2024/05/31

خواندنەك بۆ رۆمانا بەرپرس یا (ھیڤیدار یاسین)

عبدالرحمن بامەرنی

رۆمانا بەرپرس كارێ ئێكێ یێ چیرۆكنڤیس (ھیڤیدار یاسین)ە و تشتێ ئەز كێشایمە نڤیسینێ ل سەر ڤێ رۆمانێ، شێوازێ تایبەتێ نڤیسینێ یە یێ نڤیسەرێ رۆمانێ گرتییەبەر، كو چەندین ڤەگێرانێن وی من خواندینە و ئەگەر یێ راستگۆ ژی بم، خواندنا چیرۆكێن وی ژ دوو لایەنانڤە بۆ من جھێ سەرنجێ نە، ئێك: ژێگرتنا بابەتان بۆ ڤەگێرانێن خوە و یا دوویێ و یا بۆ من گرنگ، شێوازێ نڤیسینێ و تەكنیك و رێكێن ڤەگێرانێ و زمانێ پێ دنڤیسیت و رۆمانا (بەرپرس) ژی كو ئێكەم ئەزموونا وییە د نڤیسینا رۆمانێدا، درێژەپێدانا ھەم شێوازێ ڤەگێرانێن وییە و خالەكا دی كو ئەڤ رۆمانە بۆ من یا گرنگ بیت ئەز خواندنەكێ بدەمێ، ناڤێ رۆمانێ یە و گرێدانا روودانێن ئێك لدویڤ ئێك یێن رۆمانێ ب كوردستانێ ڤە، قوناغا بەری سەرھلدانێ بگرە تا ئەڤرو یا ئەم تێدا دژین، ئەڤ روودانێن ھەنێ ژی لایەنێن ڤەشارتینە و كەسێ خوە لێ نەكریە خودان، نە وەك لایەنێن رتووش كری یێن بۆ مە دھێنە ڤەگێران.
بەرپرس وەك ژ ناڤێ رۆمانێ دیار، ئەو كەسەیە یێ خودان دەستھەلات بیت، لێ د رۆمانێدا ناڤێ لەھەنگێ رۆمانێ بخوە ژی بەرپرسە و ئەگەر دەستپێك و دووماھیێن رۆمانێ كورتكەینە سەر ئێك رستە، رۆمان ژ چیرۆكەكا عەشقێ دەستپێدكەت و ل چیرۆكا عەشقێ ب دووماھی دھێت، ژ چیرۆكا عەشقێ دەستپێدكەت و بەرەڤ چیا دچیت و ژبەر نەگەھشتن ب عەشقا خوە داخوازا مرنێ دكەت، لێ ئەڤ مرنا لەھەنگێ رۆمانێ پێ ب دوماھی دھێت، ژ تەخەبوونا روودانێن ئێك لدویڤ ئێكە، دەما روودان مرۆڤ دبەنە عاقارەكێ دی یێ نە ب حەزا مرۆڤی، ھینگێ روودان مرۆڤی دكێشنە روودانێ و دەرئەنجام ھەمان ئەو دەرئەنجامە نابن، دەما لدویڤ پلانا خوە مرۆڤ روودانێ دروست بكەت و مرۆڤ دگەل روودانا بەردەوامیێ بكەت و د (رۆمانا بەرپرس)دا، دەستپێك یا دروست نەبوویە و دبێژیت: ((ئه‌ندامه‌تیا پارتیه‌كا كوردی د هزرێن ویدا ژی نه‌بوو و چوو جارا ژی د ھزرێن خوەدا ژی نەددیت ببیتە ئێك ژ ئەندامێن وان..))، (ھیڤیدار، 2024، 17). پێنەڤێت كەسەكێ دەستپێكا وی و باوەریا وی یا ھوسا بیت، پێنەڤێت دێ كەساتیەك دروست بیت، تێكچوونا بارێ دەروونی، نە ئارامییا وژدانێن خوە نەگونجاندن دگەل كومەلگەھی، گەندەلی و باوەری بخوە نەبوون و دەھان تشتێن دی دێ ددویفرا ھێن و مە دەھان نموونێن ژڤی رەنگی ھەنە، كو نموونێن كرێتێن شورەشێ بووینە و نوكە خەلك وان ب گەندەل و دز ددەتە ناسكرنێ و ئەگەر دەروونێ ڤان كەسان ھاتبایە خواندن و چارەسەری بۆ ھاتبایە دیتنێ، رەنگە دا كەسێن ئەكتیفتر بن دناڤ كومەلگەھیدا و رۆمانا بەرپرس ژی ئێك ژڤان حالەتان بەرچاڤ دكەت.

من بخوە نیڤا خوە یا دیتی

عبدالرحمن بامەرنی
د رووشنتەكا من و چەند ھەڤالاندا، پوستەكێ ئەنترنێتێ بۆ بابەتێ دانوستاندنا مە و ئەو پوست بڤی رەنگی بوو: "ھەر زەلامەكێ ل جیھانێ ژنەك ژبۆ ھاتیە ئافراندن و ئەو ژن دبیتە نیڤا زەلامی یا نە تەمامكری و ھەر ژنەكێ ژی زەلامەك بۆ ھاتیە ئافراندن و ئەو زەلام دبیتە نیڤا ژنێ یا نە تەمامكری". ھەر چەندە مەھەمیان ئەڤ بابەتە پەسەندكر، لێ مە ئێخستە بەر پرسیارێ ژی، ئەگەر ھەر ئێك ژمە نیڤەكا دی ھەبیت، ئایا ئەڤێن ژنا دوویێ دئینن، ژبەركو وان نیڤا خوە یا دروست نەدیتییە؟ ئایا ئەڤ ژن و زەلامێن بەردەوام كێشە دناڤدا دروست دبن، ئایا ئەو نە تەمامكەرێن ئێكن؟ ئایا ئەو كور یان ئەو كچێن بەردەوام خەونا ب كور و كچێن دی ڤە دبینن و چ ئەكتەرێن سینەمێ بن یان ژی ھونەرمەند، ئایا ئەو نیڤا خوە یا بەرزە د وێنێ وان رادبینن؟ مە گەلەك ژڤان پەرسیاران ل سەر مێزێ دانان و ب دیتنێن جودا مە خوە د سەر بابەتی را گاڤدا، لێ بابەتی لدەف من بخوە گرنگیا خوە ھەبوو و ئەگەر چەند رێزەكا ل سەر بەحس بكەم:

2024/05/19

شۆرشا سوشیال میدیایێ

عبدالرحمن بامەرنی

ئایا ئەم دشێین سوشیال میدیایێ ب شورەش ناڤ بكەین؟ بۆ بەرسڤدانا پرسارەكا ژڤی رەنگی، دڤێت ل ھندەك داتایێن سوشیال میدیایێ بخوە بزڤرین و  كا د سوشیالێ دا چ روو ددەت.  دا كو بابەت گەلەكێ ھلنەگریت، دێ زێدەتر ل سەر بابەتێن رەوشەنبیری راوەستم و مەبەستا من ژی ب ئازراندنا بابەتەكێ ژڤی جوری، بۆ سەرنج راكێشانا خواندەڤایێ كوردە و د ھەمان دەمدا، بۆ سەرنج راكێشانا نڤیسەرێ كوردە.

ئێكەم جار، دڤێت بزانین سوشیال میدیا چ پێشكێش دكەت: د سوشیالێدا و ئەگەر ئەم تورا فەیسبووكێ بكەینە نموونە، كو زێدەتر بەكارھێنەرێن خوەھەنە. نە بتنێ د رۆژێدا جارەكێ، بەلكو ژ دەمژمێرێ ژی ڤەگەرە و د ھەر چركەیەكێدا دەھان پوست دكەڤنە بەرچاڤێن مرۆڤی و رەنگە ئەگەر پەیوەندیێن مرۆڤی گەلەك بن و مرۆڤ دگەلەك پەیچاندا یێ كارا بیت، ھەر مرۆڤ ناگەھیت تەماشەی ھەمیان بكەت و رەنگە دێ گەلەك تشتێن زێدە د بەرچاڤێن مرۆڤی را دەرباز بن یا من دڤێت بێژم، گەلەك تشتێن گرنگ، جھێ پیتەدانا مرۆڤی، یێن مرۆڤی حەز لێھەین پێزانینان ژێ وەربگریت دەرباز دبن و مرۆڤی ئەو دەم نامینیت ل سەر ھەمیان راوەستیت و ئەڤ راوەستیانا ھەنێ ژی من مەبەست پێھەیە بكەمە نیڤشكێ بابەتێ خوە كو من ب شورەش ناڤكری.

2024/05/14

بەكر بەگێ ئەرزی و كاریگەریيا وی ل سەر شاعرێن ھەڤچەرخێن وی

عبدالرحمن بامەرنی

پێشگوتن
دەما ئەم بەحسا كاریگەریا شاعرەكی ل سەر چەند شاعرێن دی دكەین، مینا (بەكر بەگێ ئەرزی)، پێدڤییە ئەم بەحسا وێ جورە كاریگەریێ بكەین و ئایا ئەڤ شاعرێن ھەنێ، درێژەپێدرێن ئێك شێوازێ نڤیسینێ نە یان ژی بارودوخێ وی سەردەمی ئەڤ چەندا ھەنێ دخاست؟ بۆ بەرسڤدانا پرسیارەكا ژڤی رەنگی ژی، دڤێت ل شعرێن وی سەردەمی و قوناغێن ل پاشدا ڤەگەرین، ئەو شعرێن ھاتینە خرڤەكرنێ، جھێ ژیانا شاعران، ژمارەییا شاعران و تێكەلیێن وان دگەل ئێك! ژبەركو ئەڤە ھەمی ئەگەرن و دێ بەشەكێ بەرسڤا پرسیارا خوە د ناڤدا بینین، كو مە مەبەست پێھەیە، دەما مە بڤێت ئەم ھلكولانێ ل سەر ژیان، شێوازێ نڤیسینێ، داھێنان و دەستھەلییا شاعرێن خوە بكەین و شاعرێن خوە پولین بكەین.
بەكر بەگێ ئەزری بكێ یێ داخبار بوو؟
محەمەد ئەمین دوسكی د پەرتووكا (ئەرزێ و بەكر بەگێ ئەرزی)دا، دبێژیت: “ئەگەر مرۆڤ بەراوردیەكێ دناڤبەرا ھوزانێت بەكر بەگێ ئەرزی و ھوزانێت (فەقیێ) تەیران و یێت بەری وی و یێت ھەڤچاخ دگەل وی دا بكەت، دێ بینیت كو ھوزانا وی ژ ھوزانێت ھەمیا پتر یا نزیكی شێوازێ (فەقیێ تەیران) بوویە، ژلایێ سڤكی یێ و بكارئینانا كێشێت سڤك ڤە، یان ژی ژلایێ سەرەدەری و چارەسەركرنا بابەتانڤە… “. ژبەركو ژی نڤیسەر بخوە خودانێ پەرتووكا ئەرزێ و بەكر بەگێ ئەرزییە و وی ب تێر و تەسەلی بەحسا ڤێ داخباریێ كریە، ئەم زێدەتر ل سەر ڤێ چەندێ ناراوەستین، بەلكو دێ ھێینە قوناغا پشتی بەكر بەگێ ئەرزی وەك مە ئاماژە بناڤێ ڤەكولینا خوە ژی دایی، كاریگەریا ئەرزی ل سەر ھوزانڤانێت دەڤەرێ، ئایا تا چ راددە ئەڤ ھوزانڤانێت دی ب وی داخبار بووینە، ئەگەر بتنێ پەرتووكا (شاعرێن بامەرنێ ) وەك نموونه‌ وەربگرین، كو یازدە شاعرێن كلاسیكن، بامەرنێ و ئەرزێ ژی ل ئێك پالا چییانە و ھەردوو گوند نزیكی ئێك بوون، دێ بینین شێوازێ نڤیسینێ نزیكی ئێكە، بتایبەتی ژی ئەگەر شعرێن حوسنی بامەرنی بخوینین، ئەحمەدێ نالبەند، مەلا ئەحمەدێ بابك، لێ دڤێ قوناغێدا كو زێدەتر دكەڤیتە دەستپێكا سەدسالیا نازدێ. ئێدی خواندن و نڤیسین وەك بەرێ نەما، زێدەتر پیتەپێھاتەدان، دگەل خواندن و نڤیسینێ، تەكیایێ، ئێدی شعر ژی تا راددەیەكی ژ قالبێ خوە دەركەفت، نمونا شعرێن شێخ غیاسەددینی یان ئەحمەدێ نالبەند، كو ب شێوازەكێ ب رێك و پێكتر ھاتنە نڤیسین، مەبەستا من ئەو سڤكی و رەھوانی بەرەڤ كێمبوونێ چوون، كو خەلكەكی زێدەتر حەز ژوان جورە شعر و بەیتان دكر، ئەڤێن باس ل روودانەكێ، پێكەنینەكێ، تێھەلدانەكێ دكەن.

2024/05/12

رۆمانا (رویبارێ راڤینا) رۆمانەكا رەوشەنبیری – كوردی یە

عبدالرحمن بامەرنی

دەما ئەز گەهشتیمە بەرپەرێن دووماهیێ ژ خواندنا خوە بۆ رۆمانا (رویبارێ راڤینا) و سەرەرای وان هەمی وێستگەهێن خواندنا وێ ئەز بخوەڤە مژویل كریم، ئەڤێن بۆ چەند رۆژان ئەز دناڤ روودان و ڤەگێرانێن وێدا مایم، هەر ژ كاراكتەرێن رۆمانێ، دانوستاندنێن وان دگەل ئێك، ئەو هەمی بابەتێن جودا یێن دهاتنە بەحسكرن كو هندەك جار من دگۆتە خوە، ئەڤان بابەتان چ پەیوەندی ب روودانێن رۆمانێ ڤە هەنە و ئایا نڤیسەرێ رۆمانێ دڤیا منەكێ خواندەڤان دگەل خوە كیڤە ببەت؟ سەرەرای روودانێن چیرۆكێ هەمی د دو رۆژاندا هاتینە نڤیسین، لێ گەلەك بابەت هاتنە تێكهەلكێشان و ئەگەر راستگۆ بم، دگەل خواندنا من بۆ رۆمانێ، جار من دگۆت دێ بەردەوامیێ دەمێ تا ب دووماهی دئینم و جار ژی ئەز ل خواندنا وێ دو دل دبووم، لێ یا راستی بیت، ئێك ژ رۆمانێن بالكێش بوو، ژبەر شێوازێ نڤیسەرێ رۆمانێ گرتیەبەر، ئەو ژی رۆمانا رەوشەنبیری، كو ئەڤ شێوازێ هەنێ ل دەڤەرێ كێم نڤیسەران پەنا بریە بەرنڤیسینا وێ و دیسان تشتێ دی یێ سەرنجا من بۆ خواندنا ڤێ رۆمانێ راكێشایی، پویتەدانا من بوو ژبۆ ڤی شێوازێ نڤیسینا رۆمانێ و سەبارەت رۆمانا رەوشەنبیری یان ڤەگێرانا كەلتووری(Cultural Narrative)پێكهاتیە ژ ڤەگێرانا سەرهاتیەكێ گرێدایی بیرونەریتان بیت و رەفتارێن كۆمەلگەهی، (د. نەزاد ئەحمەد ئەسوەد) نڤیسەر و رەخنەگرێ كورد، سەبارەت رۆمانا رەوشەنبیری دبێژیت: “د شیاندایە ئەڤ سەرهاتیە ب رەنگەكێ كلاسیك بهێتە ڤەگێران یان بهێتە خواندن یان ژی ب تەكنیكەكا ڤەگێرانا مودرن ب رەنگێ رۆمانێ بهێتە نڤیسین و د شیاندایە ئەڤ چیرۆك و سەرهاتییە د گۆشەنیگایەكێ و زێدەتردا بهێتە ڤەدیتن و هەر گۆشەنیگایەك نوێنەراتیا كارەكتەرەكێ سەرەكی یێ روودانێ بكەت”. ئەڤە ژی ب رامانا، كو رۆمانا رەوشەنبیری چەندین كارەكتەرێن رەوشەنبیر ب خوەڤە دگریت، ب كورتی دشێین بێژین كاراكتەرێن (رویبارێ راڤینا) هەمی كەسێن رەوشەنبیر و بیرمەند و هونەرمەندن و ئەگەر كارێكتەرێن ڤێ رۆمانێ ژی ئێك ئێكە وەربگرین، هەر ئێكی لدویڤ رولێ پێهاتیە بەخشین چ كورت چ درێژ، بارەكا رەوشەنبیریێ و بیرمەندیێ لدەف هەیە.

بازارێ ژن و زەلامان

عبدالرحمن بامەرنی

ئەگەر ھەمی تشتەكی بازارێ خوە یێ كرین و فرۆشتنێ ھەبیت و ھەر تشتەكی ژی بەھایێ خوە یێ تایبەت ھەبیت، ئەڤ بھایێ ھەنێ ژی لدویڤ مفایێ وێ، جوانیا وێ، دەگمەنیا وێ و رەسانەتیا وێ بیت، ئەرێ مە جارەكێ پرسیار ژخوە كریە كانێ بەھایێ ژن و زەلامان دناڤ كومەلگەھیدا چەندە؟ ب پشت بەستنێ ل سەر ھندەك مالپەران و ئەڤا د چاندكێ مەدا ھەی، دێ ھندەك ژوان بەھایان رێزكەین.
ھەر كومەلگەھەكی دابونەریتێن خوە یێن كومەلایەتی ھەنە و دێ بەحسا ھندەك راستیێن كومەلگەھێ خوە یێ كوردی كەین و دێ بینین كو دیتنا كومەلگەھی بۆ زەلامی نە ھەمان ئەو دیتنن یێن بۆ ژنان ھەین، ئەڤ دیتنێن ئەز ژێ بەحسدكەم ژی، بەھایێ بازاری نینە وەك كرین و فرۆشتن، لێ ھەر تشتەكێ دڤێ جیھانێ دا ھەی بەھایێ خوە ھەیە و دا ل ژن و زەلامان بنێرین: سێ ساخلەت بەھایێ زەلامی دناڤ كومەلگەھیدا دئینە پێش، ئەو ژی ھەر ئێك ژ (مالداری، پلەداری، ناڤداری) و سێ ساخلەت بەھایێ ژنان بەرچاڤ دكەن، ئەو ژی (تەمەن، جوانی، رەوشت) و داخازی وی دەمی ل سەر زەلامی ھەیە،

هونه‌رێ په‌روه‌رده‌كرنا زارۆیان

عبدالرحمن بامەرنی

ئه‌رێ راسته‌ په‌روه‌رده‌كرنا زارۆكی هونه‌ر بۆ دڤێت یان د شیانێن هه‌ر كه‌سه‌كیدایه‌، كو دێ شێت زارۆكی ب خودان كه‌ت؟ ئه‌ڤ پرسیاره‌ گه‌له‌ك جارا دهێته‌كرنێ و هنده‌ك دبێژن ئه‌گه‌ر خێزانێ زارۆك كێم هه‌بن، دێ باشتر هێنه‌ ب خودانكرن و لێ خێزان یێن هه‌ین زارۆكێن وان د كێمن، ئێك یان دوو بتنێ نه‌ و كه‌سێن زیره‌ك ژێ دروست نه‌بووینه‌ و خێزانێن هه‌ین هه‌شت زارۆك و زێده‌تر ژی یێن هه‌ین، لێ ده‌ما ئه‌ڤ زارۆكه‌ مه‌زن ژی بووین شیاینه‌ پشتبه‌ستنێ ل سه‌ر خوه‌ بكه‌ن و لڤێره‌ دیاردبیت، كو به‌لێ ب خودانكرنا زارۆكی هونه‌ر بۆ دڤێت و ره‌نگه‌ ده‌یك و باب دبنه‌ ئه‌گه‌ر كو ئه‌ڤ زارۆكه‌ كه‌سه‌كێ خودان شیان بیت و ره‌نگه‌ ژی داهێنانێ لده‌ف وی ب كوژن و ئێدی ڤی زارۆكی باوه‌ری بخوه‌ نه‌بیت.

تابلۆیێ عەبدولرەحمان بامەرنی

رێژین حكمەت

تابلۆیێ ئەز دێ بەحس كەم، تابلۆیەكێ شێوەكاری نینە، بەلكو كورتە چیرۆكەكە ژلایێ (عبدالرحمن بامەرنی)ڤە هاتییە نڤیسین و ل گوڤارا پەیڤ ژمارە 91 هاتییە بلاڤكرن. تشتێ سەرنجا من ژڤێ كورتە چیرۆكێ راكێشای، هەر وەكو ئەز ل پیشانگەهەكا شێوەكاری و ل چەند تابلۆیان دنێرم، لێ چەند تابلۆ دئێك تابلۆدا بتنێ خواندنێن جودا، ب رامانا هەر تابلۆیەكی چیرۆكا خوە هەیە و د هەمان دەمدا ئێك تابلۆنە و چیرۆكا ڤان تابلۆییان ژی، پێشمەرگەیەكە ل شەرێ داعش یێ شەهید بووی و ئەڤ پێشمەرگە دهێتە ڤێ پێشانگەهێ و ل تابلۆیان دنێریت، هەر تابلۆیەك ژ وان چیرۆكەكا نە تەمامكریە، بۆ نموونە ل تابلۆیێ ئێكێ پێشمەرگەیەكی د خوینێ وەربووی دبینی و قولپكا چاكیتێ وی دبینیت، كو ب رەنگێ دلییە و ئێكسەر بیرا وی ل هەڤژینا وی دهێت كو وێ ئەو قولپك بۆ بر بوو چاكیتێ وی و گوتبوویێ دا ل بیرا تە بیت دا سەر سالا هەڤژینیا مە ژبیرنەكەی مەسجەكا حەژێكرنێ بۆ من فرێكەی و بیرا ڤی پێشمەرگەی ل ڤێ رۆژێ دهێت، كو سەر سالا هەڤژینیا وانە و دەستێ خوە ددەتە موبایلێ دا ریسالەكێ بۆ فرێكەت و هوسان تابلۆییێن دیفرا، ئێك گرێدایی دایكا وییە و ئێك ژی كچا وی یا شەش سالی و خێزانا وی و هوسا هەر چار تابلۆیان و چار چیرۆك و چار ڤەگەریان بۆ بیرهاتنێن پێشمەرگەی، مەبەستا من ب ڤێ سەرنج راكێشانێ ژی نە بتنێ ئەو تابلۆ بوون، بەلكو ڤان تابلۆیان گرێدانەك ب خودیێ وی پێشمەرگەی ڤە هەبوون ئەوێ خوینا خوە كریە قوربانی هەر وەكو د ئێك ژ تابلۆیان دا دبێژیت: ((ئەڤ تابلویێ دووماهیێ لبەر راوەستیای، ئالایەكێ پەرتیێ رەش ژ دوورڤە دیاردكەت و دا كچا وی یا شەش سالی و خێزانا وی د پاراستی بن، بەرەڤ ڤی شەری هاتبوو… بەری سەرما هناڤێن وی ب گەزینیت، ئاخفتنێن كچا وی هاتنە بیرێ، دەما گوتیێ: «دەما دهێی، چاكیتەكێ زڤستانێ بۆ من دگەل خوەبینە».)) لدووماهیێ بڤی رەنگی قفلا چیرۆكێ هاتیە ((دەما ل وی دەستی ژی زڤری یێ كەتیە سەر ملێ وی، شێوەكاری ب دلەكێ سار گۆتێ: «ڤەگەرە ناڤ تابلۆیی، ژبەركو دەمێ تە بدووماهی هات)).