عبدالرحمن بامەرنی
رۆمانا دەرسۆكسۆر ، كارێ ئێكێ یێ نڤیسەر (سادق سالح)ە و ھەر چەندە ل سەر بەرگێ پەرتووكێ نەدانایە كانێ چ جورەكێ ڤەگێرانێ یە، لێ ئەڤ جورێ نڤیسینێ كو نێزیكی ڤەگێرانا سەربورانە، دچیتە د قالبێ رۆمانا ڤەگێرانا ژیانناما خوویاتیدا و ئەگەر نڤیسەری ناڤێ (رۆمان) ل سەر پەرتووكا خوە دانابایە، بدیتنا من چ كێماسی نەدبوون، بەلكو بەرۆڤاژی راستە رۆمانەكا ڤەگێرانا ژیانناما خوویاتییە، لێ ب تەكنینەكێ ھاتییە نڤیسین، كو خواندەڤان ھەست ب ماندیبوونێ نەكەت و روودانێن ڤەگێرانێ وی دگەل خوە ببەن. لدوور رۆمانێ و رۆمانا ڤەگێرانا ژیاننامێ، رەخنەگران دیتنێن جودا ھەنە، نڤیسەر و رەخنەگر (عەبدولرەحمان مونیف) دبێژیت: "رۆمان ژیانناما كەسەكییە، كو چ ژیان نەبن و (جورج مای) د پەرتووكا خوەدا دبێژیت: "رۆمان و ژیانناما خویاتی دوو تشتن نوونەراتیا دوو جەمسەرێن ئەدەبی یێن جودا دكەن"، و (سولتان بن سەعد قەحتانی) دبێژیت: "رۆمان ب چ رەنگان ژیانناما خویاتی نینە و ژیاننامە ژی نابیت رۆمان بیت".
كۆرتیا رۆمانێ یان كورتیا ئازاران:
رۆمان بەحسا خێزانەكێ دكەت، ئازارێن ژنەكا خودان زارۆك، خێزانەكا ھەژار، بێ مال و حال، دەربەدەر، وەكی پشیكێ تێشكێن خوە بدەڤێ خوە ھەلدگریت و ژ ڤی گوندی بۆ گوندێ ھەنێ، مانا وان د كولێ حەیوانیڤە، د ژوورەكا بتنێڤە و خوارن و ڤەخوارنێن وان ب ھیڤیا خێرێن خەلكی، ئاكنجی بوون ل ناڤ شكەفتێ، زارۆكەكا وێ ژ بێ خودانی و بێ چاڤدێریا تەندرۆستی دمریت، ھەڤژینێ وێ ژ نشكەكێڤە بەرزە دبیت و بۆ چەند رۆژان بێ خەبەر دمینیت، دوو جاران گوتیێ ھەڤژینێ تە شەھید بوویە و روو ب روو گوتییە ھەڤژینێ خوە، ئەگەر تو مربای، دا زانین دێ بۆ خوە چكەین یان دا خەلك خێروخێراتان دگەل مە كەت، ل بەرامبەری ئازارێن ڤێ ژنێ، ھەڤژینێ وێ یێ ب (عەریف) دھاتە ناسكرنێ، شورەش و پێشمەرگایەتی سەرپشكا گرنگیدانێن وی بوو، ھەستا وی یا نەتەوەیبوونێ گەلەك یا مەزن بوو، كێماسی و نەدادی ل سەر خوە قەبیل نەدكرن، ھاتە دەستە سەركرنێ و مرن ئینانە بەرچاڤان، ئەڤێن دەستەسەركرین كورد بوون، وەكو ئەو دبێژیت پیەكێ وان دگەل شورەشێ بوو و ئێك دگەل حكومەتێ و دەستودارێن رژێمێ بوون، لێ خەما وی ھند ھەڤژین و زارۆكێن وی نەبوو ھندی خەما وی ئاخفتنا وی، پاراستنا تڤەنكا وی یا ژ جورێ (رەشاش) و رادەستكرنا وێ تڤەنگێ لدەف وی یان كو كێمكرنا بەھایێ پێشمەرگەی و كێمكرنا بەھایێ شورەشێ، خەما وی ھەڤالێن وی یێن پێشمەرگە و فەرماندێ وی ژی رازی بیت و ژلایەك دیڤە، دیدەڤانێ ڤان روودانان ھەمیان، ئەو كەسێ دناڤدا ژیای، ڤێ چیرۆكێ ڤەدگێریت، چیرۆك یا بابێ وییە و یا دەیكا وییە و ئەو ئازارێن دەیكا وی تێدا دەرباز دبوو، بەشەكێ گرنگێ زارۆكینیا وی بوون، ئەو ئازارێن بابێ وی تێدا دەرباز دبوو گرێدان ب مەزنبوونا ویڤە ھەبوو و تشتێ ژڤێ ڤەگێرانێ بۆ من جھێ سەرنج راكێشانێ، ڤەگێری ھەمی تشتەك وەك خوە ڤەگێراینە، دیمەن دیمەن چ یێن دایكا خوە بن یان ژی یێن بابێ خوە بن و ھندەك جاران مرۆڤ ھەست دكەت بەرگەكێ نەتەوەیبوونێ یێ كریە بەر روودانان! لێ ھەر زوی مرۆڤی ھەست ب ئازران دكرە ڤە و ژ خواندنا من بۆ رۆمانێ، ئەگەر مێژوو ڤەگەریاباڤە و ھەمی روودان چووبانە دەستپێكێڤە، ئەو دا بەرسینگا بابێ خوە گریت و بێژیتێ، ئەڤا تو دكەی بەرامبەری خێزانا خوە، تو یێ د وەھمەكێدا دژی!
ڤەگێرانا ژیانناما خوویاتی:
بۆ نڤیسینا ھەر رۆمانەكێ، نڤیسەر یێ ئازادە چ جورە ڤەگێرانێ ب كاربینیت و چ رێك و تەكنیك بگریتە بەر، د رۆمانا ڤەگێرانا ژیاننامێ ژی دا زێدەتر نڤیسەر ئێك كاراكتەر دكەتە سەنتەرێ رۆمانا خوە و پەنایێ نابەتە بەر ھندەك چیرۆكێن دی یێن دویر ژ كەسایەتیا ڤەگێری و بتنێ ئەگەر ڤەگەریان بۆ ھندەك روودانێن گرێدایی ڤەگێری بخوە ھەبن وەك فلاش باك، ماموستایەك ل زانكویەكا سعودیێ دبێژیت: ((ھەر رۆمانڤیسەك یان چیرۆكنڤیسەك خوە دەما د ھزرا وی ژیدا نەبیت كو رۆمانەكێ ل سەر ژیانناما كەسایەتی یان یا خویاتی بنڤیسیت، دێ كارێ وی یێ ڤەگێرانێ ھندەك دیمەنێن بیردانكێ ژ ژیانا كەساتی یا رۆماننڤیسی یان چیرۆكنڤیسی تێدا ھەبن و ئەو دیمەنێن بیردانكێ نە و شوون تلێن وێ ل سەر تێكستێ نڤیسی دا ھەبن، خوە ئەگەر ڤی نڤیسەری مەبەست ژی ئەو نەبیت كو دیمەنێن ژیانا خوە یا كەسایەتی بكەتە كارەكێ ڤەگێرانێ . د رۆمانا دەرسۆكسۆردا نڤیسەری ڤیایە ژیانناما كەسایەتیەكی ڤەگێریت و وێ ژیاننامێ بەلگە بكەت، لێ نە وەك ژیاننامە بەلكو وەكو كارەكێ ئەدەبی و ب ڤەگێرانەكا ئەدەبی و بۆ نڤیسینا رۆمانا خوە ژی تەكنیكەكا ڤەگێرانێ بكار ئینایە، چیرۆك دھێتە ڤەگێران، چیرۆكا رۆمانێ ھەمی د ئوتوبیسەكێدا كو ب نڤیسەر ھندەك جاران ب (ماشین) ناڤ دكەت و مەبەست ژێ ترۆمبێل و ل ئیرانێ دبێژنە ترۆمبێلێ ماشین و ئەڤە ژی برەنگەكی و دوویان نڤیسەر خوە دیار دكەت كو ئەوی ئاگەھـ ژ روودانێن چیرۆكێ ھەیە و یێ دناڤدا ژیای. چیرۆكا رۆمانێ دەستپێدكەت دەما كەسەك ژنەكێ دبینیت كو ھەڤالا دایكا وی بوو و ل دەف ئێك دروینن و دا رێكێ كورت بكەن، دا سەح و سیان ژ ئێك بزانن و ڤەقەتیانا وان و كا ھەر ئێك ب چ سەرڤەچوو، چیرۆكێ دبێژن و نڤیسەری بۆ خوشییا چیرۆكا خوە بێھندان دایە خواندەڤانێ خوە، ئەو ژی ل ھەر وێستگەھا راوەستابان چ بۆ دەستئاڤێ بایە یان ھەر تشتی چ خوارن و ڤە خوارن بایە، دیسان وێ ژنێ ژی ھند جاران چیرۆك بۆ لایێ خوە دكێشا و بڤێ رێكا نڤیسەری گرتیە بەر، بھزرا من یێ شیای خوە ل سەر گەلەك ویستگەھێن ژیانا وان را دەرباز بكەت و دیمەن و روودانان پێكڤە مونتاج بكەت یێن وی دڤێت و یێن ئازارێن كەساتیێن رۆمانا وی دناڤدا دەرباز بووین بەرچاڤ بكەت.
نڤیسەری دڤێت چ بگەھینیت:
ئەگەر ئەم ژ ھندەك پرسیاران دەستپێبكەین، بوچی ئەڤ رۆمانە ھاتیە نڤیسین؟ مەبەستا نڤیسەری ژ نڤیسینا رۆمانا دەرسۆكسۆر چییە؟ ئەم دشێین چ مفا ژ خواندنا یان ل سەر راوەستیانا ڤێ رۆمانێ وەربگرین؟ بۆ بەرسڤدانا ڤان پرسیاران ژی ئەم دێ خوە ژ مەبەستێن نڤیسەرێ رۆمانێ دوور گرین و ژ خواندنا مە بۆ رۆمانێ دێ بەرسڤان كەركەین، ژ پرسیارا ئێكێ ژی دەما دبێژین بۆچی ئەڤ رۆمانە ھاتیە نڤیسین؟ ئەم دشێین بەرسڤا ڤێ پرسیارێ ژ خواندنا رۆمانێ بخوە وەربگرین، ژیانناما دوو كەسان، دوو ھەڤژینان، كو نوونەراتیا سەدان خێزانان دكەن ئەڤێن دناڤ شورەشێدا ژیاین، ئەڤێن دەربەدەری، ترس و برس و نەخوشی دیتین، نڤیسەری یا ڤییای دیمەنێن زیندی بەلگە بكەت و نەھێلیت ماندیبوون و نەخوشیێن ب سەرێ خێزانا ویدا ھاتین ب ھەروە بچن و ھەر چەند ئەو نەخوشی و ئازار د نەخوش بن ژی، دبێژیت: ((ئەم بناڤ گۆندی كەفتین و مە ل دەرگەھێ گەلەك مالاندا، لێ مخابن ھەلویستێ وان ژ مالا ئێكێ باشتر نەبوو، مە چ ھیڤی نەمان كو دێ مالەك بۆ دەمەكێ كن ژی وەرگریت))، (رۆمانا دەرسۆكسۆر، 2024، لاپەرە 64). ژ ئەڤا ل سەری ئەم بەرامبەری چەند پرسان دراوەستین، بەرھەڤنەبوونا خەلكی بۆ پێشوازیكرنێ ل خێزانەكێ كو زارۆك دگەلدا بن، برسی و دەربەدەری و ئایا ئەڤە رەوشتێ كوردان بڤی رەنگی بوویە، كو كورد ب وێ چەندێ دھێنە ناسكرنێ كو رێزێ ل مێھڤانێن خو بگرن و ھەر چاوا بیت، ئەڤ دیمەنێن ھەنێ راستی بووینە و ل گەلەك جھان خەلكەك بڤی رەنگی ھەبوونە چ ژ بێ حالیا خوە و چ ژی ژبەر ھەلویستی و ترسێ. نڤیسەرێ رۆمانێ بەرێ مە ددەتە ئازارێن دایكەكێ كو زەلامێ وێ خەمێ ژ خێزانا خوە نەخووت و گرنگیدانێن وی ژ خێزانا وی زێدەترن، دەما دبێژیت: ((بابێ من چ شۆل نەبوون بكەت، ئەگەر بێژم سەد جارا ئەو رەشاشا لێك ڤەكری و پارچە پارچە كری و پاقژ كری و دوھن كری و لێكدایەڤە..... دایكا مە ژی دا ھێت و چیت، پتپتێ كەت و دا گوتنەكا ب ئێش تێ وەركەت: ـ باش د بەرا ھەرە، دێ نانی دەتە تە، خوش سەبرە تە بۆ خوە چێكری، رابە لدویڤ رێنجبەریەكێ بگەرە دا ڤان زارۆكان پێ خۆدان كەی، تشەك ددەستێ مەدا نەمایە))، (رۆمانا دەرسۆكسۆر، 2024، لاپەرە 108). نڤیسەر خواندەڤانێ خوە ڤەدگەرینیت كانێ گەھشتنا وان ھەردوو ھەڤژینان چاوا بوو، چاوان گەھشتنە ئێك و بۆ ڤێ چەندێ ژی ل ئاخفتنا مەتا حەلیما دزڤریت وەك و ل سەر زارێ وێ ڤێ راستیێ دیاردكەت و دبێژیت: ((وەختێ بابێ ھەوە ل گوندی ب بێدەستی ھاتیە كۆشتن، دایكا ھەوە دوو زارۆك ھەبوون...... ھوین ھەردوو ساڤا بوون و ھەوە ھەردووكا ھێشتا شویر دخوار.... كەسێ خوە ل دایكا ھەوە و ھەردوو زارۆكان نەكرە خودان، دایكا ھەوە یا جان و جحێل، ئەز و ئەو بووین ھەڤال و رۆژێ ھەمیێ ئەم پێكڤە بووین، رۆژەكێ من گوتە ھەڤژینێ خوە، بۆچی كچا حەجیایێ ئەوا جیرانا مە بۆ ھەڤالێ تە نە خوازین، ئەز بێژم دێ گەلەك بكێر ھێن و ئەو ژی دێ بیتە خودان سەمیانەك و ھەڤالێ تە ژی لدەروكولانا نامینیت و دێ بنە خودان مال و حال))، (رۆمانا دەرسۆكسۆر، 2024، لاپەرە 109). و د گەھشتنەكا ھوسادا، بێ مال و حال، بێ خانی، تە بڤێت ژیانا وان یا چاوا بیت و د پەرەگرافەكیدا ھاتیە: ((رۆژ بۆ رۆژێ رەوشا مە یا ژیانێ نەخوشتر دبوو، گەلەك رۆژا ئەم برسی دماین و مە چ دمالدا نەبوو ب خوین))، (رۆمانا دەرسۆكسۆر، 2024، لاپەرە 129) و ھەڤژینێ وەك ل بەراھیێ مە گوتی خەما وی بتنێ ئەركێ وی دناڤ شورەشێدا و دا بزانین خێزانا ڤی شورەشگێری ب چ رەنگ بوویە و دێ ئاخفتنا ل سەر زارێ ھەڤژینا وی ڤەگێرین دەما دبێژیت: ((لێ یا گرنگە بێژمەتە، بلا تو ھەر فەرماندە بی، رەوشا زارۆكێت تە ژی وەك رەوشا زارۆكێت عەریفییە، تو لڤێرە ھەر رۆژ گیسكەكی سەر ژێ دكەی و زارۆكێت من نانێ ھشك ژی نینە بخۆن، شۆرش نە دھوسانە، ئەو شۆرشا یەكسانی و دادپەروەری تێدا نەبیت، ئەنجام دێ د خراب بن))، (رۆمانا دەرسۆكسۆر، 2024، لاپەرە 137). و نە بتنێ ئەڤە، ژ بێ خودانیێ، دناڤ مللەتەكێ غەریب دا، مرۆڤێن وان ل نزیك نە، بابێ وان ل ئەركێ پێشمەرگاتیێ و ئەو وێنێ چ جارەكێ ژبیرا مرۆڤی نەچیت، دەما نڤیسەری ژ بیرھاتنێن خوە پەلكێش كریە ناڤ رۆمانێ و دبێژیت: ((پشتی خالەتا عەیشایێ و ژنكەكا دی یا ب تەمەن خووشكا مە شووشتی و كفن كری، ھەر چەندە چ كفن دەست مە نەكەفتن، لێ دایكا مە روویەكێ لحێفەكێ دراند و ژ بۆ خووشكا من كرە كفن))، (رۆمانا دەرسۆكسۆر، 2024، لاپەرە 143). و دا بزانین دیتنا ڤێ ھەڤژینێ بۆ زەلامێ وێ یێ پێشمەرگە، سەرەرای ب ئاخفتنا تژی حەژێكرن ناڤێ وی دئینیت دەما دبێژیتێ ھەی عەریفێ منۆ، لێ ئەڤ حەژێكرنە ژی رەنگە ژ بێ چارەبوون و بێ ھەلویستیا وێ بیت بڤێ ژیانا سەخت، كو ھەر جارەكێ بارا مەزن یا ئازاران بتنێ بۆ ژنێ دمینیت، دەما دبێژیت:((ھەی عەریفێ منۆ، تە ئەز لبەر بای، ئینامە بەر بارۆڤێ.. ھندی ئەز خودانا تەبم دێ حالێ من ئەڤە بیت، كۆنە مشك دێ لمن و زارۆكێن من بنە قەیسەری، تە ئەز و عەیال ئیناینە ڤێ بەتەنێ لبن ڤی كەڤری، ما ئەم مارین دێ ب ئاخێ ژین))، (رۆمانا دەرسۆكسۆر، 2024، لاپەرە 154).
تەكنیك و رێكێن ڤەگێرانێ:
ژبەركو ھەمی كەس دشێین ببنە ڤەگێر، دشێن ببنە چیرۆك بێژ، لێ ھەمی كەس ناڤودەنگیا خوە وەرناگرن، ئەز بەحسا ڤەگێرێ ڤێ رۆمانێ ناكەم كا یێ سەركەفتی بوویە یان نە، لێ بۆ من بخوە وەك نڤیسەر، شێوازێ ڤەگێرانێ یێ گرنگە، ل بیرا منە دەما ئەز زارۆك چیرۆك بێژ ھەبوون، رەنگە چیرۆك بێژەك دا چیرۆكا خوە ب نیڤ دەمژمێرێ ب دووماھی ئینیت و كەسەكێ دی ھەمان چیرۆك ب دەمژمێرەكێ ڤەدگێرا و خوشتر و ب تامتر و ئھا من بەحسا ڤەگێرەكێ ھوسانە، دەما دشێت، ب ھونەر، ب ھوستایی، ب تەكنیك و شێوازێن جودا و یێن نوی بگریتە بەر، د رۆمانا دەرسۆكسۆر ژی دا ئەڤ چەندا ھەنێ ھاتیە بكار ئینان، دا نڤیسەرێ رۆمانێ بشێت ڤەگێرێن خوە، قوناغێن ژیانا دوو كەساتیێن نزیكی وی بەلگە بكەت، پێدڤی بەرچاڤكرنا وێستگەھانە، ئەو وێستگەھێن وی دڤێت بگەھینیت ئەو ژی شورەش و وەلاتپارێزی و دیسان ژیانا سەختا خێزانێن پێشمەرگەیان و بۆ ڤێ چەندێ ژی پەنا بریە بەر دروستكرنا ھندەك رێكاران، كو ب دیتنا دوو كەسان، ھەڤالا دایكا وی و بشێن پێكڤە دیمەنان بەرچاڤ بكەن.
رۆمانا ڤەگێرانا ژیاننامێ:
گەلەك جورێن نڤیسینا بەلگەكرنا بیرەوەری، ژیاناما كەساتییان ھەنە لێ ھەلبژارتنا رۆمانا ڤەگێرانا ژیاننامێ باشترین جورە بۆ بەلگەكرنا راستییان وەك خوە، ژبەركو روودانێن وێ خوە ژ كەتواری وەردگرن و خواندەڤا و وەرگرێ رۆمانێ زێدەتر كونتاكێ دگەلدا دكەت و رەنگە ھەمییان شیانێن نڤیسینا ئەدەبی نەبن كو پەنایێ ببەنە بەر ڤی شێوازی و نڤیسەرێ رۆمانێ یێ شییای شورەشێ و قوناغێن شورەشێ و مێژوویا روودانان وەك خوە و ب ڤەگێرانەكا ئەدەبی، رەوانبێژی بەرچاڤ بكەت، ئەو زوری و ستەما ل سەر كوردان دھاتەكرنێ و ھەڕ و ھەردەم دكەتنە بەر پەراوێزخستنێ ژبەركو كوردن، ژلایەك دیڤە ئەم یێن ئاشنایی ژیانا پێشمەرگاتیێ بووین و مە تشتێ ل سەر خواندی و گوھلێبووی، لێ ئەم ئاشنایی رەوشا ژیارا خێزانێن وان نەبووینە یان كێم ھاتیە ڤەگێران و پەنابرنا نڤیسەرێ رۆمانێ بەر ب نڤیسینا رۆمانەكێ ب شێوازێ ژیاننامێ و د ھەمان دەمدا ژیاننامە ب شێوازێ رۆمانێ بۆ نڤیسینا ڤان بیرەوەریان، پەنابرنەكا گونجاییە و ئەڤە ژی بۆ رۆمانا دەڤەرێ، شێوازەكێ نووی و جھێ ل سەر راوەستیانێ یە.
ـــــــــــــــــــــــــ
گوڤارا رامان 2024-08-05 ژمارە (322)
گوتارێ pdf بخوینە:
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق