2023/05/18

ڤیاگرا كوردی*

كێم دكان نەبن، ھەكە پرانییا وان فێقی و زەرزەواتی بەرچاڤ دكەن و دفرۆشن. لێ دەما رێكا من ب بازاری كەفتی، رێكا من كەتە سەردابا فێقی و بھارە، تو بێژی ل بھارێ چ رەوشەك بكەڤیتە ڤێ سەردابێ و مێزێن تژی فێقی؟ شینكاتی و بێھنا چییای ژێ دھێتن، تایبەت بۆ كەسەكێ وەك من، تا زركورییا خوە من ل ناڤ چییا دەرباز كری و ژیانا گوندان و عاقاری. عاقار ژی ل بھارێ، گیایێن بھاری و ئھا ڤی دیمەنێ من دھزرا خوەدا چێكری، ئەز كێشامە بەر مێزێن فێقی و زەرزەواتی لڤێ سەردابێ. ئەز ل بەر مێزەكا حلی ترشكان راوەستام و كەسەكێ ھەڤال ئەز دیتم و یێ دكەتە كەنی، من پرسیارا كەنیا وی ژێكر، ئەڤێ لپشت مێزێ گوتی ئەز دێ بۆ تە بێژم، گوت یێ پرسیارا (جەرجیرێ) دكەت و ئێكی یا گوتیێ (جەرجیر ڤیاگرا سروشتییە) و بێ دبێژیت گوتنەكا ھەی دبێژیت (ئەگەر خەلكی زانیبا كا جەرجیر دشێت چبكەت، دا لبن تەختێ خوە یێ نڤستنێ چینن).

2023/05/08

شرۆڤەکرنەکا بونیاتگەری بۆ کورتە چیرۆکا (مایتێکرن) یا نڤیسەر عەبدولرەحمان بامەڕنی

پ.هـ. د. نفیسە اسماعیل حاجی

زانكۆیا دهوك/ كولیژا زمانان
میتودا بونیاتگەری ژ میتودێن نوییە كو تێكست ژ دەوروبەران و كونتێكستی دویرئێخست و وەكو بونیاتەكێ‌ سەربخۆ سەرەدەری ل گەل دكەت. بەری بونیاتگەریێ‌ پیڤەرێن بریاردانێ‌ ژ دەرڤەی دەقی بوون، بونیاتگەران ئەڤ چەندە رەدكرن و پشتبەستن ب دەقی و ناڤخوییا وی كرن. گرنگیدانا وان ب تێكستی وەكو ئاڤاهییەكێ‌ زمانڤانی وئیستاتیكی بوو. دامەزراندنا بونیاتگەریێ‌ د رەخنەیێدا ل سەر بنەمایێ‌ چەند پرنسیپان بوو، وەك: تەوەرێ‌ مێژوویی دهێتەهژمارتن تەوەرەكێ‌ گەلەك ڤەجوی، چ ئەگەر بۆ نەماینە و پێدڤیاتی د بەردەوامبوونا ویدا نەمایە. مێژوو ب پلا ئێكێ‌ فەلسەفەیە و ئەدەب نە ب وێ‌ فەلسفەیا تێدا دبت ئەدەب، بەلكو ب تشتەك دی كو دهێتە ناڤكرن ب ئەدەبیەتا ئەدەبی. ئانكو رەخنە د ڤەكۆلینا ئەدەبیدا داكوكییێ‌ ل ئەدەبی دكەت وەكو دیاردەیەكا د چركەكا تایبەتدا و وەكو سیستەمەكێ‌ هەمەلایەن، ب ڤێ‌ چەندێ‌ كارێن ئەدەبی دبنە ئاڤاهیێن تەمام یێن خودان سیستەم، و شیتەلكرنا وان پێدڤی ب پەیوەندیێن ناڤخویی و پێكڤەگرێدانا وان هەیە. رەگەزێن وی یێن ئەركێن جوانناسیێ‌ ب جهدئینن. ب ڤێ‌ چەندێ‌ رەگەزێ‌ بنەرەتی دكارێ‌ ئەدەبیدا پێدڤی ب ئالیێن دەرەكی وەكو مێژوو و ژیان و دەرونێ‌ نڤیسەری و نە جڤاكی و پێكهاتەیێن دی، بەلكو گرێدای ئەوێنە ئەوا بونیاتگەر دبێژنێ‌ ئەدەبیەت. خالەكا دی ئەوە كو ئەدەبییەتا ئەدەبی ب پلەكا مەزن ب تیورا یاكبسونی ڤە ئەوا دەربارەی ئەركێن زمانی، هاتەگرێدان. ئەوژی ل دویڤ رێكخستنا پەیامهنێر، پەیام، و پەیاموەرگر، كەنالێ‌ پەیوەندیپێككرنێ‌ (التواصل) و كود. یاكبسون شەش ئەركان بۆ زمانی دەستنیشان دكەت، ژ هەمیان دیارتر شیعرییەت بوو، ئەوژی دەمێ‌ داكوكی ل پەیامێ‌ دهێتەكرن. ئەگەر بابەتێ‌ ئەدەبی جیهان بت، بابەتێ‌ رەخنێ‌ ئەدەبە، ب ڤێ‌ چەندێ‌ رەخنە نەما بیاڤەك بۆ دیاركرنا ئایدیولوژییەتا یان تیورێن گرێدای رامیاری و جڤاكی و مێژوویی. دڤی بیاڤیدا مەزنترین پێنگاڤ هاتە هاڤێتن بۆ ڤەقەتاندنا رەخنەیا ئەدەبی ژ رەهەندێن ئایدیولوژی دا كو ببت زانستەك بۆ ئەدەبی.