ناڤ و نیشان دجیهانا چیروكێ‌ دا

عبدالرحمن بامەرنی

 نڤیسینا هەر تێكستەكی، بخودیێ‌ خودانێ‌ وی تێكستی ڤە گرێداییە ئەوێ‌ ب وێ‌ نڤیسینێ‌ رابوی، ئایا ئەو كەسێ‌ هە خودان چ پاشخانەیەكا هزری، رەوشەنبیری و مەعریفی یە. چ ئەو رەوشەنبیری یە دبیاڤێ‌ سیاسەتێ‌ یان كومەلایەتی یان تەكنەلوژیایێ‌ و ئابوری دا بیت یان ژی گرێدای سەربور و خواندن و دیڤچوون و دگەل بەهرەمەندییا وی و سنعەتكارییا وی كەسی، ئەوێ‌ ب وێ‌ نڤیسینێ‌ رابوی، ئەگەر هات و هەلسەنگاندنەك بو بهێتە كرن. ئەگەر تێكست زێدەتر گرێدای رەوشەنبیریەتێ‌ و میتودا رەخنەی و ڤەگێرانا رابردوی و مێژو و ئەڤرویا خودانێ‌ تێكستی و سەربور و شوین تلێن وی بیت، ئەوان تێكستان چانسەكێ‌ زێدەتر هەیە كو خواندەڤا ل سەر براوەستن و ب چر تر بخوینن، ژبەركو رەوشەنبیریەتا وی و فەرهەنگا وی بەرفەرهترە ژ هەڤبەركرنا تێكستەكێ‌ دی كو خودیێ‌ وێ‌ ژڤی لایەنی ڤە هەژار بهێتە نیاسین، مەرج نینە چیروك نڤیسی یان شاعری دنیایەكا بابەتێن رەخنەی خواندبیت، زێدەتر بەرهەمێن وان ڤەرێژا ئەزمونا ژیان  و گەریان  و بەهەرمەندییا وانن ددارێتنا بەرهەمێن خودا، پێنەڤێت ئەڤ ڤەرێژا هەژی  ژ ئەنجامێ‌ ماندیبون و ڤەخواندنا ئەكادیمیەتا وانە و جورێ‌ دەست نیشانكرنا وێ‌ خواندنێ‌ یە و مژویلبون و سنعەتكارییا وان. لدوور ڤی بنەمای ژی هەر بەلاڤوكا دەركەڤیت چ رۆژنامە، كوڤار یان پەرتوكەك بیت، بەرپەرێن وێ‌ ژ مانشێت و ناڤ  و نیشانێن سەرنج راكێش دپرن، چ ئەو ناڤ و نیشانێن هە یێن روژنامەڤانی بن چ ژی بابەتێن رەوشەنبیری، سیاسی، ئابوری یان جڤاكی بن، چ ژی ناڤێن بەرهەمێن ئەدەبی وەك كورتە چیروك، شعر و رومانان بن.

هەر خویندەڤانەك دەما كو بەرپەرێن بەلاڤوكەكێ‌ ڤەدكەت، ل دویڤ حەز و ئارەزوویا خوە، بەرپەران دقولپینیت و دناڤدا دچیتە خوارێ‌،  مانشێت و ناڤێن نڤیسەران دخوینیت و بو دبنە دەستپێكەك و لێ‌ زڤرینەك، ژ بو وان بابەتێن وی بو خوە دەستنیشان كرین، ژ بو خواندنا خوە. لڤێرە نە مەرجە ئەو ناڤ  بتنێ‌ یێن نڤیسەری بن یان ژی  ناڤ  و نیشانێن بابەتان یان ژی ب كورتیەكا دی، بتنێ‌ ئەو ناڤێن سەرنج راكێش، دبنە جهێ‌ سەرنجا وی و خواندنێ‌. ل ڤێرە هەر نڤیسەرەك هەولددەت، گرێدانەكێ‌ بێختە دناڤبەرا خواندەڤایی و مانشێتێ‌ بابەتێ‌ خوە دا، كو ئەو ناڤێ‌ هە، ببیتە خالەكا بەستنێ‌ دناڤبەرا وی و خواندەڤایی دا. 

    ئێك ژ ساخلەتێن بابەتێن سەركەفتی ژی راكێشانا خواندەڤاییە كو ژ وی بابەتی نە بوریت، ژبەر ڤێ‌ چەندێ‌، دانانا ناڤێ‌ بابەتی، گەلەك یێ‌ گرنگە و دڤێت نڤیسەری ئەو شارەزاییە هەبیت كو ب هوستاكارانە ناڤەكێ‌ هەلبژێریت، كو نەهێلێت ئەو كەسێ‌ ل سەر بابەتێ‌ وی را دچیت، ژێ‌ دەرباز ببیت. 

    هەمی كەس، حەز ژ خواندنا وان بابەتان دكەن، یێن بشێن دگەل دا، بخو تام و چێژەكێ‌ ژێ‌ وەربگرن، زێدەتر ژی مەرەما من، بەرهەمێن ئەدەبی نە، وەك (رومان، شعر، كورتە چیروك و دەقێن ئەدەبی). ئەڤ  كەسێن هە، حەز دكەن چێژەكێ‌ ژوان تشتێن نێزیكی هزرا خوە، ژوان نڤیسینان وەربگرن، ئەو تشتێن دهزرا وی دا و  وی بخوە هەست پێنەكری، یان ژی ئەو تشتێ‌ هە دهزرا وی دا بویە و دجهەكێ‌ نخافتی دا  ژ مێشكێ‌ وی، یێ‌ ڤەدەر بویە. خواندەڤا دەما دگەل بەرهەمێن ئەدەبی دبیتە ئێك لەش و ئێك هزر، حەز دكەت وی ژی خەیالەكا بەرفرەهـ دگەل ئافرێنەری هەبیت، چەندین مێرگێن دوی بەرهەمی دا، لبەر سینگێ‌ خوە دبینیت، وی ژی ئەو مێرگ تێدا هەبن، جهێ‌ گەڤزكێن وی، لێگەریانێن وی یێن هزری، بێهن ڤەدانێن وی تێدا هەبن، دگەلدا دخەیالا ئەدیبی دا خوە ببینیت! بەلێ‌ هەر كەس نەشێت وی بەر و بیاڤێ‌ هزری بخوە پەیدا كەت، ژ بەر كو پەیداكرنا خەیالەكا بەرفرەهـ كورتكرنا بەر و بیاڤێ‌ دورهێلی یە، یێ‌ ئەو تێدا دژیت و  پەیداكرنا وی بەر و بیاڤی، نە گونجاندن و نە وێرەكییا دەربرینا هزرییە لدەڤ وی. ئەگەر ئەڤ بوچوونا ل سەری لدوور ناڤ و نیشانی بیت و گرنگییا وی بو هەر بابەتەكێ‌ ئەدەبی، كو مە وەك دەروازەیەك بو خوە هەلبژارتی بو چوونا ناڤ جیهانا چیروك نڤیسەكی و كا ئەوی چاوان ڤیایە چیروكێن خوە بناڤ بكەت و سەرنجا زێدەترین خاندەڤا بخو رابكێشیت، نوكە دێ‌ بەرەڤ خەیالێ‌ ڤە چین و تایبەتمەندییا چیروك نڤیسی، دهەلبژارتنا ڤان ناڤان دا بو چیروكێن خوە.

   هەبونا خەیالێ‌ دجیهانا چیروكێن (عەبدولخالق سولتانی) ی  دا و بتایبەت ئەگەر مروڤ  ل ناڤ  و نیشانێن چیروكێن وی تەماشە بكەت، دێ‌ نێزیكیەكێ‌ و هەڤبەندیەكێ‌ د دانانا  ڤان ناڤ  و نیشانان دا بینیت، جیهانەكا جودا ژ كەسێن دی، جیهانەكا بوی بتنێ‌ ڤە گرێدایی، جیهانەكا ژ بچویكاتی بخوە ئاڤاكـری. دێ‌ هەولدەین دڤێ‌ نڤیسینێ‌ دا، ل وێ‌ جیهانێ‌ ڤەكولین و ئەو چ تشتە چیروكنڤیسی پالددەت كو وی جیهانەكا تایبەت جوداتر ژ كەسانێن دیتر، هەبیت. ناڤ و نیشان دڤان چیروكان دا زێدەتر (ئەفسانەیی، چیڤانوك، شەرێ دێوا و پیرهەڤی، ژمە چێتران، ترس گرگرا عەڤرا و گورمێنا بریسییا و سەهما گورستانێ‌)، كو هەمی بەرەف ئاراستەیەكی ڤە دچن، ئەو ژی، پەیداكرنا رویدانان، رویدانێن نە سروشتی. یان برامانەكا دی، ئەو رویدانێن بدورهێلێ‌ ئەم تێدا دژین دگرێدای نەبن، بو خەلكی ئەو رویدانێن هە دكەهی و دسروشتی نەبن. ئەگەر زێدەتر ژی ئەم ل سەر خەیالێ‌ راوەستین، ئەو جیهانە ژ ئەنجامێ‌ ڤییانا تشتەكی و ئەو تشت پەیدا نەبوی، یان ئەو تشت بدەست ڤە نەهاتی، باراپتر ژی خەلكێن دی هەست دكەن، ئەڤ مروڤێن خەیالی نە ددروستن یان كو بدیتنا وان ئەو دجیهانا وان دا ناژین، هەر ئەڤ چەندە یە ژی، تام و چێژەكا ژ جورەكێ‌ دی ددەتە بابەتێ‌ مە، كا ئایا چیروك نڤیس یێ‌ خەیالی یە یان ژی مروڤەك ساددەیە و خوە دبن خەیالێ‌ ڤە ڤەشارتی یە و ڤییایە یاریان ب دورهێلی و پەیڤان بكەت.

هەر كەسەكی هندەك ژ بیرهاتنێن زاروكینییا وی دگەل دا ماینە، ئەگەر تەماشای چیروكێن (سولتانی) ژی بكەین، پیرهەڤی، قەفقاسی و ئەو تشتێن زاروك پێ‌ دهاتنە ترساندن، كو بتنێ‌ ژ خانی دەرنەكەڤیت، بتایبەت دژیانا گوندان دا و دەمێ‌ كارەب وەكو ئەڤرو نەی، ژیان برەنگەكێ‌ دی بو، كولان دتەنگ و تاری بون، هلنگافتن و گیانەوەرێن ب ئازار، وەك مارا و سا و هندەك جاران گورگان ژی ترس و سەهما خوە پەیدا دكرن و نە ئاراماییەك بو دلێ‌ دایكان ل دوور زاروكێن وان پەیدا دكر! ئینانا (قەفقاسییا) كو زاروكان دكەنە ددەرپێن خوە دا و بو خو دبەن، ئێك ژوان ترساندنا بون كو ڤان دایكان بەرگرییا زاروكێن خوە دكر، كو بتنێ‌ ژ دەروكێ‌ خانی دویرنەكەڤن. رەنگە ژیانا زاروكینیا چیروكنڤیسێ‌ مە ژی دڤان بویەران دا بوری بیت و تا نوكە ژی كارتێكرنا خوە ل سەر ئالیەكێ‌ مێشكێ‌ وی هێلا بیت، كو نەشیایە خوە ژێ‌ قورتال بكەت، یان ژی ڤیایە وان تشتان دوبارە بكەت و تێكەلی خەیالێ‌ و چیروكێن خوە بكەت. 

   ئەگەر ل كورتە چیروكا (جیهانا دێوێن خوین مێژ) تەماشە بكەین، ژبەر كو دێو مشە دچیروك و چیڤانوكێن كوردی دا هاتینە و ئەڤ  دێوە ب گەلەك رەنگان هەنە، (دێوێن رەش، سپی، سور، دێوێن بالەفر، دێوێن دووسەر و تا حەفت سەران، هەیە دێو بتنێ‌ دژیت و هەیە دێو دگەل هندەكێن دی دژیت. هەیە دێو زوی ناهێتە كوشتن و گیانێ‌ وی (روح) یا ڤەشارتیە و گەلەك جاران، وەك قارەمانێ‌ چیروكێ‌ ل كوشتنا دێوی دگەریت و ژێدەرێ‌  گیانێ‌ وی تێدا ڤەشارتی، هەیە دێو هاری مروڤان دكەت، هەیە دێو دلوڤانیێ‌ ب ژنكێ‌ یان بزارویەكێ‌ دبەت و بارا پتر دێوێن ل لایێ‌ هەڤدژ، دگەل  قارەمانێ‌  چیروكێ‌ یان یێ‌ ل تایێ‌ خرابیێ‌). ل ئەڤا سەری دیار دبیت كو هیچ جارەكێ‌ د چیروك و چیڤانوكێن كوردەواریێ‌ دا،  دێوێن خوین مێژ نە بوینە و  ل ڤێرە لاوازییا هزرا چیروكنڤیسی ل دور ڤان شەڤبیریان دیار دبیت و نە شارەزاییا وی بو چیروك و چیڤانوكێن كوردی، چ ب قەست بیت یان ژ نە شارەزایی، چیروك نڤیس مە ژ دوو تشتان دویر دئێخیت، نە بتنێ‌ كو ئەو دێوێن هە دخەیالی بون، بەلكو دڤێت تشتەكێ‌ نوی ژ ژیانا دێوان ب ئافرینیت یان كو دڤێت بێژیت، ئەڤ رەنگە ژی یێ‌ هەی، بەلێ‌ هەوە نە دیتی یە!  لڤێرە ژی گومانێ‌ لدەف خواندەڤایی پەیدا دكەت كو ئەڤە نینە، بتنێ‌ گەر ژ خەیالا خوە ئافراندبیت، ژبەر كو خەیال ب رامانا خوە ئەو هێزە یا مروڤ  دكاریت پێ‌ تشتەكێ‌ بینیتە ناڤ بەرپەران، كو دراستییا خوە دا، چ  شوینەوارێن وی نەبن یان ژی كو مروڤ  دشێت كەسانەكی بدانیتە ل سەر كورسیكا بەرامبەری خوە و دبنەجهدا  ئەو كورسیك یا ڤالا بیت.

       د كورتە چیروكا (ئەو مەملەكەتا  قەلەرەشك تێدا بوینە میر)،  بو مروڤی بێهن  ڤەدانەك د ڤی ناڤ  و نیشانێ‌ دا پەیدا دبیت، مروڤ  دشێت خەیالا خوە ل دور جیهانێ‌ بزڤرینیت، پاش پاشكییا روژێن بوری بزڤرینتە ڤە و هەر ژ پەیدابونا مروڤایەتیێ‌، بگرە ژ چیروكا هابیلی و قابیلی و ئَێكەمین ماموستا بو مروڤی ل سەر رویێ‌ عەردی پەیدا بوی، ئەو ژی، قەلەرەشك بویە، چاوان شیا نیشا كورێن ئادەمی بدەت، دێ‌ چاوان مریێن خوە  ڤەشێرن. هەر ژ ڤێ‌ چیروكێ‌ و ژ دەستپێكا مروڤایەتیێ‌، قەلەرەشك بویە  قاچكێ‌ دەڤێ‌ خەلكێ‌ و چیا نە باش دراستا وێ‌ دا هاتیە گوتن، دسەر پاشیا وێ‌ را بو مروڤایەتیێ‌، كو ب ئێكەم ماموستا دهێتە لقەلەم دان، بەلێ‌ ژبەر كو دچیروكا دوو كەسان دا هاتیە و ئەو كەس كورێن كەسەكێ‌ پیروز و پێغەمبەر و بوینە، ل ڤێرە كەسێن پیروز چوینە لایەكێ‌ و قەلەرەشكا بێ‌ ئەزمان چویە لایێ‌ دی! هەر ژبەر ڤێ‌ چەندێ‌ ژی دبیت ب رەشاتیێ‌ هاتبیتە تامدان، ئەزمان و ئاوازێن وی ژێ‌ هاتبنە ستاندن، رێڤەچوونا وێ‌ ل بەر بەرزەبیت و هەتا كو گوشتێ‌ وێ‌ ژی یێ‌ حەرامە و نابیت بهێتە خارن، یا ژ هەمیێ‌ ژی مەزنتر، بكێر میراتیێ‌ ناهێت و ئەو مەملەكەتا میراتیێ‌ لێ‌ دكەت ژی، د هزرا خەلكێ‌ دا، ئەو مەملەكەتە خرابە یە و بتنێ‌ ئەڤە پارچەك ژ چیروكا وی ل دور  قەلەرەشكێ‌.

(نوكە ئەزمانێ‌ وی یێ‌ ددەڤیدا هاتیە خوارێ‌، بەلێ‌ یێ‌ دراهێلتە وان قەلەرەشكا.. دا ب دویر كەڤن ژ جیهانا وی.. قەلەرەشك بوونە دوو جین، هندەكا دپشت تابلویێن هولێ‌ دا خو ڤەشارت و یێن دی چونە دناڤ باخچێ‌ پەیكەران دا.. ئەوی بەردا ب دویف قەلەرەشكا ڤە، تا دناڤ وان پەیكەران دا خو بەرزە كرین.. لێ‌ دەمێ‌ زڤریە هولێ‌، دیت تابلویێن وی هەمیان رەنگێن خو یێن بەرداین !!بتنێ‌ رەنگێ‌ رەش یێ‌ مایە دناڤ پەروازەی دا...!! 

ب لەز و بەز ڤەگەرییا باخچەی، دیت پەیكەرێ‌ وی هەمیان پەرێن رەش یێن پێڤە هاتین و دمەكێن قەلەرشكا یێ‌ ب سەرێن وانڤە چێبوین..!!).

     دكورتە چیروكا (زەلام  و  كلوخ  و تلپێ‌ رۆژێ‌) دا،  چیروك نڤیس مە دبە تە دجیهانەكا دییا جودا دا، كو مروڤی  بیر ل شەڤەكا زڤستانێ‌ یا دژوار بهێت، یا بەفرین، سڕ و سەقەم، سوپێن دارا و شەڤبێریێن كوردەواری، كۆ مروڤی ژبیر ڤە دبەن و بێهن ڤەدانەكا  هزری لدەف مروڤی پەیدا دكەن. بەری چاڤ  خشاندنێ‌ ل ناڤەركا چیروكێ‌ بكەت.

 دچیروكا (ئەو تەیرێ‌  ب  خوینا مروڤان مەزن بوی)  ناڤ  و نیشانێن  ڤێ‌ چیروكێ‌،  مروڤی دبەنە دناڤ خاچدانێن مەسیحییان دا و چاوان گونەهبار و كەسێن دسەر دا چوی، دهاتنە هلاویستن و خاچدان، ئەڤ كەلەخێ‌ هلاویستی و خاچدای و بویە شیڤ خارنا تەیرێن كەلەخا! بوچی مروڤ هزر نەكەت ئەڤ تەیرێن هە یێن هیبوینە ڤەخارنا خوینا مروڤان! ئەرێ‌ ئەڤ تەیرە نوكە ل كیڤە دژین یان ژی پشتی (كەلتورێ‌ خاچدانێ‌ بەرەڤ نەمانێ‌ چویی) ئەڤ تەیرێن هە نوكە چاوان  ژیانا خوە دبەنە سەر!. چیروكنڤیسی دڤێت دیاركەت خەلك بەروڤاژی هزر دكەن و بەروڤاژی تشتان دبینیت، تشتێ‌ خەیالی زوی دكەڤیتە بەر ئاقلێ‌ وی  و تشتێ‌ زانستی خو ژێ‌ ددنە پاش، كێشانا هزرێن خەلكێ‌ یێن هەمەجور، بو ناڤ ناڤەروكا چیروكێ‌ پێنگاڤەكە و شارەزایی دڤێت، ژبەر كو خواندەڤا هەمە جورە و گەلەك ئاستێن هزری و رەوشەنبیری ڤەدگریت، خواندەڤایێ‌ هەمەجوور ژی ل تشتێ‌ نە ئاسایی دگەریت كو سەرنجا وی راكێشیت.  

     ب كورتیەكا دی (جیهانا چیروكنڤیس)ی،  تەفاعلەكا  ئێكسەرە دگەل هزر و مێشكێ‌ كەسێن وی دڤێت بو بنڤیسیت، كو رێژەییا  هەرە مەزن  ژێ‌، ل دویڤ كەڤنە هزرێن باب و باپیران د بەردەوامن و ب هزرا چیروكنڤیسی، ئاخفتن ب ئەزمانێ‌ وان، ئەنجامێن باش ژێ‌ دەردكەڤن. مە گوت ئەڤ ناڤ  و نیشانە ژ  ڤالاتیێ‌ نە هاتینە و گرێدانەكا  ئێكسەر  دگەل هێڤێنێ‌ هزرێن  وی هەنە. ژبەر كو دهەمی ناڤ  و نیشانان دا، جهێ‌ پرسەكێ‌ و  سەرسورمانەكێ‌ هێلایە پێش چاڤ، كورتە چیروكا خو تەرخان كریە بو بەرسڤ دان و شروڤەكرنا وی ناڤ  و نیشانی، ب هونەرەكێ‌ هوستاكارانە. 

ژڤان ناڤ و نیشانێن كورتە چیروكان ژی دەردكەڤیت،  چیروكنڤیس یێ‌ بێ‌ هیڤی و بێ‌ ئومێد ژی نە بویە، هەر وەك دڤان ناڤ  و نیشانا دا (هیڤییێن پاپورەكا كەڤنار یان  پایزەكا كەڤنار)  و ڤیایە سەربوران بكەتە تشتەكێ‌ ب گیان و دگەل گیانێ‌ خەلكێ‌ تەفاعلێ‌ بكەت. ژبەر كو ژبیركرن و پشت ڤە هاڤێتا سەربوران، ئێش و ئازارێن مللەتی چارە ناكەن، بەلكو بو پاش  پاشكی د زڤرینیت. ئەڤێن خارێ‌ ژی هندەك ژ ناڤ و نیشانانە كو چیروك نڤیسی پێ‌ كورتە چیروكێن خوە ناڤكرین. (ل هیڤیا ئەلندەكا نوی، بوم و روژەكا نوی، پایزەكا درەنگە، جیهانا دێوێن خوین مێژ، دێوێن بالەفر، ئەو تەیرێن ب خوینا مروڤان مەزن بوی، ئەو مەملەكەتا قەلەرەشك تێدا بوینە میر، زەلام و كلوخ و تلپێ‌ رۆژێ‌، گوپال، ڤالاتی، پێلەكا دژوار، زێمار، هیڤیێن پاپورەكا كەڤنار، ل هیڤیا ئەلندەكا نوی. 

دبیت هەر كەسێ‌ ئەڤ چیروكە و بەرهەمێن چیروك نڤیس (عەبدولخاق سولتان) خاندبن، بزانیت كا ناڤ و نیشانی چەند گرنگییا خوە لدەف وی هەبویە و شیایە ب زیرەكانە ل خالا هەستییارا خاندەڤای بگەریت و بزانیت دێ‌ كەنگی و چاوان خواندەڤای ب بەرهەمێ‌ خوە ڤە گرێبدەت، ئەڤ ژی دەستهەلییا وی دیار دكەت كو گەلەك كەسان ئاریشا هەلبژارتنا ناڤ و نیشانی بو بەرهەمێن خوە هەیە و دهەلبژارتنا خوە دا سەركەتی نەبوینە و بەرهەمێ‌ وان هاتیە پشت گوهـ كرن یان ژی خواندەڤای خوە دسەر  را هاڤێتیە و نەبویە جهێ‌ گرنگییا وی. یان دێ‌ بینی ئەو ناڤێ‌ بو بابەتێ‌ خوە دهەلبژێرن ل سەر ناڤەروكا بابەتی نا گونجیت و تشتێ‌ گرنگتر ژی كو دكورتە چیروكا سولتانی دا مروڤ خوشیێ‌ ژێ‌ وەردگریت، ئێك ژ ساخلەتێن ناڤ و نیشانێ‌ ئەدەبی مروڤ دزانیت كا خودیێ‌ بابەتی یان ناڤ و نیشانی خودانێ‌ چ مەودایەكا هزری یە و تا چ راددە هزرێن وی دڤەكری و دتژی نە. هەر چەندە ناڤ و نیشان لدویڤ پێشكەفتنا دەمی ژی پەیدا دبن و دهێنە گوهرین، بەلێ‌ دەما كو ناڤ بو بەرهەمەكێ‌ ئەدەبی دهێنە هەلبژارتن، جوداهییا خوە دگەل بەرهەمەكێ‌ روژنامەڤانی بو نمونە هەیە، ژبەر كو ئالاڤێن بەرهەمێن ئەدەبی زێدەتر خەیالی و ئافراندنن.

        دەهمەن :

1. المعقول واللامعقول ـ كولن ولسون.

2. اسئلە الحقیقە و رهانات الفكر ـ علی حرب.

3. الرجل و الجنس ـ د. نوال السعداوی. 

4. الحیاە ما بعد الموت ـكولن ولسون.

5. داود سلمان الكعبی ـ الحوار المتمدنـ العدد 3008 ـ 18/2010.

6. نڤیسینا هەوالێ‌ روژنامەڤانی ـ عبدالرحمن بامەرنی ـ دهوك 2010.

7. گوڤارا پەیڤ ـ ژمارە  20.

8. گوڤارا كاروان  ژمارە  168.

9. روژناما پەیمان ژمارە   70  - 93  -  100.

10. روژناما برایەتی ژمارە3551 - 3553- 3617-3638- 3657-3698.

11. روژناما نیشتیمان – ژمارە 10.

12. خەون و بیردانكەكا ماندی  كورتە چیروك  عبدالخالق سولتان.

13. هاتیە بەلاڤكرن د گوڤارا پەیڤ دا ژمارە 26 تەباخ 2003.

14. خەون و بیردانكەكا ماندی ـ كومەلە كورتە چیروك ـ عبدالخالق سولتان ـ دهوك.

ئەڤ بابەتە د كوڤارا رامان دا ژمارە 176 دا بلاڤ بویە