شورەشا ئەنترنێتێ.. جیھان چ دی چاڤەرێی مەناكەت..!

 عبدالرحمن بامەرنی

بەری دەمەكی بوو، دەما ئەز ژ خەو رابوویم و ئێكەم تشتێ من دەستێ خوە بریێ، پێنەڤێت ئەڤە بەری ژناڤ جھێن خوە دەركەڤم و بچم ددانێن خوە بشووم، ئەو ژی تەلەفونا من بوو و بەرێخوەدانا نویاتییان و لێ ھیچ تشتەك لدەف من ڤەنەبوو، سەرەرای تەلەفونا من بخوە ئەنترنێت یا دناڤدا ھەی و دمالێدا ژیدا مە وایفێ ھەی، یان كو دوو ژێدەرێن ئەنترێنتێ من یێن ھەین. لێ ئەو ئالوزییا ژ نەبوونا ھێلێ، تێرا وێ چەندێ ھەبوو من نە ئارام بكەت و شووینا ل دەستپێكێ بچم دەست و چاڤێن خوە و ددانێن خوە فرچە بكەم، ئەز ل ھێلا وایفی گەریام، كا كارەب دچیتێ یان نە! ئەز ل رۆژان زڤریم، كا بەشدارییا وێ یا ھەیڤانە بدوماھی ھاتیە یان نە! دڤان چركەیاندا چەندین ھزران خوە ل سەرێ مندان، پا ئەگەر ئەنترنێت ب ئێكجاری ھاتە برین، دێ چ رویدەت؟ ئەز ناچمە سەر وان تشتێن ب ئەنترنێتێ ڤەگرێدای، ژ جورێ پەیوەندییان و ئەرشیفكرنا وێنەیاان، فرێكرنا مەسجان، زانینا دەنگ و باسان، خەزنكرنا پێزانینێن رێڤەبەری و سازییان و ئاسانكاریێن برێكا وێ رێكخستن و ئاسانكاری ئێخستیە ھەمی تشتەكی وووووو لیستە یا درێژە، تا وی راددەی ئەنترنێت یا بویە بەشەك ژ ژیانا مە ھەمییان و ئەم نەشێین ئێك مەتر ژی خوە ژ موبایلا خوە دوور بگرین، كو ئەو مە ب جیھانا ژ دەرڤە ڤە گرێددەت.

تەخمین بكە، ژینگەھا مرۆڤان دێ بیتە بیابان، ھەمی تشتەك ل بەر چاڤێن مرۆڤی بەرزەبیت! ددەمەكیدا تەكنەلوجیایێ گەلەك ڤالاتیێن مرۆڤی نەدھێلان و رێكدخستن و سیستەمەكێ دیێ ژیانێ و كونترولكرنێ لدەف ھەر كەسی ژمە دروست دكر و ئەگەر ژ نشكەكێڤە ئەڤە ھەمی بەرزە بوون، ئەم دێ خوە ل كیڤە بینین؟ ژیانەكا دەستپێكی، تو ھزر بكەی جیھان یا چاوا بیت، ئەو جیھانا تەكنەلوجیایێ كریە گوندەكێ بچووك؟!!

ھەر چاوا بیت پشتی دەمژمێر و نیڤان ئەنترنێت وەك خوە زڤری ڤە و لێ ئەز ناڤەشێرم، نە ئارامییا من ھەر وەك خوەمابوو پا ھەكە بۆ راست؟ لێ پشتی ھینگێ لدەف ھەڤالان ژنوی من زانی، ژبەر ئەزموونێن شەشێ ئامادەیی یێن ویزرای، ھێل ھاتیە برین!!!

ئەگەر ل بابەتێ خوە بزڤرم، (جیھان چ دی چاڤەرێی مە ناكەت)، كو من ب مەسەت چیرۆكا برینا ھێلێ كریە دەستپێك بۆ نڤیسینا خوە، ئایا دناڤبەرا ڤان ھەردوو قوناغاندا، قوناغا من ب دەستپێكیێ ناڤكری، قوناغا بەری ئەنترنێتێ و قوناغا نوكە ئەم تێدا، ئەم وەك كومەلگەھێ كوردی ل كیڤەینە؟!!

بۆ پشت بەستنێ ژبۆ ڤێ نڤیسینێ، ئەز دێ تورا فەیس بووكێ وەرگرم و ئەوا دكەڤیتە بەرچاڤێن من ژ ئازراندنا بابەتان، ب حوكمێ كو زێدەتریا دەمێ من ل سەر ڤێ تورێ دەرباز دبیت و سەرەرای كو ئەز بخوە ژی سەرپەرشتیا پەیچەكێ ل سەر ڤێ تورێ دكەم و زێدەباری بەشداری و چالاكییا من د بابەتێن كومەلایەتی و سیاسی و ئابوری و ھونەری و رەوشەنبیری، ئەڤێن وەك پوست دھێنە بلاڤكرنێ.

 

ئەم و تەكنەلوجیا

تەكنەلوجیا یا بەرەڤ مەڤە دھێت و مە بڤێت و نەڤێت یا دبیتە بەشەكێ گرنگ ژ ژیانا ھەر ئێك ژمە، ئەم چەند بەرسینگا وێ بگرین، ل سەر داب و نەریتێن خوە راوەستین و ئاینی بۆ بكەینە بەربەست، لێ ئەو بێ دەستوردان یا دھێت و وەك لەھیەكێ یە یا ھەمی تشتەكی دگەل خوە دئینیت و ھەلبژارتنا مە بۆ بەرسینگرتنا وێ لەھیێ، تێرا وێ چەندێ ناكەت كا ئەم خوە دگەل بگونجینین یان نە! ژبەركو یا دبیتە كەتوار و ئەو ھەمی تشتێن بناڤێ بەدرەوشتی، بێ عاری، شەرم و عەیبە و دگەل داب و نەریتان ناگونجیت، ھەمی یێن دبنە تشتەكێ رابردوو، چاڤێن ھەمیان یێ ڤەدبن، ئێدی خەلك یێ تشتی ب چاڤ دبینیت و خەلك ئێدی باوەر ژ گوھێ خوە ناكەت.

 

ئەگەر چەند نمونان بینم:

 ژ روویێ ئاینیڤە:

 خەلك زێدەتر د ئاینی و باشی و خرابییان دگەھیت و ئەگەر ل دەمەكی بتنێ برێیا بلندگویێن مزگەفتێ و بتنێ زەلامی گوھدارییا مەلای كربایە، ئەڤرو ژن و زارۆك ژی دشێن برێیا تیڤی و موبایلێ گوھدارییا باشی و خرابیان بكەن.

 

ژ روویێ جڤاكی ڤە:

دەما بەحسا ئەنترنێتێ دھێتە كرنێ، ھەمی گازندا وێ چەندێ دكەن، كو سەرەدان ھەڤگەھشتن یێن كێم بووین، لێ ئەگەر تو برەخەكێ دیڤە لێ بنێری، بەرۆڤاژی یێن زێدەبووین و تایبەتی ئەگەر بەحسا ژنان بكەم، كو رۆژانە دشێن دانوستاندنێ و پرس و سلاڤێن خوە و سەح و سییان ل چەندین كەسان بكەن، خوە چەند ددوور بن، ژبلی كو چاڤ روونیەك ژی لدەف خەلكی ڤەكریە. مرۆڤ رۆژانە پەیوەندیێ دگەل چەندین كەسان دكەت و دان و ستاندنێ دگەلدا دكەت، ئەگەر ددەمەكیدا مە پەیوەندیێن خوە ل سەر بنەمایێ تەمەنی بتنێ كربن، ئەڤرو وەك سەروچاڤ و رەگەز ژی مرۆڤ نابینیت، بتنێ كا ئەو چ دنڤیسیت و گرنگ نینە باوەرناما وی ل چ ئاست بیت، ژبەركو ئەوا ئەو دنڤیسیت ئاستێ وی دیار دكەت.

 

ژرویێ زانستیڤە:

تەكنەلوژیایێ گەلەك تشت دگەل خوە ئینان، كو ژیانا مە ئاسان بكەت و بكەڤنە دخزمەتا مەدا، ئێدی بۆ گەلەك تشتان پێدڤی ناكەت تو پارەی ب مەزێخی و تو دشێی برێكا ئەنترنێتێ باشترین و نووترین رێكارێن جوتیاریێ و پیشەسازیێ و ھەمی بوارەكی وەربگری، ناسیارەكێ مە ھوسا دگوت: ئەز برێكا كورێ خوە یێ شیایم گەلەك مفای ژ جوتیاریێ و چاندنێ وەربگرم، چاوانییا چاندنێ و زێدەكرنا بەرھەمی، ئەو ڤان ھەمیان ب ڤیدبو و دەنگ و رەنگ نیشا من ددەت، ئەز باوەردكەم ئەگەر بەری نوكە مە ئەڤە زانیبان، مە گەلەك زەحمەتی نەدبرن.

 

ژ روویێ پەیوەندیانڤە:

گەلەك دبێژن ئەنترنێت كوشتنا پەیوەندیێن جڤاكییە، لێ بەروڤاژی، ئەز بەحسا وان ناكەم ئەڤێن بێ پلان و ب كوراھی ئەنترنێتێ بكار دئینن، ئەز بەحسا وان دكەم ئەڤێن ب زانابوون دچنە دناڤا ڤان مالپەراندا و باشترین پەیوەندیێن ھەڤالینی یێن دروست كرین، بۆ لێكگوھارتنا پێزانینان، تا بابەتێ دلداریێ و ھەڤژینیێ ژی.

 

 

ژ روویێ خواندن و رەوشەنبیریێ ڤە:

ئەنترنێت باشترین ژێدەرێ بدەستڤەئینانا پەرتووكانە، ئەو پەرتووكێن رەنگە ل پەرتوكخانان بدەستنەكەڤن، یان ژبەر گرانییا وان ھەمی خوێندكار نەشێن ب كرن، ئەڤرو ب كلیكەكێ دێ ئەڤ قوتابیە چیتە ناڤ پەرتوكخانەكێ كو ب ھزاران ناڤ و نیشانێن پەرتووكان تێدا ھەبن. ب كلیەكێ دێ چیتە ناڤا دەھان مالپەران، نووترین فلم و شانۆ بینیت و نە بتنێ ئەو، دێ خێزانێ ژی بەشداری بینەرییا وێ كەن.

 

ژ روویێ داب و نەریتانڤە:

دەما ئەز دبێژم چ دی جیھان چاڤەرێی مەناكەت، ژبەركو ئەڤ پێشكەفتن و تەكنەلوژیایە وەكی لەھیەكێ یا ب سەرمەدا دھێت، ئەگەر مە بەرسینگا وێ گرت، وەك نوكە ئەم دبینین ھەر كەسەكێ بابەتەك ئازراند و دگەل داب و نەریتان یان ئەو تشتێ ل سەر مەزن بووی نەگونجا، ئێكسەر دێ ھێتە بەرسینگا و چ جورەكێ سڤكاتیێ ھەیە، دێ بێژیتێ، كو ئێدی چ بابەتێن ژوی رەنگی نەھێنە ئازراندن، ژبەركو ئەو یێ ل سەر ھندەك بیروباوەران راھاتی و لدەف وی نەگوھورن، سەرەرای كو تشتێن نوی پەیدا دبن و ئەگەر نمونەكێ بینم، خەسیەكێ داخاز ژبیكا خوە یا نوی كر ماسیێ بۆ وان ب قەلینیت، بیكێ ژی لدویڤ داخازیا وێ ماسی قەلاند و دەما ئینای، خەسیا وێ دیت كو ھندەك ژ بەشەك ژ سەری و بەشەك ژ كوریێ یێن ژێڤەكرین و نە قەلاندینە و دەما پرس ژێكری گوتی دەیكا من ھوسا یا نیشا مندای و دەما چووینە دەف دەیكا وێ و وێ ژی گوتێ دەیكا من یا نیشا مندای و دەما چووینە دەف پیرا بیكێ، وێ گوت ھینگێ ئاقلەویكا مە یا بچیك بوو و نەچار دبووم سەروبنێن ماسیێ ژێڤەكەم، دا جھێ وێ د ئاقلەویكێدا بكەت و بھێتە قەلاندن، ئەرێ لڤێرە مە چەند بیروباوەرێن نەدروست ھەنە و دناڤمەدا دبلاڤن و دەما ئێك دئێختە بەر دان و ستاندنێ، دبیتە جھێ نەقەبولكرنێ! لڤێرە ژی مە بڤێت و نەڤێت، بابەت دێ ھێنە ئازراندن، ھەر تشتێ نەباش یان یێ نەگونجای دێ ھێتە ئازراندن و خەلك دێ بینیت و بەراورد كەت، ھینگێ ئەگەر مە ركووی ل سەر بیروباوەرێن خوەكرن، ئەم نەشێین خەلكێ پێگەھشتی و نفشێ نوی رازی بكەین!

 

شورەشا تیك توكی

سەرەرای گەلەك تورێن جڤاكی یێن ھەین، لێ بۆ ڤێ نڤیسینا خوە بتنێ ئەز دێ ل سەر تیك تورا تیك توكێ راوەستم، بەرییا چەند ھەیڤان ڤیدیویەك ل سەر تورا تیك توكێ بلاڤ بوو و ڤیدیو ل دھوكێ ھاتبو وێنەكرن، كەسەكی پارە د جاما ترومبێلێدا دھاڤێژتن، دەھان و سەدان كومێنت بۆ چبوون، ھندا دگوت ئەڤە بەترانە، ھندا دگوت كورێ بەرپرسانە و پارێ وی یێ گەندەلیێ یە و كەس نەمابوو ئەگەر كومێنتەك بۆ نە نڤیسایی و ھەمیان دھاڤێژتێ! ژبەركو د كومەلگەھێ مە و داب و نەریتێن مەدا چ جارەكێ وەسا نەبوویە كو كەس پارەی پاڤێژیت و ئەز باوەرم ئەڤە ل چ جھان نینە، لێ ئەم دێ بێژین بلا وی (20 یان تا 50) ھزار دینار ھاڤێتبن، تو بێژی وی ب وان كومێنت و لایك و بەرێخوەدانا وێ ڤیدیویێ چەند پارە قازانج كربیت؟

 ئەم ھەمی د رێكەفتینە كو (بوبجی) یاریەكە و دەھان جاران مە زارۆك و گەنج یێن پاشە برین، كو ئەڤە چییە دەمێ وان ھەمی پێڤە دەرباز دبیت، لێ كەسێ دوویێ ل سەر جیھانێ دەركەفتی و گەلەك پارە ب ھزاران دولاران برێكا بوبجی بدەست ڤە ئیناین ھەر خەلكێ دھوكێ بوو. نمونا وی كابرای ئەڤێ (رووداو) دیدار دگەلدا كری (ئەبو رەیانی) و ئەگەر بەرێخوە بدەیە پارچە ڤیدیویێن وی، ھەمی خەبەرێن رەشن، چ كرێتێ و ئەزمان رەشی دھێنە گوتن، كچك ژی و ب كوردی مێھڤانێن وینە و بناڤ بەحسا وان دخێتە كرنێ، كو مرۆڤ گوھێن خوە ژبەر بگریت، د پارچە ڤیدیویەكا ویدا ژنەكا دھوكێ دكەڤیتە سەرچوكان و وەك كوچكێن سا عەو عەوێ دكەت لدویڤ داخازییا وی، ھەر وەكو وی بخوە گوتی ئەڤە باشترین ژێدەرێ پارەیە بۆ وی!!!!

 

یا من دڤێت ژڤێ نڤیسینێ بێژم، ئەنترنێت یا بویە بەشەك ژ ژیانا مە، خووشك و برا و زارۆكێن مە، ئێدی ئەم نەشێین وان ب ھندەك تشتان رازی بكەین یێن ئەم ژ داب و نەریتێن خوە ل سەر مەزن بووین و مە بۆ خوە كرینە ھەڤكێشەیێن ژیانێ، ئێدی ئەم ل بەر سینگا دوو ھەلبژاردناینە یان دێ خوە دگەل گونجینین و گونجاندنەكا گەلەك زیان ب مە و خێزان و زارۆكێن مە نەكەڤن شیینا خرابیێ بۆ باشیێ بكار ئینین و زانستیانە یان ژی دێ ب داب و نەریتێن خوە بەرسینگا وێ گرین، وەك نوكە گەلەك جاران دھێتە دیتنێ، دێ ھەمی تشتێ وێ رەدكەین و لێ پرسیار، ئەڤ بەرسینگگرتنا مە دێ ھەتا كەنگی بیت، ئەگەر نمونا ماسیێ و بیكێ و خەسیێ ل بەر چاڤ وەربگرین.

ــــــــــــــــــ

1ـ د كوڤارا مەتین ژمارە 234دا بلاڤبوویە.

2ـ د كوڤارا نوێبوونەوە ژمارە 8 دا بلاڤبوویە.