عبدالرحمن بامەرنی
دگەل خواندنا من بۆ رۆمانا ئاترا*، بیرا من ل فلمێ (سەیدولخەواتم)* هات، تا وی راددەی ئەز ل دەوروبەرێن خوە و سروشتی بگۆمان كەفتم، كا ئایا سروشتەكێ نەلڤ، دشێت باخڤیت؟ دشێت هەڤپەیمانیا دروست بكەت؟ دشێت بەرگریێ ژ خوە و شەری و ئاشتیێ بكەت و پلانان دارێژیت؟ یاسا و رێسایێن سروشتی و دەهان و بەلكی زێدەتر ژ سەدان پسیارێن دی یێن ژڤی رەنگی! ئەز گەهشتمە باوەریەكێ، مرۆڤ ژی دشێن ب كارێ خوداوەندیێ رابن، تشتان وێنەبكەن و بێخنە دبوارێ راستیێ دا، لێ جوداهیا دناڤبەرا هەردوویان دا، راستی و خەیالە، خودێ دشێت دروست بكەت و لڤینێ بدەتێ، مرۆڤ دشێن دروست بكەن و د خەیالێ دا لڤینێ بدەنێ.
كاراكتەرێن رۆمانێ ئەڤێن رول پێهاتینە بەخشین و شیانێن ئاخفتنێ و رول گێرانێ هەین و ناڤێن هندەكان ژ هەر جورەكی وەك میناك، لدویڤ رێزبەندیا رولێ وان د رۆمانێ دا "دار (ترێڤ،)، بالندە (چوكی)، بەر (تلێرتا)، پشیك (كاتی)، مرۆڤ (لێنیا)، بیكا لاستیكی (ساندی)، فریشتە (بوزاللا)، ئەڤێن دەستێن مرۆڤان دگەهیتێ (گوللە)، ئەجنە (تێپ). هەر جورەكی ژی رەنگە چەند كارێكتەرێن دیتر هەبن، وەك دار، چەندین دارێن دی هەبوون و رول دناڤ رۆمانێ دا گێرایە، بۆ كارێكتەرێن دی ژی هەر وەسا. بتنێ مەبەستا من، گرێدانا ڤی جورێ جودا ژ بونەوەران، وەك مرۆڤ و گیانەوەر و ئەجنان، ئەگەر وان ژی بێخینە دڤێ جوینێ دا، چ ئەڤێن ل سەر بنێن خوە شین دبن وەك داران و چ ئەڤێن نەلڤ و بێ گیان وەك بەری و چ ئەڤێن بێ گیان و ژ بەرمایكێ تشتەكێ دی دروست دبن، وەك گوللە و رەژی. نڤیسەرێ رۆمانێ، بزاڤ یا كری جیهانەكا جوداتر ژ ئەوا خواندەڤا هزرێ تێدا بكەت، ب ئافرینیت، ئافراندنەك ئەو بخوە تێبگەهیت و گرنگ نینە ئەو تشتێن وی رول پێبەخشی بۆ خواندەڤای دبەرئاقل بن یان نە، دێ بینی دار دئاخڤن و شیانێن رێڤەچوونێ هەنە، دشێن ئێك و دوو سزا بدەن، باوەری ب رۆژا پشتی مرنێ هەیە و تا وی راددەی دارەك خوە دكەتە پەیامبەر و دڤێت باشی و خرابیێ دناڤ داران دا بلاڤ بكەت یان هەڤالینیا دناڤبەرا بەری و بالندەی دا دروست بوی، هەڤالینیەكا ب وی رەنگی بگەهیتە راددێ عەشقێ. بەر و دار و بالندە ل ئێك بەرزە دبن، لێ خەمێن وانە بگەهنە ئێك، گەلەك كارەسات ب سەرێ وان دهێن، ئەگەر بتنێ بەری وەك میناك وەربگرین، ئەو تشتێن ب سەری دهێن، هەر ژ هاڤێتنا وی بو ناڤ رووباری، دەركەفتنا وی، بویە بلوك، كەتیە سەر جاددان، وەك بەرێ قۆسكێ ب پەنجەرێ كەفتی و بالندە دیتی، خۆشیێ ژ رووساتیا كچەكێ دبینیت، دهێتە هاڤێتن ڤە و روودانێن ب سەری دهێن گەلەكن، دار ژی وەسا، بالندە ژی وەسا و خو بیكێن لاستیكی و كرمان و ئەجنە و فریشتان ژی رول وەرگرتیە.
نە وەكهەڤی درۆمانێ دا:
تشتەكێ گەلەك ئاسایی یە تو جیهانا گیانەوەران و لایەنێ ڤەشارتی یێ سروشتی بومە وێنە بكەی! ئەو ژیان چاوا بیت، دێ هەر ئەو بیت یا تە وێنەكری، ژبەركو ئەم دوێ جیهانێ دا نەژیاینە و تە سەرەداڤێن وێ یێن دهزرێن خوەدا ڤەچنین و وەك تشتەكێ بەرهەڤ پێشكێشی مەدكەی، لێ مە ژی وەك خواندەڤا مافێ هەی، ئەڤ وێنەكرنا هەنێ بێخینە دگۆمانێ دا و تشتێ بەرئاقل و نە بەرئاقل ژ ئێك جودا بكەین، خو مە ژی هەست و بینین و دویربینی هەیە و نابیت كەرەستێن تە هەر ئەو تشت بن، یێن روژانە ل پێش چاڤێن مە و ئەڤە نابیتە داهێنان، ئەگەر تە رولەك ژ خەیالێ مەزنتر ب وی تشتی بەخشی یان تەوزیفكرنا تە بو تشتان دجهێ خوە دا نەبیت. بۆ نمونە ئەگەر لڤان پارچەیان بنێرین:
(مرۆڤەكی دگوتە كەسەكێ دگەل خوە "هەر بەرەك لجهێ خوە ب بهایە" راست نا بێژت، ئەز ل ڤێ دەرێ یێ خودان رێز و بهامە، گوهداریا دەنگێ تە دكم، هەر شەڤ خودانا تە رووس دبینم..... لاپەر 119 ـ 120). راستە تە رولەكێ جوان ب بەری بەخشی یە، لێ نابیت تو هەستێن بەری و یێن مرۆڤان تێكەلی ئێك بكەی، نزانم ئەو چ خوشی یە بەرەكێ رەق و نە لڤ، دێ ژ رووساتیا كچەكێ بینیت، بتنێ ئەگەر لڤێرە مەبەستا تە ژێ ئازراندنا هەستێن خواندەڤای نەبن..!
یان ڤێ پارچێ: (دەما ئەز دفریم دەنگێ چیایی دهات گوهێن من:/ ـ هێی زیندەوەرێ بێ كێماسی، وەرە سترانەكێ بۆ من بێژە؟/ ـ ببورە، ئەز سترانان نزانم./ ـ ئەز دێ شێم دگەل تە فرم، یان تو وەرە دگەل من پیاسەكێ بكە؟/........... ئەم دفرین و مە جوانیەك بێ مەودا ددیت، بۆ من ستران دگوتن و بەحسا رۆژهەلاتنێ دكر. لاپەر 188 ـ 189). باشە مە دان پێدانكر تە داهێنان درۆمانا خوە دا یا كری، تو یێ شیایی جیهانەكا نوی ژ خەیالا خوە بومە بەروڤاژی كەیە سەر كاغەزێ و مە خۆشی ژ وێ جیهانێ دیت، بەلێ ما چ تشتێن دیتر نەبوون، تو بكەیە هەڤالێ مرۆڤەكی و پێكڤە بفرن و تەماشای سرۆشتی بكەن، ژبلی چیایی، ئاخر هەڤالینیا مرۆڤی و چیای ل بەر پەرێن عەسمانا دێ یا ب چ رەنگی بیت..!
یان ڤێ پارچێ و تەوزیفكرنەكا نە دجهێ خوە دا: (دارەكا سپی دهاتە خەونا من، دگوتە من تو پەیامنێرێ وی كەسی ئەوێ دارستان شین كری، دڤێت ڤێ دارستانێ ژ گونەهـ و تاوانان دووربێخی، گەلی دارێن گونەهكار، ئەز پەیامنێرێ چێكەرێ دارستانێ مە، ئەز هاتیمە هەوە ژڤێ خەوێ هشیار بكەم.....لاپەر 6). یا ئەم دزانین و وەك پیشە مە دناڤ دا كار كری، كارێ پەیامنێری نە شیرەتكرن و رزگاركرنە، بەلكو راستگوی دگەهاندنا روودانان دایە و دووڤچونا خالێن ڤەشارتی یێن هەر روودانەكێ، ئەگەر تە گوتبا پەیامبەر دا گەلەك جوانتر بیت، ژبەركو كەسەكێ د سەر وی دا هەی و برێكاوی دێ تشتەكی گەهینتە خەلكی، لێ پەیامنێر دێ تشتەكی ژ خەلكی گەهینتە جهەكێ دەست نیشانكری و بەروڤاژی، تێگەهێ هەردوو پەیڤان و هەر ئێك ژوان هەلگرا رامانەك جودا و سەربەخویە.
تەكنیك درۆمانێ دا:
تەكنیكا رۆمان ل سەر هاتیە نڤیسین، ئەندازەیەك دناڤرا دهێتە دیتن، ئەڤ چەندە ژی دخواندنێ دا یا بەرچاڤە، هەر چەندە خواندەڤا د تایتلێن رۆمان ل سەر هاتیە پارڤەكرن دا هەست دكەت، كو نڤیسەرێ رۆمانێ یا هەولدای، خوەندەڤانێ خوە ژ خواندنا رۆمانێ نە ڤەقەتینیت و ئاڤاهیێ رۆمانێ برەنگەكی هەلدایە سەر ئێك، كو هەمی پارچە تەمامكەرێن ئێك بن و یا هەولدای هەمی پارچەیێن وێ، دەستپێكەكێ و ناڤەروكێ و دوماهیەكێ دروست بكەن، دێ بینی تایتلەك ل سەر دارستانێ هات و ئەو بەش ب داران ڤە یێ گرێدایە و هوسان بوو بالندەی و پشیكێ و هەمی كارێكتەرێن دناڤا رۆمانێ دا هاتین، هەمی ژی برەنگەكی و دوان گەهاندینە ئێك و دوماهیەكا جوان بۆ عەردێ ئەم ل سەر دژین دانایە و ژ هروبایەكێ سور كو ژ عەسمانان دهێتە عەردی و پشتی وی هروبای، زەلام هەمی ژ تۆڤێ زەلامینێ دكەڤن و هوسان ژیان بەردەوام نابیت.
وەك تەكنیك، نڤیسەرێ رۆمانێ ئەندازەیەكا جوان گرتیە بەر و ئاڤاهیێ رۆمانێ ل دویڤ نەخشەك دەست نیشانكری نڤیسی یە، لێ دهەمان دەمدا، ئەڤە نابیتە بەهانە كو رۆماننڤیسی ئاڤاهیەكێ جوان دروست كربیت، ژبەركو، دخواندنێ دا مرۆڤ هەست پێدكەت، هەر بەشەك چیرۆكەكا جودایە و هەمی یێن دناڤ ڤی ئاڤاهی دا هاتینە كومكرن، ئەگەر وەك میناك بێژم ئاڤاهی چەندین بەلەكوون تێدا هەنە و هەر بەلەكوونەك دەربرینێ ژ تشتەك و دیمەنك جوداتر دكەت! ئەڤە ژی بهزرا من نە زەنگینیە بو رۆمانێ، بەلكو دشێم بێژم، جورە ژ بەر ئێك چوونە. لێ ژبیرنەكەین ئاترا رۆمانەكا خەیالی یە و نڤیسەرێ وێ، یا ڤیای ئەم وەك وی دوێ جیهانێ بگەهین، ئەوا وی ئافراندی. خوە رۆماننڤیس ژی دڤێت خواندەڤای ب روودانێن رۆمانا خوە ڤە سەرسام بكەت، ئەگەر چ جوداهی دناڤبەرا ڤەگێرا رۆمانێ و چیرۆكا داپیرەكێ دا هەیە...!
پەراوێز:
(1). ئاترا: دووماهی ئادەمێ ل سەر ئەردی، رۆمانەكا خەیالی یە، ژلایێ دیار ئەرەدنی ڤە هاتیە نڤیسین، قەبارێ وێ ناڤینە و ژ 190 لاپەران پێكهاتیە، ئەڤ رۆمانە ژلایێ پەرتوكخانا خانی ڤە ل سالا 2017ێ هاتیە چاپكرن.
(2). سەید و لخەواتم: فلمەكێ فەنتازی داستانی یە، ل سالا 2002ێ ژ لایێ دەرهێنەر (بیتر جاكسون) ڤە هاتیە وێنەكرن، تا نوكە چار بەش ژێ دەركەتینە و بەری ببیتە فلم ژی، وەك رۆمانەكا خەیالی ژلایێ (ج. ر. ر. تولكین)ڤە هاتیە نڤیسین.
تێبینی:
دروژناما ئەڤرو ژمارە 2147 یا رۆژا 11/7/2017ێ دا هاتیە بلاڤبوویە.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق