دا كو خواندەڤا هەبیت و پرۆسا خواندنێ یا تەندروست بیت، دڤێت چەند كارلێكەك تەمامكەرێن ئێك بن و بەشداریێ دڤێ پروسێدا بكەن، ئەو ژی، نڤیسین و رەخنەگرتن و خواندەڤان. د رۆژەڤەكا وەكی ئەڤرو ژیدا، كو ئەم گازندێ ژ نەبوونا خواندەڤای دكەین، دڤێت ئەم ل هەردوو كارلێكێن ئێكێ و دویێ ڤەگەرین و تا چ رادە ئەو هەردوو د راستە رێیا خوە یا دروسترا دەرباز بووینە، ئەو ژی نڤیسەر و رەخنەگرن؟ بەری ئەم بەرسڤێ ب بەلێ یان نەخێر ژی بدەین، دڤێت چەند خالەكان ل بەر چاڤێن خوە دانین، ئەو كینە د نڤیسن و د بێژنە خوە نڤیسەر و ئەو ل كیرێ بلاڤ دكەن و ئایا نڤیسینێن وان دهێنە خواندن یان نە؟ خالا گرنگ ژی، ئایا نڤیسین بوویە پیشە یان نە؟.
ئەگەر ل سەر بەرسڤا پرسیارا ئێكێ راوەستین، ئەو كینە د نڤیسن یان ژی بێژین، نڤیسەر كییە؟ پێنەڤێت هەر كەسێ بنڤیسیت، ئەو نڤیسەرە و تایبەت ئەگەر دو جار و سێ جار و چەندین جاران بابەتێن وی هاتنە بلاڤكرن، دێ بێژینە وی یان ئەو بخوە دێ وەك نڤیسەر خوە دەتە ناسكرن و لڤێرە مە كورتیەكا پێناسا نڤیسەری بەرچاڤ كر، پێنەڤێت ژی چەندین جورێن نڤیسەران هەنە، ژوان ژی نڤیسەرێ (ئەدەبی، كومەلایەتی، تەندروستی و سیاسی ووووو هتد). بۆ نڤیسینا بابەتێ خوە ژی، بتنێ دێ نڤیسەرێن د بیاڤێ ئەدەبیدا د نڤیسن وەرگرین، ئەڤێن شعرەكێ یان هەر ژانرەكێ دیێ ئەدەبی دنڤیسن بلاڤ دكەن و چەندین جاران تێكستێن وی د رۆژنامە و كوڤاراندا هاتنە بلاڤكرن، دێ بێژینە ڤی نڤیسەر و ژ خوە ئەگەر بەردەستێ وی یان بارێ ئابوریێ ڤی كەسی یێ باش بیت و شییا بۆ خوە دو پەرتوكێن ئەدەبی چاپ بكەت، دێ وی ماف هەبیت ئەندامەتییا ئێكەتییا نڤیسەرێن كورد ژی وەرگریت و ئەڤە وەك مافەكێ وی و كونگرێ بالایێ ئێكەتییا نڤیسەران رێ پێدایە، كو مەرجێن وان بۆ ئەندامبوونێ د ئێكەتییا نڤیسەرێن كورددا، دڤێت هەر نڤیسەرەكی دو پەرتوكێن ئەدەبی یێن چاپكری هەبن. ژبەركو بابەتێ مە ب ئەندامبوونێڤە یێ گرێدایی نینە، ئەم دێ ل سەر ڤی كەسی راوەستین، ئەڤێ دبێژیتە خوە ئەز نڤیسەرم!
ل دەڤەرا بادینان، كو دێ بابەتێ نڤیسینا من زێدەتر ل سەر بیت، پشتی سەرهلدانێ و تایبەت ژی پشتی قوناغا ئازادكرنا عیراقێ ل سالا 2003ێ، چەندین بلاڤوك، رۆژنامە و كوڤار دەركەفتن، ئەڤان رۆژنامە و كوڤاران ژی، پێدڤی ب نڤیسینێ هەیە و دا زێدەتر ل سەر بابەتێ خوە راوەستم، پشتی ل دهوكێ هەر دو رۆژنامێن رۆژانە (ئەڤرو و وار) دەركەفتین، نڤیسەر پەیدا بوون، لێ نڤیسین نەبوو پیشە و بتنێ هندەك كەس كرنە نڤیسەر و شوونا پروسا خواندنێ ل ڤێ دەڤەرێ پێش بكەڤیت، بەرۆڤاژی، كارتێكرن ل هەبوونا خواندەڤای كر، زوما رەخنا من ژی نەبتنێ ل سەر وان هەردو رۆژنامانە، لێ بارا مەزن ب بەر وان دكەڤیت، ژبەركو یێ دناڤ رۆژنامێدا كار كربیت، دێ زانیت، رۆژنامە وەكی (كوتەلا ئاشی)یە و چەند دانی بكەیێ، دێ هێشتا ژتە خوازیت و تایبەت رۆژنامە رۆژانە بیت و ل دەڤەرەكا وەك بادینان و پرسا مێژوویا پارێزگەهبوونا وێ و دەڤوكا وێ، كو هەمی ئەگەرن، رێژا نڤیسەران یا چوارچوڤەكری بیت، نڤیسەرەك دەركەفت، بۆ بارگرانی ل سەر پروسا خواندنێ هەمیێ، د ئەنجامدا، رۆژنامە و كوڤارێن مە تژی بابەتێن ژڤی جورێ نڤیسینێ و نڤیسەران بوون، رۆژنامە و كوڤار نەشییان خواندەڤای خرڤەبكەن، پەرتوكخانێن هەین تژی بەرهەمێ ڤان نڤیسەران بوون و پەرتووك ل سەر رەفاتكان مان و ل بەر خواندەڤای ژی بەرزە بوو، دەما سەرەدانا پەرتووكخانێ دكەت چ بەرهەم هەلبژێریت و ناڤێ چ نڤیسەری وی بكێشتە خوە، ئەڤە ژبلی دووركەفتنا نڤیسەرێ هەی بخوە، كو ل دەمەكی، ئەو نڤیسەرەكێ ئاڤا بوویە و بەرهەمەكێ باش ل پاش وی مایە، لێ نوكە ژ سەدەما چەندین ئەگەران، بەرهەمێ وی ناهێتە دیتن و وەستیانەك ب قەلەمێ ویڤە دیارە.
خالا دویێ یان كارلێكەرێ دویێ د پروسا خواندنێدا، رولێ رەخنەگرتنێ یە، دا كو مە بەرهەمەكێ باشێ نڤیسینێ هەبیت و خواندەڤایێ رۆژنامە و كوڤاران دكریت، خواندەڤایێ قەستا پەرتووكخانێ بكەت و دیزاین و ناڤ و نیشانێن پەرتووكەكێ سەرنجا وی راكێشیت، دڤێت مە رەخنەگرەكێ باش ژی هەبیت و ئێكەم فلتەرێ رەخنێ ژی ژ رۆژنامە و كوڤاران دەركەڤن، بەرپرسێ لاپەرێ رۆژنامێ، ئێكەم فلتەر و ئێكەم رەخنەگرە، كو بەرهەمێ باش و خراب ژ ئێك جودا بكەت و یێ باش نەبیت، نەهێتە بلاڤكرن، لێ دەما، رۆژنامە رۆژانە بیت، هەر نڤیسینا بكەڤیتە بەر دەستێ وی دێ بلاڤ كەت و رەنگە هندەك كەسان راسپێریت ژی كو بۆ وی بنڤیسن، ئەڤە ژبلی رەخنەگرتن نەبوویە دیاردە و كەسەك نینە نڤیسینێ ب هەلسەنگینیت، كو تا نڤیسەرەك بابەتێ خوە بلاڤ بكەت، چەندین جاران سەر ئێك و بن ئێك بكەت و ئەو بخوە هەلسەنگاندنێ بدەتێ و ئایا ئەڤ بەرهەمێ هەنێ ب كێری بلاڤكرنێ دهێت یان نە؟ ئایا دێ هەلسەنگاندنا وی یا چاوان بیت؟ ئەگەر پێش وەخت وی زانی دێ كەسەك هەبیت و رەخنا نڤیسینا وی كەت، ئەو وێ جورئەتێ نادەتە خوە بابەتێ خوە بۆ بلاڤكرنێ بنێریت و ناهێلیت نە ژ بهایێ قەلەمێ وی و نە ژی ژ بهایێ ناڤێ وی وەك نڤیسەر بهێتە خارێ.
خەونێت بەرهاڤێتی:
ئەڤە ناڤ و نیشانێن كومەلا چیرۆكێن چیرۆك نڤیس (د. ئەمجەد عوبەیدن)، ژ 15 كورتە چیرۆكێن هونەری و دناڤ 72 لاپەرێن پەرتووكەكا قەبارە ناڤیندا هاتینە چاپكرن. پشتی خواندنا من بۆ كورتە چیرۆكێن ناڤ ڤێ كومەلێ ژی، دو ئەگەران سەرنجا من راكێشایە، كو ئەز ل سەر بنڤیسم، ئێك: شێوازێ رەخنەگرتنا وییا سەردەمانە ل كومەلگەهی و یا دویێ: شێوازێ هونەریێ نڤیسینا چیرۆكێ لدەف وی و تشتێ گرنگێ ڤێ كومەلا چیرۆكان ب دورهێلێ ئەڤروڤە گرێددەت، رەخنەكا كومەلایەتی یا راستەوخو و بێ چەپ و چیر دگریت و هەر وەكو رەخنە گرەك دبێژیت ژی (هەمی شاكارێن ئەدەبی ئەون، رەنگڤەدانا دورهێلێ مللەتەكیبن و د سەردەمەكێ دیاریكری دا).
گرێدانا (خەونێن بەرهاڤێتی) ب پروسا خواندنێڤە
ئێكەم گرێدانا ڤێ كومەلێ ب بابەتێ مەڤە، چیرۆك نڤیس بخوەیە، ئەو چیرۆكێن دڤێ كومەلێدا هاتینە بلاڤكرن، ژ چەند روویانڤە مرۆڤ دشێت ب هەلسەنگینیت و یا ژ هەمیێ ژی گرنگتر، كو من ل دەستپێكێ ئاماژە بۆ دای، چیرۆكێن ژخوە ڤەكری نینن و مرۆڤ شوون تلێن چیرۆك نڤیسی دناڤرا دبینیت، كو لدویڤ بەرو منێن خوە، خو پێڤە ماندی كریە و یان ژی نە ئەو نڤیسینن، كو لاپەرێ رۆژنامە و كوڤاران پێ پر ببن و نڤیسەر سینگێ خوە پێ كێل بكەت و بێژیت، من تشتەكێ دی ل سەر ئەرشیفێ خوە یێ بلاڤكرنێ زێدەكر و ئەو چیرۆكن كو دەربرینێ ژ ئێش و ئازارێن كومەلگەهی دكەن، هەر چنە بیت لدەیف چیرۆك نڤیسی بخوە. خالا دویێ، شێوازێ ویێ رەخنە گرتنێ یە و هەر چیرۆكەك ژوان، دیمەنەكی دناڤ خوەدا د هەلگریت و هەر دیمەنەك ژی بابەتەكی برێكەكا هونەری رەخنە دكەت و پرانییا وان ژی، گرێدایی عەقلێ نە گوهورێ كومەلگەهیینە و ئەوا مە گوتی، كو چیرۆك نڤیسی هەولدایە برێكا نڤیسینا ڤان چیرۆكان، پەیامەكێ بگەهینیت و بێژیت، ئەم پێدڤی خوە گوهورینێی نە، تا هندەك جاران دێ بینی، چیرۆك نڤیسی هندەك سنور بەزاندینە، ئەو سنورێن رەنگە ئەم وێ جورئەتێ نادەینە خوە بن پێ بكەین و پێنەڤێت ژی، پەرتووكا باش خواندەڤای نەچار دكەت، هەست بكەت، ئەڤا ئەو د خوینیت، ئەزمونا وی بخوەیە.
ناڤ و نیشانێن كومەلێ
هەلبژارتنا ناڤ و نیشانێ هەر تێكستەكێ ئەدەبی، رادەستكرنا كلیلێ یە، بۆ هەر كەسێ بڤێت ل كودێن وی تێكستی بگەهیت، ئەڤە ژی وەك دەستپێك، كو مرۆڤ ژ خواندنا وی تێكستی دەرباز نەبیت. د ئەڤروییا تەكنەلوژیایێ بەروبیاڤێ خواندنێ بەر تەنگ كرین، ئەگەر نڤیسەر د دەستنیشانكرنا ناڤ و نیشانیدا یێ دەستهەل ژی نەبیت، ئەڤە خواندەڤایێن تێكستی د سەر كێمییا خواندەڤاییرا، دێ د كێم بن و ناڤ و نیشانێن ڤێ كومەلێ (خەونێن بەرهاڤێتی)، بۆ كومەلەكا كورتە چیرۆكێن هونەری و ل دەڤەرەكا رەوشت و تیتالێن كومەلگەهی بەروبیاڤێ پێشكەفتنێ چوارچوڤەكرین، دگەل ئەڤروییا پێشكەفتنێ و تەكنەلوژیایا جیهان داگیر كری، ناڤ و نیشانەكێ گونجایە، ب مەرجەكی ئەگەر چیرۆك نڤیس یێ ئازاد بیت و باوەری ب گوهورینێ و پێشكەفتنێ و خوە گونجاندنا دگەل جیهانا نوو هەبیت.
د (خەونێن بەرهاڤێتی)دا، دەما جارا ئێكەمین چاڤێ مرۆڤی ب تایتلی دكەڤیت، دو تشت خوە ل مێشكێ هەر كەسی ددەن، كو هزرێ تێدا بكەت، ئەو چ خەونن چیرۆك نڤیسی دڤێت مە بەشداری وان بكەت، ژبەركو ئەم راهاتینە، هەر ئێك ژمە خوشیێ ژ خەونێن خوە بتنێ ببینیت، ئەڤ كەسێ مە بەشداری خەونێن خوە ژی دكەت، ئەوی دڤێت پەیامەكێ ژ حەزێن خوە یێن كەسوكی زێدەتر، بگەهینتە مە هەمیان، لڤێرە، ئەوێن ئەو د نڤیسیت خەونن و هەر كەسەكی ژمە ماف هەیە وەك خوە بۆ خوە خەون و خەیالان دروست بكەت، لێ مەبەستا چیرۆك نڤیسی ژ گەهشتن و نە گەهشتنا ڤان خەونان، خوە د پەیڤا دویێ یا تایتلیدا دبینن، ئەو ژی بەرهاڤێتنە، كو بەری بگەهن، ژناڤ دچن و ئەڤ پەیڤە ژی زێدەتر بۆ گیانەوەران دهێتە گوتن، كو ئەو گیانەوەرێ ب دوگیان دكەڤیت و ژ هەر ئەگەرەكی ئەو تێشكێ د زكیدا بەری ژ دایكبوونێ نەمینیت، دبێژنێ یا بەرهاڤێتی و لڤێرە چیرۆك نڤیسی دڤێت بێژیتە مە، ئەڤێن ئەز دڤان كورتە چیرۆكاندا د ئینمە زمان، نەبتنێ خەونێن منن و بەلكو یێن من و تە و یێ دی و رەنگە یێن مە هەمیان بن، لێ سانسورەك یا هەی و ناهێلیت ئەڤ خەونێن هەنێ ببنە راستی.
پێشەكییا كومەلێ
هەر چەندە پرانییا چیرۆك نڤیسان خوە ژ نڤیسینا پێشەكیێ دوور دگرن، ژبەركو چیرۆكا هونەری پێدڤیاتی ب وێ چەندێ نینە چیرۆك نڤیس بهێت و مەبەستا خوە ژ نڤیسینا چیرۆكێن خوە رووهن بكەت، هینگێ دێ چ جوداهی دگەل ڤەگێرانەكا ئاساییدا هەبیت و روودان یا سەرنج راكێش بیت و ئەو كەسێ ڤەدگێریت یێ زمان رەهوان بیت، ئەڤە ژی نمونا گەلەك نڤیسەرێن دی، دەما بابەتێن خوە د سمیناراندا پێشكێش دكەن، ل بەراهیێ یان دووماهیا سمینارا خوە بەهانێ دئینن یان لایەنێ كێماسیێ ددەنە پال خوە و دبێژن، داخازا لێبورینێ‌َ دكەم ئەگەر ژ دەرحەق نەدەركەڤم یان كێماسی هەبن یان ب دروستاهی من خوە بەرهەڤ نەكریە و تا دووماهیێ ژڤان بەهانان، كو بێ ئومێدیەكێ لدەف وەرگری پەیدا دكەن، هەر چەندە د پێشەكییا ڤێ كومەلا كورتە چیرۆكاندا بارەكا مافی دگەل چیرۆك نڤیسی هەیە، ژبەركو گەلەك تشتێن هەین مرۆڤ حەز دكەت بەحس بكەت و رەوشت و تیتالێن كومەلگەهی، ئەم هوینەكرینە ب ئازادانە ل سەر باخڤین و د بەشەكێ پێشەكیێدا بڤی رەنگی هاتیە نڤیسین (من بزاڤ كرییە كو ئەو هزرێن دناخێ من دا دزڤرین كو ژ ڤەژەنا هندەك كار و كریار و هەلوێستێت جڤاكی سیاسی و دینی نە....). لێ د هەمان دەمدا و لبن چ بارودوخ بیت، دڤێت نڤیسەر خوە ژ گرتنا ڤان بەهانان دوور بگریت و ژبیرنەكەین ژی د ڤەگێرانێدا، پێدڤیاتییا روونكرنا هزران یان مەبەستێ نامینیت، ژبەركو د ڤەگێرانێدا هەمی ئەو تشت دیار دبن، یێن چیرۆك نڤیسی مەبەست پێهەین و د خواندنا ڤان كورتە چیرۆكان ژیدا، هەمی تشت ب روونی دهێتە باسكرن و هەست ب بیاڤێ مژەویكرنێ ناهێتە كرنێ.
مەرجێن نڤیسینا كورتە چیرۆكێ
نڤیسینا ئەدەبی یان تێكستێن ئەدەبی چەندین ژانرێن جودا هەنە و ژ وان ژانران ژی، كورتە چیرۆكا هونەرییە و سەرەرای كو ژانرەكێ نوی پەیدا بوویە، كو دەستپێكا وێ بۆ دووماهیا سەدێ هەژدێ و دەستپێكا سەدێ نوزدێ گرنگی پێهاتیە دان، لێ ڤی ژانری هەر زوو سەرنجا خواندەڤای بۆ خوە راكێشا و فەزایێ چیرۆكێ ژی، هلكولایێ ژینگەهـ و قوناغا كومەلگەهییە ئەڤێ نڤیسەر تێدا دژیت. كورتە چیرۆك ژی هەر وەكو مە ئاماژە بۆ دای، ئێك ژ ژانرێن ئەدەبییە و ل سەر شێوازێ ڤەگێرانەكا پەخشانكی دهێتە نڤیسین و توخمێن سەرەكیێن وێ ژی (كەسایەتی، چوارچوڤێ چیرۆكێ، گرێ و ئامانج)ن، ئەڤە ژبلی ئەو هوردەكاریێن چیرۆك نڤیس بۆ پەیداكرنا وەرگرەكێ زێدەتر ب نڤیسینا چیرۆكا خوەڤە دبەت و راستگویی و دیسان توخمێ خوشی و تام وەرگرتنێ پێ د بەخشیت. سەبارەت مەرجێن نڤیسینا چیرۆكێ، رەنگە ئەڤە زێدەتر بۆ رەخنەگرەكێ ئەكادیمی بمینن، كا كیش چیرۆك دبن ڤان مەرجانرا دەرباز دبیت و كیژان چیرۆك لدوویڤ پیڤەرێن وان، ژ كورتە چیرۆكا هونەری ناهێتە هژمارتنێ و ئەڤا ئەم ل سەر د راوەستین ژی، زێدەتر رەخنەكا شلوڤەكاری (ئینتباعی)یە.
باژێرێ تەسا
ئەڤا ل سەری، تایتلێ ئێكەم كورتە چیرۆكا ڤێ كومەلێ یە و چیرۆك كەسەكی د دەتە ناسكرن، كو تا تەمەنێ وی گەهشتییە سیهـ سالیێ ژی، ڤەخارنا مەی لدەف وی تشتەكێ قەدەغە بوو و هەر كەسێ ئەو سوحبەت ژی كربانە، ئەو جڤات بجهـ دهێلا، ئەڤە ژبلی خوە دانە پاشا ژ رەگەزێ مێ و هەر جورەكێ تێركرنا غەریزا سكسی ب گونەهـ دزانی. د بەردەوامییا دانە نیاسینا ڤی كەسیدا دڤێ چیرۆكێدا، كو د هەیڤەكا رەمەزانیدا، 15 رۆژان رۆژی گرتینە و ژ رێكا خودێ لانەدایە و دەما سەفەرێ دكەتە (ستەمبولێ)، بریارێ ددەت ژیانا خوە هەمیێ بگوهوریت و دنیایێ و خوشیێن وێ بگریتە بەر، بریارێ ددەت ژیانا وی د سیهـ و چەند سالاندا دەربازكری ب خوشییان قەرەبوو بكەت، ل سەر ڤان رەفتاران بەردەوام دبیت و تا شەڤەكێ ل روونشتنێ و مەی ڤەخارنێ و دگەل سێ سەماكەرێن ژن، دئینە بیرا خوە كو وان خوارن بۆ شەڤبێرییا خوە یا ژبیركری و بریارێ ددەن ئەو بچیت و خوارنێ ژ دەرڤە بینیت و دەما دزڤریت، ئەو سەرسورمان دمینن كو زویێ ڤەگەریایی، دەما لێ پرسیار دكەن، ئەو دبێژیتێ من خوارن یا ئینای و دەما پرسیارا تەسا ژێدكەن، ئەو لبن فشارا سەرخوشیێ دبێژیت، هیچ تەسەك ل باژێری نینە..!
د خواندنا ڤێ چیرۆكێدا، دو بابەت دكەڤنە بەر سینگا مە، كو ژلایێ چیرۆك نڤیسیڤە گرێ نە و دڤێت بهێنە چارەسەركرن. گرێیا ئێكێ، چیرۆك نڤیسی خوە ل بابەتەكی دایە، كو ژ سێ بابەتێن قەدەغەیە باس ل سەر بهێتە كرنێ، هەر چنە بیت د كومەلگەهێ مەدا كەس ب ئاشكەرایی بەحس ناكەت، ئەو ژی، دەما كاراكتەرێ چیرۆكێ د هەیڤا رەمەزانێدا بەرەڤ دەرڤەی وەلاتی دچیت و جیهانەكا دی دكەڤیتە بەر چاڤێن وی و ئەو تشتێن رابردووی د سیهـ سالاندا كرین و دیتین، هەمیان رەت دكەت و لدویڤ خوشیێن دنیایێ دچیت. تا ڤێرە تشتەكێ ئاساییە و رەنگە ئەڤە گرێییا گەلەك كەسان بیت و هەر كەسەك ژی لدویڤ بیر و باوەرێن خوە، وێ دكەت یا ئەو دزانیت دروستە و دگەل رۆژەڤێ د گونجیت و ژ روودانێن دناڤ چیرۆكێدا هاتین، مرۆڤ توخمێ راستگویێ و خوشیێ د بینیت، كو خواندەڤا خوە دناڤ چیرۆكێدا ببینیت، ژبەركو ئەو خواندنا كارتێكرنێ ل هەستێن وەرگری و خواندەڤاییدا نەكەت، هەر زوی ژبیرێ ژی دچیت و نە خواندنا وێ ژ خواندنا وێ باشترە. ل گرێییا دویێ، كو چیرۆك نڤیسی تایتلێ چیرۆكێ ژی دایێ، ئەو ژی باژێرێ تەسایە و دڤێت بێژیت، باژێری گەلەك كێماسیێن خزمەتگوزاری لێ هەنە و پویتە پێنەهاتیە دان و تەسان دكەتە نمونە و چیرۆك نڤیسی یا هەولدای، دەركەفتن ژ یاسا و پیڤەرێن كومەلگەهی بۆ خوە ب پیروزی داناین، بكەتە د خزمەتا ڤی بابەتیدا و مرۆڤ چەند پەیامان ژڤێ چیرۆكێ دبینیت، ئەو ژی، هندی ئەم ب رەوشت و تیتالانڤە گرێدای بین و ئەم جیهانێ وەك هەی نەبینین، ئەم دێ د چاڤ گرتی بین و ئەم نزانین، چ ل دەردوورێن مە دهێتە روودان، چیرۆك نڤیسی پەیامەكا ب سەنگێ چیایەكێ گران، دڤێ كورتە چیرۆكێدا یا گەهاندی، ئەو ژی (ئاین و سیاسەت) چاڤێن مرۆڤی تاری دكەن و مرۆڤ راستییان نابێژیت، كاراكتەرێ وی د گوپیتكا سەرخوەشیێدا دبێژیت (چ تەسە ل باژێری نینن!)، د دەمەكیدا ئەو یێ گەهشتییە باوەریەكێ، كو دووركەفتنا مرۆڤی ژ قالبێ كومەلگەهی ل سەر مرۆڤی فەرز كری، مرۆڤ ئازادییا خوە د بینیت و ئەڤ ئازادییە ژی، رەتكرنا بیروباوەرانە و دەما لدووماهیێ دبێژیت (بابۆ.. یێ بێژیت ئێك تەسە یا لڤی باژێری هەی، ئەو سەرۆكێ باژێرڤانیێ ل دایكا خوە ددەت!)، كو ئەڤە ژی پەیامەكە بۆ بیرۆباوەرێن سیاسی دناڤ مەدا و هەر چەندە، رەنگە تام خوشیەك دگەل قفلا ڤێ چیرۆكێ هەبیت، لێ بهزرا من روویەكێ لاوازیێ ژی د دەتە چیرۆكێ و ژبلی كو گرێییا تەسان دڤێ چیرۆكێدا، گرێیەكا پەراوێز خستییە و وەك پێدڤی رول پێنەهاتیە دان.
خەونێن بەرهاڤێتی
ئەڤە دێ چیرۆكا دویێ بیت، ئەز وەك نمونە بۆ نڤیسینا خوە ژ ڤێ پەرتووكێ دەست نیشانكەم، ناڤ و نیشانێ ڤێ چیرۆكێ ژی هەمان ناڤ و نیشانێ پەرتووكێ یە، كو چیرۆك نڤیسی ژ كوما 15 چیرۆكان هەلبژارتی و پەرتووكا خوە پێ ناڤ كریە، ئەڤ چیرۆكە مە دكێشتە بابەتەكی كو رۆژانە ئەم د ناڤ ئاخفتنێن خوەدا بۆ رەگەزێ بەرامبەر بكار دئینین، دەما زەلامەك دگەل ژنەكێ د ئاخڤیت و بەرۆڤاژی، پەیڤا (برا/ خووشك) بۆ ئێك بكار دئینن، كو د بنەرەتدا، ئەو كەسێ هەنێ كەسەكێ بیانییە و دانە پالا ڤی سیفەتی ژی، بتنێ دا باوەری دناڤبەرا واندا دروست بیت، كو چ مەرەمێن دیێن ڤەشارتی نینن و چ حەزێن سكسی بۆ نینن، كو كومەلگەهـ رێ ل هەر دیاردەكا ژڤی رەنگی یا نە دروست دگریت و ئەڤ چیرۆكە پەردێ ل سەر روخسارێ نا شیرینی دیاردەكا كومەلایەتی رادكەت.
كورتییا چیرۆكێ ژی (دهزرا كاراكتەرێ ڤێ چیرۆكێدا، هەر كەسێ بێژیتە كچەكا نە خووشكا وییا دروست بیت خووشكێ، ئەو مرۆڤەكی خاپینوكە و د سەرداچوونەكێدا، ئەو ب گوتنا (سەرچاڤا برا) د راستا كچەكێدا، كو هەر وەكو ئەو دبێژیت، من گەلەك برایێن هەین و ئەز پێدڤی تەمە وەك زەلام و من چ برایێن دی نەڤێن، ئەڤ كچە هەلویستەكی بەرامبەری وی وەردگریت، كو ئەڤە ژی وەكی هەمی زەلامێن دی مرۆڤەكێ خاپینوكە.. چیرۆكێ چەندین دەربرینێن جوان دناڤدا هەنە و تا رۆژەكێ ئەو كورە ب هندەك مامەلێن خوەییێن فەرمیڤە شەپرزە دبیت و كچەك دهێت و بێی كو ناس بكەت، مامەلێن وی پرێڤە دبەت و دەما تەلەفونێن خوە ل ئێك دگوهورن و ئەو كورە د پەیوەندیەكێدا پسیارێ ژ وێ دكەت، كا بوچی وێ خوە ب ویڤە ماندیدكر و مامەلا وی بۆ پرێڤەبر؟ پشتی كچ خوە بۆ ددەتە ناسكرن، كو ئەز ئەو كچم یا تە گوتیێ برا!!! و دبێژیتێ، دا چ دی تە لجهێ كارێ خوە نەبینم و چاڤێن من ب چاڤێن تە نەكەڤن........).
چیرۆك نڤیسی ئەڤ بابەتە پەلكێش كرییە ناڤ ڤێ چیرۆكێ و پێنەڤێت ئازراندن و رەخنەلێگرتنا دیاردەكا كومەلایەتی، كو بەشەكێ خاپاندنێ ل پشت هەبیت، سەرەرای، جوانییا پەیڤێ و كو ب شێوەكی ژ شێوان د چیتە د قالبێ رێزلێگرتنێدا ل كەسێ بەرامبەری ژ هەردو رەگەزان، لێ جوانیا چیرۆكێ ژی هەر دڤێ چەندێ دایە، كو لایەنێ كرێتێ دیاردێ ژی سەراڤ بكەت و باسكرنا بابەتی ژ لایێ چیرۆك نڤیسی بخوە بەرچاڤكرنا دیاردەكێ یە، كو هندەك جاران مرۆڤ ل سەر دهێنە خاپاندن و ماسكێ گورگی ل سەر سەروچاڤێن هندەك كەسان رادكەت. دا كو چیرۆك نڤیس، توخمێ ئازراندنێ و تام و خوشیێ بدەتە پال چیرۆكا خوە، كو چیرۆك نڤیسێ زیرەك ژی ئەوە یێ بزانیت دێ چاوان هەستێن خواندەڤای ئازرینیت، چیرۆك نڤیسی گرنگیەكا زێدەتر دایە ڤێ دیاردا خاپاندن د پشت را هەی و راستی ژی، دخوە بخوەدا ئەڤە بابەتەكێ جهێ ئازراندنێ یە.
ئەگەر زێدەتر ژی لسەر ڤێ چیرۆكێ راوەستین، دێ بۆ مە دیار بیت كو چیرۆك نڤیسی بنەما و توخمێن نڤیسینا چیرۆكێ د (خەونێن بەرهاڤێتی) دا بكارئیناینە و كەساتیێن وێ د دیارن و دیسان چوارچوڤێ چیرۆكێ ژی یێ دەست نیشان كریە و گرێیا چیرۆكێ، كو پەیڤا خووشك یان برا و ئامانج ژی ژڤێ چیرۆكێ، چیرۆك نڤیسی دڤێت ئەڤ دیاردە بهێتە كێمكرن و هەر چنەبیت فورمێ خوە بگوهوریت و چ دی خاپاندن د پشترا نەبیت و هەر رەگەزەك چ نێر یان مێ وەك خوە بهێتە ناسكرن.
ژێدەر:
1. خەونێت بەرهاڤێتی، كورتە چیرۆك، د. ئەمجەد عوبەید، دهوك 2019.
2. هزرو شێواز لە چیرۆكی كوردیدا، حەمە سەعید حەسەن، هەولێر 2005. لاپەرە 12.
3. ـ هونەری نووسینی چیرۆك، حەمە سەعید حەسەن، دەزگای ئاراس، 2011، لا پێنج.
4. اسس علم الجمال... بەرگێ ئێكێ، لاپەر 376.
5. ـ چیرۆكی نوێ، ئیسنانی رێبازی نوێ، ئالان روب گرێی، وەرگێران حوسێن شێر بەگی، هەولێر 2011، لاپەر 70.
• دكوڤارا پەیڤ ژمارە 80 دا بلاڤ بوویە.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق