژیەكە دناڤبەرا هەبونێ و نەبونێ دا! تو هەبی، دا سەرفەراز بژی یان تو هەبی، دا كویلە و نە ئازاد بژی. هەر وەكو د پەرەگرافەكێ رۆمانێ دا هاتی:" نا سەیدا، وی نە ژبەر گرتنێ، ئاراق ڤەدخوار، ئەوی ژ بەر ستووخواریا مە و خەمساریا مە ل همبەری كۆلەتیێ، دەست ب ڤەخوارنێ كر" لاپەرە 24. پەیاما رۆمانێ بخوە ژی قوتانا ڤی دەرگەهی یە، ئەڤێن حەزدكەن دكویلاتیێ دا بژین و دەهول قوتێن داگیركەران بن، دبەرامبەر دا، ئەڤێن هەلویستی وەردگرن و سەرێ خوە بو دوژمنێ نەچەمینن و گیانێ خوە دكەنە قوربانی ئازادیێ، خەلك چاوان لێ دنێرن و ل دوماهیێ ژی، شوینا هەلویستێن بلند ل بەرامبەری وان بهێنە نرخاندن و پەیكەر بو بهێنە دروست كرن، بناڤێن كرێت دهێنە گازیكرن و ل مرنا وان ژی، كەس ئامادە نینە جەنازەیێ وان بشوت و تا وی راددەی، دئامادە نینن، كەلەخێ وان ژی دناڤ گورستانا وان دا، بهێتە ڤەشارتن.
سوران ئازاد، دڤەكولینەكا خوە دا ل سەر ئازادیێ، دبێژیت: "ژ دەست دان و ب دەستڤەئینان دوو فورمن، كو ئاماژێ ب راستیەكا هەڤبەش دكەن، ئەو ژی هەستكرنە ب خوە". ژڤێ هەڤكێشەییا ڤی نڤیسەری ژێ بەحسكری ژی، مرن پشتی ژ دەست دانا هەمی تشتەكی دهێت. ئەگەر ژ رویێ زانستی ژی ڤە تەماشە بكەین، دەما مروڤەك بریندار دبیت و گەلەك خوین ژ بەر دچیت و خوینا لەشێ وی بو نەهێتە قەرەبوكرن، ئەو مروڤێ هەنێ بەرگەی ناگریت و دێ گیان ب سەر دا چیت. لێ مرنا د ڤێ رۆمانێ دا هاتیە بەحسكرن، مرنەكا ب ساخی یە، ژبەركو سەرەرایی هەمی قوربانیدانێن وی، هەمی ئەشكەنجە و ژورێن تاری و ترس و برسان، یێن بەرامبەری وی ژی، ستووێ خوە خواردكرن و هەر كویلاتی دخاستن. نە بتنێ ئەڤە ژی، ئەو هەمی نەخوشیێن وی دزیندانێ و ل بەر ئەشكەنجەدانێ سەرا ب دەستڤەئینانا ئازادییا وان ڤەخارین و برین، كەس نەبویە گوهدێرییا وی بكەت و هەر چنە بیت، بخێرهاتنەكێ ژ بو بكەت.
ئەڤ پارادوكسە ژی كەنگێ پەیدا دبیت، دەما چ هەلبژارتیێن دی ل بەر سینگا مروڤی نەمینن و رۆماننڤیسی ب شارەزاییانە، خواندەڤایێ خوە نەچاركریە، ئەو ژی هەلبژاردەیێ سەرخوەشیێ سەر پشك بكەت یان هەر چنەبیت ب بیتە بەشەك ژ وێ هەلبژاردەیێ و (مەللە) وەك نمونا ئاینی و دژی ڤەخوارنا هەر جورەكێ بێ هوشیێ، كریە تایەكێ ڤێ هەڤدژیێ، دەما دپەرەگرافەكی دا، دبێژیت: "لێ وان نەدزانی كو مەللە ب خوە ژی سەرخوەش بوو". سەرخوەشییا مەللەیی ژی دڤێ رۆمانێ دا، نە ئەو سەرخوشیە یا ئەم ل سەر راهاتین، بەلكو هەمان سەرخوشیە، ئەوا مروڤ بەهایێن مروڤایەتییا خوە ژ دەست ددەن و رەش و سپی ژ ئێك نەهێنە جوداكرن، مروڤێن ل سەر خوە، ب كەسێن سەرخوەش دهێنە ناسكرن و یێن خو فروتی و ترسینوك ژی، ب قارەمان دهێنە ناڤ ئینان.
روودانێن رۆمانێ ژ مرنا سەرخوشەكی دەست پێدكەن، روودان ل ئێك ژ گوندێن باكورێ كوردستانێ رویدایە، هەر چەندە نڤیسەرێ رۆمانێ ئاماژە ب جهی نە دایە. ل وی گوندی چەند كەس هەنە، هەم بناڤێ فەیلەسوف دهێنە ناسكرن و هەم ژی ب ناڤێ سەرداچوویی و سەرخوەش دهێنە پاشڤە برن. روودان، خوە دمرنا قارەمانێ رۆمانێ دا دبینیت، كو ناڤێ وی جەلادەتە، لێ ژ بەدبەختیا وی یێ مریە و هەڤالێ وی ل مەلایەكی دگەریت دا بهێت سەرێ وی ژ بو كفنكرنێ و ڤەشارتنێ بشوت، لێ مەللەیێ ئێكێ و مەللەیێ دوێ ژی لدویف گازیا وی ناچن و بەروڤاژی دهێتە پاشڤەبرن. مەللە دبێژیت: "نە تەنێ ئەز وی ناشۆم، حەتا ئەز ناهێلم ئەو دگورستانا موسلمانان دە ژی بێتە ڤەشارتن" 8. رۆماننڤیس لڤێرە وەسفا وی مری دكەت ئەوێ مەللە بو دبێژیت، دڤێت خوە گورێ وی ژی لناڤ گورستانا مریێن گوندی نەبیت، دەما دپەرەگرافەكی دا دبێژیت:"رێ ل پێشیا فەیلەسوفێ سەرخوەش هاتە گرتن. ژ قەهرا، وی كولما خوە ل دەری دا و دیسا كەتە سەر رێ. ئەو دچوو و دبەر خوە دە دگوت: "قاشۆ مەللە نە و ژ ئەهلێ خوەدێ نە! نا، ژ ئەهلێ دورووتیێ نە. چاوابە، ئەو ژ مە هەموویان چێتر بوو. ئەم هەموو ژی دەیندارێ وی نە... هەموو... وەلات... مللەت و هەیا هوون ژی... مەلانۆ!" 11
قەستا مەلایێ سیێ دكەت، و چیروكا هەردوو مەللەیێن دی بو دبێژیت و ئەو هوسا بو ڤەدگەرینیت:"مەللە ئەڤدولرەحمان.... ددلێ خوە دە گوت: "وەی خوەدۆ، چوقاسی زولم ل سەر رویێ ئەردێ چێ دبە! بوچی نەزان شوونا زانان دگرن؟ یەكی مینا فەیلەسوفۆ ب قەشمەری تێ ناسین و یەكی مینا..." 23. دەما ئەو مەللە پسیارێ ژێ دكەت ما بوچی هوین، كارێ ڤەخارنێ ل پاش خوە ناهێلن، ئەو دبێژتێ: "ئەرێ سەیدا ئەمێ چاوا ڤەنەخون، دەما ئەم دجڤاكەك وەها مری دە دژین؟ ما ئەمێ چاوا ڤەنەخون، دەما یەكی مینا تووژۆ، مەللە ناخوازن وی بشۆن؟" 23. رۆماننڤیسی ب شارەزایانە وەسفێن مەللەیێ سیێ كرینە، كو ئەو كەسێن باش بن، خوە راگرن بن، ژ كارێن وان دهێنە لادان و شوینا وان، كەسێن دوو روی دهێنە دانان، هەر وەكو دڤی پەرەگرافی دا هاتیە وێنەكرن: "ـ بوچی ئەز؟ ما تو نزانی كو ئەز نەما مللەتیێ دكم؟... ـ ئەرێ سەیدا، ئەز دزانم، لێ بەلێ مەللەیێن دی ناخوازن وی بشۆن؟....مەللە ئەڤدولرەحمان ژ گوتنێن خوە باوەرنەكر و ب ئاواكی ماتماتیكی پرسی: چاوا نا خوازن؟... ـ دبێن ئەو مریێ حەرامە... ئێدی مەللە ئەڤدولرەحمان ب توورەیی گوت: ئەڤ علمدارێن جاهل، دیسا ب حوكمێ خوەدێ دلیزن؟ ما ژ خوەدێ پێ ڤە، كی ب ئەسراران دزانە؟"، نە ئەڤە بتنێ بەلكو ئەڤ مەللایە دزانیت، ئەوێن هەنێ بتنێ كرێگرتی و موچەخورن و چاڤ ترسینوكن و هوسا ددەرهەقی وان دا دبێژیت: "لێ كو ئیرۆ ژ وان رە بگۆتنا مامورەكی تورك، ئان ژی پولیسەكی وان مریە، وێ نە بلەز بچوونا بشۆشتنا، هەیا بەلكی وێ قونا وی ژی ب ئالاستنا. لێ گرتیێ كو ژبەر ئیشكەنجا دەولەتا تورك مر، وی ناشۆن!!" 23.
چیروكا وی مری هوسا دەست پێدكەت، ناڤێ وی جەلادەتە و هەر دقوناغا دەستپێكییا تەمەنێ خوە دا، هەست ب نە وەكهەڤیەكێ دكەت، چما ئەو بزمانێ خوە یێ دەیكێ نائاخڤن و چما ب وی زمانێ خوە ل قوتابخانێ ناخوینن. دگوت: "هەكە هات و مللەتێ مە ببێژە ئەم ناسناما توركان ناخوازن، وێ دەولەتا تورك چ بكە؟" و وی دخوەست كو ئەو مروڤێ پێشی بە، یێ كو وێ ڤێ گوتنێ ببێژە..." 29. دئێكەم هەلویست ژی دا، ناسناما خوە ددرینیت. سەرا ڤی هەلویستی ژی دهێتە گرتن و دكەڤیتە بەر ئەشكەنجەدانێ، بتنێ كو دانێ ب زمانێ توركی بكەت و ناسناما خوە یا راستەقینە رەت بكەت، لێ ئەو ژ هەلویستێ خوە ناهێتە خار و ژ زیندانێ بو زیندانێ دهێـتە ڤەگوهاستن و هەمی جورێن قوتانێ و ئەشكەنجەدانێ و سڤكاتی پێكرنێ ب سەری دهێنە كرن. دهەلویستەكێ خوە دا ل بەر سینگا دادوەری دبێژیت، دەما دادوەری پسیار ژێكری: " ـ تو خوە گونەهبار دبینی یان نا؟... ئەڤ پرسا دادوەر یا ژ نشكێ ڤە، جەلادەت ژ رامانێن وی هشیار كر و ئەوی بەرسیڤا خوە دا: ـ من چ گونەهـ نەكرینە، هەیا ئەز خوە گونەهكار ببینم؟ ـ هەقارەتا دەولەتێ نە گونەهكاری یە؟ـ دەولەت ژ من رە دبێژە ب حەیوان بە، ئەز ژی دبێژم نا، ئەز نە حەیوانم...." 41. دزیندانێ ژی ڤە، هەڤناسینێ دگەل هندەك رێكخستیێن پەكەكێ دكەت و هەڤناسینا وان هوسان دەست پێدكەت: "مروڤێ ب ناڤێ ئەحمەد، دیسا گۆتن ئاژۆت: ـ ئەم هەموو ب تەوانباریا ئەندامەتیا پ. ك. ك ێ هاتنە گرتن. لێ هەڤال هون ب چ سەدەمی؟ ـ ئەز ژ بەر كوردایەتیێ. ـ ما ئەم ژی نە ژ بەر كوردایەتیێ هاتنە گرتن؟ لێ هوون ژ كیژان پارتیێ نە؟... ئاخفتنەك وەها ڤەكری و ب زمانێ توركی، هنەكی نەخوەشحالی ب جەلادەت رە چێ كر. هنەكی ب توونێ ڤێ نەخوەشییێ ژی ئاخڤی: ـ هەكەر ئەم ژبەر كوردایەتیێ هاتنە گرتن، ئێدی چما ب زمانێ توركی ئاخافتن؟" 48. رۆماننڤیسی نەبتنێ زولمدارییا وەلاتێ تورك بەرامبەر كێمترین مافێن گەلەكێ بەحس كریە، ئەو ژی بزمانێ خوە ئاخفتنە، دڤەگێرەكێ دا بەحسا دەیكا وی دكەت، دەما ڤیایی رێكا زیندانێ بگریت و پسیارا حالێ كورێ خوە یێ زیندانكری بكەت، لێ ژبەركو زمانێ توركی نەدزانی، جەندرمێن توركان هوسان سڤكاتی پێكرن، ئەڤ پەرەگرافە هوسا هاتیە: "یێ جەندرمە، نەهشت داییك گۆتنا خوە ببە سەری، قونتاخا تفنگێ پێ ڤەكر و گوت: ـ ب توركی. جەلادەت لێ ڤەگەراند: ـ دایێ ب توركی نزانە... ـ دێمەك كەنگی ئەو فێر ببە بلا بێ تە ببینە. ـ ب گۆتنا خوە، یێ جەندرمە ب ملێ داییكێ گرت و ئەو ب دەهف ڤەگەراند" 58. دەما ژ زیندانێ ژی دهێتە بەردان، كو لدویڤ راپورتێن پزیشكی، ژ سەدەما ئەشكەنجەدانێ گولچیسك و مێلاكا وی خراب بوینە و ئەو دێ هەر مریت، دادوەر بریارا بەردانا وی ددەن. دڤەگەریتە مالێ و رۆماننڤیس ل سەر زارێ وی ڤی وەسفی ددەت: " ل سەر رێكا مالێ، جەلادەت ب چار چاڤان ل هاویردۆرا خوە دنێری، باژار ئەو باژار بوو، خەلكێ ژی لێ دنێری فەنال كو تشتەك پێرە نە قەومی بە" 71. لدەف هەڤالێن خوە ژی، كا چما ئەو بەرەڤ ڤەخارنا عارەقێ ڤە چوو، هەر وەكو ل دەستپێكێ مە دیار كری، مروڤ گیانێ خوە ژ دەست ددەت، دەما خوین ژ بەر برینا مروڤی دچیت و ئەو خوین نەهێتە قەرەبوكرن، لێ قارەمان گیانێ خوە ژ دەست ددەت، ژبەركو ئەو هەمی نەخوشی و ئەشكەنجەیێن دیتین، هەلویستێ وی ل ئالیەكی و یێ خەلكێ گوندی هەمی ل ئالیەكی و رۆماننڤیس هوسان بەحسا سەرخوەشیێ دكەت: "ـ خوەندن و ڤەخوارن هەڤ تەمام دكن. جەلادەت ب ئاواكی ماتمایی دیسا پرسی: ـ چاوا ئەو هەڤ تەمام دكن؟ ـ یەك عاقل ددە و یەك ژی عاقل دبە" 76. دسەر ڤان هەمی نەخوشیان ژی را، شنوی رێكخستیێن پەكەكێ دهێن و ژێ دخوازن، كو راپورتا خوە ل سەر زیندانێ و ئازادبونا خوە بو بنڤیسیت. نڤیسەرێ رۆمانێ ژی هوسان بەحسێ وان رێكخستییان دكەت، كا چاوان دسەر ڤان هەمی نەخوەشییان را، ئەو راپورتێ ژێ دخوازن، هەر چەندە ئەو نە رێكحستیێ چ حزبانە ژی: "ئەڤ چ نوونەرێ پارتیێ یە كو باوەریێ ب قەزەتا دوژمن تینە و ب گوتنێن من ناینە؟ـ ئەم دخوازن راستیێ بزانن. ـ هەكەر تو دخوازی راستیێ ناس بكی، ژ هەڤالێ خوە یێن گرتی ناس بكە... ئەوێ ژ تە رە ببێژن، تەسلیم بوومە یان نا؟" 78. لدوماهیێ ژی، نڤیسەرێ رۆمانێ قفلەكا جوان بو رۆمانا خوە دیتی یە و هەر كەسێ پاقژ و نەتەوە پەرست و خو نەفروش ب سەرخوەش داینە ناسكرن و تا مەللە یێ سیێ ژی، كو ژ بەر دلسوزی و ژ كارێ وی هاتیە دوویر خستن و نەبویە داردەست و ئێك ژ وان بویە، دەما دبێژیت: "گوتنا خوە ئاراستەی مەللە دكرن و دگۆتن: ـ ژ ریها باڤێ خوە شەرم ناكە، دایە تەنگالا ڤان سەرخوشان؟!.. لێ وان نەدزانی كو مەللە ب خوە ژی سەرخوەش بوو. 87.
بوچی عارەق:
نڤیسەرێ رۆمانێ ژ بو رێزكرنا رودانێن رۆمانا خوە بەرەڤ چەند تەكنیكان ڤە چوویە، هەر چەندە، ئەڤ تەكنیكا ڤەگێرانێ دگەلەك رۆمانێن كوردی و بیانی دا دهێتە دیتن. لێ ئەگەر ئەم ژ ئالیێ سوسیولوژی ڤە تەماشا بكەین، زانستێ سوسیولوژی ژی ب رامانا، زانستێ كومەلایەتی. رۆماننڤیسی، سەنگا نڤیسینا خوە دایە سەر هەڤدژیەكا جڤاكی، كو مخابن، ژ قەدەر و بەدبەختیا كوردان و پارچەكرنا وان ل سەر چەند وەلاتان، توشی چەندین دەردەسەریان بوینە. ئەڤ هەڤدژییا هەنێ ژی ئەو بارادوكسەیە یان دناڤ ناخێ هەر كەسەكی دا دهێتە دیتن. كو ڤێ نڤیسینێ ب ئێك ژ پەرەگرافان دێ بدوماهی ئینم: "پشتی دەركەتنا ژ زیندانێ، جەلادەت جی ژ خوە را نەدیت. ژ وی خویا دبوو كو خەلك نەیێ بەرێ نە، و هەیا سكاك و ئاڤاهیێن باژێری ژی... ئەو ب گەود و گیانێ خوە، بیانی بوو. جارنا ئەو ها ل باژێر دكەشیا، مینا گێژكان ئان دینان. ئەوی نەما دزانی كی دچاڤێ كێ دە، هاتیە گوهەرتن، خەلك ئان ئەو ب خوە. ئەوی دهەر كەسی دە، خەمساری ددیت. و بێدەنگیا ل هەمبەر زولمێ؟ ژ بۆ ڤێ یەكێ، ئێدی، نەفرەت ژ هەر كەسی و ژ هەر تشتی دكر. ژێ خویا و دیار بوو كو چ ئەو چ كەسێن دن، بونە گیانەوەر و تەنێ ب ئێمێ خوە داكەتنە، ژ بۆ ڤێ هەستا ها، ژیانا وی بێ واتە دبوو، ڤالاهی و تەناهیێ، مینا كو تەڤنپیركەكێ ئەو خستبوو ناڤ لەپ و تەڤنا خوە. ئەو ژی، وەك هەڤالێ خوە مەجید، بو دیل و ئەسیرێ خوەندنێ و جار جارنا بوو یێ ئارەقێ.."80
• باڤێ نازێ، رۆمان، مریێ حەرام، ژ وەشانێن كوڤارا مەتین، رێزبەندی 17، چاپخانا هاوار 2008.
• دروژناما وار ژمارە 1276 و ژمارە 1277 دا ب دوو بەشان بلاڤ بویە.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق